İLK YARDIM Herhangi bir kaza veya yaşamı tehlikeye düşüren bir durumda, sağlık görevlilerinin yardımı sağlanıncaya kadar, hayatın kurtarılması ya da durumun kötüye gitmesini önleyebilmek amacı ile olay yerinde, tıbbi araç gereç aranmaksızın, mevcut araç ve gereçlerle yapılan ilaçsız uygulamalardır.
İlkyardım uygulamalarının öncelik sırasıyla üç temel amacı vardır; 1-) Yaşamı kurtarmak ve sürdürülmesini sağlamak 2-) Durumun kötüleşmesini önlemek, 3-) Olanaklar ölçüsünde iyileşmeyi kolaylaştırmak. Durumun kötüleşmesini önlemek ve Olanaklar ölçüsünde iyileşmeyi kolaylaştırmak için ilkyardım; 1) Kanamayı durdurur, 2) Gerekli sargıları yapar, 3) Kırık ve çıkıkları hareketsiz hale getirir, 4) Kazazedeyi durumuna uygun pozisyona getirir
İlkyardımın temel uygulamaları Koruma: Kaza sonuçlarının ağırlaşmasını önlemek için olay yerinin değerlendirilmesini kapsar. En önemli işlem olay yerinde oluşabilecek tehlikeleri belirleyerek güvenli bir çevre oluşturmaktır. Bildirme: Olay / kaza mümkün olduğu kadar hızlı bir şekilde telefon veya diğer kişiler aracılığı ile gerekli yardım kuruluşlarına bildirilmelidir. Türkiye de ilkyardım gerektiren her durumda telefon iletişimleri, 112 acil telefon numarası üzerinden gerçekleştirilir. Kurtarma (Müdahale): Olay yerinde hasta / yaralılara müdahale hızlı ancak sakin bir şekilde yapılmalıdır
İlkyardımın ABC si Bilinç kontrol edilmeli, bilinç kapalı ise aşağıdakiler hızla değerlendirilmelidir: A. Hava yolu açıklığının değerlendirilmesi B. Solunumun değerlendirilmesi ( Bak-Dinle-Hisset) C. Dolaşımın sağlanması (Şah damarından 5 saniye nabız alınarak.) A. Havayolu açıklığının değerlendirilmesi: Özellikle bilinç kaybı olanlarda dil geri kaçarak solunum yolunu tıkayabilir yada kusmuk, yabancı cisimlerle solunum yolu tıkanabilir. Havanın akciğerlere ulaşabilmesi için hava yolunun açık olması gerekir. Hava yolu açıklığı sağlanırken hasta/yaralı - baş, boyun, gövde- ekseni düz olacak şekilde yatırılmalıdır. Bilinç kaybı belirlenmiş ise ağız içi önce göz ile daha sonra işaret parmağı yandan ağız içine sokularak bir çengel gibi kullanılarak diğer yandan çıkartılmak suretiyle kontrol edilmeli, ardından yabancı cisim varsa bir bez aracılığı ile çıkarılmalıdır. Daha sonra bir el hasta/yaralının alnına konarak, diğer elin 2-3 parmağı ile çene tutularak baş geriye doğru itilip Baş-Çene pozisyonu verilir. Bu işlemler sırasında sert hareketlerden kaçınılmalıdır.
B. Solunumun Değerlendirilmesi: İlk yardımcı, başını -hasta/yaralının -göğsüne bakacak şekilde yan çevirerek yüzünü hasta/yaralının ağzına yaklaştırır, Bak-Dinle-Hisset yöntemi ile solunum yapıp yapmadığını 5 saniye süre ile değerlendirir. Solunum sesini dinler. Yanağında hasta/yaralının nefesini hissetmeye çalışır. Kişinin 1 dakika içinde nefes alma ve verme sayısı solunum sıklığıdır. Sağlıklı yetişkin bir kişide dakikada solunum sayısı 12 20, Çocuklarda 16 22, Bebeklerde 18-24 dür. Solunum yoksa derhal yapay solunuma başlanır. İlk değerlendirme sonucu hasta/yaralının bilinci kapalı fakat solunumu varsa derhal Koma Pozisyonuna getirilerek diğer yaralılar değerlendirilir.
C. Dolaşımın Değerlendirilmesi: Şah damarından 5 saniye nabız alınarak yapılır Yetişkin bir kişide normal nabız sayısı dakikada 60 100, Çocuklarda 100 120, Bebeklerde 100-140 dır. Vücutta nabız alınabilen bölgeler nelerdir? - Şah damarı (adem elmasının her iki yanında) - Ön-kol damarı (Bileğin iç yüzü, başparmağın üst hizası) -Bacak damarı (Ayak sırtının merkezinde) -Kol damarı (Kolun iç yüzü, dirseğin üstü) Hasta/yaralıların dolaşımını değerlendirirken, çocuk ve yetişkinlerde şah damarından, bebeklerde kol atardamarından nabız alınır. Vücut Isısının Değerlendirilmesi: İlkyardımda vücut ısısı koltuk altından ölçülmelidir. Normal vücut ısısı 36,5 0 C dir. 41 42 0 C üstü ve 34,5 0 C tehlike olduğunu ifade eder. 31.0 0 C ve altı ölümcüldür
Hava Yolu Nasıl Açılır? 1.Ağızda toz toprak, kırık takma diş ve yabancı cisimler varsa çıkarılır. 2.Bilinci kapalı kişilerde dil arkaya düşüp havayolunu tıkayabilir. Bu durumda baş geriye itilip çene yukarı kaldırılarak soluk yolu açılır. Solunum Nasıl Düzeltilir (Yapay Solunum)? Solunumu duran kişiye derhal yapay solunum uygulanmalıdır. 1.Hasta sert bir zemine yatırılır. 2.Ağız içi temizlenerek varsa yabancı cisimler çıkarılır. 3.Çenesi yukarı kaldırılarak baş hafifçe arkaya itilir. 4.Ağızdan ağıza solunum yapılacaksa burun kapatılır. Burundan solunum yapılacaksa ağız kapatılır. 5.Derin bir soluk alınıp, solunum yaptırılacak kişinin ağzına (yada burnuna) ağız yerleştirilir. 6.Hastanın göğsünün kabarmasına yetecek şiddette soluk verilir. Dolaşımın Etkinliği Nasıl Sağlanır (Kalp Masajı)? 1.Kalp durmuşsa hemen kalp masajına başlanır. 2.Hasta sert bir zemine yatırılır ve bir yanına diz çökülür. YARA İÇİNDEKİ YABANCI CİSİM,KEMİK,PARÇASI VS. ÇIKARILMAMALIDIR. 3.Göğüs kemiğinin(iman tahtası)üçte bir alt ucuna bir elin ayası sıkıca yerleştirilir,diğer elin ayası bunun üstüne konur. Parmaklar hastaya temas etmemelidir. 4. Kollar dik tutularak (Bilek ve dirsekler bükülmeden)sabit ve ritmik bir şekilde göğüse 4-5 cm bastırılır. 5. Arada nabız kontrol edilerek dakikada 60 kez olmak üzere dolaşım başlayıncaya kadar devam edilir.
Kesik ve Kanama Dokuların ve damarların parçalanmasıyla meydana gelen yaralanma şekline kesik denir. Herhangi bir sebeple kanın damar dışına akmasına ise kanama denir. Yetişkin bir insanda 6 lt. kan bulunur. Kaza sırasındaki kanamalarda bu kandan ortalama % 25 kaybedilirse kişinin hayatı tehlikeye girer. Kanamaların sınıflandırılması: A) İç kanama: Doku veya iç organlarda meydana gelen yaralanmalar sonucu kanın vücut içi boşluklara akmasıdır. Dışarıdan görülmeyip karaciğer, dalak, mide beyin ve bağırsaklar gibi organlarda meydana gelir son derece tehlikelidir. Belirtileri ise; a) Kişi ayakta duramaz b) Baygınlık hali veya baş dönmesi olur c) Yüzde, parmak uçlarında ve dudaklarda soluklar görülür d) Titreme olur e) Nabız hızlı veya zayıf olarak atar f) Solunum hızlıdır g) Susuzluk olur (bu durumda içecek verilmez)
B) Dış kanama: Kanın yaralanmalar sonucunda vücut dışına çıkmasına denir ve atardamar, toplardamar ve kılcal damar kanamaları olarak üç ayrılır. İlk yardım olarak; kanamanın görüldüğü bölge temizlenir ve yara üzeri gazlı bezli plasterle sarılır. Yapılan bu işlem kanamanın durmasını sağlayacaktır. İlk yardım olarak; yara üzeri temizlenip kapatılır. Yara çevresi oksijenli su ile iyice dezenfekte edilir. Kanamanın olduğu yer standart ilk yardım sargısıyla sarılır ve baskı bandıyla sabitlenir. Uygulanan ilk yardımdan sonra kanamanın devam edip etmediği bir süre gözlenmelidir
İlk yardım olarak; Yaralı zemin üzerine yatırılır ve kesik bölge kalp seviyesinden yukarıda kalacak şekilde tutulur. Kesik damar, kanın geliş yönüne göre kolda omuz, bacakta ise kasık tarafından turnike ile bağlanır. Turnike tek kemikli bölgelerde uygulanmalıdır. Yani turnike kolda dirsek ile omuz, bacakta ise kasık ile diz arasında yapılmalıdır. Turnike uygulandıktan sonra her 15-20 dakikada bir mutlaka gevşetilmelidir. Sebebi ise turnike uygulanan kısmın alt tarafında kalan doku ve hücrelerin yetersiz dolaşım nedeniyle ölmelerini önlemektir. Turnike uygulaması için 6,5 cm eninde, 125 cm boyunda lastik sargı kullanılmalıdır. Bu sargının bulunamaması halinde üçgen sargı, kemer, kravat, çorap gibi malzemelerle de turnike uygulanabilir.
Yanıklar Yanığa neden olan unsurlar: Ateş, kızgın maddeler, alev ile temas, sıcak yağ ve su, su buharı, Kimyevi maddeler, muhtelif baz veya asitlerin bulaşması, Sürtünme (dönen cisimlere temas veya tutulmakta olan tel veya halatın hızlı bir şekilde çekilmesi), Elektrik ve yıldırım çarpması gibi sebepler Yanıklar ağırlık derecesine göre üçe ayrılır: Birinci derece yanıklar: Deri yüzeyinin yanması sonucu oluşan yanıklardır. Belirtisi ise; Cilt kızarmıştır. Deri yüzeyinde içi sıvı dolu kesecikler oluşur ve ağrı olur. İkinci derece yanıklar: Deri ve deri altı yüzeyinin bir kısmının yanmasından ortaya çıkan yanık şeklidir. Belirtisi ise; Kazazede halsizlik ve susuzluk hissedebilir. Üçüncü derece yanıklar: Deri ve deri altı dokuların yanmasıyla oluşur. Belirtisi ise; Deri ve deri altı dokuları zedelenir veya kömürleşir. Kazazede halsizlik ve susuzluk hisseder. Kazazede şoka girebilir.
Yanıklarda ilk yardım: Kazazedenin elbisesi tutuşmuş ise yanan kısma su ile müdahale edilmeli, su yoksa kazazedenin yanan kısmı yere gelecek şekilde yatırılmalı varsa halı, kilim, battaniye gibi malzemelerle sarılmalı bunlar da yok ise üzerine toprak veya kum dökerek alevler söndürülmelidir. Yanık asit, baz veya gaz gibi yakıcı kimyasal maddelerin temasından oluşmuş ise yanık bölge bol su ile iyice temizlenmelidir. Yanık kısma elle dokunulmamalı, mikroptan korunmalıdır. Yanık kısım, açık yerde ve büller oluşmamışsa gazlı bezle kapatılıp sıkıca sarılmalıdır. Yanık açık yerde ve büller oluşmuş ise, büller patlatılmadan üzerine gazlı bez konup gevşek bir şekilde sarılmalıdır. Yanık bölge elbise altında bulunuyor ise, üzerindeki elbise soyulmadan varsa gazlı bezle yoksa temiz çarşaf veya bezle örtülmelidir. Kazazede şok ihtimaline karşı yatırılmalı üşümemesi için ılık bir ortama konulmalı ve üzeri battaniye ile örtülmelidir. Yanık bölge geniş ise kazazede en kısa sürede hastaneye sevk edilmelidir.
Kırıklar Kırık vücuttaki kemiklerden bir veya birkaçının herhangi bir etki sonucunda bütünlüğünün bozulması olayıdır. Kırıkla birlikte çoğunlukla yarada oluşur. Kırık belirtileri: Kırık kısmın hareket ettirilememesi, Kırık kesimde kan toplanması sonucu şişme görülmesi, Kırık bölgesinde, kırık uçların birbirine sürtmesi sonucu çıkan kıtırtı sesi, Kırık kesimde normal olmayan hareket, Kırık uzuvda şekil bozukluğunun olması, Kırık kemiğin uçlarının et, doku ve deriyi parçalayarak dışarı çıkması, Kırık bölgesinde şiddetli ağrı, Kırık kesimde kanama olması ve kazazedede şok meydana gelmesi gibi.
Kırıklarda ilk yardım: Yaralıyı muayene etmeden, belinde ya da boynunda ağrısı, başka bir şikayeti olup olmadığını sormadan döndürmeyiniz. Ayağa kaldırmayınız. Kırık kısmın üzerindeki elbiseler kırık kısma zarar vermeden kesilerek çıkarılmalıdır. Kanama var ise durdurulmalıdır. Yara var ise dezenfekte edilip sarılmalıdır. Kırık kısım pamuk veya temiz bezle beslenmiş aletle sabitlenerek geniş bir bezle sarılmalıdır. Yapılacak sabitleme işi, kırık yerin iki tarafını içine alacak şekilde olmalıdır. Kazazedenin üşümesini önlemek için üzeri battaniye ile örtülmelidir. Mevcutsa ağrı kesici ilaç verilmelidir. Kazazedenin sevki esnasında sarsılmamasına özen gösterilmelidir.
Boğulma 1-Solunum yollarını veya akciğerleri tıkayan sebepler 2-Solunum mekanizmasını bozan sebepler olmak üzere ikiye ayrılır Solunum yollarını veya akciğerleri tıkayan sebepler: Suda boğulmada olduğu gibi akciğerlerin sıvı ile dolması ve hava alamaması, Karbondioksit, metan, etan, hidrojen, azot, helyum gibi gazlar sıvılarla boğulmada olduğu gibi akciğerlere dolarak yeterli hava girmesine engel olduklarından boğulmaya sebebiyet verirler. Karbonmonoksit, kükürtlü hidrojen, hidrojen siyanür gibi gazların sebep oldukları kimyasal reaksiyonlar sonunda ise; gerekli oksijenin hücrelere kadar ulaşamaması, Nefes borusunu tıkayan yabancı cisimleri, Asılma veya boyunun sıkılması sonucu nefes borusunun tıkanması, Yüzükoyun yatan bir çocuğun ağzının ve burnunun yastıkla tıkanması, Boğazda tahribat yapan yanıklar, alerjik veya böcek sokmasıyla meydana gelebilen şişmeler (ödem) sonucu boğazın tıkanmasıdır
Solunum mekanizmasını bozan sebepler: Elektrik veya yıldırım çarpması, Yıkıntı altında kalarak göğüs kafesinin sıkışması, Striknin, nitrik asit ve morfin gibi maddelerle zehirlenmelerdir. Boğulmanın ilk belirtileri şunlardır: Halsizlik ve baş dönmesi, Nefesin daralması, Nabzın hızlanması, Şuurun kısmen kaybolması, Boyun damarlarının kısmen şişmesi, Yanak ve dudakların morarması gibi. Daha ileri derecedeki boğulma belirtileri ise şöyle sıralanabilir; Dudaklar, burun, kulaklarla parmakların mavimtırak gri renk alması, Kesik kesik soluk alma veya hiç soluk almama, Nabzın yavaşlaması ve düzensiz olması, Gözbebeklerinin genişlemesi, Tam şuur kaybı gibi.
Boğulmada ilk yardım: Mümkünse sebep ortadan kaldırılmalıdır. Solunumun normale dönmesi için tedbirler alınmalıdır. Bu nedenle şuuru bozulmuş kazazedenin dili parmaklar veya bir pens yardımıyla çekilmelidir. Hemen suni solunuma başlanmalıdır. Bilinci yerinde tam tıkanıklık olan kişilerde Heimlich Manevrası (=Karına bası uygulama) nasıl uygulanır? Hasta ayakta ya da oturur pozisyonda olabilir, Hastanın yanında veya arkasında durulur, Bir elle göğsü desteklenerek öne eğilmesi sağlanır, Diğer elin topuğu ile hızla 5 kez sırtına ( kürek kemikleri arasına) süpürür tarzda vurulur, Tıkanıklığın açılıp açılmadığına bakılır, açıldıysa işlem durdurulur, Tıkanıklık açılmadıysa Hastanın arkasına geçip sarılarak gövdesi kavranır, Bir elin başparmağı midenin üst kısmına, göğüs kemiği altına gelecek şekilde yumruk yaparak konur. Diğer el ile yumruk yapılan el kavranır, Kuvvetle arkaya ve yukarı doğru bastırılır, Bu hareket 5 kez yabancı cisim çıkıncaya kadar tekrarlanır, Tıkanıklık açılmadıysa tekrar sırtına vurulur, Bu işlemler 5 er kez olacak şekilde dönüşümlü olarak tekrarlanır,
Bilincini kaybetmiş(=bilinci kapalı) kişilerde Heimlich Manevrası: Hasta yere yatırılır, yan pozisyonda sırtına 5 kez vurulur, Tıkanma açılmadığı takdirde hasta düz bir zeminde başı yana çevrilir, Hastanın bacakları üzerine ata biner şekilde oturulur, Bir elin topuğunu göbek ile göğüs kemiği arasına yerleştirilir, diğer el üzerine konur, Göbeğin üzerinden kürek kemiklerine doğru eğik bir baskı uygulanır, Şah damarından nabız ve solunum değerlendirilir, İşleme yabancı cisim çıkıncaya kadar devam edilir,
Elektrik Çarpması Elektrik akımının vücudun bir yerinden girip diğer bir yerinden çıkmasıdır. Alternatif akımın çarpması tehlikeli olup şiddeti şu hususların ile belirlenir: Elektrik çarpmasının belirtileri şunlardır: Solunumun durması, Akımın giriş ve çıkış yerlerinde yanıklar ve hatta kömürleşme olması, Dolaşımın durması, Şok vb. Elektrik çarpmasında ilk yardım: Akım hemen kesilmelidir. Solunum durmuş ise suni solunum uygulanmalıdır. Dolaşımın durmuşsa kalp masajı yapılmalıdır. Varsa yanıklara pansuman yapılmalıdır. Şok ihtimaline karşı önlem alınmalıdır.
Bayılma Korku, heyecan, sancılanma, aşırı yorgunluk, sıcak yerlerde uzun süre bulunma gibi sebeplerden dolayı beyine giden kanın ve dolayısıyla oksijenin yeterli olmaması sonucu meydana gelmektedir. Belirtileri ; baş dönmesi veya halsizlikten ötürü şuurun kaybolması, yüzün solması, cildin soğuk ve nemli olması, nabzın ise yavaş ve zayıf atmasıdır. Bayılma durumunda ilk yardım: Kazazedenin veya hastanın yakası çözülmeli, elbisenin bel kısmı gevşetilmeli, Baygın oturur durumda ise, başı dizler arasına eğilmeli, Yatıyor ise bacakları yukarı kaldırılmalı ve el ile karnına baskı uygulanmalıdır.
Şok nedir? Kalp-damar sisteminin yaşamsal organlara uygun oranda kanlanma yapamaması nedeniyle ortaya çıkan ve tansiyon düşüklüğü ile seyreden bir akut dolaşım yetmezliğidir. Belirtileri ; Fenalık ve baygınlık hissi, cildin soluk ve soğuk oluşu, soğuk terleme, çevreye ilgisizlik, dudak, kulak ve tırnaklarda hafif morarma, bunaltı ve kusma, tansiyon düşüklüğü, nabzın süratli veya zayıf oluşu, şuur kaybı. Kaç çeşit şok vardır? Nedenlerine göre 4 çeşit şok vardır: Kardiyojenik şok (Kalp kökenli) Hipovolemik şok (Sıvı eksikliği) Toksik şok (Zehirlenme ile ilgili) Anaflaktik şok (Alerjik)
Şok durumunda ilk yardım: Kazazedenin yakası ve kemeri gevşetilmeli. Kazazede oturur durumda ise, başı dizler arasına eğilmeli. Kazazede yatıyor ise bacakları yukarı kaldırılmalı ve el ile karnına baskı uygulanmalıdır Kusma var ise kazazede yüzükoyun yatırılmalı. Solunum durmuşsa suni solunum yapılmalıdır. Kanama varsa durdurulmalıdır. Üşümemesi için önlem alınmalıdır.
Kazazedelere ilk yardım uygulandıktan sonra, en yakın sağlık kuruluşuna ulaştırılırken uygun yöntemler ile taşınması gerekir. Bunun için aşağıdaki gibi davranılmalıdır. İlk yardımdaki pozisyonu uygun ise taşımada değiştirilmez. Yapılan pansuman korunur. Kazazedenin yarasına ve durumuna göre uygun taşıma işlemi yapılır.