Umut Oran Basın Açıklaması 26.01.2013 AKP nin iddialı yeni teşvik paketi randıman vermedi! 2012 DE TEŞVİKLİ YATIRIMLARDA REEL GERİLEME 2012 yılında ülkeyi hem ekonomide hem de dış politikada batağa saplayan AKP nin, büyük iddialarla uygulamaya koyduğu yeni teşvik sistemi, getirdiği bazı cazip teşvik mekanizmalarına rağmen istenilen sonucu vermedi. Yeni teşvik sistemi, en önemli hedef olan bölgeler arası gelişmişlik farklarını azaltıcı yönde de kayda değer bir etki yaratamadı, yatırımlar göç alan en gelişmiş 8 ile artarak akmaya devam etti. Aylar süren yeni teşvik sistemini bekleme döneminde yatırım eğilimi 2011 in ikinci yarısı ve 2012 nin ilk yarısında hızla gerilemişti. AKP nin çalışmalarını 2011 de başlatıp, Nisan 2012 de içeriğini açıkladığı yeni teşvik sistemi, 19 Haziran 2012 de Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Yeni paketin yürürlüğe girmesinin ardından ise ertelenmiş-bekletilmiş yatırımlar devreye girdi. Hatta daha önceki yıllarda alınmış birçok teşvik belgesi iptal edildi, yeni dönemde bir daha belge alındı. Bu da ikinci yarıda teşviğe bağlanan yatırım tutarını şişirdi. tutarında 2012 başından 20 Haziran a kadar olan dönemde önceki yılın aynı dönemine göre yaşanan yüzde 30.1 lik düşüşün ardından; yeni teşviklerin geçerli olduğu 20 Haziran dan yıl sonuna kadar olan dönemde doğal olarak yüzde 37 ile yüksek oranlı bir artış yaşandı. Ancak bu, önceki dönemde kararı alınıp ertelenmiş, bekletilen ya da yeni dönemde iptal edilerek bir daha belge alınan yatırımların geçici etkisinden kaynaklandı. İkinci yarıdaki bu şişmeye rağmen yıllık bazda teşvik belgesine bağlanan yatırım tutarı 2011 le neredeyse başa baş çıktı, 2010 yılındaki düzeyi ise yakalayamadı. Geçen yılın tümü itibariyle teşvik belgesi sayısı 4.365 le önceki yılın yüzde 3 altında kalırken, yatırım tutarı ise 2011 e göre cari olarak sadece yüzde 2.4 arttı. Enflasyondan arındırıldığında ise yatırım tutarında reel bazda yüzde 3.5 düşüş olduğu belirlendi. Yeni teşvik sistemi, bölgeler arası gelişmişlik farklarını azaltıcı bir etki yaratmadı. Ankara, Antalya, Bursa, Eskişehir, İstanbul, İzmir, Kocaeli ve Muğla olmak üzere en gelişmiş 8 ili kapsayan 1. Bölge yeni dönemde de yıldız olmaya devam etti. Tersine 1. Bölge nin teşvik belgesi sayısında 2011 yılında yüzde 32.5 olan payı 2012 de yüzde 36.1 e, yatırım tutarındaki payı yüzde 39 dan 42.8 e yükseldi. larda öngörülen istihdamda da 8 il yaklaşık yüzde 40 pay aldı. Yıldız olacağı söylenen Ağrı, Ardahan, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkari, Iğdır, Kars, Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak ve Van olmak üzere en yoksul 15 ili kapsayan 6. Bölge ise yatırımlarda yüzde 7.5 pay alabildi. Gelişmiş bölgelerle arasındaki derin uçurumun daralması için daha fazla yatırıma, kesintisiz bir yatırım hamlesi ve kalkınma sürecine ihtiyacı bulunan 6. Bölge için getirilen cazip teşviklerin sonuç vermesi için öncelikle terör sorununa kalıcı bir çözüm bulunması, yatırımcı güveninin tesis edilmesi gerekiyor. Hükümetin Suriye politikası, bölge ülkeleriyle olan ticareti vurdu, ülke ekonomisine büyük bir maliyet yükledi, bölgeyle ticarete dayalı yatırımların önünü kesti.
cı, iktidarın ben bilirim tavrını, yarattığı terör ve savaş riskini, krizi değil, güven ister, tutarlılık ister. Demokrasi tam anlamıyla çalışmazsa ekonomi güçlenmez. Bize gerekli olan Kaliteli demokrasi güçlü ekonomidir. Ülkede iç siyaset, dış politika ve ekonomide istikrarı sağlayacak, AKP nin ortadan kaldırdığı kuvvetler ayrılığı ilkesini yeniden tesis edecek, devlete hukuk devleti niteliğini yeniden kazandıracak, insanların geleceğe güvenle bakacağı, yatırımcının önünü görebileceği bir ortamı sağlayarak yatırım iklimi ni yaratacak yeni bir hükümete acil ihtiyaç bulunuyor. Kısa süre önce TBMM ye, yatırım teşviğinin 3 yıl daha uzatılmasına yönelik sunduğum yasa teklifinin hükümet tarafından dikkate alınmasını bekliyoruz. En azından ve 5 ve 6. Bölgelerdeki varolan yatırımların istihdam yönünden desteklenmesi acilen sağlanmalıdır, ki bu düşüncemi aktardığım Sayın Ekonomi Bakanı nın da bu konuya olumsuz bakmadığını biliyorum ve acilen konunu alınmasını yararlı buluyorum. AKP nin hem ekonomi hem de dış politikada ülkeyi batağa sapladığı 2012 yılında, aylarca süren hazırlık süreci sonunda büyük iddialarla uygulamaya koyduğu yeni teşvik sistemi, getirilen cazip teşvik mekanizmalarına rağmen istenilen randımanı vermedi. Yeni teşvik sisteminin yürürlüğe girdiği ikinci yarıda, ertelenmiş, bekletilen ya da iptal edilip yeniden belgeye bağlanan yatırımlar nedeniyle yaşanan artış, önceki dönemdeki düşüşü ancak telafi etti, yılın tüm itibariyle yatırım tutarı cari olarak yerinde saydı, reel olarak ise geriledi. Yeni teşvik sistemi, en önemli hedef olan bölgeler arası gelişmişlik farklarını azaltıcı yönde de kayda değer bir etki yaratamadı, yatırımlar göç alan en gelişmiş 8 ile artarak akmaya devam etti. 2012 yılında AKP, Suriye ile ilgili izlediği dış politikayla Türkiye yi neredeyse tüm komşularıyla sorunlu hale getirdi ve örtülü bir savaşın içine soktu. Tutarsız politikalarıyla teröre zirve yaptıran, sonra da önce gizli sonra açıktan müzakere masasına oturarak Güneydoğu nun statüsü konusunda kaygıları büyüten AKP nin ekonomi politikaları da iflas etti. Ekonomide belirsizliklerin arttığı 2012 de sanayici, yatırımcı ve diğer kesimler önünü göremediği için hem üretim, hem tüketim hem de yatırımda frene basıldı. Ekonomide daralma sürecinin önüne geçilemedi. Hükümetin yatırımları canlandırma iddiasıyla uygulamaya koyduğu iddialı yeni teşvik paketi bu koşullar altında istenen sonucu veremedi. İkinci yarıdaki şişme yanıltıcı Aylar süren hazırlık sürecinde yatırım eğilimi, hem ekonomideki olumsuz gidişat, hem de yeni paket beklentisi nedeniyle 2011 in ikinci yarısı ve 2012 nin ilk yarısında hızla gerileyerek adeta durma noktasına gelmişti. AKP nin çalışmalarını 2011 de başlatıp, Nisan 2012 de içeriğini açıkladığı yeni teşvik sistemi, 19 Haziran da Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Yeni paketin yürürlüğe girmesinin ardından ise önceden karar verildiği halde ertelenmiş-bekletilmiş yatırımlar devreye girdi. Hatta, STAR Rafineri A.Ş. nin 6.6 milyar liralık komple yeni yatırımı gibi birçok yatırım için daha önceki yıllarda alınmış teşvik belgeleri iptal edildi,
yeni dönemde tekrar belge alındı. Bu gelişmeler ikinci yarıda teşviğe bağlanan yatırım tutarını şişirdi. Teşvik belgesine bağlanan yatırım tutarında 2012 başından 20 Haziran a kadar olan dönemde önceki yılın aynı dönemine göre yaşanan yüzde 30.1 lik düşüşün ardından, yeni teşviklerin geçerli olduğu 20 Haziran dan yıl sonuna kadar olan dönemde doğal olarak yüzde 37 ile yüksek oranlı bir artış yaşandı. Bu durum, önceki dönemde kararı alınıp ertelenmiş, bekletilen ya da yeni dönemde iptal edilerek bir daha belge alınan yatırımların geçici etkisinden kaynaklandı. Yıllık bazda reel düşüş var İkinci yarıdaki şişmeye rağmen yıllık bazda teşvik belgesine bağlanan yatırım tutarı 2011 la neredeyse başa baş çıktı, 2010 yılındaki düzeyi ise yakalayamadı. Geçen yılın tümü itibariyle teşvik belgesi sayısı 4.365 le önceki yılın yüzde 3 altında kalırken, yatırım tutarı ise 2011 e göre cari olarak sadece yüzde 2.4 arttı. Enflasyondan arındırıldığında ise yatırım tutarında reel bazda yüzde 3.5 düşüş olduğu belirlendi. Öte yandan, cari fiyatlarla büyüyen yatırım tutarlarına karşılık, bu yatırımlarla yaratılan istihdamın 2003 teki düzeyin bile altında kaldığı dikkati çekiyor. Yıllara göre teşvik belgeli yatırımlar Belge sayısı 2002 2.702 12.941 140.891 2003 3.338 14.642 150.032 2004 3.626 17.055 167.642 2005 4.096 18.996 181.167 2006 2.915 16.469 118.997 2007 2.840 22.276 129.233 2008 3.064 27.408 118.673 2009 2.394 30.945 87.262 2010 4.343 64.663 155.389 2011 4.502 56.408 128.804 2012 4.365 57.771 149.498 En çok, en gelişmiş 1. Bölge ye yaradı Zafer Çağlayan ın Yeni teşvik sisteminin yıldızı olacağını söylediği 6. Bölgeye yönelik yatırımlarda geçen yıl ikinci yarıda canlanma yaşanmakla birlikte, yıllar itibariyle teşviklerde en büyük payı alan 1. Bölge nin payı geçen yılın tümünde daha da arttı. Başka deyişle alfabetik sırayla Ankara, Antalya, Bursa, Eskişehir, İstanbul, İzmir, Kocaeli ve Muğla dan oluşan en gelişmiş 8 ili kapsayan 1. Bölge yeni dönemde de yıldız kalmaya devam etti. 1. Bölge illerine yönelik teşvik belgesi sayısı 2011 deki 1.465 adetlik düzeyinden, 2012 de yüzde 7.5 artışla 1.575 e yükseldi. 1. Bölge illerine yönelik teşvik belgesine bağlanan yatırım tutarı da yüzde 12.2 artışla 24.7 milyar liraya ulaştı. 1. Bölge nin teşvik belgesi sayısında 2011 yılında yüzde 32.5 olan payı 2012 de yüzde 36.1 e, yatırım tutarındaki payı yüzde 39 dan 42.8 e yükseldi. Bu yatırımlarda öngörülen istihdamda da 1. Bölge nin payı değişmeyerek yüzde 39.9 oldu. Geçen yıl Adana, Aydın, Bolu, Çanakkale, Denizli, Edirne, Isparta, Kayseri, Kırklareli, Konya, Sakarya, Tekirdağ ve Yalova dan oluşan orta derecede gelişmiş illeri kapsayan 2. Bölge için alınan teşvik sayısı yüzde 16.8 azalışla 756 ya yatırım tutarı da yüzde 10.9
düşüşle 9.4 milyar liraya geriledi. 2. Bölge nin teşvik belgelerindeki payı yüzde 20.2 den yüzde 17.3 e, yatırım tutarındaki payı da yüzde 18.6 dan yüzde 16.3 ye geriledi. Balıkesir, Bilecik, Burdur, Gaziantep, Karabük, Karaman, Manisa, mersin, Samsun, Trabzon, Uşak, Zonguldak illerini kapsayan 3. Bölgede teşvik belgesi sayısı yüzde 3.8, yatırım tutarı da nominal bazda yüzde 8.4 artış gösterdi. Bu bölgenin toplamdaki payı belge sayısında yüzde 15.1 den yüzde 16.2 ye, yatırım tutarında da yüzde 12.5 ten yüzde 13.2 ye yükseldi. Afyon, Amasya, Artvin, Bartın, Çorum, Düzce, Elazığ, Erzincan, Hatay, Kastamonu, Kırıkkale, Kırşehir, Kütahya, Malatya, Nevşehir, Rize ve Sivas ı kapsayan 4. Bölge de teşvik belgesi sayısı yüzde 14.4, yatırım tutarı yüzde 8.5 düşüş kaydetti. Bu bölgenin teşvik belgelerindeki payı yüzde 13.3 ten yüzde 11.7 ye, yatırım tutarındaki payı da yüzde 12 den yüzde 10.7 ye düştü. Gelişmişlikte altlarda bulunan Adıyaman, Aksaray, Bayburt, Çankırı, Erzurum, Giresun, Gümüşhane, Kahramanmaraş, Kilis, Niğde, Ordu, Osmaniye, Sinop, Tokat, Tunceli ve Yozgat ın yer aldığı 5. Bölge, teşvik belgesi sayısında yüzde 22.9, yatırım tutarında yüzde 2.3 düşüş kaydetti. Bölgenin, toplam teşvik belgelerindeki payı yüzde 10 dan yüzde 7.9 a, yatırım tutarındaki payı da yüzde 7.7 den yüzde 7.4 e düştü. En geri kalmış 6. Bölge Getirilen cazip teşviklerle Yeni teşvik sisteminin yıldızları olacağı öngörülen Ağrı, Ardahan, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkari, Iğdır, Kars, Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak ve Van olmak üzere en yoksul 15 ili kapsayan 6. Bölge de ise ertelenmiş-bekletilmiş ya da belgesi yenilenen yatırımlarla ikinci yarıda kayda değer bir artış yaşanmasına rağmen, bu gelişme bölgeyi yıldız yapmaya yetmedi. Bu bölgeye yönelik teşvik belgesi sayısı yılın tümünde önceki yıla göre yüzde 18.7 artışla 458, yatırım tutarı da yüzde 50 artışla 4.3 milyar TL oldu. 6. Bölge nin toplam belge sayısındaki payı yüzde 8.6 dan yüzde 10.5 e, yatırım tutarındaki payı da yüzde 5.1 den yüzde 7.5 e çıktı. Belgeye bağlanan yatırım tutarında en gelişmiş 1.Bölge ile en geri kalmış 6. Bölge arasında 2011 yılındaki 7.6 katlık fark, 2012 de yaklaşık 6 kata geriledi. Yeni sistemde en cazip teşvik unsurları, sosyo ekonomik gelişmişlik düzeyi en düşük 15 ili kapsayan 6. Bölgeye yönelik bulunuyor. Yeni teşvik sisteminin yıldızları olacağı söylenen 6. Bölge halen nüfusun yaklaşık yüzde 12 sini barındırırken, vergi gelirlerinin ancak yüzde 1 dolayındaki kısmını yaratabiliyor. Altı bölge içinde en yüksek işsizlik oranına sahip bu bölgenin ihracata katkısı yüzde 2 yi bulmuyor. Bölgenin toplam mevduat ve kredilerdeki payı da yüzde 2 dolayında. 6. Bölge illerinin gelişmiş bölgelerle arasındaki derin uçurumun daralması için daha fazla yatırım alması, kesintisiz bir yatırım hamlesi ve kalkınma süreci gerekiyor. Ayrılıkçı terörün gölgesindeki bu bölgede getirilen teşviklerin yatırımları artırabilmesi için öncelikle bu soruna kalıcı bir çözüm bulunması gerekiyor. Teşvikler neden istenen sonucu vermedi, ne yapmalı?
Yeni teşvik sistemi, Türkiye ekonomisinin yavaşlama eğilimine girdiği, reel sektörde işlerin kötüleştiği, dış politika, iç siyaset ve ekonomideki olumsuz koşullar nedeniyle sanayicinin önünü göremediği, vadelerin kısaldığı, güvenin azaldığı bir süreçte uygulamaya konuldu. Devletin verdiği teşvikler peşin değil, yatırımcının yapacağı harcama ileride ödeyeceği vergi ve diğer ödemelerinden mahsup ediliyor. Ekonomideki olumsuz gidişat nedeniyle; yatırım için harcanacak ve uzun vadede geri dönecek olan paralar riske atılmak istenmiyor. Sanayici, önünü görmeden böyle bir riske girmek istemiyor. ın tamamını devlet ödeyecek bile olsa sanayicinin ürettiği malı satması lazım, oysa hem iç tüketimde sert fren, hem de en büyük ihracat pazarı olan AB de ciddi bir resesyon yaşanıyor. Bu koşullarda yatırım yapmak isteyenler de çekingen davranıyor. 6. Bölge olarak adlandırılan Doğu ve Güneydoğu daki 15 ilde ciddi bir güvenlik sorunu var. Bu yüzden olağan üstü teşvikler de verilse, yatırımcı bu illerden uzak duruyor. Suriye ile ilgili süreçte AKP hükümetinin izlediği politika belirsizlik ve riskleri artırıyor, Türkiye yi sonu belirsiz tehlikeli bir mecraya sürükleyen bu tavır, ülkenin geleceğini tehdit ettiği için yatırımcıyı korkutuyor, yatırım iştahını engelliyor. Hükümetin Suriye politikası, bölge ülkeleriyle olan ticareti vurdu, ülke ekonomisine büyük bir maliyet yükledi, bölgeyle ticarete dayalı yatırımların önünü kesti. Yapısal reformlar hayata geçmeden ve ekonomik kriz devam ederken mevcut işletmeler için hiçbir şey yapılmaması, büyük bir eksiklik. Yeni yatırımlar kadar, mevcutları kaybetmemek de önemli Yeni teşviklerde GAP bir bütün olarak ele alınmıyor. İl bazında sektörel teşvikler ve bunların kümelenme stratejisiyle yönetilmesi ihtiyacı yeni teşvik sisteminde göz ardı edildi. Oysa bu, hem komşu illeri düşman yapmaz, hem de o işte kümelenmeyle bir sektör yelpazesi-zinciri geliştirir. Bu da uzun vadeli bir yönlendirme olur. Sonuç olarak; teşvik sisteminin bazı rötuşlarla daha işlevsel hale getirilebilir. Ancak asıl önemli husus şu ki; ülkede iç siyaset, dış politika ve ekonomide istikrarı sağlayacak, AKP nin ortadan kaldırdığı kuvvetler ayrılığı ilkesini yeniden tesis edecek, devlete hukuk devleti niteliğini yeniden kazandıracak, insanların geleceğe güvenle bakacağı, yatırımcının önünü görebileceği bir ortamı sağlayarak yatırım iklimi ni yaratacak, içinde AKP nin olmadığı yeni bir hükümete acil ihtiyaç bulunuyor. EK: Tablolar Bölgelerin teşvikli yatırımlardan aldığı pay (%) 2010 2011 2012 Belge Belge Belge 1.Bölge 27,8 33,3 34,2 32,5 39,1 39,9 36,1 42,8 39,9 2.Bölge 18,0 36,9 21,8 20,2 18,6 20,0 17,3 16,2 14,2 3.Bölge 16,2 9,3 13,5 15,1 12,5 12,6 16,2 13,2 11,5 4.Bölge 14,2 9,1 12,3 13,3 12,0 11,3 11,7 10,7 11,4 5.Bölge 12,1 8,3 10,0 10,0 7,7 9,4 7,9 7,4 8,0 6.Bölge 11,6 3,0 7,9 8,6 5,1 6,8 10,5 7,5 14,9 Muhtelif Bölge 0,0 0,1 0,2 0,3 4,9 0,1 0,2 2,1 0,1
TOPLAM 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Teşvik belgesine bağlanan yatırımların bölgelere göre dağılımı Belge sayısı Belge sayısı Belge sayısı 1.Bölge 1.206 21.554 53.212 1.465 22.060 51.380 1.575 24.749 59.656 2.Bölge 783 23.846 33.947 909 10.503 25.718 756 9.362 21.226 3.Bölge 705 6.046 21.038 682 7.044 16.167 708 7.633 17.168 4.Bölge 617 5.873 19.120 597 6.775 14.581 511 6.198 17.056 5.Bölge 527 5.356 15.549 450 4.364 12.044 347 4.265 12.018 6.Bölge 503 1.911 12.223 386 2.890 8.746 458 4.342 22.210 Muhtelif 2 77 300 13 2.773 168 10 1.223 164 TOPLAM 4.343 64.663 155.389 4.502 56.408 128.804 4.365 57.771 149.498 Yeni teşvik sistemi kapsamındaki 6 bölge 1.Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4.Bölge 5.Bölge 6.Bölge Ankara Adana Balıkesir Afyon Adıyaman Ağrı Antalya Aydın Bilecik Amasya Aksaray Ardahan Bursa Bolu Burdur Artvin Bayburt Batman Eskişehir Çanakkale Gaziantep Bartın Çankırı Bingöl İstanbul Denizli Karabük Çorum Erzurum Bitlis İzmir Edirne Karaman Düzce Giresun Diyarbakır Kocaeli Isparta Manisa Elazığ Gümüşhane Hakkari Muğla Kayseri Mersin Erzincan K.Maraş Iğdır Kırklareli Samsun Hatay Kilis Kars Konya Trabzon Kastamonu Niğde Mardin Sakarya Uşak Kırıkkale Ordu Muş Tekirdağ Zonguldak Kırşehir Osmaniye Siirt Yalova Kütahya Sinop Şanlıurfa Malatya Tokat Şırnak Nevşehir Tunceli Van Rize Yozgat Sivas