ARAS EDAŞ GES İZLEME VE YÖNETİM SİSTEMİ KURULUMU TEKNİK ŞARTNAMESİ

ARAS EDAŞ GES İZLEME VE YÖNETİM SİSTEMİ KURULUMU TEKNİK ŞARTNAMESİ 1

İÇİNDEKİLER 1. GENEL... 3 2. RTU... 4 1.1. Sistem Güvenirliği... 4 1.2. RTU Parametrelendirme ve Tanılama... 5 1.3. RTU Haberleşme Modülleri... 5 1.3.1. Zaman Senkronizasyonu... 7 1.3.2. Saat Sistemi... 7 1.3.3. Senkronizasyon Yöntemi... 7 1.4. RTU I/O Modülleri... 7 1.4.1. Dijital Giriş Modülü (Gerekmesi Durumunda)... 7 1.4.2. Dijital Çıkış Modülü (Gerekmesi Durumunda)... 8 1.4.3. Analog Giriş Modülü (Gerekmesi Durumunda)... 9 1.4.4. Analog Çıkış Modülü (Gerekmesi Durumunda)... 9 1.5. RTU Belleği... 10 1.6. Otomasyon Fonksiyonları... 10 1.7. RTU Panosu... 10 2. Dijital Koruma Rölesi... 11 2.1. Röle Fonksiyonları... 11 2.1.1. Temel Fonksiyonlar... 11 2.1.2. Koruma Fonksiyonları... 12 2.1.3. Ölçme Fonksiyonları... 12 2.1.4. Röle, Kesici ve Şebeke Hata Tanısı... 13 2.1.5. Olay ve Arıza Kaydı... 13 2.2. Haberleşme Arabirimleri... 13 3. Güç Kalitesi Ölçüm Cihazı Özellikleri... 15 3.1. Cihaz Özellikleri... 15 3.2. Ölçüm Doğrulukları... 16 3.3. Zaman Senkronizasyonu... 18 4. Enerji Analizörü... 19 2

1. GENEL Elektrik Dağıtımı ve Perakende Satışına İlişkin Hizmet Kalitesi Yönetmeliğinde belirtilen parametrelerin izlenmesi, raporlanması ve kontrol için kurulacak olan sistem, Haberleşme ünitesi (RTU, modem, besleme sistemleri), Kalite Kaydedici, Enerji Analizörü vb. ekipman ve altyapı talep sahibi tarafından temin ve tesis edilecektir. Haberleşme ünitesi ve SCADA ekipmanı bina içerisinde uygun bir yere tesis edilecektir. Elektrik Şebeke Yönetmeliği Madde 29 gereği, üretim tesislerinde ARAS EDAŞ ın SCADA ve Teknik Kalite İzleme Merkezine bağlanacak yapıda SCADA alt yapısının kurulması gerekmektedir. Dağıtım seviyesinden bağlı tüm üretim tesislerinin toplam MW ve MVAr değerleri, toplam tüketim değerleri ve bağlantı noktalarından toplanacak diğer bilgiler (Madde 3) ile TEİAŞ tarafından talep edilebilecek diğer bilgiler için söz konusu santraller kendi tesislerinde bu amaçla gerekli sistemleri kurmak ve gerekli iletişim linkini sağlayarak ARAS EDAŞ ın SCADA ve Teknik Kalite İzleme Merkezine bağlanmaktan sorumludur. SCADA Sistemi vasıtasıyla toplanacak bilgiler aşağıda özetlenmiştir: Her üretim tesisinin toplam aktif gücü Her üretim tesisinin toplam reaktif gücü Her üretim tesisinin toplam tüketim değerleri Akım, gerilim bilgileri Bara geriliminin ölçümü Bara şebeke frekansı Her üretim ünitesinin kesici, ayırıcı ve toprak ayırıcısı konum bilgileri DM, ĠM, KÖK binalarında tüm kesici, ayırıcı ve toprak ayırıcısı konum bilgileri Trafo binalarında tüm kesici, ayırıcı ve toprak ayırıcısı konum bilgileri İletişim teçhizatı (Modem, DC Güç Kaynağı, vb.) alarmları Tüm kesici, ayırıcı, toprak ayırıcısı bilgileri birbirini teyit eden iki kontak bilgisi Tüm durum ve alarm bilgileri 1 milisaniye çözünürlüklü zaman etiketine sahip olacaktır. Üretim Tesislerinde kullanılacak invertör veya generatörün çalışma ve Ģebekeye bağlantı durumu Dağıtım Şirketi tarafından uzaktan izlenebilir ve ilaveten aktif ve reaktif güç, güç faktörü, akım, gerilim, frekans değerleri alınabilir ve kontrol edilebilir olacak şekilde tesis edilmelidir. Üretim tesisi üretimlerinin, üretim tesisindeki invertörler (eviriciler) üzerinden de ayrıca kontrol edilebilecek şekilde altyapı üretici tarafından tesis edilecektir. Tesisin aktif ve reaktif çıkış gücü, ARAS EDAŞ ın SCADA ve Teknik Kalite İzleme Merkezi nden tek bir sinyal ile kontrol edilebilir şekilde olacaktır. İletişim sistemi Uzak Terminal Birimi (RTU)/Gateway, donanım, yazılım, iletişim linki ve diğer yardımcı ekipmanlar, üretici tarafından ARAS EDAŞ ın yürürlükteki teknik şartnameleri ve ilgili yönetmeliklere uygun olarak Üretici tarafından tasarımlandırılır ve söz konusu tasarımlar ARAS EDAŞ tarafından onaylanmasını müteakip temin ve tesis edilir. Dağıtım Şebekesine 34,5 kv, 31,5 kv, 15,8 kv, 6,3 kv ve 0,4 kv gerilim seviyelerinden bağlı, kurulu gücü 50 kwe ten büyük üreticilerin ARAS EDAŞ ın SCADA ve Teknik Kalite İzleme Merkezine bağlanması zorunlu olup, bu amaçla gerekli olan ve ARAS EDAŞ tarafından bildirilen tüm iletişim donanımları, varsa yasal izinleri ve lisanslarını üretici temin ve tesis etmekle yükümlüdür. Tesis edilmesi gereken ve SCADA ve Teknik Kalite İzleme Merkezi tarafından gönderilen sinyallere göre uzaktan izleme ve kontrol için gerekli olan sistem, donanım ve arayüz ARAS EDAŞ ın SCADA ve Teknik Kalite İzleme sistemine tam uyumlu olmalıdır. Üretim tesislerinde enerji kalitesinin ölçülmesi için Teknik Kalite Ölçüm Cihazlarının (Kalite Kaydediciler) tesis edilmesi gerekmektedir. Teknik kalite parametrelerinin kaydına ilişkin olarak, kullanılacak Teknik Kalite Ölçüm Cihazları (Kalite Kaydediciler) TS EN 61000-4-30 standardında belirtilen Sınıf A özelliklerinde ölçüm yapması gerekmektedir. Üretici, IEEE Std.519-1992 standardında ya da bunun revizyonlarında belirtilen harmonik sınır değerlerine uymakla yükümlüdür. Fliker Ģiddeti, Pst ve Plt göstergeleri aracılığıyla ve TS EN 61000-4-15 e uygun cihazlar ile ölçülmesi gerekmektedir. Kalite kaydediciler Elektrik Dağıtımı ve Perakende Satışına İlişkin Hizmet Kalitesi Yönetmeliğinde belirtilen parametrelerin izlenmesini ve raporlanmasını (TS EN 50160:2011 standardına uygun) sağlayacaktır. 3

Kalite Kaydedici verileri 3G Modem vasıtasıyla SCADA ve Teknik Kalite İzleme Merkezine aktarılacaktır. Söz konusu ölçüm cihazlarının GPS anten vasıtasıyla zaman senkronizasyonu yapılması gerekmektedir. GES ler de her bir Trafo binası için Ek-A da belirtilen uygun SCADA altyapısının kurulması gerekmektedir. Bu hücre yerleşim dizaynı TEDAŞ onaylı projelere göre farklılıklar gösterebilir. Her Trafo binası içerisinde bir RTU panosu olacaktır. Pano içerisinde; RTU, modem, endüstriyel switch vb. cihazlar olmalıdır. Pano içerisinde ki bu cihazlar binada olan rölelerin analog ve digital sinyalleri, kesici ve ayırıcı pozisyon bilgileri, bina içerisindeki yangın sensörü, kapı anahtarları ile redresöre ait arıza sinyalleri bilgilerini, ARAS EDAŞ SCADA ve Teknik Kalite İzleme sistemine gönderecek şekilde tasarlanmalıdır. Kullanılacak RTU lar ARAS EDAŞ - Şebeke Otomasyon Biriminden onayı alındıktan sonra kullanılacaktır. Gönderilecek bu bilgiler ekteki GES -Sinyal-Network isimli dosyada bulunmaktadır. Haberleşme ile ilgili APN ayarları ARAS EDAŞ Bilgi İşlem ekibinin yönlendirmesi ve onayı ile gerçekleştirilecektir. Router lar yedekli haberleşme yapısına uygun olacaktır (3G+3G veya adsl+3g). RTU pano projesi ve terminal diyagramları, pano cebinde olmalıdır. Pano içerisindeki haberleşme ve sinyal kabloları etiketli olacaktır. Pano yeri emniyet koridorunu kapatmayacak ve OG hücrelere müdahaleyi engellemeyecek şekilde olmalıdır. Trafo binalarında yangın sensörü (kombi sensör) ve kapı anahtarları (hareket sensörü) olmalıdır. Trafo binalarında SCADA altyapısı olduğu için, kullanılacak akü - redresör grubu en az 26 Ah olacak şekilde planlanmalıdır. Trafo binaları ve Dağıtım merkezlerinde kullanılacak koruma röleleri IEC-61850 haberleşme protokolüne sahip olmalıdır. Dağıtım Merkezlerinde yangın sensörü (kombi sensör) ve hareket sensörü (her kapı girişinde) olmalıdır. Dağıtım Merkezlerinde akü redresör grubu ise; 5 hücre ve altında 26 Ah, 5 hücre üstünde ise 50 Ah olarak tasarlanmalıdır. Dağıtım Merkezlerinde kullanılan rölelerin boş digital inputları var ise bara ayırıcısı ve toprak ayırıcısı pozisyonları röle digital inputlarına da taşınmalıdır. 2. RTU RTU (Uzak Uç Üniteleri) GES Trafo binalarına IED ler, dağıtılmış ölçüm cihazları ve ekipman durum bilgilerini toplamak ve kontrol etmek için konulacaktır. Teklif edilen RTU lar trafo binasındaki dağıtım merkezindeki ekipmanlar, haberleşme ekipmanları ve arayüz sağlayacak şekilde arayüz kabloları, bağlantı kutuları, kablolama için gereken her türlü malzemenin sağlanması devreye alınmasını kapsamaktadır. Teklif edilen tüm RTU lar gerek istenen teknik özelliklere ve gerekse Sinyal Listesi nde belirtilen verileri toplamaya uygun olacaktır. RTU, Kontrol Merkezi SCADA ve Teknik Kalite İzleme yazılımı ile Saha verileri arasındaki iletimi sağlayacak ve verileri belirli bir sıra ile düzenleyecektir. Veri iletimi dışında, belirlenmiş olan otomasyon fonksiyonlarını da gerçekleştirecektir. Kontrol Merkezi RTU ya bağlı her hangi bir IED ye uzaktan bağlanabilecektir. Erişim sağlanan IED değerleri, parametreleri Merkezi Kontrol sisteminden izlenebilmeli ve gerektiğinde ilgili parametre ayarları değiştirilip yüklenebilecektir. RTU bu fonksiyonu yerine getirecek şekilde sağlanacaktır.. Her bir RTU Yerel/Uzak çalışma konumuna istasyonda bulunan seçici anahtar vasıtası ile alınabilecektir. Yerel konuma alınması durumunda SCADA da yalnız izleme yapılabilecek ve Devre Kesici Açma komutu haricinde uzaktan kontrol edilemeyecektir. Aynı şekilde Uzak çalışma modunda yerel olarak Devre Kesici Açma komutu haricinde yerel kontrol edilemeyecektir Teklif edilen tüm RTU lar IEC, IEEE, ANSI, NEMA gibi uluslararası standartlara tam uyum sağlayacaktır. Bu standartların sağlandığına dair olan tip-test sertifikaları yüklenici firmalar tarafından verilecektir. (örneğin IEC 61850 uyumluluğu) 1.1. Sistem Güvenirliği Mikro-işlemci bazlı RTU ların tüm modülleri kendini izleme özelliğine sahip olacaktır. Modüller üzerinde oluşacak herhangi bir hata kaçırılmamalı ve bu hatadan dolayı sistem herhangi bir şekilde etkilenmemelidir. Bu nedenle RTU lar aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır: Modüllerin gerçek zaman izlemesi Seri bağlantıların izlemesi 4

Hafıza testleri Normal olmayan program hatalarının ihbarı RTU başlangıç anı ve arka planda sürekli donanım kontrol testleri Sistem emniyetine özel bir önem verilmelidir. Özellikle, aşağıda belirtilen durumlarda yanlış çıkışlar veya hatalı işletimlere imkân verilmeyecektir Tek kompenent veya modül arızası Güç kaynağında anahtarlama dalgalanmaları veya tekrarlı aç/kapa anahtarlaması Aşırı işletme şartlarında veya gürültülü tele-kontrol linkleri üzerinde çalışma Başlangıç açılışında veya arıza sonrasında yeniden devreye girme Ekipmanın koruyucu veya düzeltici bakımı esnasında veya başlıca takmalı modülün kaldırılması veya değiştirilmesi test edilirken, Yazılımın geliştirilmesi, hatadan ayıklanması, entegrasyonu veya testi ile birlikte, Donanımı tadil ederken, genişletirken, ilave veya test ederken. Bunlar yukarıdakilerle sınırlı değildir. Enerjinin gitmesi halinde konfigürasyonda bir kayıp söz konusu olmamalıdır. Enerjinin tekrar gelmesi halinde sistem kendini otomatik çalıştırabilmelidir ve bunun için pile ihtiyaç duymamalıdır. Sistem ana üniteleri yüksek elektriksel izolasyona sahip olmalıdır. Ana ünitenin ve modüllerinin izolasyonu 2.5 kv tan az olmamalıdır (verilen standartlara uygun olarak). Elektromanyetik girişimden, toprak potansiyel farkından ve çeşitli gürültülerden kaynaklana bilecek bozulmalara karşı sinyal iletimleri güvenli bir şekilde sistem tarafından kontrol edilecektir. Sahaya bir komut gönderildiği takdirde RTU bu komutun yerine getirilmesinde bir sakınca olmadığını kontrol etmeli, komutu yerine getirmekte sakınca varsa komutu iptal etmelidir. Teklif edilen RTU ve RTU nun tüm modülleri için MTBF (Mean Time Between Failure) değerleri bir tablo halinde verilecektir. MTBF değerinin ne şekilde hesaplandığına dair formül ise verilecek olan kataloglar referans verilecektir. 1.2. RTU Parametrelendirme ve Tanılama Teklif edilen tüm RTU lar bir dizüstü bilgisayar vasıtası ile parametrelendirilebilecektir. Bu parametrelendirme hem çevrim içi (on-line) hem de çevrim dışı (off-line) olarak yapılabilecektir. Tüm parametrelendirme işlemleri ve RTU arızalarına ilişkin tanılama verileri bu dizüstü bilgisayar vasıtası ile hem RTU nun yanında doğrudan bir bağlantı ile veya Kontrol Merkezinden yapılabilecektir. Yukarıda belirtilen uzaktan yapılacak tüm işlemler Ethernet haberleşme ve IEC 60870-5-104 protokolü kullanılarak sağlanacaktır. RTU parametrelendirilmesi sinyal bazında olmayıp nesne odaklı olarak yapılacaktır. Her bir elektriksel ekipman için (kesici, ayırıcı, fider, trafo) bir nesne tanımlanacak ve bu nesne için gerekli sinyaller daha önceden tanımlanmış olacaktır. Örnek olarak, ileride fider ilavesi istendiğinde, fiderin bir nesne olarak sisteme girilmesi durumunda, fidere ilişkin sinyaller adresleri ile birlikte otomatik olarak tanımlanacaktır. RTU parametrelendirme yazılımı aynı zamanda RTU için çeşitli otomasyon fonksiyonlarını da programlamak için kullanılacaktır. Otomasyon fonksiyonları için kullanılacak blok diyagramlar IEC 6113-3 standardında olacaktır. Gerek RTU nun parametre değerleri ve gerekse yaratılacak otomasyon fonksiyonları, çevrim dışı (offline) olarak parametrelendirme yazılımında test edilebilecektir. 1.3. RTU Haberleşme Modülleri Teklif edilen RTU lar en az bir adet ethernet portu ve ihtiyaca göre eklenebilen seri haberleşme modülleri ile donatılabilir olacaktır. Bu haberleşme modülleri üzerinden çeşitli haberleşme protokolleri ile hem üst sistem hem de alt sistemde bulunan cihazlar ile haberleşecektir. Haberleşme protokolleri RTU ya takılacak olan haberleşme modüllerinin içerisinde firmware olarak hazır bulunacaktır. Hiçbir şekilde aşağıda belirtilen haberleşme protokolleri için RTU nun haberleşme modülleri dışında, harici olarak bir protokol çevirici cihaz kullanılmayacaktır. 5

Proje kapsamında kullanılacak olan IEC 60870-5-101 / IEC60870-5-104 / IEC60870-5-103 / IEC61850, Modbus protokolleri için yüklenici firmalar Interoperability Listeleri ni teklifleri ile beraber verilecektir. Kontrol Merkezi RTU arası Haberleşme: Kontrol merkezi haberleşmesi TCP/IP Ethernet portu üzerinden yapılacaktır. Bu haberleşme için IEC 104 protokolü kullanılacaktır. Ethernet portlarından birisi Kontrol Merkezi ile haberleşirken diğer ethernet portu istasyon içindeki uygun IED ekipmanlar ile IEC61850 protokolü ile haberleşecektir. RTU kontrol merkezi haberleşmesi için IEC60870-5-104 protokolü kullanılacaktır. RTU protokolü analog ve durum değerleri değişmesi (RBE) üzerine merkeze gönderecek şekilde ayarlanacaktır. Ayrıca RTU analog verileri 2 saniye ile 1 saat arası ayarlanabilen sürelerde periyodik olarak gönderebilecektir. Analog veri değişiminin algılanacağı ölü-band kullanıcı tarafından ayarlanabilir olacaktır. RTU ile Teknik Kalite İzleme sistemi arasındaki haberleşme için Modbus/TCP protokolü kullanılabilecektir. RTU ile istasyondaki IED cihazlar arası haberleşme: RTU, istasyondaki ekipmanlarların haberleşme yeteneklerine göre yeterli sayıda RS485, RS232 ve ethernet portuna sahip olacaktır. Her bir IED den minimum 10 adet digital giriş, 6 adet digital çıkış ve 25 ölçüm değeri aşağıdaki protokollerden uygun olanı kullanılarak merkezi kontrol sistemine aktarılacaktır. En az aşağıdaki protokolleri destekleyecektir; IEC 60870-5-103 IEC 61850 IEC 60870-5-101/104 diğer istasyonlar ile haberleşme MODBUS İstekli RTU nun IEC 61850 protokolü uyumluluğu için IEC 61850 Alt Komitesi nce onaylanmış bir test merkezinden verilmiş A seviyesi sertifika sağlayacaktır. Fabrika Kabul ve Saha Kabul Testleri esnasında IED değerlerinin SCADA sisteminde 2 saniye içinde güncellendiği gösterilecektir. RTU veri yoğunlaştırıcı olarak kullanılması durumunda IEC 60870-5-104/101 destekleyecek ilave ethernet ve/veya seri port ilavesi yapılacaktır. RTU nun haberleşme modülü aşağıda tanımlanan görevleri eksiksiz olarak yapacaktır; Üst sistem ve alt sistem ile modüler protokolleri vasıtası ile haberleşme Otomatik veya ayarlanabilir (çeşitli haberleşme senaryoları) bir şekilde verilerin aktarılması (olaylar oluştuğu anda üst sistemin sorgulamasından bağımsız olarak veri aktarma, tanımlanabilen zaman aralıklarında verilerin aktarılması, öncelikli alarmların ilk sırada aktarılması) Önem dereceli veri transferi Kendisine bağlı her alt-istasyon RTU su için veri saklama özelliği Yedekli haberleşme kanalları (farklı veya aynı noktaya) Saha verilerinin aynı anda zaman etiketli ve zaman etiketsiz olarak üst sisteme aktarılması (arıza durumlarında haberleşme hatlarının yoğunluğundan dolayı öncelikli olarak arıza veya konum bilgileri zaman etiketsiz olarak aktarılır, hatların rahatlamasından sonra ise, zaman etiket bilgileri üst sisteme gönderilir). Tele denetim (Uzaktan kontrol) işlevi aşağıdaki (kendiliğinden olan) işlevleri içermektedir: Sinyallerin değişimin görüntülenmesi, mesaj üretimi ve zaman etiketlemesi, üzerindeki süreç verilerinin elde edilmesi, Açık -/ kapalı çevrim denetim işlevi ve mesaj üretiminin sonuç verilerinin değişim görüntülemesi, Açık -/ kapalı çevrim denetim işlevinin sonuç verileri için zaman etiketlemesi, çözünürlük Süreç görüntüsünden iletişim işlevinin kendiliğinden olan kanalı değişen tüm mesajların polarize aktarımı, aşağıdakileri sağlayan bir deterministik öncelik algoritması, Çeşitli aktif süreç bilgi öğelerinin eş zamanlı olarak var olması durumunda, daha yüksek önceliğe veya öneme sahip olanlar ilk olarak gönderilecektir, Sürekli olarak yüksek önceliğe sahip süreç bilgi öğeleri için bile, düşük önceliğe sahip olanlar da gönderilebilecektir. İletişim işlevselliğinin kendiliğinden olan kanalından mesajların alınması ve aktarım Daha fazla işleme için açık -/ kapalı çevrim denetim işlevine veya Veri süreç verilerinin çıkışı için çevrebirim elemanlarına 6

1.3.1. Zaman Senkronizasyonu RTU lar zaman senkronizasyonu özelliğine sahip olacaktır. Bu özellik için RTU lar içerisinde zaman sunucuları olacaktır. RTU lar TM deki GPS clock kullanılarak senkron edilebilecektir. Zamanın formatı ise aşağıda belirtilen yapıda olacaktır: GGG:SS:DD:SSS (saat 00 23 formatında) 1.3.2. Saat Sistemi Normal işletmede, saat sunucuları RTU nun çalışmasından sonra kendi başına (autonomous) bir daha zaman ayarlama mekanizmasına ihtiyaç duymadan çalışacaktır. Zaman senkronizasyon sistemi RTU nun ve RTU ya bağlı cihazların (IED vb.) senkron edilmesi sağlanır. RTU daki zaman senkronizasyonu için gerekli zaman sunucusu her 10ms de bir göndereceği veri ile RTU yu ve ona bağlı diğer alt sistemleri <1ms hassasiyet ile senkronlayacaktır. 1.3.3. Senkronizasyon Yöntemi Zaman senkronizsyonu için aşağıda belirtilen yöntemlerden bir tanesi uygulanacaktır; GPS zaman alıcısının doğrudan RTU ya bağlanması (lokaldeki ethernet switch üzerinden) Uzaktan (Kontrol Merkezinden) alınacak bir zaman senkronizasyonu bilgisi ile Her iki yöntemle de yapılacak zaman senkronizasyonuile SCADA sistemi, RTU lar ve RTU lara bağlı Koruma Röleleri aynı zaman ile işaretlenecektir. RTU ya bağlı bir GPS ile yapılacak senkronizasyon +/- 1 ms, Kontrol merkezinden gönderilecek bir sinyal ile yapılacak olan senkronizasyon ise +/- 3 ms hassasiyet ile sistemi senkron edecektir. 1.4. RTU I/O Modülleri Teklif edilen RTU lar aşağıda belirtilen I/O modülleri ile donatılabilecektir. Dijtal Giriş Modülleri Dijital Çıkış Modülleri Analog Giriş Modülleri Analog Çıkış Modülleri Bu modüllere ilişkin özellikler ise aşağıda sıralanmakta olup, İstekli aşağıdaki özellikleri sağladıklarına ilişkin kanıtlarını, tekliflerine EK olarak sunacakları kataloglarına referans gösterecektir.. 1.4.1. Dijital Giriş Modülü (Gerekmesi Durumunda) Dijital giriş modülleri 2 farklı tip sinyali işleyebilecektir. Bunlar; Tekli Bilgi Sinyali (SS) : SS sinyalleri genellikle alarmlar için kullanılır. Bu tip sinyallerde giriş tek bitlik bir bilgi alır. Fiziksel olarak bu bilgi açık veya kapalı durumda olabilen gerilimsiz bir röle kontağının durumunu belirtir. Çiftli Bilgi Sinyali (DS) : Bu tip giriş, iki kalıcı konumdan birinde bulunabilen bir teçhizatın ( örneğin, kapalı veya açık durumda olabilen bir kesici ) durumunu yansıtan bir çift bilgi alır. Fiziksel olarak, bir DS ile ilgili giriş, gerilimsiz bir kontak çiftidir ve bu bilgi eşleniklidir (kontaklardan biri açık iken diğeri kapalıdır). Kontak çiftinin durumu normal olarak eşleniktir. Ancak, teçhizat manevranın devamı esnasında veya herhangi bir anormal durumda kontakların durumu eşlenik olmayabilir. Bu durum RTU tarafından algılanmalı ve örneğin kesicide bir sorun olduğu üst sisteme aktarılmalıdır. Fakat eşlenik değişimi tam olarak aynı anda olmayabilir. Ancak bu geçici durum bir hata anlamına gelmez. İşlem açısından bu olayı maskelemek gerekir. Dolayısıyla geçici eşlenik durumları filtreleyebilmelidir. Aşağıda belirtilen sinyaller ise belirlenen genel özellikleri tarif etmektedir. 16 veya 32 lik dijital giriş (8 er gruplar halinde) 7

Optocoupler ile galvanik izolasyon Her gruba ait ortak bir L+ (dönüşler ortak olabilecektir) Gerilim seviyesi (24//110/220V DC) İstenilen gerilim seviyesinde inputları görebilecek özellkte olacaktır..örneğin; 24 V DC input kartında 16V-24V DC gerilim arasını algılayacak, 16 V DC nin altında herhangi bir gerilim olması durumunda varsa RTU bu durumu input olarak algılamayacaktır Modül üzerinde sökülebilir klemens grubu Her sinyal için bir adet LED Tekli bilgi girişi - 1ms hassasiyet ile veri toplama ve etiketleme - Sinyalleri tersinir hale getirebilmek (10->01 tersinir durumu yaratmak için program yazılmayacak ve zaman gecikmesi oluşmayacaktır) - Değişimlerin kendiliğinden üst sisteme aktarılması Çiftli bilgi girişi - 1ms hassasiyet ile veri toplama ve etiketleme - Sinyalleri tersinir hale getirebilmek (1001 tersinir durumu yaratmak için program yazılmayacak ve zaman gecikmesi oluşmayacaktır) - Değişimlerin kendiliğinden üst sisteme aktarılması - Teçhizat ara konum ve arıza durumlarının algılanması ve üst sisteme gönderilmesi Darbe sayıcısı - 20kHz de darbe toplama - Sinyalleri tersinir hale getirebilmek (10 tersinir durumu yaratmak için program yazılmayacak ve zaman gecikmesi oluşmayacaktır) - Verilerin üst sistem tarafından manuel olarak sorgulanması veya RTU içerisinde tanımlanan belli aralıklar ile üst sisteme gönderilmesi 1.4.2. Dijital Çıkış Modülü (Gerekmesi Durumunda) Dijital çıkış sinyalleri iki tip olmalıdır. Bunlar tekli nokta kontrollü çıkış sinyalleri (SC), örnek olarak alarm silme ve reset gibi veya çiftli nokta kontrollü (DC), örnek olarak kesiciyi devreye alma ve çıkartmak için kullanılmalıdır. 8 veya 16 veya 32 lik dijital çıkışlar (8 er gruplar halinde) Optocoupler ile galvanik izolasyon Her gruba ait ortak bir L+ (dönüşler ortak olabilecektir) Gerilim seviyesi (24/48/110/220V DC) Modül üzerinde sökülebilir klemens grubu Her sinyal için bir adet LED Tüm çıkışlar aşırı akım ve sürekli bir kısa devreye karşı korumalı olacaktır Bir çıkışın kısa devreye neden olması diğer çıkışları etkilememelidir Açma/Kapama gücünü büyütebilmek için 2 ayrı çıkış paralele olarak kullanılabilecektir Darbe komutları - Tekli komut - Çiftli komut Binary çıkış - Tekli bilgilerin kendiliğinden olarak çıkışının sağlanması - Haberleşme arızası durumunda seçilebilir bir davranış atanabilecektir. Nominal Akım min. 0,25A veya paralel bağlandığında 0,35A Kısa devre anında 10A lik kesme akımına izin verme Anahtarlama frekansı max. 100Hz olacaktır 1 out of n kontrolü yapacaktır. Aynı RTU dan aynı anda sadece bir komut gerçekleştirilecektir Komut emrini gerçekleştirme aşağıdaki yönteme göre yapılacaktır; - Normal devre kontrolü 8

- Seç ve uygula özelliği Komut emri gönderildikten sonra komutun gerçekleştiği veya gerçekleşemediği izlenecektir Komut süreleri ayarlanabilecektir Komut ile ilgili geri beslemeler üst sisteme iletilecektir (olumlu ve olumsuz) Dijital outputlar röle çıkışlı olacaktır. 1.4.3. Analog Giriş Modülü (Gerekmesi Durumunda) Her türlü analog sinyal giriş modülünde tutma (threshold) değeri ayarlanır olacaktır. Tutma değerleri en az %0.1 lik adımlara sahip olacaktır. En son üst sisteme gönderilen bilgi tutma değerine baz alınacak değerdir. Böylece üst sisteme her zaman en güncel değer gönderilecektir. Bu sayede her döngüde eşik değerlerinin oluşturduğu toplam değer hesaplanır ve üst sisteme en yeni değer aktarılıp bilgi kaybı önlenir. Aynı zamanda bu yöntemle okunacak bilginin üst sisteme aktarılması için, ayarlanan eşik değerine gelinmesini beklemek zorunda kalınmaz. Okunan değer üst sisteme gönderildikten sonra baz alınacak yeni değer gönderilen en son değer olmalıdır. Sayısal çeviriciler (A/D) 12 bit artı bir işaret bitinden oluşacaktır. Analog giriş modülleri supresiv diyotlarla ve RC filtrelerle aşırı gerilim ve geçici rejimlere (transientlere) karşı korunmuş olmalıdır. Aşağıda belirtilen sinyaller ise belirlenen genel özellikleri tarif etmektedir. 4 veya 8 lik analog girişler (2 şer gruplar halinde) Optocoupler ile galvanik izolasyon Akım sinyalleri için +/-20mA Gerilim sinyalleri için +/-10V Modül üzerinde sökülebilir klemens grubu Fonksiyonlar için LED ler Akım sinyallerini irdeleme - Seçilebilir zaman aralıklarında (0,5 ile 60s) analog verilerin toplanması - Analog verilerin sıfıra yaklaştırılması (zero point supression) - Rasgele değişen verilerin üst sisteme gönderilmesi (seçilebilir bir tutma değeri ile Tresh Hold) Gerilim sinyallerini irdeleme - Seçilebilir zaman aralıklarında (0,5 ile 60s) analog verilerin toplanması - Analog verilerin sıfıra yaklaştırılması (zero point supression) - Rasgele değişen verilerin üst sisteme gönderilmesi (seçilebilir bir tutma değeri ile Tresh Hold) Analog değer çözünürlüğü - +/-20mA de %0,013 - +/-10V da %0,025 Analog değer ölçüm doğruluğu - 250C %0,15-500C %0,4 - -20 700C %0,5 1.4.4. Analog Çıkış Modülü (Gerekmesi Durumunda) 4 veya 8 lik analog girişler (2 şer gruplar halinde) Optocoupler ile galvanik izolasyon Akım sinyalleri için +/-20mA, +/-10mA Gerilim sinyalleri için +/-10V Modül üzerinde sökülebilir klemens grubu Fonksiyonlar için LED ler Akım sinyallerini irdeleme 9

- Üst sistemden gelen spontane akım çıkışı Gerilim sinyallerini irdeleme - Üst sistemden gelen spontane gerilim çıkışı Analog değer çözünürlüğü %0,025 Analog değer ölçüm doğruluğu - 250C %0,3-500C %0,4 - -20 700C %0,7 Set ayar aralığı 1ms 1.5. RTU Belleği Firmware ve parametreler gibi otomasyon biriminin tüm verileri, değiştirilebilir bir flaş kartı üzerinde kalıcı olarak saklanmalıdır. RTU nun tekrar başlatılması üzerine ve yine her modülün tekrar başlatılması üzerine, gerekli olan tüm veriler otomatik olarak flaş karttan tüm CPU lara ve modüllere aktarılacaktır. Böylece modüller değiştirildiğinde, yeni modüller tüm verilerini bellek kartından aldığı için, bunun ardından herhangi bir yükleme sürecine gerek duyulmamalıdır. 1.6. Otomasyon Fonksiyonları Açık -/ kapalı çevrim denetim işlevi bir işlev diyagram formatında kullanıcı programı olarak oluşturulmalıdır. Kontrol Merkezinden gelen komutlar, SCADA da tanımlı SBO çalıştırmadan önce seç işlevini yerine getirmek üzere Kontrol Merkezine geri bildirim yapacaktır. Bu, IEC 61131-3 standardına göre RTU nun parametrelendirme yazılımında yapılacaktır. Mevcut standarda uygun varsayılan kütüphane ve standarda uyumlu veri tipleri sağlanmalıdır. Kullanıcı, C kodunda açık -/ kapalı çevrim denetim işlevselliğini oluşturma ve bu C kodunu işlev diyagramına ekleme olanağına sahip olacaktır. Veriler kalıcı şekilde saklanabilir, böylece sistemde bir arıza meydana geldiğinde, kaydedilmiş işaretçiler veya ayar noktalarına derhal yeniden erişilebilir olacaktır. Darbesiz yükleme ("bumpless loading") işlevi, işlev diyagramına değişiklikler uygulandıktan sonra kullanıcı programının hedef sistemine yüklenebilmesi ve hedef noktasındaki denetleyicinin uçuşta ( on the fly ) olacağı, yeni kullanıcı programını kullanarak işlemleri kaldığı yerden devam ettireceği anlamına gelmektedir. Bu sayede, yapılan değişiklikler ve değişimler nedeniyle işlemlerde herhangi bir kesinti olmayacaktır. 1.7. RTU Panosu RTU üniteleri Trafo ve Dağıtım Merkezlerinde zorlu çalışma koşulları için özel olarak geliştirilmiş bir sistemlerdir. RTU üniteleri, bu türlü zorlu çalışma koşulları için özel olarak geliştirilmiş RTU panolarının içerisine monte edilmelidir. RTU panosuna aynı zamanda Zorlu Koşullarda çalışmaya uygun (Rudggedized) haberleşme ekipmanları montajı yapılacaktır. Sahadan toplanacak sinyaller RTU nun sinyal kartlarına, RTU panosu içerisinde bulunacak klemensler üzerinden bağlanacaktır. Tüm bağlantılar, RTU nun önünden yapılacak olup, RTU nun tüm parçalarına ön yüzeyden ulaşılabilinmelidir. RTU ünitesinin ilerideki genişleyebilme kapasitesi düşünülerek, pano içerisinde kullanılan, klemens, kablo kanalı, otomatlar vb. malzemeler kullanılmaya hazır yedek olarak bırakılacaktır. 10

2. Dijital Koruma Rölesi GES projelerinde tesis edilen DM ler ile trafo binalarında kullanılacak röleler otoprodüktör hücrelerinde ise fider koruma rölesi (koruma özellikleri aşağıda belirtildiği şekilde), kesicili çıkış veya trafo koruma hücrelerinde ise aşırı akım koruma rölesi (koruma özellikleri aşağıda belirtildiği şekilde) şeklinde olacaktır. Kullanılacak röleler IEC61850 haberleşme protokolünü destekleyecektir. 2.1. Röle Fonksiyonları 2.1.1. Temel Fonksiyonlar Dijital Koruma Rölesi tasarımı, mikro işlemci teknolojisine dayanacaktır. Koruma, Ölçme, Kontrol ve Görüntüleme, alfanümerik ekranlı Kullanıcı Makina Arayüzü, Haberleşme Arayüzü ve Röle için hata tanı fonksiyonlarıyla multi-fonksiyonlu bir koruma ve kontrol platformunu (lojik/analog giriş ve çıkışlı) içeren bir donanım ve yazılım yapısını barındıracaktır. Röle üzerinde en az 2 satır bilgi verebilen arkadan aydınlatmalı geniş bir LCD ekran olacaktır. Röle üzerindeki tuşlar ve ekran vasıtasıyla röle ayar değerleri kolayca değiştirilebilecektir. Rölenin üzerinden kolay parametreleme amacıyla numaratörlü tuş takımı, ayar değerlerinin onaylanması için enter tuşu, menü ekranlarından çıkış için esc tuşu, ekranlar arasında geçişi hızlandırmak için yön tuşları ve kesici kumanda (açma ve kapama) tuşları bulunacaktır. Rölede en az 2 adet programlanabilir tuş bulunacaktır. Bu tuşlar menü içerisinde yer alan noktalara otomatik geçiş için kullanılabileceği gibi pano üzerinde kullanılan farklı butonlar, seçici anahtarları ve kumanda anahtarları yerine de kullanılabilecektir. Ayrıca röle üzerinde önceden tanımlı sabit fonksiyon ledlerinden hariç en az 2 adet programlanabilir led bulunacaktır. Normal çalışma esnasında röle üzerinden ölçüm değerlerine kolayca ulaşmak mümkün olacaktır. Herhangi bir açma sonrası arıza-spesifik mesajlar röle ekranında gösterilecektir. Rölelerde soğuk yük üzerine kapama (coldloadpick-up) fonksiyonu bulunacaktır. İlk enerjilendirme esnasında çekilen akımların yüksek olması sebebiyle açma değerleri kalkış süresi boyunca daha az hassas olacak şekilde parametrelenecektir. Sabit ve Ters zamanlı faz ve toprak aşırı akım koruması ve yönlü faz ve toprak aşırı akım koruması ayar değerleri ve gecikmeler ayrı ayrı olarak programlanabilecektir. Enerjilendirme anı için tanımlanan süre dolduktan sonra röle koruma ayar değerleri ile çalışma durumuna geçecek ve normal ayar değerleri ile çalışmaya devam edecektir. Koruma fonksiyonlarının tamamen bloklanmasına müsaade edilmeyecektir. Başlatma koşulu olarak akım takibi veya kesici konum kontak durumu seçilebilir olacaktır. Dijital Koruma Rölesi; röle güç beslemesini, akım ve gerilim sinyal kazancını, işletim ünitesini (hafızalar, işlemci(ler)), yazılım/donanım izleme sistemini, ve lojik girişleri/çıkışları test eden dâhili bir test ve izleme sistemiyle ( Watch dog ) donatılacaktır. Röleyi çalışmaz duruma getiren dâhili bir arıza durumunda, röle güvenlik (fail-safe) konumuna gelecek ve bu durumu bir kontak vasıtası ile RTU ya aktaracaktır. Gerilim trafolarında meydana gelen sigorta atmalarında ve gerilim trafosu sekonder devrelerinde kablo kopukluğu veya kısa devre meydana geldiğinde röle bu durumu algılayacak ve bu şekilde sürekli gerilim sigortası denetimi gerçekleştirilecektir. Denetim sıfır bileşen gerilimi ve residüel akım takip edilerek yapılacaktır. Gerilim sigortası arızası durumunda yönlü faz ve toprak koruma, düşük gerilim koruma ve hassas toprak koruma elemanları bloklanabilecektir. Trafo fideri besleyen koruma rölelerinde 2. Harmonik tutuculuk özelliği bulunacaktır. Trafo enerjilendirme esnasında 2. harmonik tespit edilmesi durumunda yönlü ve yönsüz aşırı akım koruma fonksiyonları bloke edilebilecektir. Koruma planının hızlı değiştirilebilmesi, eşik değerleri ve zaman gecikmesi ayarı için: Aşırı akım ayar grupları, loijk girişlerle tanımlanan lojik şartlar yoluyla veya SCADA üzerinden seçilebilir olacaktır. Mevcut enerji ihtiyacındaki değişiklikler ve sistemin istenen yüklenme değerlerinde oluşabilecek farklı taleplere en kısa sürede adapte olabilmek amacı ile rölede en az 2 farklı ayar grubu tanımlanabilecektir. Bu ayar grupları röle üzerinden, rölenin parametreleme yazılımı, SCADA sistemi ve giriş kontakları vasıtası ile değiştirilebilir özellikte olacaktır. 11

Röleler, kesicilerin açma sayısı ve açma gerilimine bağlı bir istatistik tutacak ve bu bilgilerle kesici bakım zamanı ve kesici kullanım ömrü denetlenebilir olacaktır. Röleler hem ANSI hem de IEC tarafından belirlenen zaman eğrilerine uygun olarak çalışabilecektir. Röle ayar menüsü Türkçe olacaktır. Rölelerde şifre korumalı olarak işlem yapılacaktır. Şifrelendirme değişik seviyelerde gerçekleştirilebilecek olup işletmeciler farklı yetkilere sahip olarak yetkileri dahilinde röle operasyonlarını gerçekleştireceklerdir. 2.1.2. Koruma Fonksiyonları Kullanılacak rölelerde minimum aşağıdaki koruma fonksiyonları bulunacak ve gerekli durumlarda herhangi bir koruma fonksiyonu pasifleştirilebilecektir. ANSI Kodları Tanım Not 50/51 Faz aşırı akımı 50N/51N 50BF Toprak hatası Kesici Arızası 67/67N Yönlü Faz Aşırı Akımı Fider koruma rölesinde 49 Termal Aşırı Yük Koruması Trafo koruma rölesinde 26 Dengesizlik 27/59 Düşük/Aşırı Gerilim Koruması Fider koruma rölesinde 46 Negatif bileşen / dengesizlik 47 Faz Dönüş Sırası Kontrolü 79 Otomatik Tekrar Kapama (opsiyonel) 74TC Açma Devresi Denetimi 86 Kilitleme LockOut 81O/U Düşük/Aşırı Frekans Koruması 81R df/dt ROCOF (Rate of change of frequency) Fider koruma rölesinde 2.1.3. Ölçme Fonksiyonları Koruma röleleri akım ve gerilim girişleri vasıtası ile aşağıdaki ölçümleri yapabilecektir : Akım (I1, I2, I3 IE) Akımlar için simetrili bileşen değerleri (pozitif bileşen I1, negatif bileşen I2, rezidüel akım 3 Io) Gerilim (VL1, VL2, VL3, VL1L2, VL2L3, VL3L1) (Fider koruma rölesinde) Gerilimler için simetrili bileşen değerleri (pozitif bileşen V1, negatif bileşen V2, sıfır bileşen V0) (Fider koruma rölesinde) Aktif / Reaktif / Görünür Güç (Aktif ve Reaktif Güç Değerleri tüm fazların ayrı ayrı ve toplam değer olarak gösterilecektir.) (Fider koruma rölesinde) Aktif / Reaktif Enerji. Pozitif ve Negatif olmak üzere 4 bölgeli ölçüm gerçekleştirilecektir. Ölçülen enerji değerleri röle ekranında görüntülenebileceği gibi RTU üzerinden SCADA sistemine aktarılabilecek özellikte olmalı. (Fider koruma rölesinde) Güç Faktörü (tüm fazların ayrı ayrı ve toplam değer olarak gösterilecektir.) (Fider koruma rölesinde) Frekans (Fider koruma rölesinde) Faz Açıları (Fider koruma rölesinde) Çalışma saati sayacı 12

Tekrar kapama sayacı (opsiyonel) 2.1.4. Röle, Kesici ve Şebeke Hata Tanısı Koruma röleleri kendi içerisinde bulunan kritik donanımı (RAM- CPU vs.) dahili test özelliği ile (watch dog) sürekli olarak izleyecek ve herhangi bir arıza oluştuğunda kontak çıkışı ve LED ihbarı verecektir. Röle Arıza Çıkış kontağı programlanabilen çıkış kontaklarına ilaveten ayrı olacaktır. Röleler kendi içerisinde çalışan koruma yazılımını ve genel olarak donanımı (akım girişlerini, gerilim girişlerini, ve işlemcileri) izleyecek ve herhangi bir hata oluştuğunda programlanan kontak çıkışından ve LED ihbarı olarak verecektir. Koruma röleleri içerisinde arıza kayıtları, olay kayıtları v.b. bilgileri saklamak amacıyla bir pil bulunacak ve bu pil sürekli izlenerek pil gerilimi belli bir seviyenin altına indiğinde veri kaybı olmadan pilin değiştirilmesi için alarm verilecektir. Dijital koruma rölesi kesici devresini kontrol edebilecek ve arıza oluştuğunda kontak çıkışı ve LED ihbarı verebilecektir. Dijital fider koruma rölesi Akım Tr. Gerilim Tr. Denetimi ( ANSI 60/60FL) ve açma devresi denetimi (ANSI 74) yapabilecektir. Koruyucu ve iyileştirici bakım için, kesicinin mekanik durum bilgisini sağlayabilecektir. Şebeke ile ilgili ölçümleri yapabilecek ve şebeke sorunlarıyla ilgili tüm verileri kayıtlarla tespit edebilecektir. 2.1.5. Olay ve Arıza Kaydı Röleler oluşan arızalarda sinüzoidal olarak akımların ve gerilimlerin hata anındaki dalga şekillerini kaydedeceklerdir. Bu kayıtlar için rölenin hafızasında minimum 3 adet arızaya ait dalga şekli kaydedilebilecektir. Her bir arızaya ait dalga formlarının süresi 0-5 sn. arasında programlanabilecektir. Arıza kayıtlarında, arıza analizini kolaylaştırmak amacı ile arıza öncesi ve arıza sonrası durum izlenebilecektir. Arızanın öncesi ve sonrasına ait arıza kaydı kullanıcı tarafından 0,05-0,5 saniyelik süreler arasında ayarlanabilecektir. Röleler çalışma esnasında olan olayları da saklayacaklardır. Rölenin kapasitesi minimum 10 olayı saklamaya uygun olacaktır. Röleler arıza anındaki kesme akımlarını saklayacaklardır. Arıza kayıtları rölenin yardımcı geriliminden bağımsız olarak saklanacak ve rölenin besleme gerilimi kesilse bile bu kayıtlar rölelerin kalıcı hafızasında saklanacaktır. Olay ve arıza kayıtlarında zaman etiketi 1 ms hassasiyetle atılacaktır. İstatistiksel veri olarak tutulmak üzere açma sayıcısı ve tekrar kapama sayıcısı röle de bulunacaktır. 2.2. Haberleşme Arabirimleri Rölede PC ile bağlanarak lokal olarak ayar değerlerini okumak/değiştirmek, arıza kaydı almak/incelemek ve devreye alma araçlarını kullanmak amacıyla RS232 veya USB portu olacaktır. Rölede kontrol-kumanda (SCADA) merkezi ile uzaktan haberleşecek bir port bulunacak ve bu port ile SCADA Sistemine bilgi aktaracaktır. Kullanılacak olan protokol ve port; IEC 61850 protokolü ve yedeklemeli çift (double)100 Mbit Ethernet (RJ45 veya fiber optik) port olacaktır. IED ler arası haberleşme IEC61850 ring topoloji kullanılarak çift RJ45 veya F/O portlar vasıtası ile sağlanacak olup; RTU ile IED ler arası haberleşme ise IEC 61850 yönlendirmeli Ethernet switch vasıtası ile sağlanacaktır. IEC 61850 haberleşmeli koruma röleleri için UCA2 haberleşme protokolü teklif edilmemelidir. İmalatçı firmalar IEC 61850 protokolü ile ilgili olarak bağımsız bir test laboratuarından alınmış LEVEL-A tipi test sertifikalarını teklifleri ile beraber sunacaklardır. Koruma röleleri için alınan IEC 61850 test raporu bir ürün platformu için alınmış ortak bir rapor olmayacak ve teklif edilen ürüne özel test raporu teklifler ile beraber verilecektir. 13

İmalatçılar IEC 61850 nin aşağıda belirtilen maddelerine uygun röle teslim ettiklerini LEVEL-A tipi sertifika ile belgeleyeceklerdir: PC ile uzaktan bağlanarak ayar değerlerini okumak/değiştirmek, arıza kaydı almak/incelemek, kesiciyi kumanda etmek amacıyla yine SCADA portu kullanılabilecektir. Röle içerisinde bağımsız olarak çalışan bir saat ve pil bulunacaktır. Pil değişiklikleri röleye herhangi bir müdahale bulunmadan yapılabilmelidir. Bu nedenle pilin röle kablaj veya montajını değiştirmeden rahat ulaşılabilir bir noktada olması istenmektedir. 14

3. Güç Kalitesi Ölçüm Cihazı Özellikleri 3.1. Cihaz Özellikleri Teklif edilen cihazlar İDARE ile TEİAŞ arasında imzalanan Bağlantı Anlaşması nın ekinde yer alan EK-8 kriterlerinin tamamını sağlayacaktır. 3 tel WYE, 2 tel Delta ve 4 tel Delta gibi bağlantı tipleri için ayarlanabilmelidir. Cihaz IEC 61000-4-2 standartlarında belirtilen 6kV darbelere dayanımlı olmalıdır. Cihaz istenilen herhangi akım ve gerilim trafo değerlerine ayarlanabilmelidir. Cihaz 1-5A akım girişine sahip olmalıdır. Cihaz istenildiğinde akım klempleri ile de kullanılabilmelidir. Cihaz Ölçümleri True RMS olmalıdır. Ayrıca cihaz yönetmelikte belirtilen standartlarda fliker ölçümü yapabilmelidir. Cihaz akım ve gerilim girişlerindeki hatalı bağlantılarda, ayrıca kendi iç arızalarında alarm vermelidir. Cihaz 24VDC, 110VDC ve 220VAC gerilimde çalışabilmelidir. (istasyonun besleme gerilim seviyesine göre belirlenecektir. Cihaz 347VAC faz nötr, 600VAC faz faz için uygun olmalıdır. Cihaz ilgili standartlara uygun olarak; elektromanyetik yada radio dalgalarından etkilenip yanlış ölçüm ve haberleşme yapmayacak nitelikte olacaktır. Teklif edilen cihazın gerçekleştirdiği ölçümler TS EN 61000-4-30 standardında tanımlanan Level- A performansında olacaktır. İlgili Level A sertifikası teklif esnasında belgelenecektir. Cihazlar hem AG(1000VAC ve altı gerilim seviyeleri) hem de OG (1000VAC ile 36kVAC arasındaki gerilim seviyeleri) ölçüm yapabilecektir. Cihazlar; ölçüm noktalarında primer ve sekonderde, IEEE 519-1992, EN 50160, IEC 61000-4- 7, IEC 61000-4-15 ve standartlarında belirtilen zaman periyotlarına ve güç kalitesi parametrelerinin tanımlamalarına uygun olarak hafta içi / hafta sonu, gündüz / gece ve puant zamanlarına ilişkin veri kaydedebilecektir. Cihazlar IEC 61000-2-4 Ed2.0 (2002/06) Elektromanyetik Uyumluluk (EMU)-Bölüm 2-4: çevredüşük frekanslı iletilen bozulmalar için sanayi tesislerindeki uyumluluk seviyeleri standardına haiz olmalıdır. Cihazların olay kaydetme özelliği olacak ve ölçüm sürecindeki tüm olayların kaydı olayın başlangıç zamanı, süresi ve cinsi ile kayıt altına alınacak ve kaydedilen bu olayların her bir faza ait akım ve gerilimlerinin sinusoidal dalga şekilleri de kaydedilerek raporlandırılacaktır. Güç kalitesi cihazı ölçtüğü değerleri yönetmelikte belirtilen zaman aralıkları (3sn,10 dk) ile en az 6(altı) ay hafızasında saklayabilecek özellikte olacaktır. İstekliler kayıt altında tutulacak her verinin kayıt aralıklarını da dikkate alarak ne kadarlık bir hafıza boyutuna ihtiyaç duyulduğunu ve bunu nasıl karşılayacaklarını teklif dokümanlarında açıklayacaklardır. Bu bilgiler cihazdan bilgisayar yardımı ile (arayüz programı yardımıyla) okunabilecektir. Ölçüm cihazları en az dört akım, dört gerilim bilgisi kanalına sahip olacaktır. Gerilim kanalları 600 volta kadar doğrudan bağlanabilecektir. Akım kanallarında kullanılacak bağlantı elemanları clamp tipi yada 1-5 A uyumlu olacak ve IEC 61010-2-032 ye göre tasarlanmış olmalıdırlar. Gerilim ölçümü için kullanılan klipsler ve analizör IEC 61010 standardına uygun olmalıdır. Ölçüm amacıyla kullanılacak güç kalitesi analizörü, üretim aşamasında, Uluslararası akreditasyon belgesine haiz bir laboratuvardan alınmış geçerli bir kalibrasyon etiketine ve kalibrasyon sertifikasına sahip cihaz tarafından kalibre edilmiş olması gerekmektedir. İlgili kalibrasyon dökümanları teklif esnasında belgelendirilecektir. 15

Cihazlarla online yada offline veri alış verişi ve verilerin raporlanması için kullanılacak yazılım teslim edilecektir. Cihaz ile ilgili tüm ayarlar ve ölçümün başlatılması ara yüz yazılımı tarafından gerçekleştirilebilecektir. Temin edilecek cihazlar mevcut durumda İDARE tarafından kullanılan Teknik Kalite İzleme Sistemine sorunsuz bir şekilde entegre olabilecekir. İSTEKLİ teklif ettiği sistemin İDARE nin yatırım programları dahilinde uygulamaya geçecek olan SCADA/DMS sistemlerine de sorunsuz şekilde entegre olacağını taahhüt edecektir.teklif edilen sistemde kullanılacak veritabanı yapısı firmalara veya markalara özel olmayan (SQL gibi) yapıda olacaktır. Cihazlar faz-nötr veya Aron bağlı gerilim trafolarından ölçüm yapmaya uygun olacaktır. Gerilim bağlantı şekli ve çevirme oranı cihaz üzerinden ayarlanabilir olacaktır. Cihazda renkli ekran LCD gösterge bulunmalıdır. Bu gösterge ile gerçek zaman ölçümler, trendler, alarmlar ve enerji kalitesi ölçümleri görüntülenebilecektir. LCD ekranında akım, gerilim ve ölçümlenen değerler görülebildiği gibi, fazör diagram, fliker, harmonik spectrum, gerçek zamanlı trending, hafıza durumu gibi bilgiler görüntülenebilmelidir. LCD göstergede yüksek sıcaklığa dayanıklı TFT camdan olmalı ve uzun ömürlü LED arka aydınlatma kullanılmalıdır. Cihaz en fazla Cl0,5 sınıfında çift yönlü aktif ve reaktif enerji ölçümü yapabilmelidir. Cihaz Tarife bilgileri; Türkiye tarife saatlerine uygun olmalı istenildiğinde yazılım vasıtası ile ayarlanabilmelidir. Cihaz -25 C ile +40 C arasında sorunsuz çalışabilmelidir. Cihazlar Minimum IP52 sınıfında olacaktır. Cihaz erişim ve menü kademeleri farklı katmanlarda şifrelenebilmelidir. Her türlü donanım ve ara yüzler arasındaki haberleşme protokolleri açık protokoller olacaktır. Firmaya veya ürüne özel protokol kullanılmayacaktır. 3.2. Ölçüm Doğrulukları Cihazın ölçmesi gereken güç kalitesi değişkenlerinin listesi ve ölçüm doğrulukları Çizelge-1 de verilmektedir. Çizelge-1 Ölçülmesi gerekli olan güç kalitesi değişkenleri Ölçüm Aralığı Ölçülen Büyüklükler İstenilen Ölçüm Periyodu Uygunluk Ölçülen Fazlar (Ölçüm hassasiyeti bu aralıkta geçerli olacaktır) Ölçüm Hassasiyeti ( ) Frekans için tek değer 42.5 Hz- 57.5Hz ±10 mhz Şebeke Gerilimi Büyüklüğü Nominal gerilimin %10- %150 si arası Nominal gerilimin ±%0.1 i Şebeke Akımı Büyüklüğü ve Nötr Akımı Nominal gerilimin %10- %150 si arası Nominal akımın ±%0.1 i Şebeke Gerilimi Kırpışması 0.2-10 Pst IEC 61000-4-15'te verilen dikdörtgensel test sinyalleri için Pst 16

(IEC 61000-4-15) ±%5 doğrulukla ölçülebilmelidir. Şebeke Gerilimi Dengesizliği için tek değer %0 - %5 arası Negatif bileşen %0- % 5 Sıfır bileşen Ölçülen bileşenin pozitif bileşene oranının ±%0.15 i Eğer ölçülen gerilim Gerilim Harmonikleri (IEC 61000-4-7, IEC 61000-2-4), 50. Harmoniğe kadar IEC 61000-2-4 standardında 3. sınıf uygunluk limit değerlerinin %10- %200 ü arası nominal gerilimin %1'ine eşit veya büyükse, Ölçülen Gerilim harmoniğinin ±%5 i, değilse nominal gerilim harmoniğinin ±% 0,05 i Eğer ölçülen gerilim Gerilim Ara Harmonikleri (IEC 61000-4-7, IEC 61000-2-4), 50. Ara Harmoniğe kadar IEC 61000-2-4 standardında 3. sınıf uygunluk limit değerlerinin %10- %200 ü arası nominal gerilimin %1inden büyükse, Ölçülen gerilim araharmoniğinin ±%5 i, değilse nominal gerilim harmoniğinin ±% 0,05 i Eğer ölçülen akım Akım Harmonikleri (IEC 61000-4-7, IEC 61000-2-4) 50. Harmoniğe kadar IEC 61000-2-4 standardında 3. sınıf uygunluk limit değerlerinin %10- %200 ü arası nominal akımın %3'üne eşit veya büyükse, Ölçülen Akım harmoniğinin ±%5 i, değilse nominal akım harmoniğinin ±% 0,15 i Eğer ölçülen akım Akım Ara Harmonikleri (IEC 61000-4-7, IEC 61000-2-4) ve Nötr Akımı, 50. Ara Harmoniğe kadar IEC 61000-2-4 standardında 3. sınıf uygunluk limit değerlerinin %10- %200 ü arası nominal akımın %3'üne eşit veya büyükse, ölçülen akım harmoniğinin ±%5 I, değilse nominal akım harmoniğinin ±% 0,15 i Gerilim Alt Sapma Nominal gerilimin %10- %150 si arası Nominal gerilimin ±%0.1 i Gerilim Üst Sapma Nominal gerilimin %10- %150 si arası Nominal gerilimin ±%0.1 i 17

Eğer ölçülen güç 150 Aktif Güç (IEC 61000-4-7) W'a eşit veya büyükse ise ölçülen aktif gücün ±%1 i, değilse (P< 150 W) ise ±1,5 W Reaktif Güç Görünen Güç Güç Faktörü 3.3. Zaman Senkronizasyonu Güç kalitesi problemlerinin kaynaklarının doğru olarak adreslenebilmesi için teklif edilen cihaz GPS üzerinden zaman senkronizasyonu yapma yeteneğine haiz olmalıdır. GPS Modülü bir merkezde en az iki güç kalitesi ölçüm cihazına zaman bilgisini sağlayabilmelidir. Teklif edilen cihaz ve GPS Modulünün zaman belirsizliği (diğer istasyonlardaki cihazlar, Güç Kalite İzleme Merkezi Sunucuları ve İDARE bünyesinde bulunan sunucular arasında oluşabilecek zaman belirsizliği) Ed2.0 (2008-10) standartına göre 20 milisaniyeden küçük olmalıdır. Bu özellik ölçüm periyotlarının senkronize (eşzamanlı) olarak alınması ve dolayısıyla güç kalitesi problemlerinin kaynaklarının ve sisteme olan etkilerinin tespiti için önem taşımaktadır. Ayrıca ölçüm ve analizlerin eş zamanlı olması için IEC 61000-4-30 Ed2.0 (2008-10) standartına göre ölçüm periyotları başlarında başlamalıdır. Tesis edilecek olan kalite kaydedicinin yanında yer alacak GPS zaman saati asgari olarak aşağıdaki özellikleri sağlayacaktır: Genel Özellikler Uydulardaki atomic saatlere senkronizasyon Otomatik yaz/kış saati (DST) uygulaması NMEA/Kinemetrics/Truetime seri protokol çıkışları 12-48 VDC geniş besleme aralığı Uydu saatine göre zaman kodunda ± 40μs PPS çıkışında ± 90nanosaniye hassasiyet Uydu ile senkronizasyon kaybında yılda en fazla 1 dakikalık sapma PPS çıkışının dahili kristal ile senkron olması 0 / +70 C aralığında çalışma sıcaklığı Dahili web server Çıkışlar NTP (RJ45) PPS (5 V TTL, hassasiyet ± 60 nanosaniye) RS232 ve RS485 Seri Çıkışlar (NEMA, Kinemetrics/Truetime) 18

4. Enerji Analizörü Akım ve gerilimde 0.1 % ölçüm hassasiyeti olmalıdır. Enerji ölçümlerinde 0.5 % ölçüm hassasiyeti olmalıdır. Çevrim başına en az 128 örnekleme olmalıdır. Akım, gerilim, frekans, güç, enerji vb. değerler için rms (trend) ve minimum/maksimum kayıtları olmalıdır. Akım ve gerilim harmonikleri için 63. harmoniğe kadar ölçüm yapabilme özelliği olmalıdır. Dalga şekli kaydı olmalıdır. Olay kaydı olmalıdır. En az dört adet log kaydı olmalıdır. EN50160 uygunluk değerlendirmesi olmalıdır. Dört quadrant için aktif ve reakif enerji ölçümleri (endeks olarak) özelliği olmalıdır. Alarm tanımlama olmalıdır. LCD ekran (cihaz boyutu en az 96x96mm boyutlarında) olmalıdır. En az bir adet RS-485 portu olmalıdır. Modbus RTU protokol desteği olmalıdır. 110VDC yada 24VDC besleme imkanı olmalıdır. En az 1 adet sayısal giriş ve 1 adet sayısal çıkış olmalıdır. -10 C - + 50 C çalışma sıcaklığı olmalıdır. 19