KAR YAĞDI BÖYLE OLDU!.. TÜRK-ĐŞ ĐŞ Haber Bülteni Türkiye Đşçi Sendikaları Konfederasyonu Bayındır Sokak No:10 Kızılay Ankara Tel:433 31 25-29 Faks:433 85 80 433 68 09 ŞUBAT 2008 AÇLIK ve YOKSULLUK SINIRI AÇLIK SINIRI 715.- YTL, YOKSULLUK SINIRI 2.329.- YTL 26 Şubat 2008 MUTFAK ENFLASYONU AYLIK YÜZDE 3,01 ve ONĐKĐ AYLIK YÜZDE 13,70 ORANINDA SEBZE-MEYVE FĐYATINDAKĐ ARTIŞ MUTFAĞI VURDU TÜRK-ĐŞ in her ay düzenli olarak yapılan açlık ve yoksulluk sınırı çalışmasının Şubat 2008 ayı sonuçlarına göre, dört kişilik bir aile için hesaplanan açlık sınırı 714,92 YTL ve yoksulluk sınırı 2.328,73 YTL tutarına ulaştı. Tablo 1: Dört Kişilik Ailenin Açlık ve Yoksulluk Sınırı (YTL/Ay) Şubat 2007 Aralık 2007 Ocak 2008 Şubat 2008 Yetişkin Đşçi 173,28 191,12 192,48 198,12 Yetişkin Kadın 145,92 159,72 160,97 166,23 15 19 Yaş Grubu Çocuk 182,99 200,54 202,00 207,60 4 6 Yaş Grubu Çocuk 126,56 136,66 138,56 142,98 Açlık Sınırı 628,75 688,05 694,01 714,92 Yoksulluk Sınırı 2.048,05 2.241,22 2.260,63 2.328,73 * Gıda harcaması tutarı, yuvarlama nedeniyle, toplamda farklı olabilmektedir. Olumsuz hava şartlarının etkisiyle ortalama sebze-meyve fiyatlarında bir önceki aya göre yüzde 15,90 oranında meydana gelen artış mutfak harcamasına olumsuz yansıdı. Toplam gıda harcamasındaki fiyat artışı aylık yüzde 3,01 ve oniki aylık yüzde 13,70 olarak hesaplandı. Şubat ayı mutfak enflasyonunda görülen yüksek oranlı artışın bir nedeni kış şartları olmakla beraber, meyve-sebze fiyatlarındaki artış dikkate alınmadığında bile gıda fiyatlarındaki artış yüzde 1,85 düzeyindedir. Bu bakımdan, Şubat ayında gerçekleşen fiyat artışını kar ile sınırlı gören yaklaşımın yanıltıcı olacağı dikkate alınmalıdır.
Gıda harcaması tutarındaki artış çalışanların geçim koşullarını yine olumsuz etkiledi. Çalışanlar, sadece mutfak harcaması için önceki aya göre 20,91 YTL daha fazla harcama yapmak durumunda kaldı. Gıda ile birlikte kira, ulaşım, elektrik, su, yakıt ve benzeri diğer zorunlu harcamaları için aile bütçesinden önceki aya göre 68,10 YTL tutarında ek harcama yapma gereği ortaya çıktı. Oysa toplumun dar ve sabit gelirli kesimlerin büyük çoğunluğuna yılın ilk altı ayı için öngörülen ücret-maaş artışı günde 50 kuruşluk artışla sınırlı kaldı. Böylece -resmi verilere göre- milyonlarla ifade edilen yoksul kesimlerin hayat şartları daha da ağırlaştı. Gıda endeksindeki değişim son aylarda artış eğilimindedir. Yoksul kesimlerin harcamalarında ağırlıklı yer oluşturan gıda fiyatlarındaki artış eğilimi bu yönde devam ederse, yoksulluk daha da yaygınlaşacaktır. 2 Temel gıda maddelerindeki fiyatlara ilişkin TÜRK-ĐŞ in verileri temel alındığında Şubat 2008 ayı itibariyle değişim şöyledir: Ankara da yaşayan dört kişilik bir ailenin gıda için yapması gereken asgari harcama tutarı bir önceki aya göre yüzde 3,01 oranında arttı. Gıda harcaması tutarında yılın ilk iki ay itibariyle artış yüzde 3,91 dir. Gıda harcaması tutarındaki artış son oniki ay itibariyle yüzde 13,70 oldu. Yıllık ortalama artış ise yüzde 11,55 oranındadır. Tablo 2: Gıda Harcamasındaki Değişim Şubat Şubat Şubat Şubat 2005 2006 2007 2008 bir önceki aya göre değişim oranı (%) 0,62 1,26 1,75 3,01 bir önceki yılın Aralık ayına göre değişim oranı (%) 1,81 2,23 2,20 3,91 bir önceki yılın aynı ayına göre değişim oranı (%) 10,21 6,09 13,27 13,70 12 aylık ortalamalara göre değişim oranı (%) 8,30 8,38 10,45 11,55 Gıda harcaması çalışmasına temel alınan beslenme kalıbında yer alan bazı ürünlerin fiyatlarında Şubat 2008 itibariyle gözlenen değişim ise şu şekilde olmuştur:
Süt, yoğurt, peynir grubunda; bazı süt markalarında geçmiş aya göre düşük de olsa gerileme sözkonusu olurken, yoğurt fiyatı değişmemiş, ancak peynir fiyatı yüzde ortalamada yüzde 18 oranında artmıştır. Et, tavuk, balık, sakatat, bakliyat gibi ürünlerin bulunduğu grupta; et fiyatı bu ay yine değişmemiştir. Tavuk fiyatı ise artarken yumurta fiyatı aynı kalmıştır. Balık fiyatları çeşitlerine göre farklı fiyatlarda olmasına karşın ortalamada artmış, sakatat fiyatı aynı kalmıştır. Bakliyat ürünlerinin (kuru fasulye, nohut, mercimek, barbunya vb.) bir çoğunun fiyatındaki artış dikkati çekmiştir. Geçtiğimiz ay KDV indiriminin etkisiyle düşük düzeyde de olsa fiyatlarda gerileme sözkonusu olurken, bu ay kuru fasulye, nohut, kırmızı mercimek fiyatında yüzde 6-18 arasında değişen oranda artış tespit edilmiştir. Meyve-sebze grubu ortalama fiyatı geçtiğimiz aya göre yüzde 15,90 oranında yükselmiştir. Ortalama meyve kilogram fiyatı 2,26 YTL olarak hesaplanırken, ortalama sebze kilogram fiyatı 2,30 YTL ve ortalama meyve fiyatı 2,18 YTL olmuştur. Bu ay gıda harcama tutarında gerçekleşen yükselmede yine sebzemeyve fiyatındaki artışın etkisi görülmüştür. Hesaplamada -her zaman olduğu gibi- pazarda yoğun olarak bulunan ve satılan ürünler temel alınmıştır. Ancak soğukların etkisiyle, özellikle pazar yerlerinde çoğu tezgahın açılmadığı gözlemlenmiştir. Ekmek, pirinç, un gibi ürünlerin bulunduğu grupta; ekmek fiyatı aynı kalmış, pirinç, un, bulgur fiyatı artmıştır. Geçtiğimiz ay fiyatı artan irmikte bu ay bir fiyat değişimi görülmemiştir. Son grup içinde yer alan gıda maddelerinden; tereyağı fiyatı bazı markalarda rekabete bağlı olarak gerilemiş, margarin ve ayçiçek yağı fiyatı aynı kalmış, ancak zeytinyağı fiyatı yüzde 5 oranında artmıştır. Siyah ve yeşil zeytin fiyatında gerileme görülürken; baharat (kimyon, nane, karabiber, vb) ürünleri fiyatı aynı kalmış, yağlı tohum ürünlerinden (ceviz, fındık, fıstık, ayçekirdeği vb) fındık fiyatı gerilemiş, fıstık fiyatı artmıştır. Bal, pekmez, tuz fiyatı artan ürünler arasında yer alırken, şeker fiyatında rekabete bağlı olarak bazı markalarda biraz gerileme olmuştur. Benzeri durum çay fiyatında artış yönünde olmuştur. Ihlamur ve salçanın fiyatı ise bu ay aynı kalmıştır. 3 enisbagdadioglu@ttmail.com
4 AÇIKLAMALAR Çalışanların, kendilerine ve ailelerine saygın yaşam düzeyi sağlayacak bir gelir elde atmaları esastır. Yoksulluk, genel anlamıyla, insanların temel ihtiyaçlarını karşılayamama durumu olarak tanımlanmaktadır. Yoksulluk sınırı tutarı, bir ailenin, insan onurunun gerektirdiği zorunlu ihtiyaçları karşılayabilmesi için yapması gereken harcama düzeyidir. Türkiye de bu konuda düzenli bir çalışma bulunmamaktadır. TÜRK-ĐŞ, varolan bu eksikliği gidermek amacıyla, Aralık 1987 dan bu yana düzenli olarak her ay, gıda harcaması tutarını ve buradan hareketle açlık ve yoksulluk sınırını açıklamaktadır. Türkiye de yoksulluk sınırı ve yoksulluğun boyutları ile ilgili ilk resmi çalışma TÜĐK tarafından 14 Nisan 2004 günü açıklanan 2002 Yoksulluk Çalışması dır. Çalışanların, kendilerine ve ailelerine yetecek bir ücret almaları gereği açıktır. Ancak temel ihtiyaçların karşılanabilmesini sağlayacak ve refahtan pay almasını mümkün kılacak ücretin hesabı nasıl yapılacaktır? Đşçinin yaşam standardını sürdürmesi ya da iyileştirmesi için gerekli olan tutar ne kadar olmalıdır? Kuşkusuz bu ve benzeri soruların cevabını vermek kolay değildir. gerekli olacak tutarın hesabı, yaşam standardı ve tüketim alışkanlıklarına da bağlı olarak kişiden kişiye, hatta ülkeden ülkeye farklılıklar göstermektedir. Đşçinin ailesiyle birlikte, insan onuruna yaraşır bir yaşam düzeyi sağlayabilecek harcama tutarını belirlemek için yapılabilecek hesaplamalardan biri, beslenmeye ilişkin ihtiyaçların belirlenmesidir. Dengeli beslenebilmek için, yetişkinlerin ihtiyaç duyacağı kalori miktarı ile çocukların yaşlarına göre gerekli olan kalori miktarının ne olması gerektiği hakkında bilimsel araştırmalar yapılmıştır. Sağlığın korunabilmesi için bu kalorileri sağlayacak besin miktarları yanısıra, gerekli protein, yağ ve karbonhidrat miktarları konusunda da belirlemelerde bulunulmuştur. Bu kapsamda, farklı büyüklükteki aileler için toplam besin ihtiyacı hesaplanabilmektedir. TÜRK-ĐŞ in bu çalışmasında, dört kişilik bir ailenin, bilimsel olarak belirlenmiş beslenme kalıbı temel alınmaktadır. Anılan beslenme kalıbı, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Teknolojisi Yüksek Okulu ndan sağlanmıştır. Günlük kalori ihtiyacının hesabında, hem yetişkin kişiler hem de genç ve çocuk nüfus dikkate alınmaktadır. Buna göre yetişkin işçi için 3500, yetişkin kadın için 2300, 15 19 yaş grubundaki erkek çocuk için 3200 ve 4 6 yaş grubundaki çocuk için 1600 kalorilik liste temel alınmıştır. Çalışmada kullanılan besin grubunda şu besin maddeleri yer almaktadır: Birinci grupta; süt, yoğurt, peynir, ikinci grupta; et, tavuk, balık, sakatat ürünleri, yumurta, kuru bakliyat (nohut, mercimek, kuru fasulye, barbunya vb), üçüncü grupta; meyve ve sebze, dördüncü grupta; ekmek, makarna, pirinç, bulgur, un, irmik, diğer tahıl unları, beşinci grupta; tereyağı, margarin, ayçiçek yağı, zeytinyağı, zeytin, yağlı tohum (ceviz, fındık, fıstık vb), şeker, reçel, marmelat, bal, pekmez, tuz, baharat (kimyon, karabiber, pul biber, nane vb), çay, ıhlamur, salça
Dört kişilik bir ailenin fizyolojik ihtiyaçları ile tutarlı, yeterli ve dengeli beslenmesini sağlamak için gerekli olan kalori sayısı ve bunu karşılayacak besinlerin cins ve miktarı temel alınarak, Ankara da çalışanların yoğun olarak alışveriş yaptıkları market ve semt pazarları ayda iki-üç kez dolaşılarak fiyatlar derlenmekte ve yapılması gereken asgari düzeydeki gıda harcaması tutarı hesaplanmaktadır. Açlık Sınırı dört kişilik bir ailenin, sağlıklı ve dengeli beslenebilmesi için bir ayda gıda için yapması gereken asgari harcama tutarını tanımlamaktadır. Đnsan onuruna yaraşır düzeyde yaşam sürdürebilmek için gereken harcama tutarı, hiç kuşku yok ki, gıda ile sınırlı değildir. Gıda harcaması yanında gıyım, konut, ulaşım ve diğer ihtiyaçlar için gerekli tutarın da ayrıca hesaplanması gerekmektedir. Yoksulluk sınırı zorunlu ihtiyaçlar için yapılması gereken toplam harcama tutarını ifade atmaktadır. Gıda dışındaki zorunlu harcamaların tutarını ayrıntılı olarak ve tek tek hesaplamak için kullanılabilecek, beslenme kalıbı benzeri bir bilimsel ve objektif yöntem -maalesefmevcut değildir. Bu tutarın hesaplanmasında, genellikle aile bütçesi yöntemi kullanılmaktadır. Ailelerin elde attığı geliri ve temel ihtiyaçları için yaptıkları harcamaları gösteren çalışmalardan yararlanılarak bir hesaplama yapılabilmektedir. diğer bir ifadeyle, ailelerin toplam harcamaları içindeki gıda payı temel alınarak gıda dışı harcamalara ulaşılmaktadır. Türkiye Đstatistik Kurumu (TÜĐK) tarafından, aile bütçesine yönelik anket çalışması yapılmaktadır. TÜĐK, ülke genelinde yaptığı anket ile ailelerin elde attığı geliri ve tüketim harcamalarını bulmaktadır. TÜĐK in 2003 2004 Hanehalkı tüketim Harcamaları Anketi ne göre gıda harcamaları nın toplam tüketim harcamaları içindeki payı yüzde 30,70 oranındadır. TÜRK-ĐŞ çalışması sonucu açıklanan yoksulluk sınırı tutarı, işçinin eline geçmesi gereken ücret düzeyi değildir. Bu değerlendirme eksik bir yaklaşımın ifadesidir. Yoksulluk sınırı tutarı, ailenin yapması gereken insan onurunun gerektirdiği harcama düzeyidir ve bir bakıma, haneye girmesi gereken toplam gelirin alt sınırını ortaya koyan önemli bir göstergedir. Ancak çoğu zaman, ücretli çalışan ailenin tek gelir kaynağı olduğundan yoksulluk sınırı tutarı olması gereken ücret düzeyi olarak görülmektedir. TÜRK-ĐŞ in bu çalışmasıyla hesaplanan gıda harcama tutarında, aylar ve yıllar itibariyle meydana gelen değişimi yansıtan oranları enflasyon verisi olarak değerlendirmek de ihtiyatlı bir yaklaşımı gerektirmektedir. Konfederasyonumuzun yirmibir yıldan bu yana her ay düzenli olarak yaptığı gıda harcaması tutarındaki değişim, bir bakıma TÜĐK in açıkladığı tüketici fiyatlarındaki değişimin yönünü ortaya koyan öncü gösterge niteliğindedir. Nitekim 1988 2007 yıllarını kapsayan dönemdeki TÜĐK tüketici fiyatları endeksi ndeki artış ile birlikte tüketici fiyatları içinde önemli alt harcama grubu olan gıda harcamaları ndaki yıllık ortalama değişim TÜRK-ĐŞ in gıda harcaması ile kıyaslandığında -neredeyse- paralel bir gelişme hemen dikkati çekmektedir. Ancak, yinelemek gerekir ki, bu çalışma, tüketici fiyatları endeksi olarak değerlendirilmemelidir. 5 TÜĐK 2005 yılı için bu oranı yüzde 28,3 ve 2006 yılı için yüzde 28,5 olarak hesaplamıştır.
6 Dar gelirli ailelerin elde attığı gelirin yeterli ve dengeli beslenme için gerekli harcamaları bile karşılayabilecek düzeyde olmadığı açıktır. aileler, düşük düzeydeki geliriyle beslenme ve beslenme dışı harcamaları karşılayabilmek için çeşitli malların fiyatlarını da dikkate alarak tüketim malları arasında tercihte bulunmak zorunda kalmaktadır. Çoğu zaman fiyatı yüksek olan gıda maddeleri yerine fiyatı düşük olan gıda maddelerini seçmektedir. Bu durumda olan aileler, büyük bir olasılıkla beslenme dışı harcamalarının (kıra, ulaşım, yakıt, elektrik ve benzerleri) bir kısmını da beslenme harcamalarından kısarak elde edebilmektedir. Sonuçta, gelir düzeyinin düşük ve yetersiz olması, dar gelirli kışı ve ailelerin sağlıksız ve dengesiz beslenme yapmasına yol açmaktadır. TÜRK-ĐŞ tarafından hesaplanan açlık ve yoksulluk sınırı tutarları ile elde edilen gelir arasındaki fark, çalışanların içinde bulunduğu geçim sıkıntısının boyutlarını ortaya koyan onamlı bir gösterge olmaktadır.