tmmob makina mühendisleri odası I. ULUSAL ÖLÇÜMBİLİM KONGRESİ BİLDİRİLER KİTABI 19. 2O EKİM 1995 Sanayi Odası / ESKİŞEHİR MMO Yayın No: 177
SUNUŞ TMMOB Makina Mühendisleri Odası tarafından ilki düzenlenen "ÖLÇÜMBİLİM" (Metroloji) kongresi, yurdumuzda kaliteye yönelik çalışmalarının altyapısını oluşturan, Metroloji, kalibrasyon, akreditasyon, belgelendirme ile ilgili konuları tartışmak, ilgililerin deneyim ve bilgi birikimlerini bilimsel çalışmalara yansıtmak, konu ile ilgili makamlara hazırlanacak yasalarda ilgili ipuçları vermek amacını taşımaktadır. 1. Ulusal Ölçümbilim kongresinin parelelinde, ölçme ve kalibrasyon teknolojilerinin yer alacağı, 1. Ölçümbilim Ölçme Cihazları ve Takımları Sergisi düzenlenmiştir. Ülkemizde konu ile ilgili belli başlı kuruluşlar TÜBİTAK Ulusal Metroloji Enstitüsü (UME), Türk Standartları Enstitüsü (TSE), Sanayi ve Ticaret Bakmlığı ve TMMOB Makina mühendisleri Odasıdır. Kongreye özellikle planlandığı günden başlayarak büyük destek veren UME'den bilimsel değeri yüksek bildiriler alındı. Ancak kongre süresinin yetersizliği nedeniyle bu bildirileri sunuşu yapılmadan doğrudan bildiriler kitabına almak zorunda kaldık. Böylelikle bildirilerin konu ile ilgilenen akademisyen ve uygulamacı mühendislere ışık tutması amaçlanmıştır. Kongre sonunda bu kurum ve kuruluşlara önemli görevler düşecektir. Ülkemizin bilimsel ve teknolojik yönde kalkınmasında önemli bir araç olarak gördüğümüz metroloji, endüstrimizin ayrılmaz bir parçası olacaktır. Kongreye destek veren başta UME olak üzere tüm kurum ve kuruluşlara teşekkür ederiz. Saygılarımızla... A. İhsan KARAMANLI MMO Esk. Şb. Yön. Krl. Bşk.
1- Mehmet SOĞANCI 2- Mustafa ARAL 3- Yusuf ÜNLER 4- A. İhsan KARAMANLI 5- A. Fuat GÜVEN 6- Prof. T..it ERENOĞLU 7- Savaş M. ÖZAYDEMİR 1- Abdurrahimi ÖZKURT 2- Adnan IŞIKSAL 3- Akif AKGÜL 4-AİİH. BÜYÜKCAN 5- Atakan BAŞTÜRK 6- Bilge BERK 7- Bülent ÖZDAL 8- Ergin SAKARER 9- Ersan GÜRLÜK 10-Gökhan TOSUN 11- Kartal M. ATAÇ 12-Mehmet AYDIN 13-Meriç ALPER 14-Namik TANER 15-NecmiÖZTABAK 16-O. ArifERENBERK 17-Rıdvan ÇETİNTAŞ 18-Tamer EREN 19-Tarık GÜMÜŞLÜ 20-Turgut FAKIOĞLU 21-Yüksel LOH AN 22- İhsan AKYÜZ 23- Şakir BAYTAROĞLU 1-NecmiMUNGAN 2- R. Erhan KUTLU 3- İbrahim ÇORBACIOĞLU 4- Gül GÖKÇÜMEN 5- Hüseyin AKÇEŞME 6- Ali H. BÜYÜKCAN 7- Atakan BAŞTÜRK 8- Bülent ÖZDAL 9- Kartal M. ATAÇ 10- Namık TANER 11- Şakir BAYTAROĞLU KONGRE DÜZENLEME KURULU MMO Başkanı MMO İstanbul Şubesi Başkanı MMO Bursa Şubesi Başkanı MMO Eskişehir Şubesi Başkanı Eskişehir Valisi Osmangazi Üniversitesi Rektörü ESO Başkanı KONGRE DANIŞMA KURULU TEI TUSAŞ Motor Sanayi A.Ş. / ESKİŞEHİR CAMİŞ Makina ve Kalıp A.Ş. / İSTANBUL CANSAŞ-MKE / ÇANKIRI TAI Türk Hav. Uzay San. A.Ş. / ANKARA MVM Müşavirlik ŞTİ ŞATO - SARTORİUS / ANKARA Sanayi ve Ticaret Bakanlığı / ANKARA Arçelik - ÇAYIROVA / İSTANBUL Sanayi ve Ticaret Bakanlığı / ANKARA TEI TUSAŞ Motor Sanayi A.Ş. / ESKİŞEHİR ŞATO - SARTORİUS / ANKARA MIKES A.Ş. / ANKARA FMC - NUROL Savunma Sanayi / ANKARA KOSGEB / ESKİŞEHİR TÜLOMSAŞ / ESKİŞEHİR Arçelik / ESKİŞEHİR Orta Doğu Teknik Üniversitesi / ANKARA Metronorm A.Ş. / ANKARA MetronormA.Ş. / İSTANBUL TÜBİTAK - UME / KOCAELİ KONGRE YÜRÜTME KURULU Kon. Yrt. Krl. Bşk. TEI TUSAŞ MOTOR SAN. A.Ş. / ESK. Eskişehir MMO Şube Sekreteri Bayındırlık ve İskân Müdürlüğü / ESK. Eskişehir MMO Kalite Komisyonu Eskişehir MMO Kalite Komisyonu 1 Endüstri Denetim Ekip K. / ESKİŞEHİR Eskişehir MMO Kalite Komisyonu TAI Türk Hava Uzay Sanayi A.Ş. / ANKARA MVM Müşavirlik Şti. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı / ANKARA ŞATO - SARTORİUS / ANKARA MİKES A.Ş. / ANKARA TÜBİTAK - UME / KOCAELİ
İÇİNDEKİLER AC Gerilim Standartları ve AC Gerilim İzlenebilirliği Saliha ÇELİK /. 1 AGMC Değerlendirme Kriterleri ve Kalite Güvence Sistemi Hv. Müh. Kd. Bnb. Ayhan SEZGİN 8 Avrupa Birliğinde Akreditasyon Hüseyin UĞUR 21 Boyut Metorolojisi ve Kalibrasyonunda Laser Interferometrik Sistemlerin Kullanılması Emre SEZER 28 Cihaz Kalibrasyon Talimatı Hazırlama Teknikleri A. Tayfun GÜR 32 Çekme-Basma Test Makinalarmda Kalibrasyonun Önemi S. Fank H. Ö. ÖZBAY, Ş. BAYTAROĞLU 44 DC. Gerilim Standartları ve DC Gerilim İzlenebilirliğinin Sağlanması UfukSOVUKSU 53 Dış Kaviteli Diyot Lazeriyle Küçük Yerdeğiştirme Ölçümleri R. GAMİDOV, E. SADIKOV, N. KARABÖCE, M. ÇETİNTAŞ V. SAUTENKOV...62 Elektriksel Direnç Ölçümlerinde İzlenebilirlik B. AKYEL, H. SAKARYA, D. ATEŞALP 71 Ekonomik Ölçüm Sayısının Benzetim Yoluyla Belirlenmesi M. S. ERDEM, A. A. İŞLİER 78 HE-NE/I2 Lazer Kullanılarak Türk Dalgaboyu Standardının Oluşturulması M. ERİN, I. MALINOVSKY, A.N. TİTOV 87 Hv. K. K.lığı Kalibrasyon Laboratuvarlarınm Kalite Sistemi Şenel BAŞAR 94 ISO 9000 ve Kalibrasyon Cemal SİLAN 98 Interferometre ve Optik Girişim Saçak Sayıcı Sistemi ile Yer Değiştirme Ölçümü H. ORHAN, C. COŞAR, E. SADIKOV 106 Kalibrasyon Çalışmalarında İstatistiksel Uygulamalar Alpaslan SOMYÜREK 112 1 m'ye Kadar Ölçme Bloğu Kalibrasyonu ve Sıcaklığın Ölçüm Sonuçları Üzerindeki Etkisi ' K. A. TİFTİKÇİ, Ş. BAYTAROĞLU 118
0.0014 MPa'dan 160 MPa'a Kadar Türkiyedeki Mevcut Basınç Ölçeği Namık BOSTAN, Haluk ORHAN 134 Kalibrasyonda Küçük SanayicininYeri NecmiÖZTABAK 138 Kalibrasyon Labaratuvar Akreditasyonunda Denetleme ve Denetçilerin Nitelikleri t Sadık ÇELİKEL 239 / Kalibrasyon Standard ve Referans Cihazlarının Bakımı ve Takibi HanifeURAL :... 245 Kalibrasyon Yöntemi Veri Tabanı ve İşlem Yazılımı Ö. BOZYOKUŞ, İ. AKYÜZ, O. ÇIMRIN 252 Kalibrasyon Kavramı ve Önemi Müh. Üstm. G. Tamer EREN...:... 261 Kuvvet Standardının Oluşturulması ve Sanayiye Transferi j S. FANK, H. Özgür ÖZBAY, Şakir BAYTAROĞLU 275 ( Kuvvet Dönüştürücüleri Kalibrasyon Prosedürü S. FANK, H. Ö. ÖZBAY, Ş. BAYTAROĞLU 184 Kütle ve İzlenebilirlik Tülay TOK, Sevda KAÇMAZ, Ümit Y. AKÇADAĞ 293 Manyetik Ölçümler Figen GENCER, P. John McGUINESS... 198 Metre Konvansiyonu ve Ulusal Kütle Prototipinin Geçmişi j Ş. BAYTAROĞLU, Hakan Ö. ÖZBAY... 203 MV Genlikli AC Gerilimlerin Kalibrasyonu 208 Ortagonal Yatay Açılar ile Ölçü Yüzeyi Topogrofisi Çıkarımı ve Sıcaklık Kompenzasyonu H. AKA, İ. AKYÜZ 220 Ölçme Referans Standartlarının Kararlılığının ve İzlenebilirliğinin Sağlanmasında Karşılaştırma Ölçümlerinin Önemi Şakir BAYTAROĞLU, Nuray KARABÖCE 232 i Pistonlu Basınç Standardlarmda Efektif Alan ve Alan Defoımasyon Değerlerinin Belirlenmesi Namık BOSTAN, Haluk ORHAN 238 Ses Basınç Birimi Standardının Gerçekleştirilmesi Enver SADIKOV, Baki KARABÖCE 242 Sertlik Birimleri ve Sertlik Metrilojisi Şakir BAYTAROĞLU, Hakan Ö. ÖZBAY 247
234.3156 K ile 629.677 K Sıcaklık Aralığında Standard Platin Direnç Termometrelerin Uluslararası Sıcaklık Ölçeğine (ITS-90) Göre Kalibrasyonlarınm Gerçekleştirilmesi A. AŞIK, S. UĞUR, A. T. İNCE 256 Sıcaklık - Direnç Tipi Dönüştürücüler ile Sıcaklık Ölçülmesinde Ortam Etkisinin Giderilmesi Cevat ERDAL 267 Suyun Üçlü Nokta Hücresinin UME'de Yapılışı, F. ÇAKIROĞLU, A. AŞIK, S. UĞUR, A. T. İNCE 271 Termodinamik Sıcaklık Birimi Kelvin (K) ve 1990 Uluslararası Sıcaklık Ölçeği (ITS-90) Sevilay UĞUR, Ahmet T. İNCE 275 Türkiye'de Biyomedikal Cihazların Kalibrasyonu Adrurmhim TÜRKMEN 288 Türkiye'nin Ulusal Dalgaboyu Standardının İzlenebilirliği İ. ARAZ, M. ERİN, I. MALINOVSK, A.N. TITOV 293 Türkiye'de Labaratuvar Akreditasyonu Hüseyin UĞUR 298 Ulusal Metroloji Enstitüsü (UME) Hüseyin UĞUR 305 Ulusal Metroloji Enstitüsü'nde Elektriksel Akım Biriminin İzlenebilirliği Şahin ÖZGÜL 322 Ulusal İndüktans Standartları ve İndüktans İzlenebilirliği Y. GÜLMEZ, G. FİDANBOY ; 317 UME'de Kandela'nın Oluşturulması Midiya HACIYEVA 323 Ulusal Kapasitans Standardları ve Kapisitans İzlenebilirliği Seçkin VAROL 328 Ulusal Metroloji Enstitüsünde Mikrodalga Zaman ve Frenkans Standardı Sistemi ve Zaman Skalasınm İzlenebilirliği R. GAMİDOV, İ. TAŞKIN, M. ÇETÎNTAŞ 332 UME'de Primer Frekans Standardı Kurulması İçin Sürdürülen Çalışmalar R. GAMİDOV, İ. TAŞKIN, M. ÇETİNTAŞ, V. SAUTENKOV 339 Ulusal Metroloji Enstitüsün'de (UME) Yapılan Suyun Üçlü Noktası Hücrelerinin İngiltere (NPL), ve Amerika'daki (NIST) Ulusal Metroloji Kuruluşlarıyla Karşılaştırılması ve Yeni Ulusal Sabit Noktaların Yapımı Ahmet T. İNCE. 347 Ülkemizde Metroloji ve Kalibrasyon Ağı Bülent ÖZDAL 357