5-AGREGA BİRİM AĞIRLIĞI TAYİNİ (TS 3529) Deneyin Amacı: Agreganın gevşek ve sıkışık olarak işgal edeceği hacmi saptamaktır. Agreganın kap içindeki net ağırlığının kap hacmine bölünmesiyle hesaplanır ve birimi kg/m 3 olarak verilir. Agreganın kompasitesi ve işlenme esası bu deneyle anlaşılır.
Deneyde kullanılan aletler: Etüv Terazi (30kg çekerli 10g duyarlı) Deney ölçü kabı: kap su geçirmez, kullanma sırasında biçimi bozulmayacak kadar dayanıklı metalden yapılmış, karşılıklı iki kulpu bulunan silindir biçimli değişik hacimlere sahip kaplardır. El küreği Çelik sıyırma cetveli Çelik sıkıştırma çubuğu: ucu yarım küre şeklinde yuvarlatılmış 600mm boyunda, 16mm çapında
Deneyin Yapılışı (gevşek birim ağırlık tayini): Deneyde kullanılacak numune miktarı en büyük tane büyüklüğüne bağlı olarak değişir. (alt eleklere eşit şekilde böl)
Malzemeyi tam temsil eden numune alınır. Etüvde 105 C de değişmez ağılığa kadar kurutulur. Değişmez ağırlık: belli bir sıcaklıkta bekletilen agreganın 2 saat ara ile yapılan ardışık tartımında %0.5 ten fazla ağırlık değişmesi saptanmayan ağılığıdır. Hava kurusu: ortam sıcaklığında ve ortam koşullarında bekletilen agreganın değişmez ağılığa erişmesi durumudur. Deney ölçü kabı agrega tane büyüklüğüne göre seçimi yapılır. Boş kabın ağırlığı tartılır ve M 1 olarak kaydedilir.
Agrega el küreği ile kap kenarından çevresinde dönmeli olarak (ölçü kabı üst yüzeyinden en fazla 5cm yükseklikten dökülmelidir) bir miktar taşacak şekilde doldurulur. Ölçü kabı, yüzeyindeki fazla agrega çelik cetvel ile dikkatlice sıyrılarak üst yüzey düzlenir. Gevşek agrega ile dolu ölçü kabı tartılır ve M 2 olarak kaydedilir. Deney en ez 3 kez yeni agregalarla yapılır ve ortalama alınır. Gevşek birim ağırlık B g =(M 2 -M 1 ) / V formülü ile bulunur. B g = gevşek birim ağırlık (kg/m 3, g/dm 3 ) M 1 = ölçü kabının boş ağırlığı (g) M 2 = ölçü kabı + gevşek agrega ağırlığı (g) V = ölçü kabının iç hacmi (dm 3 )
Deneyin Yapılışı (sıkışık birim ağırlık tayini): Deneyde kullanılacak numune miktarı en büyük tane büyüklüğüne bağlı olarak değişir. (alt eleklere eşit şekilde böl)
Malzemeyi tam temsil eden numune alınır. Etüvde 105 C de değişmez ağılığa kadar kurutulur. Deney ölçü kabı agrega tane büyüklüğüne göre seçimi yapılır. Boş kabın ağırlığı tartılır ve M 1 olarak kaydedilir.
Deney numunesi kabın 1/3 yüksekliğine kadar doldurulur ve şişleme çubuğu ile 25 kez şişlenir. (şişleme çubuğu ile yüzeyin her tarafına yayılacak şekilde, fakat kabın tabanına şişleme çubuğu değmeyecek şekilde 25 vuruş yapılır.) Daha sonra kabın 2/3 ne kadar doldurulur şişleme çubuğu ile yüzeyin her tarafına eşit olacak şekilde 25 vuruş yapılarak sıkıştırılır. En kap taşarcasına doldurulur ve yine aynı şişleme yapılır. Ölçü kabının üstü sıyrılarak düzeltilir. Agrega tartılır M 2 olarak kaydedilir. Deney üç defa yeni malzeme ile tekrarlanır.
Şıkışık birim ağırlık B s =(M 2 -M 1 ) / V formülü ile bulunur. B s = sıkışık birim ağırlık (kg/m 3, g/dm 3 ) M 1 = ölçü kabının boş ağırlığı (g) M 2 = ölçü kabı + sıkışık agrega ağırlığı (g) V = ölçü kabının iç hacmi (dm 3 ) Birim ağırlıkların ölçülmesinde şu gibi faktörlerin etkisi olduğu bilinmektedir; Agreganın tane dağılımı Tane şekli Tanelerin mevcut nem durumu Tanelerin kap içinde gevşek veya sıkıştırılarak yerleştirilmiş olması
Değerlendirme Doğal agregaların birim ağırlıkları 1500 ile 1900g/dm 3 arasındadır. Bu değerler agreganın minerolojisine, nem ve kuruluğuna göre farklılık gösterir. İri agreganın ıslak veya kuru gevşek birim ağırlığı 1530-1590 arasında iken, sıkışık birim ağırlıkları 1650-1740 arasındadır. Karışık agreganın ıslak veya kuru gevşek birim ağırlıkları 1720-1760 arasında iken, sıkışık birim ağırlıkları 1800-1850 arasında Kırma taş agrega ise ıslak veya kuru gevşek birim ağırlığı 1460-1590 arasında iken, sıkışık birim ağırlıkları 1520-1670 arasında Agreganın birim ağırlığı yüksek ise kap içine giren agrega daha fazla ve taneler arasında boşluğun daha az olduğu ifade edilir. Agrega granülometrisine bağlı olarak taneler arasındaki boşluk miktarı değişmektedir. Boşluk miktarının az olması birim ağırlığı arttırır.
Agrega taneleri arasında kusurlu tanelerin fazla miktarda olması, boşluğu arttırdığından dolayı birim ağırlığı düşürür. Agrega tanelerinin keskin köşeli olması, tanelerin birbiriyle arasındaki boşluğu arttırdığından dolayı birim ağırlığı düşürür. Agrega taneleri arasında organik madde ve hafif tanelerin bulunması, agreganın birim ağırlığını azaltır. Agreganın iç yapısının boşluklu veya boşluksuz olması agrega birim ağırlığını azaltır veya arttırır. Birim ağırlığı yüksek olan bir agrega ile üretilen betonun dayanımı, dayanıklılığı ve taşıma gücü fazladır. Agreganın tanelerinin nem durumu da birim ağırlık üzerinde etkilidir.