İÇİNDEKİLER Sayfa ÖNSÖZ... v İÇİNDEKİLER... vi GENEL EKONOMİ 1. Ekonominin Tanımı ve Kapsamı... 1 1.1. Ekonomide Kıtlık ve Tercih... 1 1.2. Ekonominin Tanımı... 3 1.3. Ekonomi Biliminde Yöntem... 4 1.4. Ekonominin Diğer Bilimlerle İlişkisi... 6 1.5. Ekonomi Biliminin Tarihsel Gelişimi... 8 2. Ekonominin Temel Sorunları ve Ekonomik Sistemler... 15 2.1. Ekonominin Temel Sorunları... 16 2.2. Ekonomik Sistemler... 16 2.2.1. Kapitalist Ekonomik Sistem... 16 2.2.2. Sosyalist Ekonomik Sistem... 17 2.2.3. Karma Ekonomik Sistem... 18 3. Ekonomik Faaliyetleri Etkileyen Faktörler... 21 3.1. Doğal Faktörler... 21 3.2. Demografik Faktörler... 22 3.2.1. Türkiye nin Demografik Özellikleri... 26 3.2.2. Nüfus Teorileri... 29 3.3. Hukuki ve Sosyal Faktörler... 31 3.4. Teknolojik Faktörler... 34 4. Ekonominin Temel Kavramları ve Bölümleri... 35 4.1. İhtiyaç ve Özellikleri... 35 4.2. Mal ve Hizmet Kavramları... 36 4.3. Malların Sınıflandırılması... 36 4.4. Fayda, Değer ve Fiyat... 38 4.5. Üretim... 39 4.6. Üretim Faktörleri... 40 4.7. Ekonominin Ana Bölümleri... 44 4.7.1. Mikroekonomi... 44 4.7.2. Makroekonomi... 45 4.7.3. Mikroekonomi - Makroekonomi İlişkisi... 45 vi
MİKROEKONOMİ 5. Tüketici Teorisi: Tüketici Dengesi ve Fayda Analizi... 47 5.1. Tüketici Kavramı ve Dengesi... 47 5.2. Kardinal Yaklaşımla Tüketici Dengesi... 48 5.2.1. Tek Malın Tüketimi ve Marjinal Fayda Kuramı... 48 5.2.2. İki veya Daha Çok Malın Tüketimi ve Tüketici Dengesi... 49 5.3. Ordinal (Kayıtsızlık Eğrileri) Yaklaşımla Tüketici Dengesi 52 5.3.1. Kayıtsızlık Eğrileri ve Özellikleri... 52 5.3.2. Bütçe Doğrusu ve Özellikleri... 54 5.3.3. Tüketici Dengesi... 56 5.4. Tüketici Dengesinin Değişmesi... 58 5.4.1. Gelirin Değişmesi ve Gelir-Tüketim Eğrisi... 58 5.4.2. Fiyatların Değişmesi ve Fiyat-Tüketim Eğrisi... 59 5.4.3. Fiyat Değişiminin Etkileri... 60 6. Talep Analizi... 63 6.1. Talep Kavramı ve Talebi Etkileyen Faktörler... 63 6.2. Bireysel ve Piyasa Talep Eğrisi... 64 6.3. Talep Kanunu ve Talep Kayması... 65 6.4. Talep Esnekliği... 66 6.4.1. Talebin Fiyat Esnekliği... 66 6.4.1.1. Tanımı ve Hesaplanışı... 66 6.4.1.2. Fiyat Esnekliğinin Yorumu... 68 6.4.1.3. Fiyat Esnekliğinin Mallarla İlişkisi... 70 6.4.1.4. Fiyat Esnekliğinin Toplam Harcama ve Gelir Üzerine Etkisi... 71 6.4.2. Talebin Gelir Esnekliği... 73 6.4.3. Çapraz Esneklik... 74 6.5. Esnekliğin Önemi ve King Kanunu... 75 7. Üretici Teorisi: Üretici Dengesi ve Maliyet Analizi... 76 7.1. Üretici Kavramı ve Üretim Fonksiyonu... 77 7.2. Üretimde Dönemler... 78 7.2.1. Kısa Dönem ve Azalan Verim Yasası... 78 7.2.2. Uzun Dönem ve Ölçeğe Göre Getiri... 81 7.3. Üretim Teknolojisinin Belirlenmesi... 82 7.3.1. Marjinal Verim Yaklaşımıyla Optimal Faktör Bileşimi... 82 7.3.2. Eş Ürün Eğrileri Yaklaşımıyla Optimal Faktör Bileşimi... 84 7.3.2.1. Eş Ürün Eğrileri ve Özellikleri... 84 vii
7.3.2.2. Eş Maliyet Doğrusu ve Özellikleri... 87 7.3.2.3. Üretici Dengesi... 89 7.3.2.4. Üretici Dengesinin Değişmesi ve Büyüme... 90 7.4. Üretim Ölçeğinin Belirlenmesi... 91 7.4.1. Üretim Maliyetleri... 91 7.4.2. Kısa Dönem Maliyetler... 92 7.4.3. Uzun Dönem Maliyetler... 94 7.4.4. İşletme Gelirleri... 96 7.4.5. Optimal İşletme Büyüklüğü... 98 8. Arz Analizi... 101 8.1. Arz Kavramı ve Arzı Etkileyen Faktörler... 101 8.2. Bireysel ve Piyasa Arz Eğrisi... 102 8.3. Arz Kanunu ve Arz Kayması... 103 8.4. Arz Esnekliği... 104 8.5. Arz Esnekliğini Etkileyen Faktörler... 107 8.6. Arz Esnekliğinin Önemi... 108 9. Fiyat Teorisi: Piyasa Dengesi ve Fiyatın Oluşumu... 109 9.1. Piyasa Kavramı ve Çeşitleri... 109 9.2. Tam Rekabet Piyasasında Fiyatın Oluşumu ve Denge... 110 9.2.1. Tam Rekabet Piyasasının Özellikleri... 110 9.2.2. Tam Rekabet Piyasasında Fiyatın Oluşumu... 110 9.2.3. Tam Rekabet Piyasasında Firma Gelirleri... 112 9.2.4. Tam Rekabette Kısa Dönem Firma Dengesi... 113 9.2.5. Tam Rekabette Kısa Dönem Sektör Dengesi... 115 9.2.6. Uzun Dönem Firma ve Sektör Dengesi... 115 9.2.7. Tam Rekabet Piyasasının Sonuçları... 116 9.3. Monopolde Fiyat Oluşumu ve Denge... 117 9.3.1. Monopol Piyasasının Özellikleri... 117 9.3.2. Monopol Çeşitleri... 117 9.3.3. Monopolde Firma Gelirleri... 118 9.3.4. Monopolde Kısa Dönem Denge... 120 9.3.5. Monopolde Uzun Dönem Denge... 121 9.3.6. Monopolde Fiyat Farklılaştırılması... 122 9.3.7. Monopol ve Tam Rekabet Piyasalarının Karşılaştırılması... 123 9.3.8. Monopole Yönelik Eleştiriler... 124 9.4. Monopollü Rekabette Fiyat Oluşumu ve Denge... 125 9.4.1. Monopollü Rekabet Piyasasının Özellikleri... 125 9.4.2. Monopollü Rekabette Kısa Dönem Denge... 126 9.4.3. Monopollü Rekabette Uzun Dönem Denge... 127 9.4.4. Monopollü Rekabet ve Tam Rekabet Piyasalarının viii
Karşılaştırılması... 128 10. Üretim Faktörleri Fiyat Analizi... 131 10.1. Faktör Piyasası... 131 10.2. Faktör Talebi... 131 10.2.1. Faktör Talebinin Özellikleri... 132 10.2.2. Faktör İstihdam Kararının Oluşturulması... 134 10.3. Faktör Arzı... 134 10.4. Üretim Faktörleri ve Fiyatları... 135 10.4.1. Toprak ve Rant... 135 10.4.1.1. Rantın Ortaya Çıkış Nedenleri... 135 10.4.1.2. Diferansiyel ve Mutlak Rant... 136 10.4.2. Emek ve Ücret... 137 10.4.2.1. Emek Arzı ve Talebi... 138 10.4.2.2. Piyasalara Göre Ücret... 140 10.4.3. Kapital ve Faiz... 141 10.4.3.1. Kapital Talebi ve Cari Faiz Oranı... 141 10.4.3.2. Kapital Arzı ve Denge Faiz Oranı... 142 10.4.4. Girişim ve Kâr... 143 10.4.4.1. Kârın Özellikleri... 143 10.4.4.2. Kârın Nedenleri (Kâr Teorileri)... 144 MAKROEKONOMİ 11. Milli Gelir Analizi... 147 11.1. Milli Gelir ve İlgili Kavramlar... 147 11.1.1. Gayri Safi Milli Hasıla... 147 11.1.2. Safi Milli Hasıla... 148 11.1.3. Milli Gelir... 149 11.1.4. Kişisel Gelir ve Harcanabilir Kişisel Gelir... 149 11.1.5. Kişi Başına Milli Gelir... 151 11.1.6. Nominal ve Reel Milli Gelir... 151 11.2. Milli Gelirin Hesaplanması... 152 11.2.1. Ekonomide Kesimler Arasındaki Akımlar... 152 11.2.2. Üretim Yöntemi... 154 11.2.3. Harcama Yöntemi... 155 11.2.4. Gelir Yöntemi... 156 11.3. Milli Gelirin Öğeleri... 156 11.3.1. Tüketim ve Tüketim Fonksiyonu... 157 11.3.2. Tasarruf ve Tasarruf Fonksiyonu... 160 11.3.3. Yatırım ve Yatırım Fonksiyonu... 162 11.4. Denge Milli Gelir Düzeyinin Belirlenmesi... 164 11.4.1. Devlet Faaliyeti Olmayan Kapalı Ekonomide Denge ix
Milli Gelir Düzeyi... 164 11.4.1.1. Çarpan ve Denge Milli Gelir Düzeyi... 166 11.4.1.2. Hızlandıran... 169 11.4.2. Devlet Faaliyeti Olan Kapalı Ekonomide Denge Milli Gelir Düzeyi... 170 11.4.2.1. Devlet Harcamaları ve Milli Gelire Etkisi... 170 11.4.2.2. Vergiler ve Milli Gelire Etkisi... 173 11.4.3. Devlet Faaliyeti Olan Dışa Açık Ekonomide Denge Milli Gelir Düzeyi... 175 11.5. Milli Gelirin Dağılımı... 177 12. Para... 181 12.1. Paranın Tanımı ve Gelişimi... 181 12.2. Paranın İşlevleri ve Özellikleri... 182 12.3. Para Çeşitleri... 183 12.3.1. Mal Para... 183 12.3.2. Madeni Para... 183 12.3.3. Temsili Para... 184 12.3.4. Kağıt Para... 184 12.3.5. Ufaklık (Bozuk) Para... 184 12.3.6. Kaydi Para... 185 12.4. Para Arzı... 186 12.4.1. Para Arzının Kontrolü ve Para Politikası Araçları... 188 12.4.2. Merkez Bankasının Görevleri... 189 12.5. Para Talebi... 189 12.6. Para Piyasasında Denge (Denge Faiz Oranı)... 192 12.7. Paranın Değeri ile İlgili Teoriler... 193 12.7.1. Klasiklerin Miktar Teorisi... 193 12.7.1.1. İşlem Açısından Miktar Teorisi... 194 12.7.1.2. Para Tutumu Açısından Miktar Teorisi... 195 12.7.2. Keynesin Para Teorisi... 195 12.7.3. Monetaristlerin Miktar Teorisi... 196 12.8. Devalüasyon ve Revalüasyon... 197 13. Enflasyon... 199 13.1. Enflasyonun Tanımı... 199 13.2. Enflasyon Türleri... 199 13.2.1. Talep Enflasyonu... 199 13.2.2. Arz Enflasyonu... 201 13.3. Enflasyonun Nedenleri... 202 13.4. Enflasyonun Sonuçları... 203 13.5. Enflasyonla Mücadale Araçları... 204 13.5. Deflasyon... 206 x
13.6. Stagflasyon... 206 14. İstihdam ve İşsizlik... 207 14.1. İstihdam ve İlgili Kavramlar... 207 14.2. İstihdam ve Nüfusla İlişkisi... 208 14.3. İşsizlik ve Türleri... 209 14.4. İşsizlik ile Enflasyon Arasındaki İlişki... 210 14.5. İstihdam Teorileri... 211 14.6. İstihdam ve Milli Gelirle İlişkisi... 213 14.7. İsithdam Düzeyi (Emek Piyasasında Denge)... 214 14.7.1. Klasiklerin Tam İstihdam Dengesi... 215 14.7.2. Keynesin Eksik İstihdam Dengesi... 216 15. Ekonomik Büyüme ve Kalkınma... 219 15.1. Ekonomik Büyüme ve Kalkınma Kavramları... 219 15.2. Ekonomik Büyümeyi ve Kalkınmayı Etkileyen Faktörler 220 15.3. Az Gelişmiş Ülkelerin Özellikleri ve Kalkınma... 221 15.4. Ekonomik Büyümenin ve Kalkınmanın Ölçülmesi... 223 15.5. Ekonomik Büyüme Teorileri... 225 15.6. Harrod-Domar Modeli ve Dengeli Ekonomik Büyüme... 226 15.7. Türkiye de Ekonomik Kalkınmanın Planlanması... 229 KAYNAKLAR... 233 xi