Y. İnş. Müh. Selçuk UÇAR Türkiye Hazır Beton Birliği KGS İktisadi İşletmesi Direktörü İnşaat Mühendisleri Odası Antalya Şubesi 27.03.2015
Genel bilgiler TS EN 206 ve TS 13515 in Maddeleri o 4 Sınıflama o 5 Beton özellikleri ve doğrulama yöntemleri o 6 Beton Şartnamesi o 7 Taze betonun teslimi o 8 Uygunluk kontrolü o 9 İmalat kontrol o 10 Uygunluk değerlendirme o 11 Kısa gösterim o Ekler Soru-cevap bölümü
TS EN 206:2014: "Beton - Özellik, performans, imalat ve uygunluk standardı" TS 13515:2014: "TS EN 206 nın uygulamasına yönelik tamamlayıcı standard" TS EN 206 yalnızca TS 13515 ile birlikte kullanılabilir. EN 206-1:2000, EN 206-9:2010 ve TS 13515:2012 iptal. Standarda göre taraflar: Beton imalâtçısı, şartname hazırlayıcı ve kullanıcı Hazır beton için genelde kullanıcı aynı zamanda şartname hazırlayıcısıdır.
Kapsam: Hazır beton, veya ön yapımlı beton elemanlar için tesiste imal edilmiş her türlü normal, hafif veya ağır veya kendiliğinden yerleşen beton Kapsam dışı kalan betonlar: Gaz beton, köpük beton, aşırı hafif (>800 kg/m3) beton, ısıya dayanıklı beton, poroz beton, RPC ve SIFCON
X0: Donatı veya gömülü metal bulunmayan beton (tanım TS 13515 ten) Korozyon: XC: Karbonatlaşma XD: Deniz suyu haricindeki klorürler XS: Deniz suyundan kaynaklanan klorürler Diğer: XF: Donma/çözülme etkisi XA: Kimyasal etkiler XM: Mekanik aşınma etkisi (sadece TS 13515 te) XW: Alkali silika reaksiyonu nedeniyle betonun tahribatı (sadece TS 13515 te)
Kıvam sınıfları: Çökme, sıkıştırma, yayılma ve çökme-yayılma (yeni eklendi) sınıfları (Ve-be çıkarıldı) Kendiliğinden yerleşen betonun (KYB) ilave özellikleri için sınıflandırma: Viskozite sınıfları (t 500, t v ), geçiş yeterliliği sınıfları (Lkutusu, J-halkası)
Sertleşmiş betona göre sınıflandırmada herhangi bir değişiklik yapılmamıştır. Basınç dayanımı sınıfları Normal ve ağır beton için örn. C30/37 Hafif beton için örn. LC30/33 Hafif beton birim hacim kütle sınıfları
Çimento (EN 197-1 e uygun olmalı) Değişiklik: EN 14216, TS 21 ve TS 13353 eklenmiştir. Agregalar (EN 12620 veya EN 13055'e uygun olmalı) Değişiklik: Geri kazanılmış agregaların kullanımı tanımlı, agregalar UTS 2+ ya uygun CE işareti taşımalı Karma suyu (EN 1008'e uygun olmalı) Kimyasal katkılar (EN 934-2'ye uygun olmalı) Değişiklik: EN 934-2 de yer almayan katkılar EN 934-1 de verilen genel gereklere uygun olmalı. Mineral katkılar (Filler agregalar EN 12620, Boya maddeleri EN 12878, Uçucu kül EN 450-1, Silis dumanı EN 13263-1, ÖYFC EN 15167-1, Tras TS 25 e uygun olmalı) Değişiklik: ÖYFC ve Tras eklenmiş Lifler (EN 14889-1 ve 2 ye uygun olmalı)
5.2.3 Agregalarda Değişiklikler: 5.2.3.1 Agregalarda D max kavramı yenilenmiş 5.2.3.1 Agregaların Çizelge E.1 de verilen gerekleri sağlaması gerekmekte 5.2.3.3 Geri kazanılmış agrega 5.2.3.4 Geri dönüşümlü agrega 5.2.3.5 Alkali silika reaksiyonuna direnç 5.2.3.6 Hafif agregaların kullanımı (TS 13515) 5.2.5 Mineral Katkılarda Değişiklikler: Yüksek derecede sülfata dirençli beton imal edilmek istenildiğinde, sülfata dayanıklı çimento kullanmak yerine, aşağıdaki şartlar sağlanması halinde çimento ve uçucu külün karışımı kullanılabilir.
5.2.5 Mineral Katkılarda Değişiklikler: Eşdeğer çimento dozajı ve eşdeğer su/çimento oranı kavramı gelmiştir: örn. (su/çimento)eq = su / (çimento + kf f) Uçucu külde k=0,4, hesaba katılan sınır: ana bileşenleri P, V, W ve D olmayan çimentolarda %33, ana bileşeni P, V, W ise %25, ana bileşeni D ise %15 Silis dumanında S/Ç<0,45 ise k=2, değilse k=1, hesaba katılan sınır: %11 ÖYFC de CEM I ile k= 0,8, CEM II/A ile k=0,6, hesaba katılan sınır: %100 Trasta k=0
Mineral Katkı Uçucu Kül Uçucu Kül Çevresel Etki Sınıfı Çimento Tipi k Hesaba Katılan Max. Katkı Oranı TS 13515 Çizelge F Satır 3'e göre Sınır Çimento Dozajı TS 13515 Çizelge F Satır 4'e göre Sınır Çimento Dozajı Mineral Katkılı Min. Çimento Dozajı Mineral Katkı Dozajı XC1 CEM I 0,4 33% 250 240 240 25 XC3 CEM I 0,4 33% 270 240 240 75 ÖYFC XC1 CEM I 0,8 100% 250-139 139 ÖYFC XC3 CEM I 0,8 100% 270-150 150
5.2.9 Beton sıcaklığındaki değişiklikler: Olumsuz etkilerinin önlenmesi için herhangi bir tedbir alınmayan durumlarda, kütle betonu haricinde taze betonun sıcaklığı 35 C u aşmamalıdır. Hava sıcaklığının 5 C ile -3 C arasında olduğu durumlarda, kalıba yerleştirilen betonun sıcaklığı 5 C den daha az olmamalıdır. Betonun çimento dozajı 240 kg/m3 den daha düşükse veya düşük hidratasyon ısılı çimento kullanıldığı durumlarda beton yerleştirme sıcaklığı 10 C un altına düşmemelidir. Hava sıcaklığının -3 C un altında olduğu durumlarda beton sıcaklığı 10 C tan daha az olmamalıdır.
5.2.9 Beton sıcaklığındaki değişiklikler: >90 cm nin kütle betonunda aşağıdaki önlemler alınmalıdır; Sertleşen betonun sıcaklığı hiçbir durumda 65 C u aşmamalıdır. Hidratasyon ısısı 7 günde <60 Cal/g olacak Beton karıştırma ve yerleştirme sıcaklığı 10 ºC ila 30 ºC Sıcaklık farkının donatılı betonda 25 C ve donatısız betonda 20 C u aşmaması Agregalar, güneş ışığının doğrudan etkisinden korunmalı ve gerektiğinde soğutulmalı,
Çok ince malzeme ile ilgili yeni sınır: Diğer tüm betonlar için 550kg/m3
Sualtında beton dökülmesi için gerekler: Su/çimento oranı <0,60 Çimento dozajı 350 kg/m3 den daha az olmamalıdır. (c+f) 350 kg/m3 ten daha az olmamalıdır. Eşdeğer su/çimento oranı (su/çimento)eş = s / (c + 0,7f) bağıntısı ile hesaplandığında 0,60 değerinden daha fazla olmamalıdır. Yüksek sıcaklığa maruz beton: 250 C a kadar yüksek sıcaklığa maruz kalacak beton yapılarda kullanılacak olan agregaların uygunluk deneylerinin yaptırılması gerekmektedir. Ayrıca yangına karşı beton direncinin artırılması için polimer liflerin kullanımına izin verilebilir.
Eşdeğer beton performansı Performans ile ilgili tasarım yöntemleri, karşılıklı mutabakat sağlanması durumunda uygulanabilir. Yüksek dayanımlı beton: Normal ve ağır beton dayanım sınıfı C50/60 ile hafif beton dayanım sınıfı LC50/55 den yüksek olan betonlar, satıcı ile kullanıcı arasında mutabakat sağlanması ve özel bir anlaşma yapılması şartıyla kullanılabilir.
Basınç dayanımı: C35/45 ve üzerindeki sınıflarda; f (150x300) = 0,95 x f (100x200) Önceden üzerinde mutabakata varılması şartı ile beton basınç dayanımı f ck özel amaçlarda geç yaşlar için 56 veya 90 gün olarak alınabilir. Su geçirgenliğine direnç: 40 cm den kalın ise S/Ç 0,70, ince ise S/Ç 0,60 ve Ç>280 kg/m3, En az C25/30, Basınçlı su işleme derinliği en fazla 50 mm olmalıdır.
6.1 Genel: o Şartname hazırlayıcı bilgi o D upper ve D lower kavramları yeni 6.2 Tasarlanmış betonun şartnamesi Beton üreticisi o 28 günlükten farklı bir yaş için basınç dayanım sınıfı 6.3 Tarif edilmiş betonun şartnamesi 6.4 Standarda göre tarif edilmiş betonun şartnamesi
7.1-7.2 Beton kullanıcısı 7.3 Hazır beton irsaliyesi (yeni hususlar): o Belirtilmişse liflerin tipi ve miktarı veya liflerle güçlendirilmiş betonun performans sınıfı, Beton üreticisi o Redoz yapılırsa, ilave etme zamanı, katkı-beton miktarı o Basınç dayanımı için 28 den farklı gün tanımlıysa, o gün o YDB için tartım bilgisi bilgi 7.4 Şantiyede imal edilen beton için irsaliye 7.5 Redoz karışım ayarlamaları: Su ilave edilemez 7.6 Betonun şantiyeye nakliyesi: o < 120dk, Kuru beton < 45dk, priz başlangıcı > 150dk
8.2 Tasarlanmış betonun uygunluk kontrolü o Çizelge 17 ile numune alma sıklığı değiştirilmiştir:
Basınç dayanımı için uygunluk kriterleri: 1. Kriter: f ci f ck 4, 2. Kriter: o Yöntem A: İmalat başlangıcında f cm f ck + 4 o Yöntem B: Sürekli imalat f cm f ck + 1,48σ Değerlendirme süresi, en az 15 deney sonucunu kapsamalı ve 3 aylık süreyi aşmamalıdır. σ 2MPa, YDB için: σ 5MPa ve 0,9 f ci f ck o Yöntem C: Kontrol grafiklerinin kullanımı Basınç dayanımından başka özellikler için sadece belirtildiği durumlarda uygunluk kontrolü yapılır.
9.1 Genel 9.2 İmalât kontrol sistemleri 9.3 Kaydedilmiş veriler ve diğer belgeler o İmalat kontrolü ile ilgili kayıtlar en az 5 yıl süreyle saklanmalıdır. 9.4 Deneyler 9.5 Beton karışım oranları ve başlangıç deneyleri o BTD tekrarı için sınır değerler: o Eşdeğer çimento: - % 5 ve + %10 (kg/m 3 ) o BTD Sorumlulukları: KGS, C20/25 ve üstünde her sınıfta bir kombinasyonda yapar. Diğer tüm kombinasyonlar imalatçı sorumluluğundadır.
9.6 Personel, donanım ve tesis o Her beton imalat tesisini (aynı imalatçı firmaya ait 2 beton tesisi birbirine 50 km den az ise en fazla 2 tesisi) en az bir yetkin teknik eleman idare eder. o Yetkin teknik elemanın mesleği en az 4 yıllık mühendislik eğitimini tamamlamış mühendis veya en az 2 yıllık yüksekokul eğitimini tamamlamış hazır beton veya inşaat teknikeri olmalıdır. o Yetkin teknik eleman mesleğinin yanı sıra beton teknolojisi bilgisine sahip olmalı, imalatı bilmeli ve tecrübeli (inşaat teknikerleri için en az 5 yıl beton tesisi tecrübeli ve THBB vb. kurumdan beton lab. teknisyenliği sertifikalı) olmalıdır.
9.7 Beton bileşenlerinin karışım için tartımı o Tüm bileşen malzemelerin tartılan miktarı, olması gerekenden ± % 3 fazla sapma göstermemelidir. 9.8 Betonun karıştırılması o Karıştırma süresi > 30 s (normal beton) > 90 s (hafif beton) o Ancak, yapılan homojenlik deneyi ile (TS 11222 1.2.10 maddesi) bu süreden farklı bir süre tespit edilebilir. o Homojenlik deneyi yapılsa dahi hiçbir durumda karışım süresi 20 s altında olamaz.
9.9 İmalât kontrol işlemleri o Beton karma suyu raporu başlangıçta yılda 2 kez, sonuçlar birbirine yakınsa yılda 1 kez alınır. o Agregaların Ek E ye uygunluğu kontrol edilir. o Agrega üreticisinden EN 12620 deki sıklıklarda yapılmış raporları alınmalıdır veya yaptırılmalıdır. Standartça mecburi kılınan bazı deney sıklıkları: o Santral kantarları: En az ayda 1 doğrulama o Pres ve tartılar: En az yılda 1 kalibrasyon o Betonun sıcaklığı ve yoğunluğu: En az günde 1 o KYB de çökme-yayılma: En az günde 1
10.1 Genel o İmalat kontrolü, ISO 17065 e göre akredite belgelendirme kuruluşunca denetlenip belgelendirilir. o Eğer ki belgelendirme kuruluşu tetkiklerinde taşeron olarak bir muayene kuruluşu kullanıyorsa o kuruluş da ISO 17020 ye göre akredite olmalıdır. 10.2 İmalât kontrolünün değerlendirmesi, gözetimi ve belgelendirilmesi o Değerlendirme, gözetim ve belgelendirme için Ek C'de verilen kurallar uygulanır. o Tetkikleri akredite belgelendirme kuruluşu yapıyorsa, ayrıca muayene kuruluşu akreditasyonu aranmaz.
Basınç dayanım sınıfı, C25/30 gibi, Çevre etki sınıfı(ları), XD2 gibi, En yüksek klorür içeriği, Cl 0,20 gibi, D max değeri, D max 22 gibi, Birim hacim kütle, D 1,8 gibi, Kıvam, sınıf kullanılarak veya hedef değer ve yöntem belirtilerek.
B.1 Genel B.2 Numune alma ve deney plânı o Deney sonucu, aynı harmandan hazırlanmış, aynı yaştaki iki veya daha fazla numuneye ait basınç dayanım değerlerinin ortalamasıdır. o Deney sonucunun oluşturan numune sonuçları, ortalama sonuca göre sapması %15'den az olmalıdır. B.3 Basınç dayanımı ile tanımlama kriterleri B.4 Kıvam ve hava içeriği için tanımlama kriterleri B.5 Taze betonun lif içeriği ve homojenliği için tanımlama kriterleri EK B.1
Başlangıç tip deneyleri: C.2.1 deki ve ÇŞB Tebliğindeki ilave hususlara göre, aşağıdaki durumlarda yapılır: Bir beton sınıfı ilk kez kapsama giriyorsa: o Basınç dayanımı için numune 3 deney sonucu, B.3.2'de belirtilen şu kriterlere göre değerlendirilir: 1.kriter: fcm fck + 4 Mpa, 2.kriter: fci fck 4 MPa Daha önce yapılan başlangıç deneyleri ile belirlenmiş eşdeğer çimento dozajının -%5 ve +%10 kg/m 3 sınır değerinin dışına çıkması halinde: o Basınç dayanımı için numune 3 deney sonucu, B.3.2'de belirtilen şu kriterlere göre değerlendirilir: 1.kriter: fcm fck + 1 MPa, 2.kriter: fci fck 4 MPa
Ürün tetkiki (gözetimi): Devam eden imalattan haber verilmeden beton döküm yerinde basınç dayanım sınıfı için yapılır. Ürün tetkiki için takip edilen transmikserden 6 numune alınır (2 si KGS nin, 2 si tesisin, 2 si şahit). Yılda en az 6 ayrı günde tetkik yapılır. Değerlendirme: o 1.kriter: fci fck 4 (Yıl içindeki tüm tetkiklerdeki deney sonuçlarına uygulanır) o 2.kriter: fcm fck + 1 (Yıl içindeki tetkiklerde aynı basınç dayanım sınıfındaki sonuçlara en az 3 kez uygulanır)
KGS ve G Belgesi Geçiş Süreci: ÇŞB tarafından G Belgelendirmesi için 18 aylık geçiş süreci kondu. Süreç 18.06.2014 te başladı, 18.12.2015 te bitecek. Bu tarihten itibaren her beton yeni TS EN 206 ya (ve TS 13515 e) göre G işaretlenmiş olarak piyasaya arz edilebilecek. Bu nedenle, tüm hazır beton tesislerinin belgelendirmesi 18.12.2015 e kadar tamamlanmalı. KGS olarak ÇŞB nın görevlendirme tebliği yayımını bekliyoruz. 1 Mart 2015 tarihinden itibaren yeni TS EN 206 ya göre denetimlere başlayacağız.