Dubleks Paslanmaz Çeliklerde Sigma Fazının Korozyon Dayanımına Etkileri



Benzer belgeler
Çift Fazlı Paslanmaz Çeliklerde Yaşlandırma Koşullarının Mikroyapı Özellikleri Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi

DUBLEKS PASLANMAZ ÇELİKLERDE OLUŞAN YÜKSEK SICAKLIK FAZLARINA GENEL BİR BAKIŞ

S32205 Dubleks Paslanmaz Çeliğin TIG Kaynağında Soğuma Hızının Mikroyapısal Özelliklere Etkileri

FARKLI ÇELİKLERE UYGULANAN DEĞİŞEN ISITMA HIZLARININ MEKANİK ÖZELLİKLERE ETKİSİNİN İNCELENMESİ

Paslanmaz Çeliklerin. kaynak edilmesi. Özlem Karaman Metalurji ve Malzeme Mühendisi Kaynak Mühendisi

URANUS 50 DÖKÜM ALAŞIMINDA MEKANİK ÖZELLİKLERİN GELİŞTİRİLMESİ VE KOROZYON DİRENCİNE ETKİLERİ ÖZET

NİCEL METALOGRAFİ (STEREOLOJİ)

3. MALZEME PROFİLLERİ (MATERİALS PROFİLES) 3.1. METAL VE ALAŞIMLAR. Karbon çelikleri (carbon steels)

ÇELİKLERİN VE DÖKME DEMİRLERİN MİKROYAPILARI

Chapter 9: Faz Diyagramları

2xx SERİSİ ALÜMİNYUM ALAŞIMLARINDA Ag İLAVESİNİN MUKAVEMETE ETKİSİ

Faz ( denge) diyagramları

Farklı Metalografik İşlem Yazılımlarının Küresel Grafitli Dökme Demirlerin Küresellik Boyut ve Oran Tayininde Kullanımı

İTÜ Kimya-Metalurji Fakültesi, Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü, 34469, Ayazağa, İstanbul

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 6 Sayı: 2 s Mayıs 2004

ARK KAYNAK YÖNTEMİ İLE BİRLEŞTİRİLEN OSTENİTİK PASLANMAZ ÇELİK İLE DÜŞÜK KARBONLU ÇELİĞİN MEKANİK ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ

ÖZGEÇMİŞ. Derece Alan Üniversite Yıl. Yüksek Lisans-Tezli İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ/MAKİNE FAKÜLTESİ 1969

6. BEYAZ ve YÜKSEK ALAŞIMLI DÖKME DEMİRLER

THE PRODUCTION OF AA5049 ALLOY SHEETS BY TWIN ROLL CASTING

DOĞA BİLİMLERİ MİMARLIK VE MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ ÖĞRETİM PLANI 1. YARIYIL. Uyg./Lab (U/L) Zor./Seç.

ÇÖKELME SERTLEŞTİRMESİ

ÇÖKELME SERTLEŞTİRMESİ HOŞGELDİNİZ

Kaynak Metalurjisi ve Teknolojisi (MATE 442) Ders Detayları

ELKTRİK AMAÇLI ALUMİNYUM KULLANIMI

İNTERMETALİK MALZEMELER. Doç. Dr. Özkan ÖZDEMİR (DERS NOTLARI-4)

LEVON JOZEF ÇAPAN PROFESÖR

CERRAHİ İĞNE ALAŞIMLARI. Microbiologist KADİR GÜRBÜZ

Faz dönüşümleri: mikroyapı oluşumu, faz dönüşüm kinetiği

Dr. F. Can Akbaşoğlu, Serhat Adışen, Uğur Gürol, Eylem Subaşı (Akmetal) Prof. Dr. S. Can Kurnaz (Sakarya Üni.)

İÇİNDEKİLER

Borlama İşleminde Kullanılan Bor Tozu Tane Boyutunun Kaplama Tabakası Üzerine Etkisi

MMT209 Çeliklerde Malzeme Bilimi ve Son Gelişmeler 11 Yüksek sıcaklığa dayanıklı çelikler. Yrd. Doç. Dr. Ersoy Erişir Güz Yarıyılı

Dubleks Paslanmaz Çeliklerin Statik Yaşlanma Davranışları

ÜÇ FARKLI ÇELİĞE KATI BORLAMA İŞLEMİ YAPILMASININ İÇ YAPI VE SERTLİK ÜZERİNE ETKİSİNİN İNCELENMESİ ÖZET ABSTRACT

DUAL FAZLI ÇELİKLERDE MARTENZİT VE YÜKLEME HIZININ MEKANİK ÖZELLİKLERE ETKİSİ

TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR

5.2. Kaynak Bozulması

Kobalt Esaslı Elektrotlarla Kaplanan Malzemelerin İç Yapı ve Mekanik Özelliklerinin İncelenmesi

FARKLI MALZEMELERİN KAYNAĞININ DENEYSEL VE TEORİK İNCELENMESİ

Kaynak Metalurjisi ve Teknolojisi (MATE 442) Ders Detayları

TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR

Geleneksel Malzemelerdeki Gelişmeler

SEMENTE EDİLMİŞ 8620 KALİTE ÇELİĞİN ÖZELLİKLERİNE SIFIRALTI İŞLEMİN ETKİSİ

Araçlar: Çıkarma Parçaları şu şekilde etiketlenmiştir:

SÜRTÜNME KAYNAĞIYLA BİRLEŞTİRİLMİŞ AISI 1040/DUPLEX PASLANMAZ ÇELİK ÇİFTİNDE SÜRTÜNME SÜRESİNİN MİKROYAPI VE MEKANİK ÖZELLİKLERİNE ETKİSİ

Temperleme İşleminin Yağda Soğutulan Çeliklerin Mikroyapı ve Sertlik Özelliklerine Etkisi

KTÜ, Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü

TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR

ISSN: El-Cezerî Fen ve Mühendislik Dergisi Cilt: 4, No: 1, 2017 ( )

1. YARIYIL / SEMESTER 1

Isıl işlem, katı haldeki metal ve alaşımlarına belirli özellikler kazandırmak amacıyla bir veya daha çok sayıda, yerine göre birbiri peşine uygulanan

ALÜMİNYUM T6 ISIL İŞLEMİ İÇİN GELİŞTİRİLEN SEPET TASARIMI İLE ZAMAN VE ENERJİ TASARRUFU SAĞLANMASI

Paslanmaz Çeliklerin Kaynak İşlemi Esnasında Karşılaşılan Problemler ve Alınması Gereken Önlemler Paslanmaz çeliklerin kaynak işlemi esnasında

İleri Teknoloji Bilimleri Dergisi Journal of Advanced Technology Sciences ISSN:

Paslanmaz çelik nedir? Fe Cr > 10,5% C < 1,2%

makale tane sınırlarında karbür çökelmesi meydana gelmektedir. Tane sınırlarında karbür oluşumu Şekil 4'te verilmiştir.

THERMAL SPRAY KAPLAMA

PASLANMAZ ÇELİKLERİN KAYNAK SONRASI YAPILARI

MMT440 Çeliklerin Isıl İşlemi 2 Sertleştirme Isıl İşlemi ve Sertleşebilirlik

Akımsız Nikel. Çözeltideki tuzları kullanarak herhangi bir elektrik akım kaynağı kullanılmadan nikel alaşımı kaplayabilen bir prosestir"

DOKUMA BAZALT-CAM VE FINDIK KABUĞU TAKVİYELİ POLİMER KOMPOZİTLERİNİN EĞİLME DAYANIMI VE ISI GEÇİRGENLİKLERİNİN İNCELENMESİ

ÇÖKELME SERTLEŞMESİ (YAŞLANMA) DENEYİ

İki Farklı Metodla Üretilen Çelik Boru Profillerin Mikroyapı Ve Mekanik Özelliklerinin İncelenmesi

BONDING OF X 2 CrNi 18 9 / G 20 MATERIALS WITH TIG WELDING

SÜPER ALAŞIMLAR Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER

Mikroyapısal Görüntüleme ve Tanı

Bölüm 11: Uygulamalar ve Metal Alaşımların İşlenmesi

TOZALTI KAYNAKLI MODİFİYE X2CrNi12 PASLANMAZ ÇELİĞİNİN ÖZELİKLERİ

ANİZOTROPİ. Schmid s Tek kristle uygulandığında:

Çeliklerin Çalışma Ortamlarının Mekanik Özelliklerine Etkisi

Al-Cu Alaşımlarında Porozite ve Mikroyapının Yaşlandırma Üzerine Etkisi

DENEYİN ADI: Çeliklerin Isıl İşlemi. AMACI: Çeliklerde ısıl işlem yoluyla mikroyapı ve mekanik özelliklerin değişiminin öğretilmesi.

BMM 205 Malzeme Biliminin Temelleri

TANE BÜYÜMESİ. Şek Bir saat süreyle değişik sıcaklıklara ısıtılmış ince taneli ve kaba taneli çeliklerin tipik tane büyüme davranışı

PLAZMA TRANSFER ARK YÖNTEMİYLE FeCr/FeCr+C TOZUNUN DÜŞÜK KARBONLU ÇELİK YÜZEYİNE ALAŞIMLANMASI. Serkan ÖZEL, Bülent KURT, İlyas SOMUNKIRAN

YÜKSEK KARBONLU ÇELİKLERE SU VERME İŞLEMİNİN MEKANİK ÖZELLİKLERE ETKİSİNİN İNCELENMESİ

MALZEMELERİN MUKAVEMETİNİ ARTIRICI İŞLEMLER

MMM 2011 Malzeme Bilgisi

DENEYİN ADI: Jominy uçtan su verme ile sertleşebilirlik. AMACI: Çeliklerin sertleşme kabiliyetinin belirlenmesi.

Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi

Al-7Si-0,3Mg Alaşımında Soğuma Hızının Poroziteye Etkisi

ALÜMİNYUM ALAŞIMLARINDA SİLİSYUMUN KAYNAK DİKİŞİ MEKANİK ÖZELLİKLERİNE ETKİSİNİN İNCELENMESİ

15 th International Materials Symposium (IMSP 2014) October 2014 Pamukkale University Denizli - Turkey

SAVUNMA SANAYİNDE KULLANILAN PASLANMAZ ÇELİKLERİN İŞLENEBİLİRLİKERİNİN İNCELENMESİ

Toz Metalürjisi İle Üretilen Alaşımsız Çeliklerde Nikel İlavesinin Mikroyapı ve Mekanik Özellikler Üzerine Etkisinin Araştırılması

MÜHENDİSLİKTE KULLANILAN MALZEMELER 1. DEMİR VE ÇELİK

1. AMAÇ Çeliklerde ısıl işlem yoluyla mikroyapı ve mekanik özelliklerin değişiminin incelenmesi

6.WEEK BİYOMATERYALLER

HYDROTERMAL YÖNTEMİYLE NİKEL FERRİT NANOPARTİKÜLLERİN SENTEZİ VE KARAKTERİZASYONU

KAZAN ÇELİKLERİNİN KAYNAK KABİLİYETİ 1. Kazan Çeliklerinin Özellikleri

Zeyfiye TEZEL Mehmet KARACADAĞ

1560 ppm Bor İlave Edilmiş AISI 1020 Çeliğine Isıl İşlem Yöntemlerinin Etkisi. The Effect of Heat Treatment Methods on 1560 ppm Boron Added AISI 1020

2/13/2018 MALZEMELERİN GRUPLANDIRILMASI

ISSN: El-Cezerî Fen ve Mühendislik Dergisi Cilt: 4, No: 1, 2017 (64-71)

ELEKTROLİTİK TOZ ÜRETİM TEKNİKLERİ. Prof.Dr.Muzaffer ZEREN

Gaz Tungsten Ark Kaynak Yöntemiyle AISI 304 Paslanmaz Çelik Yüzeyinde Üretilen M 7 C 3 Takviyeli Kompozit Kaplamaların Mikroyapısı

İNCE PASLANMAZ ÇELİK SACLARINFİBER LAZER İLE KAYNAK EDİLEBİLİRLİĞİNİN İNCELENMESİ

TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR

ISIL İŞLEM VE YAŞLANDIRMA PARAMETRELERİNİN Al-Cu-Mg TOZ METALURJİSİ ALAŞIMINA ETKİLERİ

BA KENT ÜNİVERSİTESİ. Malzemeler genel olarak 4 ana sınıfa ayrılabilirler: 1. Metaller, 2. Seramikler, 3. Polimerler 4. Kompozitler.

Transkript:

Dubleks Paslanmaz Çeliklerde Sigma Fazının Korozyon Dayanımına Etkileri 1,a Aziz Barış BAŞYİĞİT, 2,b Adem KURT 1 MKEK Mühimmat Fabrikası, Sanayi ve Teknoloji Müdürlüğü; 2 Gazi Üniversitesi, Teknoloji Fakültesi, Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü a abbasyigit@gazi.edu.tr, b ademkurt@gazi.edu.tr ÖZET Dubleks paslanmaz çelikler; delta-ferrit ve östenit fazlarının yaklaşık olarak yarı-yarıya bir arada bulunduğu ve ferritik ile östenitik türlere göre yeterli korozyon dayanımı ve mukavemet özelliklerinin bir arada istendiği uygulamalarda tercih edilmektedir. Bu çalışmada; dubleks paslanmaz çeliklerde ısıl işlem ve kaynak uygulaması veya kullanım ömrü süresince değişen termal koşullara göre mikro yapıda oluşabilecek zararlı fazlardan olan sigma fazının tespit edilmesi ve korozyon davranışlarına etkilerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Sigma fazı iki ayrı ana malzemede ısıl işlem ile oluşturulmuş, mikro yapısal ve korozyon davranış durumları incelenmiştir. Bu amaçla; sigma fazının en hızlı oluştuğu 800 C sıcaklığı ısıl işlem amacıyla seçilmiş ve iki ayrı numuneye 5,5 saat ve 16 saat sürelerle ısıl işlem uygulanmıştır. Bu sıcaklıkta bekleme süresinin sigma fazının miktarına ve korozyon dayanımına etkileri de araştırılmıştır. Anahtar kelimeler: Dubleks Paslanmaz Çelik, Sigma Fazı, Paslanmaz Çeliklerde Korozyon. ABSTRACT Duplex stainless steels consists of approximately half austenitic and half δ-ferritic phases and are preferred due to applications demanding both satisfactory corrosion and strength properties versus solely ferritic and austenitic grades.

In this work; deleterious sigma phase that may form in microstructures of S32205 (2205) duplex stainless steel plates was intended to be quantified after various thermal conditions such as heat treatments, welding and service life and also the effects of sigma phase on microstructural and corrosion properties were investigated. Sigma phase was formed in two distinct raw material by applying heat treatments, and microstructural and corrosion states were analyzed. For this purpose; 800 C was adjusted as heat treatment temperature and two seperate specimens were heated through 5,5 and 16 hours of duration time in consequence of the most rapidly formation rate of sigma phase at this temperature. Keywords: Duplex Stainless Steels, Sigma Phase, Corrosion in Stainless Steels. 1. GİRİŞ Dubleks paslanmaz çelikler; üstün korozyon dirençleri, mukavemetleri veya her iki avantajlarından faydalanılan uygulamalarda kullanılmaktadırlar. Ayrıca çoğu korozif uygulamalarda yapı çeliklerine göre üstündürler ve kıyaslanabilir mukavemete sahiptirler. Dubleks paslanmaz çelikler hem sahilde hem de kıyıdan uzakta petrol ve gaz boru hatlarında yaygın bir şekilde kullanılmaktadırlar [1,2]. Dubleks paslanmaz çelikler, düşük sıcaklıklarda bazı kırılganlaştırıcı çökeltiler oluşturduklarından dolayı yaklaşık olarak 280ºC sıcaklığı geçen kullanım uygulamalarında tavsiye edilmemektedirler. Dubleks paslanmaz çeliklerin kullanım sıcaklığı genel olarak - 40ºC ile 280ºC aralığıyla sınırlıdır. Bu zararlı çökeltilerin içerisinde en önemlisi tetragonal yapıda bir Fe- Ni-Cr-Mo bileşiği olan sigma (σ) fazıdır. Sigma fazı esasen bütün paslanmaz çeliklerde meydana gelebilmekte ancak daha çok yüksek krom (>%20 ağırlıkça) içeriğine sahip olan östenitik, ferritik ve dubleks alaşımlarda oluşmaktadır [1]. Sigma fazı ve diğer metaller-arası bileşiklerin oluşumu yaklaşık olarak 570ºC sıcaklıkta başlamakta ve en hızlı 800ºC ile 850ºC aralığında gerçekleşmektedir. Alaşımın bileşimine bağlı olarak bu bileşikler 1000ºC sıcaklığın üzerinde tekrar çözünmektedirler. Bununla birlikte; %25 civarı Cr içeren dubleks paslanmaz çeliklerde metaller-arası fazların oluşumu çok daha hızlıdır. Sigma fazının oluşumundan kaçınmak için yaklaşık olarak 900ºC den 500ºC sıcaklık aralığını

hızlı geçiş gerekmektedir. Krom içeriği %20 değerinin altında olan alaşımlarda sigma fazının oluşması için uzun süreler gereklidir [1]. Şekil 1 de 2205 dubleks paslanmaz çelikte sigma fazı oluşumu görülmektedir [3]. Şekil 1-(a) da 1200 C de çözelti tavlanmış delta-ferrit ve östenitten oluşan yapı Şekil 1-(b) de 800 C de 2 saat tutulmuş ve Şekil 1-(c) de yine 800 C de 8 saat tutulmuş yapıdaki sigma fazı (koyu kahverengi) görülmekte açık renkli faz östeniti açık kahve faz delta ferriti temsil etmektedir. Şekil 1. 2205 dubleks paslanmaz çelikte sigma fazı oluşumu, %20NaOH [3] Sigma fazının en hızlı ve yoğun oluştuğu 800 C sıcaklıkta artan bekleme süresi bu fazın miktarını artırmaktadır [1,2,3,4]. Fe-Cr-Ni alaşımlarında, %5 değerinden daha az bir sigma fazı içeriğinin, darbe enerjisini %50 den fazla azaltabileceği Şekil 2 de; ifade edilmektedir [1]. Darbe Enerjisi (joule) Sigma (hacimce %) Şekil 2. Sigma faz içeriğinin darbe enerjisine etkileri [1] Ayrıca; krom ve molibdence zengin kırılgan yapıda olan olan sigma fazı, paslanmaz çeliklerin darbe enerjilerini düşürmekle beraber korozyon dayanımını da azaltmaktadır [2].

2. DENEYSEL ÇALIŞMALAR Deneysel çalışmalarda, 3x25x50mm ebatlarında S32205 (2205) dubleks paslanmaz çelik saclar hazırlanmıştır. S32205 dubleks paslanmaz çeliğin kimyasal bileşimi Tablo 1 de verilmektedir. Tablo 1. S322205 dubleks paslanmaz çeliğin kimyasal bileşimi Element (%ağırlık) C Mn P S Si Cr Ni Mo Fe N Cu Diğer 0,031 0,832 0,024 0,004 0,423 24,957 6,638 3,511 62,10 0,306 0,2152 0,9588 2.1. Isıl işlemle sigma fazının oluşturulması Bu çalışmada; sigma fazının en hızlı ve yoğun oluştuğu 800 C sabit sıcaklıkta S32205 dubleks paslanmaz çelik numunelere 5.5 saat ve 16 saat süreyle ısıl işlem uygulanmıştır. Homojen ısıl işlem uygulaması amacıyla ısıl işlem süresince sıcaklığın sürekli sabit tutulduğu gözlenmiştir. 2.2. Mikroyapısal incelemeler Mikroyapısal incelemeler için, Dubleks paslanmaz çeliklerde zararlı metaller-arası fazların tespiti başlıklı ASTM A923 [5] standardından faydalanılmıştır. Numuneler; %40NaOH içeriğine sahip çözeltide elektrolitik dağlama sonrası optik metalurji mikroskobunda 500X büyütmeye kadar incelenmiştir. Bununla birlikte fazların hacimce miktarsal analizleri için metalurji mikroskobunda Kameram ve Metalim yazılımları yardımıyla Faz (görüntü) analizleri uygulanmıştır. 2.3. Korozyon Testi ASTM A923 standardına göre 2205 dubleks paslanmaz çelik saclara korozyon (ağırlık kaybı) testi uygulanmıştır.

Ana malzemede ve iki farklı koşullarda uygulanan ısıl işlemler sonrasında korozyon test numuneleri ASTM A923 standardına göre temizlenerek bütün ebatları ölçülmüş toplam yüzey alanı hesaplanmış ve her numune test öncesi 0,001g hassasiyetinde terazide tartılarak ağırlığı tespit edilmiştir. FeCl3.H2O+saf su karışımı korozyon test çözeltisi PH derecesi 1.3 olacak şekilde hazırlanmış ve numuneler 24 saat süreyle laboratuarda 22ºC sıcaklıkta bu çözeltide bekletilmiş, oluşan korozyon ürünleri temizlendikten sonra tekrar terazide tartılmışlardır. Korozyon test numunelerinin cam kap içerisinde bekletilirken örnek görüntüleri Şekil 3 de verilmektedir. (a) Şekil 3. (a) Korozyon testinin yapılışı (b) test numunesi (b) 2.4. Korozyon deney sonuçlarının analitik hesaplanması ASTM A923 standardında korozyon miktarı (mdd) tespiti için ağırlık kaybına göre hesaplama yapılan eşitlik (Bkz. Eş 1.) kullanılmaktadır. Korozyon hızı (mdd)=ağırlık Kaybı (mg)/numune toplam yüzey alanı (dm 2 ) x zaman (gün) (Eş.1) Test numunelerinin hesaplanmış olan toplam yüzey alanları, test öncesi ve test sonrası ağırlık ölçümleri farkı (ağırlık kaybı) ile birlikte test süresi 1 gün esas alınarak Eşitlik 4.2 de yerine koyulmakta ve her test numunesi için ayrı hesap yapılmaktadır.

Hesaplama sonrası çıkan değerler ASTM A923 e göre 10 mdd değerinden yüksek ise malzemede risk oluşturabilecek düzeyde zararlı metaller-arası faz veya bileşiklerin olabileceği ifade edilmektedir. Bulunan sonuç 10 mdd değerinin altında ise testin bir kez daha tekrarına izin verilmektedir. 3. DENEYSEL SONUÇLAR 3.1. Mikroyapısal incelemeler ve faz analizleri 2205 dubleks paslanmaz çelik ana malzemenin temin edilmiş haliyle mikroyapı görüntüleri Şekil 4 de verilmektedir. (a) Östenit (beyaz) δ-ferrit (kahverengi) (b) Şekil 4. İşlem görmemiş ana malzeme (a) boyuna (b) enine hadde yapısı (500X) Şekil 4 (a) ve (b) de dubleks paslanmaz çeliğin hadde yönü görülmektedir. Mikroyapısal incelemelerde; işlem görmemiş ana malzemede başka bir faza veya metaller-arası bileşiğe rastlanmamıştır. ASTM E562 [6] ve ASTME1245 [7] standartlarına göre uygulanan faz (görüntü) analizi sonucunda temin edilmiş haliyle S32205 dubleks paslanmaz çelik ana malzemede, ortalama %54,08 δ-ferrit ve %45,92 östenit fazlarına sahip olduğu bulunmuştur.

Ana malzemenin 100x büyütme kapasitesinde uygulanan metalografik faz analiz sonucu Şekil 5 de görülmektedir. Faz analizi sonucunda Şekil 5 de görülen ana malzemedeki yeşil faz östeniti sarı faz ise delta ferriti temsil etmektedir. Şekil 5. Ana malzeme faz analiz sonucu (%54,08 δ-ferrit ve %45,92 östenit) Uygulanan iki farklı ısıl işlemler sonrasında numunelerde oluşan sigma fazı mikroyapı görüntüleri Şekil 6 da gösterilmiştir. (a) (b) Şekil 6. Isıl işlem uygulanmış ana malzeme numunelerinin mikro yapı görüntüleri (beyaz: östenit, açık kahve: delta-ferrit, koyu kahve: sigma fazı, 500x) (a) 800ºC de 5.5 h.bekleme ve soğutma, (b) 800ºC de 16 h.bekleme ve soğutma. Şekil 6 da görüldüğü gibi, yapıda açık renkli (beyaz) olanlar östenit, açık kahve renkli olanlar delta ferrit ve koyu kahve renkli yapılar ise sigma fazını göstermektedir. Artan ısıl işlem süresi ile, oluşan sigma fazının boyutlarının da arttığı görülmektedir. Araştırmacılar yaptıkları çalışmalarda sigma fazının 570 C-1000 C aralığında oluştuğunu ve bu oluşumun en hızlı 800 C -850 C de meydana geldiğini belirtmişlerdir [1].

Çalışmada, Şekil 7 ve Şekil 8 de sırasıyla iki ana malzemeye uygulanan 800ºC sıcaklıkta 5.5 ve 16 saat bekletilmesi sonrasında numunelerin faz analiz sonuçları gösterilmektedir. Şekil 7. 800ºC de 5,5 saat bekletilen ve soğutulan ana malzeme numunesinin faz analizi sonucu (kırmızı: östenit: %37.09, yeşil: delta ferrit: %30.32, sarı: sigma: %32.59) Şekil 8. 800ºC sıcaklıkta 16 saat bekletilen ve soğutulan ana malzeme numunesinin faz analizi sonucu (kırmızı: östenit: %31,89, yeşil: delta ferrit: %31,62, sarı: sigma: %36,48)

Şekil 7 ve Şekil 8 de görüldüğü gibi, iki ayrı ana malzemeye uygulanan 800ºC sıcaklıkta 5,5 saat bekleme ve soğutma ısıl işlemi sonucunda elde edilen numuneye yapılan faz analizinde %32,59 sigma fazı tespit edilirken, 800ºC de 16 saat bekleme ve soğutma ısıl işlemi uygulanan numunede ise %36,48 sigma fazı tespit edilmiştir. Sigma fazının en hızlı oluştuğu 800ºC sıcaklıkta artan sürelerle bulunma sigma fazı oranını artırmıştır. Ana malzeme ile birlikte iki farklı ısıl işlem numunesinin faz analizleri sonuçları Tablo 2 de görülmektedir. Tablo 2. Faz analiz sonuçları ASTM E562 ve ASTM E1245 Numune Faz (görüntü) analiz sonucu (% hacimce) Östenit δ-ferrit sigma (σ) Ana malzeme 45,92 54,08 --- 800 C de 5,5 saat 37,09 30,32 32,59 bekleme ve soğutma 800 C de 16 saat 31,89 31,62 36,48 bekleme ve soğutma 800 C sıcaklıkta artan bekleme süresi sigma fazı miktarını artırmaktadır. Sigma fazı ferritten veya yarı-kararlı östenitten çekirdeklenmektedir. Ayrıca ferrit östenitten daha fazla krom içeriğine sahip olduğundan ferritin varlığı sigma fazı oluşumunu kolaylaştırmaktadır. Bundan dolayı; Tablo 2 deki sonuçlardan, artan sigma fazının delta-ferriti östenite göre daha çok tükettiği anlaşılmaktadır [1,8]. 3.2. Korozyon Test Sonuçları ASTM A923 standardına göre uygulanan korozyon (ağırlık kaybı) test sonuçları aşağıda Tablo 3 de verilmektedir. Tablo 3. ASTM A923 Korozyon (ağırlık kaybı) test sonuçları Numune No Numune Boyutları (mm) Toplam Yüzey Alanları (dm 2 ) Test Öncesi Ağırlık 1. Tartım (g) Test Öncesi Ağırlık 2. Tartım (g) Test Öncesi Ağırlık 3. Tartım (g) Test Öncesi Ağırlık Ortalam a (g) Test Sonrası Ağırlık 1. Tartım (g) Test Sonrası Ağırlık 2. Tartım (g) Test Sonrası Ağırlık 3. Tartım (g) Test Sonrası Ağırlık Ortalam a (g)

1 (ana malzeme ) 2,92x23,43x49,7 2 0,2757075 2 25,697 5 25,697 7 25,697 6 25,6976 25,697 7 25,697 6 25,697 5 25,6976 2.1 (5,5saat) 2,95x23,50x49,6 9 0,2767251 0 26,502 9 26,503 0 26,503 0 26,5030 26,156 1 26,156 1 26,156 0 26,1561 2.2 (16 saat) 2,88x23,49x49.7 2 0,2757535 2 25,496 3 25,496 3 25,496 4 25,4963 25,111 3 25,111 3 25,111 3 25,1113 Korozyon miktarı (1-Ana Malzeme): (0,0000) g / 0,27570752 (dm 2 ) x1 (gün) = 0,0000 mdd. Korozyon miktarı (2.1): (0,3469) g / 0,27672510 (dm 2 ) x 1 (gün) = 1253,6 mdd. Korozyon miktarı (2.2): (0,385) g / 0,27575352 (dm 2 ) x 1 (gün) = 1396,17 mdd. Ana malzeme korozyon testinden etkilenmemiştir. Korozyon testinde cam kap içerisindeki çözeltiye bırakılan numunelerin cam tabanına temas eden yüzeylerinde damlacıklar halinde bulunan korozif demir-klörür çözeltisi alt yüzeylerde çukurcuk korozyonuna sebep olmuştur. Şekil 9 da, ısıl işlemsiz ana malzemede herhangi bir korozyon durumu oluşmazken ısıl işlemle sigma fazı oluşturulan numunelerde ısıl işlem süresi arttıkça korozyon miktarının arttığı görülmektedir. 800 C de 5,5 saat bekleme 800 C de 16 saat bekleme Ana malzeme Şekil 9. 800 C de 5,5 ve 16 saat bekletilen ve soğutulan numunelerle, ana malzemenin korozyon testi sonrası yüzey durumları Östenit fazının klor içeren ortamlara karşı zayıflığı, ferrit fazının ise bu klor içeren test ortamına östenite göre daha dayanıklı oluşu, korozyon test çözeltilerindeki klor iyonlarının östeniti daha fazla korozyona uğrattığı sonucunu ortaya çıkarmaktadır [1].

Şekil 10-(a) ve (b) ile Şekil 11 de 800 C sıcaklıkta sırasıyla 5,5 ve 16 saat bekletilen ve soğutulan numunelerde tespit edilen çukurcuk korozyon örnek şekilleri ve boyutları gösterilmektedir. Şekil 10-(a) ve (b) de görülen, 800 C sıcaklıkta 5,5 saat bekletilmiş ve soğutulmuş numunede oluşan çukurcuk örneklerinden anlaşılacağı gibi; ısıl işlem sonrası oluşan sigma fazı, demirklorür esaslı (FeCl) korozyon test çözeltisine karşı tepki göstererek yukarıda Şekil 9 da Şekil 10 da verilen örnek makro-yapı fotoğraflarında gösterildiği gibi numuneyi tahrip etmiştir. (a) (b) Şekil 10-(a) ve (b) 800 C sıcaklıkta 5,5 saat bekletilmiş ve soğutulmuş numunede çukurcuk korozyonu örnek görüntüleri 800 C sıcaklıkta 16 saat bekletilmiş ve soğutulmuş numunede oluşan sigma fazının yol açtığı tahribat sonrasında meydana gelen çukurcuk boyutları Şekil 11 de gösterilmektedir.

Şekil 11. 800 C de 16 saat bekletilen ana malzemede çukurcuk korozyonu görüntüsü (çukurcuk genişliği: 557,001µm, çukurcuk derinliği: 145,006 µm) Şekil 11 de, 800 C sıcaklıkta 16 saat bekletilerek sigma fazı oluşturulan numunedeki çukurcuk korozyonu örneğinde, çukurcuk boyutları yaklaşık olarak 0,557 mm genişlikte ve 0,145 mm derinlikte tespit edilmiştir. Artan ısıl işlem süresi sigma faz oranını ve yol açtığı korozif tahribatı artırmıştır. 4. SONUÇLAR ve TARTIŞMA İşlem görmemiş S32205 dubleks paslanmaz çelik ana malzemede ASTM E562 ve ASTM E1245 standartlarına göre uygulanan mikroyapısal faz (görüntü) analizi sonucunda, ortalama %54,08 δ-ferrit ve %45,92 östenit fazları tespit edilmiştir. İşlem görmemiş ana malzeme mikroyapıları ile birlikte, ana malzemeye iki farklı ısıl işlem uygulayarak oluşturulan sigma fazının mikroyapıları literatürle benzerlik göstermektedir [1, 2, 3, 4, 9]. Ana malzemede sigma fazına rastlanmamış, 800 C sıcaklıkta 5,5 ve 16 saat ısıl işlem uygulanmış numunelerde, faz analizi sonucunda sırasıyla; hacimce %32,59 ve %36,48 sigma

fazı tespit edilmiştir. Bir Fe-Cr bileşiği olan sigma fazı dubleks paslanmaz çeliklerde en hızlı 800 C sıcaklıkta oluşabilmekte ve bu sıcaklıkta artan bekleme süresi sigma fazı içeriğini artırmıştır. Sigma fazı, tercihen kromun daha çok miktarda barındığı delta-ferrit fazından çekirdekleneceğinden dolayı numunelerin faz analiz sonuçlarına göre artan sigma fazı miktarı, delta ferritin içeriğini östenite göre daha fazla azaltmıştır [1, 2]. Bununla birlikte; bir Fe-Cr bileşiği olan sigma fazının tercihen delta ferrit içerisinde çökelmesi nedeniyle delta ferrit içeriğinin dubleks paslanmaz çeliklerde östenitle olan denge bileşimini (%50-%55) geçmesi durumunda bir başka ifadeyle delta ferritin miktarının ana malzemenin denge oranlarını geçmesi durumunda sigma fazının delta ferrit içerisinde çökelme olasılığı artacak ve malzemenin korozyon ve mekanik dayanım özellikleri de o oranda azalacaktır. Yapılan bir çalışmada; araştırmacılar, hidroklorik asit gibi indirgeyici ortamlarda sigma fazındaki korozyon miktarının delta-ferritten ortalama 3 kat fazla olduğunu, bunun yanında H2SO4 ve HNO3 gibi oksitleyici ortamlarda sigma fazının delta-ferrite göre 42 kata kadar daha fazla tahribata yol açtığını ve buna karşın FeCl3 gibi çukurcuk korozyonu oluşturan ortamlarda ise delta-ferritin çözeltiden etkilenmediğini ancak sigma fazının tahribata yol açtığını vurgulamışlardır [10]. Ana malzeme korozyon testinden etkilenmemiştir. İşlem görmemiş ana malzemenin denge faz dağılımları optimum korozyon ve mekanik dayanım için çözeltiye alma ve su verme işlemleri sonucunda tertip edildiğinden korozyon dayanımında beklenen bu durum meydana gelmiştir. Çalışmada iki farklı ısıl işlemle ana malzemede oluşturulan sigma fazı korozyon testleri sonuçlarından da görüleceği üzere malzemede korozif tahribata yol açmıştır. Ayrıca artan sigma fazı içeriği korozyon dayanımını daha da düşürmüştür. Dubleks paslanmaz çeliklerin üretimleri sonrasında mevcut olan tatminkar korozyon ve mekanik dayanımlarını koruyabilmek amacıyla yaklaşık olarak yarı yarıya delta ferrit-östenit faz oran dağılımlarını kaynak, sıcak kullanım koşulları gibi termal prosesler sonrasında da muhafaza edebilmek için, sigma fazı ve diğer zararlı çökeltilerin oluşum sıcaklıkları ve bu

sıcaklıklarda bekleme sürelerine dikkat etmek malzemenin korozyon dayanımını koruması için yararlı olacaktır. Yüksek kromlu (>%20) paslanmaz çeliklerde; sigma fazı oluşumunun en hızlı olduğu sıcaklık aralıklarında (800ºC ile 850ºC) sadece birkaç saat bulunma ile sigma fazı kolaylıkla ve daha hızlı bir şekilde meydana gelebilmektedir [11]. Dubleks paslanmaz çeliklerde; gerek kullanım gerekse imalat koşullarından dolayı meydana gelebilecek başta sigma olmak üzere zararlı metaller-arası bileşiklerin yapıda çözündürülüp giderilmesi için çözeltiye alma ve suda soğutma ısıl işlemi uygulanması fayda sağlayacaktır. Araştırmacılar; 2205 dubleks paslanmaz çelikler ile ilgili yaptıkları çalışmalarda, 1120 C- 1150 C sıcaklık aralığında uyguladıkları ısıl işlemin mevcut sigma fazını tamamen giderdiğini belirlemişlerdir [12]. 5. TEŞEKKÜR Yazarlar Gazi Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Projesi Birimine finansal destekleri için teşekkür ederler. (Proje Kodu: 07/2011-50) 6. KAYNAKLAR [1] J. Lippold and D. Kotecki: Welding Metallurgy and Weldability of Stainless Steels, Wiley Interscience Publications, New Jersey (2005) [2] Gunn N. Robert: Duplex Stainless Steels, Microstructures, Properties and Applications, Abington Publishing, Cambridge, England (2003) [3] ASM Handbook Vol.9, Metallography and microstructures of Stainless Steels and Maraging Steels,p.670-1656, USA, (2004) [4] F.Tehovnik ve arkadaşları, Microstructure evolution in SAF 2507 Superduplex Stainless Steel, Slovenia, (2011) [5] ASTM A 923-08 Standart Test Methods for Detecting Detrimental Intermetallic Phase in Duplex Stainless Steels, USA, (2008) [6] ASTM E-562-11, Standard Test Method for Determining Volume Fraction by Systematic Manual Point Count, (2011) [7] ASTM E 1245-03, Standard Practice for determining the Inclusion or Second Phase Constituent Content of Metals by Automatic Image Analysis (Re-approved 2008)

[8] Pierre R. Roberge, Handbook of Corrosion Engineering, Chapter 8, 734, Materials Selection, McGrawHill Publications, (2000) [9] Welding Brazing and Soldering, ASM Metals Handbook Vol.6. ASM International, USA, (1993) [10] J.D.Fritz, Effects of metallurgical variables on the corrosion of stainless steels, Corrosion: Fundamentals, Testing and Protection, Vol. 13-A, ASM Handbook, ASM Int.,(2003) [11] Shortsleeve F.J, and Nicholson M.E, Transformations in ferritic chromium steels between 595-815 C, ASM,(1951) [12] Kotecki, D.J, Heat treatment of duplex stainless steels, 68 (11), 431-441, Welding Journal, (1989) SORUMLU YAZAR ADRESİ (Correspondent Author): Adı Soyadı: Aziz Barış BAŞYİĞİT Adresi: MKEK Mühimmat Fabrikası Sanayi ve Teknoloji Müdürlüğü Kırıkkale, TURKEY Telefon: +90 533 612 0521 E-mail adresi: abbasyigit@gazi.edu.tr KISA ÖZGEÇMİŞLER (Short Biographies) Aziz Barış BAŞYİĞİT D. Aziz Barış Başyiğit; Metallurgical and Welding Engineer MSc. was born in Kırıkkale in 1975. He got his bachelors degree at Sakarya University and masters degree at Kırıkkale University, also he managed Welding Engineering diploma from Middle East Technical University and completed his Ph. D study at Gazi University in Ankara. He is still going on working with 17 years of experience at MKEK Anti-Aircraft Gun and Cannon and MKEK Ammunition Factories as welding and heat treatment technical expert. His interests are; welding metallurgy, heat treatment, stainless steels and NDT. Adem KURT Prof. Dr. Adem Kurt; was born in Alaca-Corum in 1958. He got his bachelor and master degree at Gazi University. Prof. Kurt got his PhD at Firat University and he has many researches

abroad, such as Purde University (Indiana, 1997), Florida State University, National High Magnetic Field Laboratory (Florida, 2004), Materials Science Technology, (Florida, 2005). His research areas are welding technology, welding metallurgy, solid state welding techniques, micro joining, powder metallurgy, nano structured materials. At the present, Prof. Kurt is full professor at Gazi University Faculty of Technology.