DOĞU TİMOR ÜLKE PROFİLİ

DOĞU TİMOR ÜLKE PROFİLİ Hazırlayan: Ayşe Oya BENLİ ÖZBAŞ İhracatı Geliştirme Uzmanı T.C. Ekonomi Bakanlığı İhracat Genel Müdürlüğü 2015

İÇİNDEKİLER 1. TEMEL SOSYAL GÖSTERGELER... 3 2. TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER... 3 3. DIŞ TİCARETİ... 4 3. 1. DIŞ TİCARET GÖSTERGELERİ... 4 3. 2. ÜRÜNLER İTİBARİ İLE DIŞ TİCARETİ... 4 3. 2. 1. İhraç Ettiği Başlıca Ürünler... 4 3. 3. 2. İthal Ettiği Başlıca Ürünler... 7 3. 3. BAŞLICA ÜLKELER İTİBARI İLE DIŞ TİCARETİ... 9 3. 3. 1. İhracat Yaptığı Başlıca Ülkeler... 9 3. 3. 2. İthalat Yaptığı Başlıca Ülkeler... 9 3. 4. TÜRKİYE İLE TİCARET... 10 3. 4. 1. Türkiye Doğu Timor Dış Ticaret Değerleri... 10 3. 4. 2. Türkiye nin Doğu Timor a İhracatında Başlıca Ürünler... 11 3. 4. 3. Türkiye nin Doğu Timor dan İthalatında Başlıca Ürünler... 12 2

1. TEMEL SOSYAL GÖSTERGELER Devletin Adı Başkenti Yönetim Biçimi Resmi Dili Timor-Leste Demokratik Cumhuriyeti Dili Parlamenter Demokrasi Portekizce ve Tetum Nüfus 1.201.542 Yüzölçümü Dini 14.874 km² Katolik Hıristiyan, Protestan, Müslüman ve diğer yerel dinler Para Birimi ABD Doları Kaynak: CIA The World Factbook 2. TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER 2010 2011 2012 2013 2014* 2015* GSYİH (milyar $) 4.2 5.7 6.3 6.1 5.7 5.8 Reel GSYİH Büyüme (%) 9,4 12,0 9,2 8,4 9,0 8,8 Nüfus (milyon) 1.0 1.1 1.1 1.1 1.2 1.2 Tüketici Fiyat Enflasyonu (ort, %) 4,5 11,7 13,0 10,6 9,4 8,0 Kaynak: IMF *: tahmini 3

3. DIŞ TİCARETİ 3. 1. DIŞ TİCARET GÖSTERGELERİ (1.000 ABD Doları) YILLAR İHRACAT İTHALAT HACİM DENGE 2003 6.446 137.886 144.332-131.440 2004 52.126 87.984 140.110-35.858 2005 74.253 91.714 165.967-17.461 2006 37.199 110.479 147.678-73.280 2007 30.709 113.896 144.605-83.187 2008 169.713 336.477 506.190-166.764 2009 104.569 367.667 472.236-263.098 2010 71.897 907.340 979.237-835.443 2011 152.076 606.907 758.983-454.831 2012 656.892 690.111 1.347.003-33.219 2013 567.284 479.988 1.047.272 87.296 Kaynak : ITC-Trademap 3. 2. ÜRÜNLER İTİBARİ İLE DIŞ TİCARETİ 3. 2. 1. İhraç Ettiği Başlıca Ürünler (1.000 ABD Doları) GTİP ÜRÜNLER 2011 2012 2013 GENEL TOPLAM 152.076 656.892 567.284 2709 0901 2711 Ham petrol (petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar) 34.549 604.486 542.845 Kahve, kahve kabuk ve kapçıkları, içinde herhangi bir oranda kahve bulunup kahve yerine kullanılan ü 27.252 11.900 10.433 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 50.414 30.704 6.359 7602 Alüminyum döküntü ve hurdaları 291 517 1.059 8483 Transmisyon milleri, kranklar; yatak kovanları ve mil yatakları; dişliler ve sistemleri;vidalar;diş - 10 760 4

8424 1211 9403 8517 Sıvı veya tozları püskürtmeye, dağıtmaya mahsus mekanik cihaz, yangın söndürme cihazları, yangın ve - 2 749 Bitki ve bitki kısımları (esas olarak parfümeride, eczacılıkta vs. Kullanılan) 942 447 Diğer mobilyalar ve bunların aksam ve parçaları 26 8 306 Telefon cihazları, ses, görüntü veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar 835 48 279 7326 Demir veya çelikten diğer eşya: - 14 239 1515 Diğer bitkisel sabit yağlar ve bunların fraksiyonları (kimyasal olarak değiştirilmemiş) 155 173 225 8407 Kıvılcım ile ateşlemeli içten yanmalı doğrusal veya döner pistonlu motorlar (patlamalı motor) 103 4 223 8609 Bir veya daha fazla taşıma şekline göre özel olarak yapılmış ve donatılmış konteynerler - 27 220 8542 Elektronik entegre devreler 149 103 172 9022 X, alfa, beta veya gama ışınlı cihazlar, x ışınlı tüpler ve jeneratörler ve muayene için kullanılan 93-164 3926 Plastikten diğer eşya 5 114 145 7204 Dökme demirin, demirin veya çeliğin döküntü ve hurdaları veya bunların eritilmesi ile elde dilmiş kü 642 345 124 1401 Özellikle örgü için kullanılan türdeki bitkisel maddeler 105 106 9014 Pusulalar; diğer seyrüsefer alet ve cihazları 24 19 104 8803 88.01 ve 88.02 pozisyonlarındaki hava taşıtlarının aksam ve parçaları 6 103 97 6306 Vagon ve mavna örtüleri, tente ve dış storlar; çadır; kayıklara,deniz veya kara taşıtlarına mahsus y 2 1 93 4011 Kauçuktan yeni dış lastikler - - 77 8479 Kendine özgü bir fonksiyonu olan diğer makinalar ve mekanik cihazlar 12 17 74 8543 Kendine has fonksiyonlu diğer elektrikli makina ve cihazlar 2 11 72 8537 Elektrik kontrol, dağıtım tabloları, 5

9506 9026 8471 7207 8525 2835 4819 9030 8309 panolar, konsollar, kabinler, diğer mesnetler ve sayısal kontro - - 66 Kültür fizik, jimnastik, atletizm vb mahsus eşya ve malzeme; yüzme havuzları ve küçük oyun havuzları - - 64 Sıvı ve gazların akış, seviye, basınç ve diğer özelliklerini ölçmeye veya muayenesine mahsus alet ve 1 61 60 Otomatik bilgi işlem mak. Bunlara ait birimler; manyetik veya optik okuyucular, verileri koda dönüşt 36 24 55 Demir veya alaşımsız çelikten yarı mamuller - 51 Radyo veya televizyon yayınlarına mahsus verici cihazlar, televizyon kameraları, dijital ve görüntü 4 4 48 Fosfinatıar, fosfonatlar, fosfatlar ve poıifosfatlar - 45 Kağıttan, kartondan, selüloz vatkadan veya selüloz lif tabakalarından kutu, mafhaza, torba vb. 7 1 39 Osiloskop, spektrum analizörleri vb cihazlar; alfa, beta, gama, x-ışını, kozmik ve diğer ışınları öl 1 13 37 Her türlü tıpalar, şişeler için kapsüller, yırtılabilen kapsüller, dişli kapaklar, kapak plakaları, 26 7 35 1006 Pirinç 21-35 4407 Uzunlamasına kesilmiş, biçilmiş ağaç; kalınlık > 6 mm 646 86 31 2712 Vazelin, parafin, petrol mumu, yağlı mum, ozakerit, linyit mumu, turb mumu vb. - - 28 8413 Sıvılar için pompalar (ölçü tertibatı olsun olmasın) ve sıvı elevatörleri 34.549 604.486 542.845 7311 Demir veya çelikten sıkıştırılmış veya sıvı hale getirilmiş gazlar için kaplar 27.252 11.900 10.433 Kaynak: ITC-Trade Map 6

3. 3. 2. İthal Ettiği Başlıca Ürünler (1.000 ABD Doları) GTİP ÜRÜNLER 2011 2012 2013 GENEL TOPLAM 367.667 907.340 588.429 2710 Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar 606.907 690.111 479.988 6309 Kullanılmış giyim eşyası ve kullanılmış diğer eşya 25.185 53.908 37.685 8704 Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar 17.949 30.023 34.430 2523 Çimento 12.403 10.570 15.755 8703 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak üzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar (yarış 10.597 13.119 14.499 8429 Buldozerler, greyderler, toprak tesviye makinaları, skreyperler, mekanik küreyiciler, ekskavatörler, 29.059 23.377 14.410 2202 Sular (mineral ve gazlı sular dahil) ve alkolsüz diğer içecekler (tatlandırıcılı, lezzetlendirilmiş) 8.033 5.899 13.256 0207 Kümes hayvanlarının etleri ve yenilen sakatatı (taze, soğutulmuş veya dondurulmuş) 8.690 12.448 11.996 2402 Tütün/tütün yerine geçen maddelerden purolar, sigarillolar ve sigaralar 10.566 9.287 11.227 1902 Makarnalar ve kuskus 9.315 11.111 11.205 1511 Palm yağı ve fraksiyonları (kimyasal olarak değiştirilmemiş) 9.036 11.345 10.450 8711 Motosikletler (mopedler dahil) ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar (sepetli olsun olm 17.237 8.856 10.009 8517 Telefon cihazları, ses, görüntü veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar 7.693 9.101 9.467 1101 Buğday unu/mahlut unu 6.232 15.637 8.074 7308 Demir veya çelikten inşaat ve inşaat aksamı, inşaatta kullanılmak üzere hazırlanmış demir veya çelik 6.482 7.205 7.537 2203 Biralar (malttan) 18.941 11.532 7.454 1701 Kamış/pancar şekeri ve kimyaca saf sakkaroz (katı halde) 6.366 7.711 7.197 8537 Elektrik kontrol, dağıtım tabloları, panolar, konsollar, kabinler, diğer mesnetler ve sayısal kontro 3.998 6.834 6.113 8427 Forkliftler; kaldırma ve elleşleme tertibatı olan diğer yük arabaları 6.827 1.406 5.797 7

9406 Prefabrik yapılar 2.734 5.401 5.789 7210 Demir veya alaşımsız çelikten yassı hadde mamulleri, genişliği 600 mm veya daha fazla olanlar (kapla 1.225 6.704 5.500 4011 Kauçuktan yeni dış lastikler 2.572 6.021 5.496 2101 Kahve, çay ve paraguay çayı hülasası, esans, konsantreleri ve müstahzarları 4.078 4.463 5.136 1905 Ekmek, pasta, kek, bisküvi ve diğer ekmekçi mamüller, hosti, boş ilaç kapsülü mühür güllacı, pirinç 3.583 4.460 5.079 7326 Demir veya çelikten diğer eşya: 4.622 5.895 4.902 7214 Demir veya alaşımsız çelikten çubuklar (dövülmüş, sıcak haddelenmiş, haddeleme işleminden sonra buru 5.735 5.789 4.899 9403 Diğer mobilyalar ve bunların aksam ve parçaları 6.500 4.886 4.541 8544 İzole edilmiş teller, kablolar ve diğer elektrik iletkenler; tek tek kaplanmış liflerden oluşan fibe 3.988 5.316 4.254 2201 Sular (tabii ve suni mineral sular ve gazlı sular dahil) (tatlandırıcısız, lezzetlendirilmemiş) 11.330 5.299 4.135 0403 Yayık altı süt, pıhtılaşmış süt ve krema,yoğurt,kefir veya diğer fermente edilmiş veya asitliği artt 5.911 1.872 3.879 2403 Homonize edilmiş tütün ve tütün yerine geçen madde hülasaları ve esansları 2.960 3.513 3.729 3003 Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere karıştırılmış ilaçlar (dozsuz) 1.597 3.204 3.702 3402 Yıkama, temizleme müstahzarları (sabunlar hariç) 272 1.024 3.474 7314 Demir veya çelik tellerden mensucat, ızgara, ağ ve kafeslikler; demir veya çelikten metal depluvayye 2.319 2.480 2.875 8708 Karayolu taşıtları için aksam, parça ve aksesuarlar 1.036 1.451 2.845 3004 Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış) 3.070 2.724 2.783 1601 Etten, sakatattan/kandan yapılmış sosisler vb. Ürünler 2.959 2.066 2.675 8471 Otomatik bilgi işlem mak. Bunlara ait birimler; manyetik veya optik okuyucular, verileri koda dönüşt 1.942 2.595 2.582 3926 Plastikten diğer eşya 3.326 1.909 2.521 3006 Tarifenin başka yerinde yer almayan eczacılık eşyası ve müstahzarları 1.337 2.332 2.510 Kaynak: ITC-Trade Map 8

3. 3. BAŞLICA ÜLKELER İTİBARI İLE DIŞ TİCARETİ 3. 3. 1. İhracat Yaptığı Başlıca Ülkeler (1.000 ABD Doları) SIRA ÜLKELER 2011 2012 2013 GENEL TOPLAM 152.076 656.892 567.284 1 Kore 39.710 114.430 185.471 2 Tayland 48 42 181.356 3 Singapur 48.632 433.208 178.932 4 Japonya 13.869 92.145 7.344 5 Almanya 19.080 7.046 5.185 6 Avustralya 1.185 1.604 2.164 7 Kanada 393 1.041 1.728 8 Malezya 206 1.069 1.259 9 Portekiz 1.429 1.500 1.046 10 Hindistan 22.238 192 596 11 Hollanda 11 34 436 12 ÇHC 1.743 688 397 13 Yeni Zelanda 87 198 371 14 Endonezya 1.425 633 274 15 Meksika 253 294 132 Kaynak: ITC-Trade Map 3. 3. 2. İthalat Yaptığı Başlıca Ülkeler (1.000 ABD Doları) SIRA ÜLKELER 2011 2012 2013 GENEL TOPLAM 606.907 690.111 479.988 1 Endonezya 220.095 258.169 246.291 2 Singapur 114.204 99.135 79.463 3 ÇHC 70.433 62.474 47.307 4 Avustralya 30.563 26.498 21.486 5 Malezya 4.178 9.017 19.893 6 Kore 8.224 9.907 13.611 7 Tayland 16.018 15.848 12.387 9

8 Tayvan 147 77 11.883 9 Portekiz 6.822 9.751 9.289 10 Japonya 9.780 9.213 4.842 11 Brezilya 924 2.576 2.834 12 Hindistan 4.943 4.646 2.506 13 Belçika 191 428 1.813 14 ABD 8.146 1.137 1.365 15 Yeni Zelanda 192 377 719 Kaynak: ITC-Trade Map 3. 4. TÜRKİYE İLE TİCARET 3. 4. 1. Türkiye Doğu Timor Dış Ticaret Değerleri (1.000 ABD Doları) YILLAR İHRACAT İTHALAT HACİM DENGE 2002 0 37,73 37,73-37,73 2003 62,17 0 62,17 62,17 2004 0 3,93 3,93-3,93 2005 330,24 0 330,24 330,24 2006 277,69 0 277,69 277,69 2007 2008 23,75 0 23,75 23,75 2009 70,22 0 70,22 70,22 2010 2,11 0 2,11 2,11 2011 6,86 0 6,86 6,86 2012 4,07 0,182 4,25 3,89 2013 72,44 0 72,44 72,44 2014 51,3 0 51,3 51,3 Kaynak: ITC-Trademap 10

3. 4. 2. Türkiye nin Doğu Timor a İhracatında Başlıca Ürünler (ABD Doları) GTİP ÜRÜNLER 2012 2013 2014 GENEL TOPLAM 4.068 72.444 51.304 1101 Buğday unu/mahlut unu - 18.960 2009 Meyve ve sebze suları (fermente edilmemiş, alkol - 35.633 33.691 katılmamış) 2202 Sular (mineral ve gazlı sular dahil) ve alkolsüz - 12.920 17.483 diğer içecekler (tatlandırıcılı, lezzetlendirilmiş) 4202 Deri ve köseleden sandık, bavul, valiz, evrak 108 - - çantası, seyahat eşyası, kılıf vb. 5702 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli - 747 - maddelerden diğer yer kaplamaları 6201 Erkek veya erkek çocuk için palto, kaban, kolsuz - - 130 ceket, pelerin, anorak (kayak ceketleri dahil), rüz 6304 Diğer mefruşat eşyası (94.04 pozisyonundakiler 3.850 - - hariç) 7013 Sofra, mutfak, tuvalet, yazıhane, ev tezyinatı ve - 2.937 - benzeri işler için cam eşya 7323 Demir veya çelikten sofra, mutfak veya diğer ev - 586 - işlerinde kullanılan eşya ve aksamı, yün, sünger, el 9403 Diğer mobilyalar ve bunların aksam ve parçaları - 661-9614 Pipolar (pipo lüleleri dahil), puro ve sigara 110 - - ağızlıkları ve bunların aksam ve parçaları 1101 Buğday unu/mahlut unu - 18.960-2009 Meyve ve sebze suları (fermente edilmemiş, alkol katılmamış) 2202 Sular (mineral ve gazlı sular dahil) ve alkolsüz diğer içecekler (tatlandırıcılı, lezzetlendirilmiş) 4202 Deri ve köseleden sandık, bavul, valiz, evrak çantası, seyahat eşyası, kılıf vb. 5702 Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları Kaynak: ITC-Trademap - 35.633 33.691-12.920 17.483 108 - - - 747-11

3. 4. 3. Türkiye nin Doğu Timor dan İthalatında Başlıca Ürünler (ABD Doları) GTİP ÜRÜNLER 2012 2013 2014 GENEL TOPLAM 182 - - 8471 Otomatik bilgi işlem mak. bunlara ait birimler; manyetik veya optik okuyucular, verileri koda dönüştüren Kaynak: ITC-Trademap 182 - - 12