Beyaz ışık Şehrinizin gece manzarasında büyük değişim
Beyaz ışığın, geceleri şehre taşıdığı değişim hakkında bu broşür size fikir verecektir. Değişim sözünü yalnızca estetik açıdan değil, aynı zamanda güvenlik, emniyet ve enerji verimliliği açısından da ele alıyoruz. Bu broşür iki bölüme ayrılmıştır. Birinci bölüm, beyaz ışığın sunduğu çeşitli avantajlara yönelik genel bir izlenim verirken; ikinci bölüm söz konusu avantajların doğruluğunu kanıtlayan araştırmalara ve diğer verilere yer vermiştir. İçindekiler 1 Bölüm Karanlığın üstesinden gelme Sayfa 4 5 Dış mekan aydınlatmasında yeni bir çağ Sayfa 6 7 Estetik yönden güçlendirme Sayfa 8 9 Güvenlik Sayfa 10 11 Kazaları önleme Sayfa 12 14 Enerji verimliliği Sayfa 15 2 Bölüm Estetik yönden güçlendirme Sayfa 16 18 Güvenlik Sayfa 19 23 Kazaları önleme Sayfa 24 25 Enerji verimliliği Sayfa 26 28 Lamba ürünlerine genel bakış Sayfa 29 31 Aydınlatma armatürü ürünlerine genel bakış Sayfa 32 33 LED ürünlerine genel bakış Sayfa 34 Werkenhuizenkaai, Laken, Belçika Kapak resmi: Pont de la Guillotière, Lyon, Fransa 3
Plaza de la Libertad, Porto, Portekiz Karanlığın üstesinden gelme Gün ışığı. Yaşamımızın en önemli parçalarından biri. Dinamik, canlı, şaşırtıcı ve yaşamın kaynağı. Her an değişim içinde olmasına rağmen, gün ışığı halen diğer tüm aydınlatma türleri için yola çıkış noktası olma özelliğini sürdürüyor. 4
Gün ışığı yetersiz olduğunda veya hiç olmadığında, dünyamızı aydınlatmak için başka alternatiflere yönelmek durumunda kalırız. Geçmişe bakıldığında, 1417 yılında, kış gecelerinde Londra sokaklarında içinde mumlar bulunan fenerler kullanılırdı. Daha sonra sokakların gaz, petrol ve nihayet elektrikle aydınlatılması, şehir alanlarının karanlık çağdan kurtulmasına yardımcı oldu. Bugün milyarlarca insan sokak aydınlatmasını yaşamlarının doğal bir parçası olarak kabul ediyor. Sarı ışığın tarihsel bağlamı Belirli bir enerji miktarıyla yüksek seviyeli aydınlatma sağladığı, güvenilir ve uzun ömürlü olduğu için, birkaç yıldır sokak aydınlatmasında yüksek basınçlı sodyum lambalar öncelikli olarak tercih edilmiştir. Ancak bu lambaların sarı/turuncu ışığı renklerin ayırt edilmesini zorlaştırır. Şehrimizin caddelerindeki bu doğal olmayan renk tonlaması, tercihten ziyade mecburiyetten dolayı alıştığımız bir durumdur. Sarı ışık kötü renksel geriverim sağladığından, yüksek ve alçak basınçlı sodyumun yeni aydınlatma sistemlerinde kullanılmaması gerekir. Camden Borough Council Sözcüsü, Londra, İngiltere Yüksek basınçlı sodyum ile önceki durum sonraki durum Eindhoven, Hollanda MASTER CityWhite ürününden Dış mekan aydınlatmasının değişen rolü Dış mekan (cadde) aydınlatmasının rolü yıllar boyunca gelişmiştir. 1930 lardaki işlevi, araç sürüşünü daha güvenli hale getirmekti. Otuz yıl sonra ise dış mekan aydınlatması sürücüler için görsel rahatlık da sağlamaya başladı. 1980 lerde sokak aydınlatması başka bir rol daha üstlenerek yayaların güvenliğini de artırdı. Günümüzde ise aydınlatma, daha canlı ve çekici caddeler oluşturulmasında en önemli araç haline geldi. 5
Placencia, İspanya Dış mekan aydınlatmasında yeni bir çağ Bugün dış mekan aydınlatması çözümlerinde sarı ışık kullanmak gerekmiyor. Artık yüksek basınçlı sodyum ile elde edilen enerji verimliliğinin gün ışığı kalitesiyle birleşmesinden meydana gelen ve daha yüksek başarı sağlayan bir alternatif var. Bu alternatifin adı yüksek kaliteli beyaz ışık. Beyaz ışık, sarı ışığa göre çok daha belirgin avantajlar sunar. Öncelikle, atmosfer daha aydınlık ve doğal görünür. Çeşitli testler, insanların büyük çoğunluğunun beyaz ışığı daha çok tercih ettiğini ve beyaz ışıktan daha çok memnun kaldığını göstermiştir*. Bu mükemmel netlik genel anlamda daha yüksek güvenlik hissi de verir. İnsanların yüzlerinin ve diğer detayların daha kolay algılanması suç işlenmesinde caydırıcı etki oluşturur, ayrıca daha net CCTV (Kapalı Devre Televizyon, örneğin, güvenlik kameraları) görüntüleri oluşturulmasını da sağlar. 6
Sürücülerin, yayaların ve bisiklet sürücülerinin görüş yeteneğinin arttırılması yolların da daha güvenli olmasını sağlar. Beyaz ışık, sürücülerin yol kenarındaki hareketleri daha uzak mesafeden görmesini sağlar ve fren yapmaları için daha çok zaman kazandırır. Sadece bu kadar değil. Modern beyaz ışık kaynakları, yüksek basınçlı sodyum lambalara eşit veya bu lambalardan daha yüksek enerji verimliliği sağlar. Üstelik en son yapılan bağımsız araştırmalar, geceleri dış mekanda kullanılan tipik aydınlatma düzeylerinde beyaz ışık kaynaklarının görsel olarak sarı ışık kaynaklarından daha etkili olduğunu göstermektedir. Başka bir deyişle, lambaları daha düşük seviyeye ayarlayabilir ve daha düşük voltaj seçeneklerini kullanabilirsiniz - her ikisi de düşük enerji tüketimi sunarken aynı seviyede görünürlük sağlar. Bir CIE** teknik komitesi şu günlerde, düşük aydınlatma seviyelerinde gözün ışık dağılımına yönelik hassasiyetini dikkate alarak beyaz ışık önerileri üzerinde çalışmaktadır. Estetik, güvenlik, kaza önleme ve enerji verimliliği gibi avantajların her biri sonraki sayfalarda daha ayrıntılı şekilde ele alınacaktır. Yalnızca bölge sakinleri ve ziyaretçilerin yaşam konforunu artırmak için değil, kaza oranının azalmasında önemli bir rol oynadığı için de beyaz ışığı kullanmak istedik. Bu ayrıca CCTV cihazımızdan daha iyi görüntüler elde etmemizi sağlayarak suçlarla mücadele etmemiz için bize ve polislerimize yardımcı oluyor. Şehrin en işlek caddelerinden biri olan Ladbroke Grove a monte edilmiş Philips lambaları ve donanımından sorumlu olan, İngiltere de Londra nın Kensington ve Chelsea bölgesinin sokak aydınlatma yöneticisi Terry Felstead diyor ki: * Bu araştırmanın ve beyaz ışık hakkındaki iddiaları destekleyen diğer ilgili araştırmaların sonuçlarına bu broşürün 2. bölümünde yer verilmiştir. ** Commission Internationale de l Eclairage (Uluslararası Aydınlatma Komisyonu), ışık, aydınlatma, renk, görüş ve görüntü teknolojisine yönelik bilim ve sanat ile ilgili her konuda kendini dünya çapında işbirliği ve bilgi alışverişine adamış, bağımsız, kar amacı gütmeyen bir kuruluştur. 7
Saint Michaels semti, Ghent, Belçika Estetik yönden güçlendirme Şehrin gece manzarasını oluşturan binalar, caddeler ve diğer öğelerde en iyi aydınlatmayı sağlama Beyaz ışık yalnızca geceleri şehir manzarasını aydınlatmak için kullanılan bir seçenek değildir. Aynı zamanda farklı lamba türleriyle birlikte de kullanımı mümkündür. 8
Aslına bakılırsa biz çok memnunuz. Bu aydınlatma türü katı estetik gereksinimlerimize tamamen uyuyor. Beyaz ışık doğal görünüme daha yakın. Bu da yerel sakinlerin güvenlik hissini ve yaşam kalitesini artırıyor. Ayrıca bölgedeki mülkiyet değerini de yükseltiyor. Somosaguas Neighbourhood Association Başkanı, Madrid, İspanya Ancak beyaz ışık esnekliğini sunabilecek çok az seçenek vardır. Genel atmosfer, ışıklandırma, bina dış cephelerini aydınlatma ve diğer uygulamalar için beyaz ışık oldukça uygundur. Beyaz ışık klasik yapıları öne çıkardığı gibi, cam, çelik ve cilalı taş gibi modern yapı malzemelerinin tamamlanmasında da oldukça etkilidir. Hatta (manzaraların) yeşilliklerin sağlıklı ve canlı görünmesini sağlar. Cadde ve umumi alanların işlevsel amaçlı aydınlatılmasında da mükemmel etki oluşturarak, birçok kişinin geleneksel sodyum ışığına göre daha çok tercih ettiği doğal bir ortam yaratır, son araştırmalara yanıt verenlerin neredeyse %90 ı beyaz ışığı daha sahici bulmaktadır. Gelişmiş güvenlik, yayalar arasında yüksek güvenlik hissi ve düşük enerji kullanımı gibi diğer avantajları da dikkate aldığınızda, caddeleri daha canlı ve eğlenceli hale getirmek için beyaz ışık kullanımının gerçekten tartışmasız doğru tercih olduğu netlik kazanır. Beyaz ışıklı projektörle aydınlatma sis- temi, Sarayın büyük yapısındaki boşluk ve küçük ayrıntıları vurgular. Akşam ışığında önceden görülemeyen dekorasyon ayrıntılarını öne çıkarır. Mimar Johan Celsing in, Stockholm deki İsveç Kraliyet Sarayı nda kullanılan Philips MASTER CityWhite ışıklandırma sistemi hakkındaki yorumları Kraliyet Sarayı, Stockholm, İsveç 9
Güvenlik Gece dışarı çıktıklarında insanların daha güvende hissetmesini sağlama İnsanların çoğu hava karardıktan sonra bazı caddelerde yürümekten endişe duyabilir. Bunun en önemli nedeni, bilinmeyenin neden olduğu güvensizlik hissidir; kötü aydınlatma sistemine sahip alanlarda yüzlerin tanınması ve gölgelerin kime ait olduğunun anlaşılması zordur. Polonya da yapılan yeni bir araştırmada, katılımcıların neredeyse dörtte üçü, aydınlatılmamış bir alanda yürürken güvenlikleriyle ilgili endişe duyduğunu bildirmiştir. * * Daha fazla bilgi için lütfen sayfa 19 a bakın. 10
Beyaz ışık, aydınlatma seviyesini yükseltip yüzlerin ve renklerin tanınmasını kolaylaştırır. Bu durum da suçluları caydırıp, suç oranının azaltılmasına yardımcı olur. Neath Port Talbot Council Sözcüsü, Galler CCTV metrajının görüntü kalitesindeki yükselme, büyük ölçüde beyaz ışıkla sağlanmıştır. Güvenilir bir kanıt oluşturma açısından bu bizim için büyük bir avantaj niteliğindedir. En yoğun bölgelerde suç büyük ölçüde azalıyor ve bölge sakinleri de kendilerini daha güvende hissediyor. Avon and Somerset Police Force, polis müfettişi Jeanette Harris in, Bristol, İngiltere deki pilot beyaz ışık projeleri hakkındaki yorumları Beyaz ışık, insanların geceleri dışarıdayken daha güvende hissetmelerini sağlayan çok önemli bir faktördür. Üstün renksel geriverim ve daha yüksek oranda algılanan aydınlık sayesinde nesnelerin, renklerin, şekillerin ve diğer ayrıntıların ayırt edilmesi kolaylaşır. Uzak mesafeden bile yüzlerin tanınması kolaylaşır, bu da endişenin önlenmesin büyüke katkıda bulunur. Beyaz ışık, CCTV (güvenlik kamerası) metrajını artırır Çin de yapılan bir testinde gösterdiği gibi, gölgelerin oluşturduğu korkutucu alanlar oluşmaz. Hangi ışık kaynağının en eşit dağılımlı dış mekan aydınlatması sağladığı sorulduğunda, katılan herkes Philips MASTER CosmoWhite lambalarını yüksek basınçlı sodyum yayılımı yerine tercih etmiştir. Beyaz ışık, doğru döngü oluşturur. Şehir sakinleri caddelerinde kendilerini güvende hissederse, caddeleri daha sık kullanır. Daha fazla sayıda insanın yürümesi, bisiklet sürmesi ve aktivitelerde bulunması da caddeleri daha tercih edilir hale getirir ve caddelerin ıssız olmasını önler, böylece suç eylemleri de engellenmiş olur. Clippers Quay, Docklands, Londra, İngiltere 11
Vechta, Almanya Kazaları önleme Sürücülerin ve yayaların caddelerdeki güvenliğini sağlama Görünürlüğün artması, yol güvenliğini sağlayan önemli bir faktördür. Testler, beyaz ışık olduğunda sürücülerin yol kenarındaki hareketi daha uzak mesafeden daha hızlı şekilde görebildiğini göstermiştir. Bu çok önemli bir işlev olup bir çocuk veya yetişkin, bisiklet sürücüsü veya hayvan yollarından geçiyorsa ya da başka bir araba beklenmedik şekilde yaklaşıyorsa, sürücülere durmaları için zaman kazandırır. Aynı şekilde yayalar da gelen trafiği görüp uygun şekilde hareket eder. Bu nedenle beyaz ışık yolları daha güvenli hale getirip ciddi yaralanmaları ve hatta ölümleri önler. Bu da ışık sisteminin döşenmiş olduğu bölgelerde geceleri bölge sakinlerinin yaşam kalitesinin artırılmasına katkıda bulunur. Hatta, görünürlük düzeyinin artmasıyla yayaların yol ve kaldırımlardaki engellere veya pürüzlü yüzeylere takılıp düşme olasılığı azaldığından, daha iyi görünürlüğün yayalar arasında da kaza oranlarını düşürdüğünü kanıtlayan bir araştırma devam etmektedir. Beyaz ışık görüş düzeyini artırarak kaza oranında düşüş sağlar. Terry Felstead, İngiltere de Londra nın Kensington Kasabasının ve Chelsea nin sokak aydınlatma yöneticisi. Sion, İsviçre 12
Sürüş anında hem diğer araçların hem de yayaların algılanmasında görsel rahatlık artmıştır. Yeni aydınlatma döşemelerinin tamamının beyaz ışık olmasını umut ediyoruz. Somosaguas Neighbourhood Association özel güvenlik görevlisi, Madrid, İspanya 13
14
MASTER CosmoWhite sayesinde hem beyaz ışık hem de %22 enerji tasarrufu elde ediyoruz. Rudy de Bock, kamu alanlarını aydınlatma departmanı, Antwerp, Belçika Enerji verimliliği Gerekli miktarda ışığı daha düşük elektrik tüketerek üretin. Hem tasarruf edin hem çevrenizi koruyun! Frankrijk Lei, Antwerp, Belçika Geçmişte, yüksek basınçlı sodyum aydınlatma sistemi kullanılmasının en önemli gerekçesi, bu sistemin enerji verimliliği sağlamasıydı. Ancak devam eden performans geliştirmeleri, en yeni beyaz ışık kaynaklarının (MASTER CosmoWhite - kompakt seramik metal halojenür lamba) sodyum eşdeğerlerine göre daha fazla enerji verimliliği sağladığını göstermektedir. Bu nedenle söz konusu kaynaklar dış mekan döşemeleri için yeşil anahtar (enerji cimrisi) çözümü niteliğinde olup birçok şekilde tasarruf yapmanızı sağlar. Örneğin, yeni döşemelerde aydınlatma armatürleri arasında daha uzun mesafe bırakılması, aydınlatma sırasında döşeme yüksekliğinin azaltılması veya yokuşlara daha düşük watt lı lambalar döşenmesi mümkündür. Bu şekilde hem düşük işletme giderleri Breskens, Hollanda ve önceden olası görünenden daha düşük düzeyde CO 2 emisyonu, hem de üstün ışık kalitesi elde edersiniz. Beyaz ışığın en belirgin avantajı, kanıtlanmış aydınlığıdır. Düşük aydınlatma seviyelerinde beyaz ışık sarı ışıktan daha aydınlık olarak görüldüğünden, insanlara beklentilerini sağlarken ışık çıkışını gerçek anlamda düşürmek de mümkündür. Bu yolla elde edilen tasarruf muazzam ölçüdedir. İngiltere aydınlatma standartlarında bu avantaj tanınmış durumdadır. Kullanılan ışık kaynağının beyaz ışıkta olduğu gibi 60 veya daha yüksek renksel geriverimi varsa (yüksek basınçlı sodyumda yoktur), İngiltere de yan yollar ve caddelerle ilgili yasanın gerektirdiği aydınlatma düzeyi, %30 a kadar düşürülebilir. Daima uzun vadeli kazanç sağlayan mantıklı yatırımları desteklemişimdir. Yeni aydınlatma sisteminin (MASTER CosmoWhite) satın alma maliyetini, enerji tüketiminde elde edilen %50 tasarrufla denkleştirirseniz, bu satın alma maliyetine kesinlikle değdiğini fark edersiniz. Kilometre başına tasarruf kabaca yılda 2000 dur. Şu anki elektrik fiyatlarına göre, yatırımın tamamı sekiz yıl içinde kazanç olarak geri dönüyor. Günther Nacke, yol aydınlatmasından sorumlu yerel devlet memuru, Vechta, Almanya Güney Tyneside, İngiltere 15
2. Bölüm Giriş Bu bölümde, önceki sayfalarda sunulan iddiaları desteklemek için araştırma sonuçları ve diğer veriler hakkında ayrıntılı bilgiler sağlanmıştır: - Estetik yönden güçlendirme - Güvenlik - Kazaları önleme - Enerji verimliliği Not: Sayfa 4 ve 5 te de belirtildiği gibi, yol aydınlatmasında yıllarca sarı ışık geleneksel tercih olmuştur. Bugün bu amaçla kullanılan en yaygın lambalar, ömrü boyunca sağladığı yüksek etkinlik ve güvenilirlik nedeniyle MASTER SON PIA yüksek basınçlı sodyum lambalardır. Bu nedenle, ilerleyen sayfalardaki tüm karşılaştırmalarda başvuru olarak kullanılan sarı lamba MASTER SON PIA dır. Estetik yönden güçlendirme Şehrin gece manzarasının aydınlatılmasında birçok farklı uygulama için beyaz ışık uygun olup birçoğu tarafından sarı ışıktan daha çok tercih edilir, caddelerin daha canlı ve cıvıl cıvıl hale getirilmesinde önemli bir rol oynar. İnsanların aydınlatma rengi algısını ölçme: EVALUM* saha testi Saha testi 2005 te Lyon Kamu Alanlarını Aydınlatma Departmanı, Philips Lighting, EDF** ve ADEME*** ortaklığında Fransa nın Lyon şehrinde yürütülmüştür. Katılımcılar, INSA kampüsünde yaşayan ve kentin 6. bölge adı verilen bölümünde ikamet eden öğrencilerdir. Katılımcılardan bir anket formunu doldurarak çeşitli aydınlatma türlerini değerlendirmeleri istenmiştir. Sonuçlar şekil 1 de gösterilmektedir. Lamba türleri 1 2 3 4 5 1. MASTERColour 3000K 2. MASTER CosmoWhite 2800K 3. Sarı yüksek basınçlı sodyum (gelişmiş Ra ile) 2150K 4. Sarı yüksek basınçlı sodyum 2000K 5. Donuk beyaz kompakt floresan 4000K 6. MASTERColour 4.200 K 6 0 5 10 15 20 25 30 25 35 40 45 Genel memnuniyet indeksi 0 = neutral, 50 = Şekil 1: Aydınlatma rengi algısı ile ilgili Evalum test sonuçları 16
MASTERColour 3000K ve MASTER CosmoWhite gibi lambaların ürettiği canlı beyaz ışık türü öncelikli olarak tercih edilen bir seçenek haline geldi. Bu lambaların sağladığı memnuniyet düzeyi, sarı yüksek basınçlı sodyum lambalara ve donuk beyaz ışığa (4000-4200K) göre daha yüksektir. * EVALUM: Evaluation de lumières urbaines pour un éclairage durable (Sürekli Aydınlatma için Işık kaynaklarının değerlendirmesi) ** Électricité de France (EDF): La principale entreprise de production et de distribution d électricité en France. (Fransa da Elektrik üretimi ve dağıtımından sorumlu ana kuruluş) *** ADEME: L agence de l environnement et de la maîtrise de l énergie (Enerji yönetimi ve çevre birimi **** INSA: Institut National des Sciences Appliquées de Lyon (Lyon daki Uygulamalı Bilimler Ulusal Enstitüsü) Çin deki cadde aydınlatması Kuzey Henan Yolu, Şangay sarı yüksek basınçlı sodyum ışığı (250W) Qi Pu Road, Şangay MASTER CosmoWhite (140 W) Beyaz ışık, cadde ve umumi alanların aydınlatılması için idealdir. Birçoğunun geleneksel sarı sodyum ışığına tercih ettiği doğal bir atmosfer oluşturur. 2007 de FuDan Üniversitesi nin Elektrik Işığı Araştırma Merkezi tarafından Şangay da yürütülen bir araştırmadan bu ve diğer sonuçlar çıkarılabilir. Sonuçlar şekil 2 de verilmektedir. Araştırmada, eşit ışık düzeylerine sahip iki yolun aydınlatmasına bakılmıştır: 250W yüksek basınçlı sodyum lambalarla aydınlatılan Kuzey Henan Yolu ve 140W MASTER Cosmo- White ile aydınlatılan Qi Pu Yolu. Sorular Kuzey Henan Yolu (sarı yüksek basınçlı sodyum) Qi Pu Road (white outdoor compact ceramic metal halide) Hangi yol sizce daha aydınlık ışıklandırmaya sahip? 7.7% 92.3% Aynı mesafeden bakıldığında hangi yoldaki nesneler daha net aydınlatılmış görünüyor? 3.8% 96.2% Hangi yol daha eşit aydınlatılmış? 0% 100% Hangi yol daha göz kamaştırıcı şekilde aydınlatılmış? 57.7% 42.3% Sizce hangi yolun ortası ile kenarı daha eşityayılımlı şekilde aydınlatılmış? 11.5% 88.5% Sizce hangi yol, sokak lambaları altında insan veya nesnelerin aydınlatılma efektinin daha sahici olmasını sağlıyor? 11.5% 88.5% Sizce hangi yol genel anlamda daha iyi ve daha rahat bir ortam sağlar? 7.7% 92.3% Şekil 2: Araştırma Sonuçları, Şangay, Çin (n=96) Soruları yanıtlayan herkes caddenin MASTER CosmoWhite ile daha eşit şekilde aydınlatıldığını söyledi. Başka bir çarpıcı sonuç da, soruları yanıtlayan kişilerin neredeyse %90 ının beyaz ışığın daha sahici olduğunu düşünmesiydi. %90 dan fazlası, beyaz ışığın genel anlamda daha iyi ve daha rahat bir ortam sağladığını düşünüyordu. 17
Aydınlık seviyesini ölçme Lamba spektrumunun, geceleri caddelerin aydınlatılmasının insanlar üzerindeki etkisini değerlendirmek için 2006/2007 de Troy, New York ta Aydınlatma Araştırma Merkezi nde* eşli karşılaştırma testi yapıldı. Araştırma, Aydınlatma Araştırma Merkezi nin Yukio Akashi ve John Bullough adlı yetkilileri tarafından yürütüldü. 16 ile 70 yaş arası 61 farklı kişiden aşağıdaki konularla ilgili olarak iki lamba türünden birini seçmesi istendi: MASTER CosmoWhite veya sarı yüksek basınçlı sodyum: Hangi aydınlatma koşulunda nesneler ve cadde daha aydınlık görünüyor?** Hangi aydınlatma koşulunda nesneler ve cadde daha net görünüyor?** Hangi aydınlatma koşulunda nesnelerin, kaldırım işaretlerinin ve yeşilliğin renkleri daha doğal görünüyor? Hangi aydınlatma koşulunda nesnelerin, kaldırım işaretlerinin ve yeşilliğin renkleri daha çekici görünüyor? Hangi aydınlatma koşulunda geceleri yürürken kendinizi daha güvende hissedersiniz? Pencerenizden baktığınızda hangi aydınlatma şeklini görmek istersiniz? Bir kafede açık havada otururken, insanlarla zaman geçirirken ve sohbet ederken hangi aydınlatma koşulu daha uygundur? Nesnelerin aydınlığı Sokak ve nesnelerin netliği Manzaranın doğallığı Manzara rengi tercihi Geceleri güvenlik hissi Pencereden bakıldığında tercih edilen görüntü Kafede açık havada sosyalleşirken Sarı Beyaz 0 20 40 60 80 100 Tercih % si Şekil 3: Lamba türleri tercihi Şekil 3 te, katılımcıların iki lamba türü arasındaki tercihlerinin karşılaştırması gösterilmektedir. Aynı aydınlatma düzeyinde (5 Lüks) beyaz ve sarı arasında karşılaştırma yapıldığında, yukarıdaki yedi sorunun her biri için beyaz tercih ediliyor. Örneğin, soruları yanıtlayan kişilerin neredeyse %90 ı gece yürüyüşü sırasında beyaz ışığın yüksek basınçlı sodyuma göre daha yüksek güvenlik hissi verdiğini düşünüyor. * Aydınlık Araştırma Merkezi, aydınlatma konusunda dünyanın önde gelen üniversite merkezli araştırma ve eğitim merkezidir. Merkezi Troy, New York, ABD de bulunmaktadır. ** İlk iki sorunun sonuçları, sayfa 23 teki güvenlikle ilgili bölümde daha yoğun şekilde açıklanmıştır. 18
Güvenlik Beyaz ışık, insanların geceleri dışarıdayken daha güvende hissetmesini sağlamakta çok önemli bir faktördür. Daha iyi renksel geriverim ve daha yüksek oranda algılanan aydınlık sayesinde nesnelerin, renklerin, şekillerin ve diğer ayrıntıların ayırt edilmesi kolaylaşır. Özellikle uzak mesafeden bile yüzlerin tanınması kolaylaşır, bu da endişenin önlenmesine büyük katkıda bulunur. Sonraki üç çalışmada (STOEN RWE Vakfı, Painter ve Farrington ve Ulusal Emniyet ve Ceza Yargısı Enstitüsü) beyaz ışıktan söz edilmese de, bu çalışmalar daha yüksek ışık kalitesinin şehirlerdeki güvenlik hissini artırabildiğini açıkça gösterir. Işıklandırma yoluyla caddeleri daha güvenli hale getirme Daha iyi aydınlatılan caddelerin insanların daha güvende hissetmesini sağladığı gerçeği, 2006 Şubat ayında Polonya nın Varşova şehrinde yürütülen bir araştırmayla desteklenmiştir. STOEN RWE Vakfı*, 18 yaş üstü 1001 kişiyle görüşme yapmış ve hava karardıktan sonra caddelerdeki güvenlikle ilgili iki net soru sormuştur. 23% 1% 12% 7% 3% 9% 20% 42% 2% 42% 76% 28% Aydınlatılmamış bir alanda güvenliğinizi tehdit edici bir durumla hiç karşılaştınız mı? Aydınlatılmamış bir alanda yürürken güvenliğinizle ilgili endişe duyuyor musunuz? Evet, en az 5 defa Evet, 2-5 defa Kesinlikle evet Kesinlikle hayır Kararsız Hayır Evet, olabilir Kararsız Evet, bir defa Hayır, sanmıyorum Şekil 4: Cadde aydınlatması ve güvenlik hissi (18 yaş ve üstü 1001 kişi) İnsanların neredeyse dörtte biri, aydınlatılmamış bir alanda güvenliklerini tehdit eden bir durumla karşılaştığını bildirirken, %70 i de belirli ölçülerde güvenlikleri konusunda endişe duyduğunu belirtti. Bu da, şehir alanlarında düzgün şekilde aydınlatılan caddelere açıkça bir gereksinim duyulduğunu göstermektedir. * STOEN RWE, Varşova bölgesine hizmet veren Polonya ya ait bir enerji fi rmasıdır. STOEN RWE Vakfı, örneğin Varşova Teknoloji Üniversitesi nde Elektronik Mühendisliği Fakültesi ndeki öğrenciler için burslar sağlayarak yerel topluma destek verir. 19
İngiltere suçbilim enstitüsü, suç oranındaki azalmayı, iyi hale getirilmiş cadde aydınlatmasına bağlıyor. 2000 de, iyi hale getirilmiş cadde aydınlatmasının İngiltere deki iki şehir alanı olan Dudley ve Stoke-on- Trent teki suç oranı üzerindeki etkilerini araştırmak için, Cambridge Üniversitesi nin Suçbilim Enstitüsü nden Painter ve Farrington tarafından iki araştırma projesi gerçekleştirildi. Dudley de deney alanında suç oranı %41 azaltılırken, kontrol alanında bu oran yalnızca %15 ti. Stroke ta, deney alanında suç oranı %43 ve iki bitişik bölgede %45 azaltılırken, iki kontrol alanında bu oran yalnızca %2 idi. Painter ve Farrington, iki projenin sonunda, düşen suç oranından elde edilen tasarrufun, cadde aydınlatmasının iyi hale getirilmesinin yol açtığı maliyeti bir yıl sonra 2,4 ve 10 kat geçtiği sonucuna vardı. Böylece muazzam ölçüde maliyet tasarrufu sağlanmış oluyordu. Suç işleme şekillerindeki değişikliklerin gerçek nedenlerini saptamak gerçek anlamda imkansız olsa da, Painter ve Farrington ın yürüttüğü çalışma, iyi aydınlatma koşullarının da önemli bir rol oynadığını göstermiştir. Bu sonuçlar, İngiltere de University of Huddersfield dan Ken Pease in, cadde aydınlatmasının suç eylemleri üzerindeki etkileriyle ilgili geniş çaplı bir literatür incelemesinin ardından yayımladığı sonuçlarla da tutarlıdır. ABD de yapılan kapsamlı çalışma, şuç işlenmesine yönelik endişenin azalmasını, daha iyi aydınlatma koşullarına bağlıyor ABD Adalet Bakanlığı nın Ulusal Emniyet ve Ceza Yargısı Enstitüsü, 1977 Şubat ayında ABD Kongresi ne altmış cadde aydınlatma projesinden oluşan kapsamlı bir çalışma sundu. Bu sonuçların özeti kısmen şu şekildedir: Cadde aydınlatmasının suç oranını etkilediğine yönelik kaydadeğer bir istatistiksel kanıt olmasa da, özellikle suç oranındaki değişim dikkate alındığında, aydınlatma düzeyindeki artışın (belki de aydınlatma eşyayılımı) şuç işlenmesine yönelik endişeyi azalttığı belirginlik kazanıyor. 2002 de, ABD Adalet Bakanlığı nın Ulusal Yargı Enstitüsü ne gönderilen ilgili 1997 raporunun yazarlarından biri olan Eck şöyle diyor: İngiltere de yürütülen en son aydınlatma çalışmaları, aydınlatmanın etkinliği hakkındaki şüpheleri yok ediyor. Öyle görünüyor ki, aydınlatma umumi alanlarda, özellikle de yerleşim alanlarında işe yarıyor. Beyaz ışık ve yüz tanıma University College London daki Bartlett School of Graduate Studies den Peter Raynham, Uluslararası Iluminat 2007 ve Balkanlight 2007 konferansına Şehirlerde Umumi Alanların Aydınlatılması başlıklı bir yazı gönderdi. Bu yazıda, yüz tanıma konusunu ele almıştı. Çalışmasından alıntılar aşağıda verilmiştir. Edward Hall, kişisel alanlarla ilgili temel fikirler geliştirmiş ve bir kişinin etrafındaki kişisel alanları, çok yakın, kişisel, sosyal - danışma amaçlı ve umumi olarak kategorilere ayırmıştır. 20
FIT 0 1 2 3 4 5 6 7 UZAKLIK ÇOK KIŞISEL SOSYAL SINIFLAN- YAKIN DIRMASI NAH NICHT NAH NICHT NAH NAH METRE 0 1 2 10 12 14 16 18 20 22 KAMUSAL ZORUNLU TANIMA MESAFESI BURADA BAŞLIYOR 3 4 5 6 30 ÇOK YAKIN DEĞIL 10-13M DE BAŞLIYOR 10 Şekil 5: Hall ın kişisel alanları (Raynham dan çoğaltılmıştır) Şekil 5 te, alanlar ve bu alanların oluştukları mesafe gösterilmektedir. Hall, bu mesafelerin önemini ve insanların kişisel alanlarına (3 m den düşük mesafeler) yabancılar girdiğinde neden rahatsız olduklarını ele almıştır. Yayalar için yüzleri tanımanın ne kadar önemli olduğu ilk defa 1980 de Van Bommel ve Caminada tarafından bildirilmiştir. Van Bommel ve Caminada, geceleri yayaların tanımadıkları kişilere çok yaklaşmaktan neden hoşlanmadığını açıklamak için Hall ın temel fikirlerini kullanmıştır. Cadde aydınlatmasının 4 m mesafedeki yüzlerin tanınmasını sağlamasının kriter olarak düşünülmesi gerektiğini önermişlerdir. Daha sonra Van Bommel ve Caminada, insanların yüzündeki yarı silindir ışıklılığın, kişilerin tanınmasında önemli bir etken olduğu düşüncesinin yerleşmesini sağlamak için çalışmalarına devam etmiştir. Daha başka araştırmalar da bu bulguları doğrulamıştır. Semi-cylindrical illuminance (lux) 4 3,5 3 2,5 1,5 1 0,5 0 3 3.5 4 4.5 5 Recognition distance (m) Sarı yüksek basınçlı sodyum Beyaz kompakt floresan 840 Beyaz kompakt floresan 827 Van Bommel ve Caminada nın elde ettiği sonuçlar Figure 6: Facial recognition distance with different light sources (reproduced from Raynham) Kısa bir süre önce, Raynham ve Saksvikrønning (2003) farklı ışık kaynaklarının etkisini karşılaştırmak için bir araç olarak yüz tanıma özelliğini kullanmıştır; şekil 6 da bulgulardan bazıları gösterilmektedir. Raynham ve Saksvikrønning in elde ettiği en önemli bulgu, iyi renksel geriverime (Ra 80) sahip beyaz ışığın, yüksek basınçlı sodyum lambalar gibi düşük renksel geriverime sahip kaynakların ışığından daha iyi yüz tanıma özelliği sunmasıdır. Şekil 6 da, ayrıca beyaz ışık kaynaklarına yönelik verilere yakından benzeyen Van Bommel ve Caminada nın yaptığı araştırmanın sonuçları da gösterilmektedir. Bu çalışmada, 60 Ra ya sahip beyaz ışık kaynakları da kullanılmıştır. Sonuç olarak bu çalışma, aynı mesafeden yüzlerin tanınabilmesi için beyaz ışıkla karşılaştırıldığında en az iki kat yüksek basınçlı sodyum ışık düzeyi gerektiğini göstermiştir. 21
Beyaz ışığın İspanya ve Hollanda da benzer derecede iyi hissetme faktörü 2006/2007 yıllarında IPM* tarafından Hollanda da ve Advira** tarafından İspanya da sarı ve beyaz ışığın, algı ve yüz/renk tanımasına yönelik özelliklerini karşılaştıran saha testleri uygulandı. Her iki ülkede de yeni ışıkların döşendiği yerleşim alanlarının yaklaşık 200 sakiniyle yüz yüze görüşmeler yapıldı. Bölge sakinlerine, beyaz ışık kaynakları döşenmeden öncesi ve sonrasıyla ilgili sorular soruldu. Genelde İspanya da ve Hollanda da elde edilen sonuçlar birbiriyle tutarlıydı. Yanıt verenlerin neredeyse tümü, yüksek parlaklık ve daha iyi görünürlük nedeniyle beyaz ışığın ışık niceliği ve niteliği ve güvenlik açısından gelişme sağladığını düşündüklerini belirtti. Yüz tanıma özelliği ortalama %20-30 gelişme gösterdiğinden bu durum caddedeki diğer kişilerin algılanmasını daha kolay hale getirip insanların daha rahat hissetmesine yardımcı oluyor. Bölge sakinleri, beyaz ışık sayesinde uzak mesafeden bile renkleri emin şekilde ayırt edebildiğini belirtti. Beyaz ışıkla, sarı ışığa göre daha çok sayıda rengi doğru tanıyabildiklerini söylediler. Eindhoven, Hollanda Önce: sarı yüksek basınçlı sodyum Sonra: MASTER CityWhite Navalcarnero, İspanya Önce: sarı yüksek basınçlı sodyum Sonra: MASTER CityWhite * IPM, Hollandalı bir pazarlama araştırması ve danışmanlık kuruluşudur. ** Advira, İspanyol bir araştırma kuruluşudur. 22
Güvenlik hissi seviyesini test etme Estetik yönden güçlendirmeyle ilgili olan önceki bölümde, Troy, New York taki* Aydınlatma Araştırma Merkezi nin araştırması açıklanmıştı. Bu araştırmada sözü edilen iki konu güvenlik hissiyle ilgilidir. Hangi aydınlatma koşulunda nesneler ve cadde daha aydınlık görünüyor? Hangi aydınlatma koşulunda geceleri yürürken kendinizi daha güvende hissedersiniz? Sarı 15 Lüks - Beyaz 15 Lüks Sarı 10 Lüks - Beyaz 10 Lüks Sarı 7 Lüks - Beyaz 7 Lüks Sarı 10 Lüks - Beyaz 15 Lüks Sarı 15 Lüks - Beyaz 10 Lüks Sarı 7 Lüks - Beyaz 15 Lüks Sarı 15 Lüks - Beyaz 7 Lüks Sarı 7 Lüks - Beyaz 10 Lüks Sarı 10 Lüks - Beyaz 7 Lüks 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 80% 90% 100% Hangi aydınlatma koşulunda nesneler ve cadde daha aydınlık görünüyor? 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 80% 90% 100% Hangi aydınlatma koşulunda geceleri yürürken kendinizi daha güvende hissedersiniz? Sarı yüksek basınçlı sodyum Beyaz dış mekan kompakt seramik metal halojenür Şekil 7: Algılanan aydınlık ve güvenlik hissinin karşılaştırması Aynı aydınlatma düzeylerinde, teste katılan çok sayıda kişi (daima %80 den fazlası), beyaz aydınlatmayla kendilerini daha güvende hissettiklerini belirttiler. Beyaz ışığın ışık düzeyi, sarı ışıktan yaklaşık %30 daha düşük olduğunda bile, güvenlik hissinin sarı ışığa benzer olduğu belirtildi. * Bu araştırmayla ilgili daha fazla bilgi için sayfa 18 e bakın. 23