-------------------------------------------------İl'rtJV11[! l'ic7rtl'()l)rti--------------------------------------- GiRiŞ );> Bakır Sektörünü bakır ve alaşımları olarak iki grupta toplamak mümkündür. 1. Bakır Ürünleri: Blister Bakır, Katot Bakır, Filmaşin, Diğerleri 2. Alaşımlar: Bakır-çinko alaşımları (genel olarak pirinç), Diğerleri (bakırın çinko dışında kalan diğer metallerle yapmış olduğu alaşımlar: bronz) );> Bakırın başlıca kullanım alanları şöyle sıralanabilir; 1. Enerji kabloları, telekomünikasyon kabloları, tesisat kabloları olarak; enerji, haberleşme, inşaat sektörlerde, beyaz ev eşyaları üretimi, otomotiv sektörü, elektrikli ev aletleri üretimi ve elektronik sanayinde, 2. Emaye bobin teli olarak; televizyon, radyo, video, müzik seti ve benzeri elektronik cihazlar üretiminde, trafo ve transformatör ile elektronik motoru üretiminde, büro ve hesap makineleri üretiminde, 3. Elektronik bakır lama, yassı tel ve çubuk olarak; çeşitli soğutucu, ısıtıcı (sofben, termosifon, elektrikli radyatör, fırın gibi) üretimi, otomotiv sektörü, çeşitli sanayi araç-gereçleri üretiminde, > Bakır, tüm diğer metaller arasında geri kazanımı en fazla olan metaldir. Fiziksel ve kimyasal özelliklerini yitirmeden tekrar tekrar kullanılabilme özelliği nedeniyle, bazı uzmanlar tarafından yenilenebilir kaynak olarak da tanımlanmaktadır. ikincil bakır olarak da adlandırılan geri kazanılmış bakırın, doğrudan cevherden üretilen birincil bakırdan ayırt edilmesi oldukça güçtür. > Türkiye'de blister bakır, Karadeniz Bakır işletmeleri A.Ş. tarafından üretilerek hiçbir işleme tabi tutulmadan piyasaya sunulmaktadır. Halen yedi kuruluş blister bakın elektroliz yoluyla işleyerek elektronik bakır üretmektedir. Bunların dışında sektörde faaliyet gösteren 25'e yakın üretici şirket bulunmaktadır. ------------------------------EK()JV()MİK VE ()Yrt rtraşl'irmrtrtr Ş[J11Eİ------------------------- 2
' -------------------------------------------------İSTANBUL TİCARET ODASI--------------------------------------- BÖLÜM 1 Al DÜNYA BAKlR SEKTÖRÜ RAKAMLARI 2005 yılı Dünyanın Dünyadaki en büyük dünya rafine ed i lmiş bakır üretimi 16 milyon ton olarak bak ı r Şili, en büyük rafine bakır üreticileri ABD, gerçekleşmişti r. Japonya ve Çin'dir. tüketicileri ise ABD, Almanya, Çin ve Japonya' dır. Üretimde en fazla pay yaklaşık 3 milyon tonla Çin'e aittir. 2006 yılında, dünya rafine bakır üretiminin 17.3 milyon tonu üretimin ise 3.7 milyon tona ulaşacağı tahmin edilmektedir. bu l acağı, Dünya toplam bak ı r üretiminin, %41 'i Amerika kıtasında, %31 'i Asya'da, %21 'i Avrupa'da gerçe kleştirilme ktedir. Öte yandan, bakırın en çok tüketildiği alanlar ise, %48'1 e i nşaat, % 17'1e elektrik, %16 ile de genel mühendislik olarak Çin'deki sıra la n a bi li r. DÜNYA BAKlR TÜKETiMi DÜNYA BAKlR ÜRETiMi 45% 40% 35% 30% 25% - 20% 15% - 10% 5% - 40% - r---r---r---r------ 30% - - 20% 10% 0% 0% AMERiKA KlTASI ASYA KlTASI AVRUPA KlTASI INŞAAT GENEL MÜHENDISLIK Kaynak: istanbul Maden & Metaller ihracatçi Birliği B)TÜRKiYE BAKlR SEKTÖRÜ RAKAMLARI Endüstride yaygın olarak kullanılan bakırın başlıca kullanım alanları, elektrikelektronik, inşaat, ulaşım, kimya, kuyumculuk ve boya sektörleridir. Türkiye'nin görünür bakır rezervi 3,7 milyon ton metal bakır, toplam rezerv miktarı ise 15,8 milyon tondur. Türkiye bakır rezervi bak ı mından üç önemli bölgeye sahiptir; Doğu Karadeniz, Güneydoğu Anadolu ve Trakya. Bugün Türkiye'nin bakır cevheri üretiminin büyük bir çoğunluğu özel sektör tarafından gerçekleştiri lmektedir. En önemli üretici aynı zamanda blister bakırın tek üreticisi olan Karadeniz Bakır işletmeleridir. Çayeli Bak ı r işletmesi, Etibank Küre Bakırlı Pirit işletmeleri de bakır üretimi yapan d iğer önemli işletmelerdir. ------------------------------EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR ŞUBESİ------------------------- 3
,, -------------------------------------------------İSTANBUL TİCARET ODASI--------------------------------------- 2005 yı l ı bakır cevherleri ve konsantrelerine ait ihracatımız yaklaşık 48 milyon dolar düzeyinde gerçek l eş i rken, 2006 yılında şu tarih itibariyle iki kata yakın bir artışla bu rakam yaklaşık 130 milyon dolar düzeyindedir. Bulgaristan Japonya, Çin ve Finlandiya en önemli pazarlar olmuştur. Kaynak: istanbul Maden & Metaller ihracatçi Birliği Türkiye'de bakır ihracatında en önemli kalemlerden biri olan bakır örme halatlar sektörü, 2005 yılı itibariyle olumlu bir ihracat seyri izlemiştir. 2005 yılında 104.7 milyon dolarlık ihracat, % 60,51 ihracat artışı ile 168.1 milyon dolarlık ihracata ulaşılmıştır. Bakır Örme Halat ihracatı (Türkiye/ milyon dolar) Polanya; 19,9 Avusturya; 22,4 italya; 30 Kaynak: istanbul Demir ve Demir D1ş1 Metal ihracatçiian Birliği ABD, 42.4 milyon dolarla söz konusu dönemde Bakır Örme Halatların en fazla ihraç edildiği ülke olurken, ihracatta %3.73 oranında artış kaydedilmiştir. italya, 30 milyon dolarla ikinci (%11. 76 artış), Avusturya 22.4 milyon dolarla üçüncü (%31.6 artış) ve Polanya 19.9 milyon dolarla (%21.34 artış) dördüncü sırada yer almıştır. Bakır tellerde de 2005 y ı l ı nda 118.5 milyon dolardan, 2006 yılında %71,33 artışla 197.5 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirilmiştir. ------------------------------EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR ŞUBESİ-- ----------------------- 4
" --------------- - -------- - - -- -- - -- - -- - ------------İSTANBUL TİCARET ODASI--------------------------------------- Bakır Tel ihracatı (Türkiye/milyon dolar) Bulgaristan; 24,3 rail; 43,2 italya; 37,2 Kaynak: istanbul Demir ve Demir D1ş1 Metal ihracatçiian Birliği Bakır Tel ihracatında 43.2 milyon dolarla (%20.99 artış) israil birinci sırayı alırken, bu ülkeyi, 37.2 milyon dolarla ıtalya (%13.18 artış), 24.3 milyon dolarla Bulgaristan (%2.02 artış) izlemiştir. Bakır çubuk ve profiller ihracatı m ız 2005 yılında yaklaşık 10.2 milyon dolardan %102,5 azalış göstererek yaklaşık 20 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. BÖLÜM ll Al BAKlR MADENCiLiGiNDE GLOBAL ANLAMDA SON GELiŞMELER Bakır Fiyatlarında Hareketlenme:. -.. ' Ll h L ; r- J L(""f". ilişikte bakır fiyatlarındaki son gidiş görülüyor. Rakamlar, önemli spekülatif bir piyasa olan Şanghay bakır borsasındandır. Grafikte üç önemli dönemi oklarla gösteriliyor. 2006 yılı Ocak ayından mayıs sonuna kadar olan dönemde bakır fiyatları 4000'den 8000'e çıkmıştır. Mayıs ayındaki dalgadan sonra bakır fiyatları yüzde 30 kadar gerilemiş olup, yine de bu noktada bile yılbaşında bakır alan yatırımcı kar sağlamıştır. ------------ - - -- -------- - -- - --EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR ŞUBESİ--- - --------------------- 5
-------------------------------------------------İl'E1JV[J 1'İC7E11'()1Jf1I-------------------------------------- Ağustos ayından Kasım ayına yatay seyir etrafındaki gelirsek, bakır fiyatlarının yatay seyretmiş olup, bu aynaklık azalmıştır. Böyle bir durumun ortaya çıkması, bakır fiyatlarında set bir düşüş ya da artış olabileceği sinyalini vermektedir. Olasılıklara bakılınca, yükselişin olması ve altın fiyatları ile bakır fiyatlarının aynı yönde hareket etmesi beklenmektedir. Genel olarak, bakır fiyatlarının bu denli yükselmesinin en önemli nedenleri özellikle Çin, ABD ve Japonya'daki tüketim artışları sonucu bakır stoklarının 2004 yılından itibaren giderek azalması (2004 yılında bakır stoklarında %89'1uk bir azalma söz konusudur), doların bakır tüketicisi Avrupa'nın para birimi euro karşısındaki rekor düşüşü ve son yıllarda Grasberg and Andina gibi bazı önemli bakır madenierinin kapanması bulunmaktadır. arasında; Özellikle Çin ve diğer Güneydoğu Asya ülkelerindeki elektrik, iletişim ve ulaştırma sektörlerinde yaşanmakta olan gelişmelerle, bakır fiyatlarında gözlenen hareketlenme arasındaki doğrudan ilişki son derece açıktır. Bakır talebi, geleneksel tüketiciler olan Avrupa ve Kuzey Amerika'dan Asya'ya doğru yön değiştirmektedir. Çin değerlendirme dışı tutulduğunda dünyanın geri kalanındaki artış oranı yılda sadece %1,3 civarındadır. Çin'deki talep, bakın hammadde olarak kullanan sanayi ürünlerini bu ülkeye ihraç etmekte olan Tayvan, Güney Kore ve Japonya gibi komşu ülkelerdeki bakır talebini de tetiklemektedir. Dünya'da Rezerv, Üretim ve Tüketim cevheri rezervi, bakır metali içeriği olarak toplam 940 milyon ton Bu rezervin 360 milyon tonu (yaklaşık %40'ı) tek başına Şili ' de bulunmaktadır. Rezerv bakımından şanslı diğer ülkeler ise, ABD (70 milyon ton), Çin (63 milyon ton), Peru (60 milyon ton), Polanya (48 milyon ton), Avustralya (43 milyon ton) ve Endonezya (38 milyon ton) şekl i ndedir. Dünya bakır civarındadır. Dünya Bak1r Cevheri Baz Rezervinin Ülkelere Dağ1hrn1 (rnilyon ton) 400 350 300 250 200 150 100 50 o Şili Çin Polanya E ndonez ya Kaynak: U.S. Geological Survey, Mineral Commodity Summaries 2005, United States Government Printing Office, Washington ------------------------------EK()JV()MİK VE ()YE1 E1RAŞ1'IRME1E1R Ş[JBEİ------------------------- 6
-------------------------------------------------İl'f1JV11[J l'ie7f1j'()l)f1i--------------------------------------- Y Günümüz koşullarında ekonomik olarak işletilebilecek dünya bakır rezervi ise bakır metali içeriği olarak toplam 470 milyon ton'dur. U.S. Geological Survey tarafından yapılan değerlendirmelerde toplam dünya bakır rezervlerinin okyanus d ipierindeki kaynaklarla birlikte 1,5 milyar tonu n üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. Dünya Bakır Sektörünün Yapısı: Y Dünya bakır sektörünün en büyük beş şirketi, bulundurmaktadır. Bunlardan en büyüğü, sadece Şili'de faaliyet gösteren kamu kuruluşu Cadeleo'dur (%12,3). Diğerleri ise sırasıyla; ABD menşeli Phelps Dodge (%7,8), Avustralya menşeli BHP Billiten (%7), ingiliz menşeli Rio Tinto (%6,2) ve Meksika kuruluşu Grupo Mexico'dur (%5,5). Sözü edilen şirketlerin irtibat bilgileri ektedir. pazarın yaklaşık %40'ını ellerinde Y Söz konusu şirketlerden BHP Billiten ve Rio Tinto, dünya madencilik endüstrisinin 250 milyar Dolar civarında olan sermaye toplamının yaklaşık %20'sini ellerinde tutmaktadırlar ve bu alandaki sıralamada sırasıyla ikinciliği ve üçüncülüğü paylaşmışlardır. Dünyada, çok sayıda madencilik faaliyeti, büyük oranda bu iki şirket tarafından denetlenmektedir. Dünyadaki Bakır Sektöründeki Değişimler (Temmuz 2006): Y 2006 yılı dünya bakır tüketimi, 2006 yılı ile kıyaslandığında %3,3 artarken; Avrupa Birliği bakır tüketimi %12 artmıştır. Y Asya ülkelerinde ise, aynı dönemlere kıyasla %1,8 azalırken, Japonya'da %6 ve Hindistan'da %4 artmıştır. Çin'de %7,8 oranında bir azalma olmuştur. Amerika kıtasında %1,6 oranında bir yükselme yaşanırken ABD'de %1,4 oranında artış sağlanmıştır. Y 2006 yılı dünya bakır üretimi, 2005 yılı ile kıyaslandığında, %3,6 arttığı görülmektedilafrika bakır üretimi %17 artmış, Meksika'da yaşanan maden işçileri grevi yüzünden Kuzey Amerika'da% 5 oranında düşüş yaşamıştır. Y Latin Amerika'da %4 oranında artış olurken, Endonezya'daki üretim sorunları yüzünden% 5 oranında düşüş olmuştur. Y Global bakır kaynaklarının kullanım kapasitesi, %87,6'den %86,5'e düşmüştür. Y Ham ve işlenmiş bakırmaden üretimi (bakır tel çubuk, bakır ve bakır alaşımları, levha, çubuk, tüp gibi yan ürünler) 2005 yılında toplam 31,5 milyon ton olmuştur. ------------------------------EK()JV()MİK VE ()Yf1 f1raştirmf1f1r Ş[J11Eİ------------------------- 7
-------------------------------------------------İ1"rtJV11[! 1"İrt1Zl\1"()1JrtI----- - -- -- -- - --- - ----- - --- - ------------ 2005 Yıli Bakır Endüstriyel Yan Ürünlerinin Üretimi EDP Folyo1 1% Çubuk 16% Tel 49% Levha, --- Plaka 15% Tel alaşım 3% Kül çe 4% Tüp 12% Kaynak: International Copper Study Group, Focus on Copper 2005 yılındaki bakır endüstriyel yan ürünlerinin üretimi, Asya kıtasında özellikle de Çin'de en üst boyutta olup, Asya kıtasını Avrupa ve Afrika kıtaları izlemektedir. Kuzay Amerika ile Güney Amerika'da ise ortama bir artış yaşanmıştır. K1talara Göre Bak1r Endüstriyel Yan ürünleri üretimi Kuzey Amerika 16 /o Avrupa 27 /o Latin Amerika 3o/o Afrika 2 /o Okyanusya 1 /o Asya 51 /o Kaynak: International Copper Study Group, Focus on Copper --------------- - --- - ----- -- -- -EK()JV()MİK VE OYrt rtraş1"irmrtrtr Ş[J11Eİ------------ - - --- ---- - - - - 8
-------------------------------------------------İl"IiJV11[J 1"İC7Ii1"()1JfiI--------------------------------------- ;.. Uluslararası Bakır Madeni Çalışma Grubu'nun (ICSG), 29 Eylül 2006 yılındaki 28. Olağan Kurultayı'nda tüm dünya bakır üretimi ve tüketiminde söz sahibi ülkelerin hükümet ve bakır endüstrisi firmaları temsilcileri bir araya gelmiştir. 2005 ve 2006 ham bakır madeni rezervlerine dayalı 2007 yılına dönük üretim ve tüketim tahminleri yapılmıştır. Buna göre; 2006 yılı sonu itibariyle dünya bakır madeni (ham bakır) üretimi 15,2 milyon tona ulaşacağı ve 2007 yılında da 16,20 milyon ton olacağı tahmininde bulunulmuştur. ;.. işlem görmüş bakır madeninin 2006 yılı sonu itibariyle üretimin 17,40 milyon ton olurken, 2007 yılı itibariyle 18,06 milyon ton olması beklenmektedir. ;.. işlem görmüş bakır tüketimi 2006 yılı sonu itibariyle 17,16 milyon tona,2007 yılı itibariyle de 17,88 milyon tona yükseleceği beklenmektedir. ;.. 2006 yılı sonu için, bakır tüketiminin Avrupa Birliği'ndeki 15 ülkede %9 oranında artacağı ve Asya ülkelerinde sadece % 1,8 oranında bir artış göstereceği tahmin edilmektedir. ;.. Bakır Madeni Üretimi (milyon ton) Bölgeler 2005 2006 2007 Tahmini Verileri Afrika 676 830 1,003 Kuzey Amerika 2,181 2,233 2,473 Latin Amerika 6,651 6,793 7,225 Asya -10 1,148 906 888 Asya ve Ex-Asya 1,049 1,135 1,193 Ülkeleri-CIS Asya-C IS 510 545 569 Avrupa Birliği-25 711 713 716 Diğer Avrupa 831 872 902 Ülkeleri Okyanusya 1,120 1,140 1,235 TOPLAM 14,877 15.166 16,204 Dünya %2,5 %1,9 %6,8 ;.. Işlenmiş Bakır Uretimi (milyon ton) Bölgeler 2005 2006 2007 Tahmini Verileri Afrika 513 614 746 Kuzey Amerika 2,168 2,238 2,382 Latin Amerika 3,559 3,568 4,227 Asya -10 514 539 603 Asya ve Ex-Asya 5,225 5,853 6,204 Ülkeleri-CIS Asya-CIS 534 538 565 Avrupa Birliği-25 2,329 2,330 2,386 Diğer Avrupa 1,198 1,278 1,298 Ülkeleri Okyanusya 471 483 550 TOPLAM 16,512 17,441 18,961 Dünya %4,3 %5,4 %3,8 ------------------------------EK()JV()MİK VE ()Yfi IiRAŞ1"IRMiiIiR Ş[J11Eİ------------------------- 9
-------------------------------------------------İl'IiJV11[! l'ic7ii1zl?l'()l)fii--------------------------------------- Bakır Tüketimi (milyon ton) Bölgeler 2005 2006 2007 Tahmini Verileri Afrika 200 200 204 Kuzey Amerika 2,956 2,999 3,097 Latin Amerika 537 565 580 Asya -10 761 794 822 Asya ve Ex-Asya 7,136 7,175 7,881 Ülkeleri-CIS Asya-CIS 60 107 114 Avrupa Birliği-25 3,732 4.016 3,845 Diğer Avrupa 1,075 1,160 1 '191 Ülkeleri Okyanusya 158 144 150 TOPLAM 16,614 17,160 17,884 Dünya %-0,7 %3,3 %4,2 Kaynak: International Copper Study Group, Copper Bulletin, Ekim 2006,Monthly Publication, B) BAKlR MADENCiLiGiNDE TÜRKiYE'DEKi SON GELiŞMELER Türkiye'de rezerv, üretim ve tüketim: Türkiye'nin önemli bakır rezervleri Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri'nde_bulunmaktadır. Murgul, Çayeli-Madenköy, Lahanos, Ergani, Siirt Madenköy,_Cerattepe ve Küre bilinen önemli bakır yataklarıdır. Cumhuriyet Dönemi'nde, 1938 yılına kadar bakır üretimi önemsizdir. 1930 yılından 1937 yılına kadar üretim hiç yapılmamıştır. 1937 yılında Kuvarshan Bakır işletmesi, 1939 yılında ise Ergani Bakır işletmesi'nde Etibank tarafından tekrar üretime geçilerek ilk blister bakır üretilmiştir. Bugün, ülkemizde yıllık ortalama 60.000 ton_bakır cevheri üretilmekte olup, dünya bakır üretimindeki payı sadece %0,43 düzeyindedir. Ülkemizde üretilen bakır konsantrelerinin yarısına yakın miktarı ülkemizin tek eritme tesisi olan Samsun eritme tesisinde işlenmektedir. Türkiye Bakır Sektörünün Yapısı: Türkiye'de faaliyette olan dört ana bakır madeni kalmıştır. Bunlar; Murgul, Küre, Çayeli ve Ergani bakır madenleridir. 2003 yılında Siirt-Madenköy bakır ocağı özel sektör tarafından işletmeye açılmıştır. Söz konusu işletmelerden Murgul ve Ergani'de bakır rezervleri tükenmek üzeredir. Bu nedenle, yakın bir gelecekte ülkemiz bakır üretiminde önemli düşüşler olması kaçınılmazdır. ------------------------------EK()JV()MİK VE ()Yii IiRAŞTIRMiiIiR Ş[!11Eİ------------------------- 10
-------------------------------------------------İl"ElJV[J l"ic7ell"()l)eli--------------------------------------- Y Ülkemiz madencilik sektöründe 1980'1erden itibaren öne çıkan söylem, "kamu madencilik kuruluşlarının özelleştirilmesi" olmuştur. Türkiye madencilik sektöründe mülkiyet ve yönetim değişikliklerini gerçekleştirmeye yönelik olarak çeşitli kamu kurumlarında sektörel bölünme, ticarileştirme, şirketleştirme ve özelleştirmeye yönelik uygulamalar birbirini izlemiş, madencilik sektörünün kamu ağırlıklı yapısı özel sermayenin de yerini alabileceği bir rekabet ortamına dönüştürülmeye çalışılmıştır. Söz konusu uygulamalar en fazla Etibank'ı etkilemiş, bu kurum pek çok parçaya bölünmüş ve her parçası bir yana dağılmıştır. Y ilk olarak 1993 yılında Karadeniz Bakır işletmeeri A.Ş., Etibank'ın bünyesinden ayrılarak Başbakanlık Özelleştirme Idaresi Başkanlığına devredilmiştir. 1998 yılında ise Etibank, Bakanlar Kurulu Kararı ile Eti Bor, Eti Alüminyum, Eti Krom, Eti Bakır, Eti Gümüş, Eti Elektrometalurji ve Eti Pazarlama ve Dış Ticaret olarak 7 ayrı anonim şirkete bölünmüştür. Y Söz konusu şirketlerden Eti Bakır, diğerleri gibi 2000 yılında Özelleştirme idaresi Başkanlığı'na devredilmiştir. Son olarak, Karadeniz Bakır işletmeleri'ne ait Samsun işletmesi ile Eti Bakır AŞ'nin özelleştirilmesine ilişkin nihai pazarlık görüşmeleri 26 Şubat 2004 tarihinde tamamlanmış ve 12 Nisan 2004 tarihi itibariyle imzalanan satış sözleşmesi ile bu kuruluşların özelleştirme süreci tamamlanmıştır. Y Böylelikle, Karadeniz Bakır işletmeleri A.Ş. tasfiye sürecine girerken, kamu, bakır sektöründen tamamen çekilmiştir. Y Bu süreçte, maden aramalarına kaynak ayrılmadığı gibi, maden işletmecisi olan kuruluşlarda gerekli olan yatırımlar da yapılmamıştır. Özel sermayenin ise, başlangıçta varsayıldığı gibi, kamudan boşalan yeri dolduramamış olması nedeniyle, Türkiye, bakır konsantresi ve blister-elektrolitik bakır ithal eder duruma gelmiştir. Y Dünya madencilik sektöründe şirket birleşmeleri yoluyla konsolidasyon eğilimleri sürerken, ülkemiz yönetimleri, sektörün bölünerek küçültülmesi yönünde politikalar izlemişlerdir. Fiyatların yüksek seyretmekte olduğu günümüzde söz konusu tercihin bakır sektörü bakımından ne ölçüde doğru olduğunu değerlendirmek, yanıltıcı olacaktır. Bununla beraber, fiyatların düşme eğilimine girmesiyle, bugün sektöre girmekte olan firmaların yakalanarak ayakta kalamayabilecekleri yönünde kaygılar bulunmaktadır. hazırlıksız ------------------------------EK()JV()MİK VE ()YEl ElRAŞl"IRMElElR Ş[JEİ------------------------- ll
-------------------------------------------------İl'IllV[J l'ic7i11'()1jfli--------------------------------------- Kaynak: TMMOB Maden Mühendisleri Odası ------------------------------EK()JVOMİK VE ()Yil IlRAŞl'IRMilIlR Ş[JEİ------------------------- 12
-------------------------------------------------İl'I1JV11[! l'ic7i11zl?l'()l)ffi--------------------------------------- BÖLÜM lll A) TÜRKiYE BAKlR SEKTÖRÜNÜN GELiŞMESiNE YÖNELiK GÖRÜŞ VE ÖNERiLER >- Ülkemiz bakır sektörü, yerli sanayiye düşük maliyette ve kaliteli girdi sağlamaya yönelik olarak, ülke sanayi sektörleri ile bütünleşik ve eşanlı gelişme anlayışı gözetilerek tasarımlanmalıdır. >- Bakır üretimleri artırılmalıdır. Ancak, söz konusu üretimin hedefi dış satım değil, ülke sanayi sektörleri olmalıdır. >- Bakır cevherinin sanayi ürünlerine dönüştürülmeden yurt dışına satılmasında ülke yararı bulunmamaktadır. Bakır cevheri, katma değeri yüksek uç ürünlere dönüştürülmek suretiyle yurt dışına ihraç edilmelidir. >- Bakır sektöründe uç ürünler ve yeni ürünlerin üretilmesine yönelik teknolojilerin geliştirilmesi veya transferi teşvik edilmelidir. >- Bakır aramaları uzun yıllardır ihmal edilmiştir. Aramalara hız verilmelidir. Aramalarla ilgili etkin yasal ve yönetsel yapıların tesisi ve çağdaş teknolojilerin kullanıldığı arama faaliyetlerinin, kamu denetiminde ve mutlaka rasyonel bir stratejik plan çerçevesinde yürütülmesi gerekmektedir. >- Maden aramaları için uzun dönemli planlamaların ve arama faaliyetlerinin altyapısı Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü'nce yapılmalıdır. Diğer kamu ya da özel kurum ve kuruluşlarca yapılacak aramalar, MTA tarafından söz konusu planlamalar çerçevesinde yönlendirilmeli ve denetlenmelidir.? Bakır madenciliğinin her aşamasında ileri teknoloji kullanımı amaçlanmal ıdır. Üretim ve kaynak performansının iyileştirilmesine, maliyetierin düşürülmesine ve yeni ürünlerin elde edilmesine yönelik olarak yeni gelişen teknolojilerin kullanımı, bu sektörün ülke kalkınmasına katkısı bakımından kritik önemdedir. >- Aramaları tamamlanmış olan Artvin-Cerattepe bakır projesi, gerekli incelemeler tamamlanarak bir an önce üretime alınmalıdır. >- Kırklareli civarındaki Demirköy ve Erzurum-ispir portiri bakır yatakları yeniden değerlendirilmeli, ekonomik olarak işletilebilme olanaklarının olup olmadığı araştırılmalıdır. >- Ülkemiz blister bakır ihtiyacını karşılamak üzere, mevcut izabe tesislerinin kapasitesi artınimaiı ve yeni bakır izabe tesislerinin kurulmasına ilişkin araştırmalar yapılmalıdır. >- Bakır cevherlerindeki altın, gumuş, kobalt, nikel gibi yan ürünler tümüyle kazanılmalı, anot çamurlarını Türkiye'de işieyecek tesisler kurulmalıdır. ------------------------------EK()JV()MİK VE ()Yff ffraşl'irmffffr Ş[J11Eİ------------------------- 13
-------------------------------------------------İl'L4JV11[J 1'İe7L41'()1Jz1I--------------------------------------- SONUC Y Türkiye bakır üretimi talebin yaklaşık %20 sini karşılamaktadır. Bu nedenle hali hazırda aramaları tamamlanmış Siirt-Madenköy ve Artvin-Cerattepe bakır yatakları üretime geçmek üzeredir. Y Türkiye bakır üretiminin büyük bir bölümünü Kıbrıs tipi ve Kuroko tipi volkanik masif sülfid yataklarından sağlamaktadır. Bu yatakların Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yer aldığı görülmektedir. Y Dokuzbin senelik madencilik geçmişi olan Anadolu'da artık madenierin bulunması zorlaşmaktadır. Bunun sonucu olarak yeni maden yataklarının bulunması için, madencilik çalışmaları daha fazla bilgi ve yatırım gerektirmektedir. Ülkemizde bakır madenciliğinin yurt içi tüketim için yeterli olabilecek düzeyde gelişmemiş olmasının ana sebebi işletilebilir tenörlü ve büyük rezerve sahip özellikle portiri ve sedimanter tip yatakların, tespit edilememiş olmasından kaynaklanmaktadır. Ülkemizde bugün işletilen bakır yataklarının tamamı volkanik masif sülfid tipte iken dünya bakır üretimine bakıldığında büyük bir bölümünün portiri ve sedimanter bakır yataklarından karşılandığı görülmektedir. Oysa Türkiye'nin jeolojisi incelendiğinde gerek sedimanter gerekse portiri tip bakır yataklanmaya olanak sağlayan birçok alanın mevcut olduğu görülmektedir. Türkiye karmaşık, fakat maden yatakları yönüyle ilginç ve potansiyel bir jeolojiye sahiptir. Aramalarda ilk önce cevherleşmeyi kontrol eden bölgesel yapı ve litolojiler ortaya konmalı, daha sonra lokal hedef sahalarda detay etüt ve aramalara geçilmelidir. Y Bugünkü koşul ve bilgilerimize göre bakır aramalarındaki öncelikli bölgeler aşağıdaki gibi sıralanabilir: 1. Güneydoğu Anadolu'daki ilginç ve potansiyel jeoloji de göz onune alınarak öncelikle portiri bakır ve benzeri oluşumların aranmasına hız verilmelidir. ll. Batı Anadolu da portiri bakır aramaları için potansiyel olup, bu alanda da arama çalışmaları sürdürülmelidir. lll. Ayrıca sedimanter bakır yataklarına yönelik olarak Çorum-Çankırı havzası ile Hazro (Diyarbakır) ve çevresinde detay etütler yapılmalıdır. IV. Dünyada son yıllarda demir oksitlere baglı olarak gelişmiş büyük rezervli bakır ve altın yatakları bulunmuştur. MTA Genel Müdürlüğü tarafından da 2002 yılında Hekimhan-Hasançelebi (Malatya) ve çevresinde benzeri yataklar bulunmasına yönelik çalışmalar başlatılmıştır. V. Bunların yanı sıra Doğu Karadeniz'de mevcut işletilen volkanik masif sülfid yataklarının çevresinde gömülü yatakların aranmasına yönelik çalışmalar sürdürülmelidir. ------------------------------EK()JV()MİK VE ()YL4 L4RAŞ1'IRML4L4R Ş[J11Eİ------------------------- 14
-------------------------------------------------İl"IiJV11[! 1"İC7Iil"()l)fiI--------------------------------------- Y Bakır cevherlerindeki altın-gü mü ş-i nd iyum-germanyu m-sel en yu m-teli u ryu m-n ik el ve kobalt gibi yan ürünleri kazanmaya yönelik Ar-Ge çalışmaları yapılmalı, anat çamurlarını işieyecek tesislerin kurulması imkanları araştırılmalıdır. Ayrıca ülkemizdeki bakır cevherleşmeleri için ümitli sahalarda arama yatırımları sürdürülmelidir. arttırılarak ------------------------------EK()JV()MİK VE ()Yfi IiRAŞl"IRMiiIiR Ş[J11Eİ------------------------- 15
-------------------------------------------------İl'rtJV11[! 1'İC7fi1(1?1'()1JrtI--------------------------------------- KAYNAKCA: > istanbul Maden & Metaller ihracatçı Birliği (http://www.immib.org.tr/tesvik/index.asp) > istanbul Maden ihracatçıları Birliği > istanbul Demir ve Demir Dışı Metal ihracatçıları Birliği > T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı >- TMMOB Maden Mühendisleri Odası >- International Copper Study Group, Copper Bulletin, Ekim 2006,Monthly Publication, >- Financial Times, <http://www.ft.com>, January 12, 2005. >- http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/copper/ >- International Copper Study Group, Focus on Copper, (http://www.icsg.org) >- International Institute For Environment and Development, Breaking New Ground: Mining, Minerals, and Sustainable Development, Final Report, (http://www.iied.org/mmsd/finalreport/index.html) >- http://www.boomberg.com >- http://www.ame.com.au >- http://www.rmg.se/ ------------------------------EK()JV()MİK VE ()Yri riraşhrmrlrir Ş[J11Eİ-------- - ---------------- 16
-------------------------------------------------İ1'11JV11[J 1'İC7111'()1)f1I--------------------------------------- TABLO ithalat ve ihracat Rakamları (2005-2006) İTHALAT (2005) Ülke Adı Değer(YTL) KAZAKİSTAN şili BULGARİSTAN ÖZBEKİSTAN RUSYA ALMANYA UKRAYNA FRANSA İSPANYA İTALYA SAMSUN SER. B. ÇİN GÜNEY KORE İRAN AZERBAYCAN IRAK AVRUPA(ÇORLU) S. GÜRCiSTAN TAYVAN İSVEÇ YUNANİSTAN HOLLANDA A.B.D. BREZiLYA MISIR BELÇİKA JAPONYA İNGİLTERE YUGOSLAVYA İSRAiL FİNLANDİYA NORVEÇ BURSA SER.BÖLGE MALEZYA HİNDİSTAN 446.109.098,00 409.816.554,00 246.423.294,00 185.426.709,00 169.673.654,00 82.197.801,00 67.544.009,00 53.914.622,00 44.214.115,00 40.875.590,00 32.293.502,00 32.224.863,00 16.923.760,00 16.896.616,00 13.571.270,00 12.858.016,00 10.361.321,00 9.727.210,00 8.126.293,00 8.075.408,00 6.925.031,00 6. 718.088,00 6.531.615,00 6.334.859,00 6.146.505,00 5.283.294,00 4.777.706,00 4.600.690,00 1.757.951,00 1.692.315,00 1.453.509,00 1.086.543,00 1.075.878,00 920.810,00 754.175,00 Değer($) 330.843.982,00 301.420.447,00 183.038.544,00 137.707.933,00 125.197.392,00 61.028.050,00 50.124.304,00 40.047.629,00 33.119.796,00 30.311.069,00 24.068.594,00 23.964.057,00 12.529.283,00 ı 2.524. 702,00 10.040.330,00 9.556.088,00 7.671.116,00 7.195.618,00 6.037.148,00 5.994.666,00 5.149.565,00 4.997.891,00 4.833.293,00 4.689.025,00 4.541.712,00 3.934.630,00 3.570.821,00 3.411.712,00 1.295.102,00 1.264.167,00 1.075.341,00 806.579,00 800.102,00 688.408,00 557.804,00 ------------------------------EK()N()MİK VE ()YI1 11RAŞ1'IRMI111R Ş[J11Eİ------------------------- 17
-------------------------------------------------İ1"fi1V[! 1"İC7fi1"()1JfiI--------------------------------------- İSTANBUL DERi İSViÇRE POLONYA İRLANDA ROMANYA LÜBNAN ETİOPYA AVUSTURYA EGE SER.B. SUUDİ ARAB. HONG KONG GÜNEY AFRİKA DANİMARKA SLOVENYA PORTEKİZ ÇEK CUM. MACARİST AN TRAKYA SER.B. M OLDOVA TACİKİSTAN LÜKSEMBURG AVUSTRALYA B.A.E. NİJERYA TAYLAN D TANZANYA BRUNEİ MEKSİKA K.K.TURK CUM. ARJANTİN ARNAVUTLUK SİNGAPUR YENİ ZELANDA PAKİSTAN SLOVAK CUM. KANADA HlRVATiSTAN ABD KÜÇÜK OUT.AD SURİYE ------------------------------EK()JV()MİK 674.834,00 548.573,00 467.629,00 452.869,00 427.714,00 337.411,00 302.058,00 291.608,00 264.053,00 256.961,00 213.922,00 204.129,00 134.285,00 120.974,00 97.502,00 94.516,00 94.090,00 90.041,00 89.353,00 83.754,00 68.722,00 53.335,00 49.469,00 43.624,00 37.363,00 35.426,00 35.429,00 30.536,00 30.331,00 16.264,00 14.874,00 12.218,00 12.813,00 9.945,00 7.683,00 5.938,00 2.811,00 355 250 497.036,00 407.355,00 346.266,00 334.725,00 316.818,00 250.211,00 221.469,00 217.255,00 195.389,00 189.773,00 156.653,00 153.094,00 100.186,00 90.784,00 72.628,00 69.460,00 69.376,00 67.085,00 66.050,00 61.509,00 50.414,00 41.718,00 37.214,00 31.920100 28.885,00 26.428,00 26.292,00 22.560,00 22.438,00 11.941,00 11.047,00 9.567,00 9.463,00 7.345,00 5.643,00 4.408,00 2.100,00 265 188 VE ()Y/1 firaş1"irmfifir Ş[!Eİ------------------------- 18
-------------------------------------------------İ1"/LJV11[JJS 1"İC7/11(1?1"()1)/lI--------------------------------------- İHRACAT (2005) Ülke Adı Değer(YTL) PAKİSTAN Değer($) 425.292,00 158.531,00 144.278,00 141.043,00 101.062,00 91.331 00 35.663,00 31.066,00 28.952 00 27.812,00 22.215,00 19.510,00 12.422,00 7.364,00 7.012,00 6.796,00 3.731,00 2.515,00 523 GÜNEY KORE CEZAYiR ENDONEZYA MAKEDONYA İTALYA İSVİÇRE K.K.TURK CUM. GÜRCiSTAN SİNGAPUR YUNANİSTAN İSRAİL AZERBAYCAN SENEGAL BULGARİST AN İSTANBUL DERİ ALMANYA FİNLANDİYA ANTALYA SER.B. EGE SER.B. KAZAKİST AN 314.736,00 118.777,00 105.895,00 103.831,00 73.499,00 67.790,00 26.411,00 23.478,00 21.639,00 20.295,00 16.363,00 14.650,00 9.108,00 5.467,00 5.116,00 5.046,00 2.787,00 1.861,00 407 302 90 224 66 Değer(YTL) Değer($) İTHALAT (2006) Ülke Adı KAZAKİST AN BULGARİST AN ŞİLİ ÖZBEKİST AN RUSYA FRANSA İRAN UKRAYNA İSPANYA İTALYA ALMANYA AZERBAYCAN MISIR ÇİN YUNANİSTAN 233.878.419,00 180.954.786,00 168.405.950,00 125.096.629,00 118.377.451,00 39. 177.301,00 34.0 ı 9.640,00 33.312.471,00 31.030.360,00 29.492.274L00 23.902.936,00 18.022.070,00 14.261.303,00 13.503.284,00 13.670.904,00 ------------------------------EK()JV()MİK 170.138.543,00 132.665.210,00 125.667.159,00 90.486.923,00 87.398.339,00 28.763.271,00 24.923.801,00 24.620.858,00 23.099.823,00 21.742.656,00 17.683.869,00 13.204.534,00 ıo.5 ıs. 27s,oo 9.966.500,00 9.956.623,00 VE ()Y/LJS /LRAŞ1"IRM/11S/LR Ş[J11Eİ------------------------- 19
-------------------------------------------------İl"flJV[J l"ic7fl1z1?1"()1jfli--------------------------------------- SAMSUN SERBEST BÖLGE PERU AVRUPA (ÇORLU} SERBE GÜNEY KORE IRAK TAYVAN GÜRCiSTAN A. B. D. HOLLANDA MALEZYA İSVEÇ BELÇİKA BREZİLYA İNGİLTERE SIRBİSTAN VE KARADAG JAPONYA MOLDAVYA NORVEÇ FİNLANDİYA BURSA SERBEST BÖLGE İSVİÇRE İSRAİL YENİ ZELANDA HİNDİSTAN EGE SERBEST BÖLGE SLOVENYA TUNUS BİRLEŞİK ARAP EMİRLİ PAKİSTAN DANİMARKA PORTEKİZ MEKSİKA POLONYA ÇEK CUMHURİYETİ KUZEY KIBRIS TÜRK CU İRLANDA ARJANTİN AVUSTURYA LÜKSEMBURG SİNGAPUR TAYLAND (SİAM) MACARİST AN ------------------------------EK()JV()MİK 13.988.492,00 9.117.907,00 9.747.330,00 6.822.930,00 8.207.833,00 8.043.488100 7.112.342,00 5.411.435,00 4.698.985,00 4.470.537,00 4.238.665,00 4.093.776,00 3.663.189,00 3.346.487,00 2.279.027,00 2.207.804,00 2.149.631,00 6.121.956,00 5.956.439,00 5.155.458,00 3.900.403,00 3.506.412,00 3.242.110,00 3.155.508,00 3.048.591,00 2.667.630,00 2.484.673,00 1.708.053,00 1.638.731,00 1.603.382,00 1.841.088,00 945.488,00 663.789,00 649.458,00 613.365,00 570.940,00 539.088,00 541.037,00 190.937[00 188.088/00 182.494,00 175.819,00 162.141/00 128.657,00 137.426,00 92.852,00 86.128,00 85.322,00 83.063,00 73.539,00 68.212,00 65.700,00 60.831,00 48.918,00 40.501,00 32.518,00 22.826,00 18.677,00 1.384.968,00 702.884,00 487.206,00 480.196,00 458.618,00 428.263,00 399.255,00 371.480,00 143.228,00 141.147,00 137.264,00 131.200,00 105.000,00 96.982,00 91.191,00 69.404/00 64.874/00 63.705/00 58.495,00 54.900,00 51.646,00 48.398,00 44.787,00 36.449,00 30.754,00 24.886,00 17.151,00 14.009,00 VE ()YA ARAŞl"IRMAAR Ş[JEİ------------------------- 20