1
Bursa Büyükşehir Kitaplığı Bursa nın Köklü Eğitim Kurumları Tophane Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi (Hamidiye Sınai Mektebi) www.bursa.bel.tr Proje Koordinatörü Aziz ELBAS Ahmet ERDÖNMEZ Proje Yürütücüleri Işık Demir - Sibel Gök - Aysun Yedikardeş Cengiz Bütün - Yeliz Mutlu - Cemil Menteşe Proje Danışmanı Prof. Dr. Yusuf Oğuzoğlu Katkıda Bulunanlar Faik Kaymaz (Okul Müdürü) Rahmi Özyiğit (Eski Okul Müdürü) Mustafa Doğru Selma Güler Mehmet Çallı Arşiv Bursa Büyükşehir Belediyesi Belgeliği Tophane Teknik ve Ensdüstri Meslek Lisesi Arşivi Tasarım www.decworld.net Basım Yılı ve Yeri ISBN 978-605-88999-5-7 2011 Bursa Kültür A.Ş. Bu kitabın tüm yayın hakları Bursa Kültür A.Ş. ye aittir. Yazılı izin olmadan kısmen ya da tamamen yeniden basılamaz. Dağıtım Bursa Kültür A.Ş. Merinos Parkı Atatürk Kongre ve Kültür Merkezi B Kapısı Osmangazi/Bursa Tel: + 90 224 253 26 46 Faks: + 90 224 253 14285 info@bursakultur.com / www.bursakultur.com
İÇİNDEKİLER SUNUŞ - RECEP ALTEPE... 4 KURULUŞU VE GEÇİRDİĞİ EVRELER... 8 SANAYİ MEKTEPLERİNİN ÖNCÜSÜ ISLAHHANELER... 9 HAMİDİYE SINAİ MEKTEBİ... 14 BURSA BÖLGE (MINTIKA) SANAT OKULU... 24 BURSA ERKEK SANAT ENSTİTÜSÜ... 31 BURSA TEKNİK VE ENDÜSTRİ MESLEK LİSESİ NDEN TOPHANE TEKNİK VE ENDÜSTRİ MESLEK LİSESİ NE... 34 TOPHANE ANADOLU TEKNİK LİSESİ... 39 FİZİKİ GELİŞİMİ... 45 SÜRMELİ MESCİD... 51 EĞİTİM-ÖĞRETİM... 52 ÖĞRETİM SÜRELERİ... 52 ÖĞRENCİLERİN DURUMU... 56 OKUL MÜDÜRLERİ... 57 OSANOR (OKUL SANAYİ ORTAKLAŞA) EĞİTİMİ... 58 OKULDA AÇILAN BÖLÜMLER... 60 OKULDA KÜLTÜREL VE SOSYAL YAŞAM... 102 OKUL BANDOSU... 103 OKUL MÜZESİ... 107 KARDEŞ OKUL PROJESİ... 112 TOPHANE UNESCO GENÇLİK DERNEĞİ... 114 SPOR KULÜBÜ SATRANÇ TAKIMI... 115 SÖZLÜ TARİH... 116 KRONOLOJİ... 203 KAYNAKLAR... 206 FOTOĞRAFLARLA TOPHANE TEKNİK VE ENDÜSTRİ MESLEK LİSESİ... 207 3
4
Sunuş Yaşadığımız coğrafyanın tüm güzellikleri, tarihi mirasın ilham veren dokusu ve daha birçok farklı özellik, bugün bütün özgünlüğü ile en çok Bursa mızda hissedilmektedir. Bursa da ecdadımızın bıraktığı miras sadece camiler, türbeler, hanlar hamamlar değildir. Öğrenim hayatını şekillendiren mimari yapılar da başlı başına geleneksel kültürün temsilciliğini yapmaktadır. Benim de mezunu olduğum Tophane Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi yaklaşık 140 senedir eğitim veren, Bursa nın güzide okullarından biridir. Bugün ulaştığı konum itibariyle Türkiye nin en köklü ve kaliteli okullarından biri olma payesini hak eden bir okuldur. 1869 yılında yoksul ve kimsesiz çocukları korumak amacıyla ıslahhane olarak açılmış; zamanla Hamidiye Sanayi Mektebi, Bursa Erkek Sanat Enstitüsü, Bursa Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi, Tophane Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi gibi isimlerle eğitim alanında unutulmaz katkılar sağlamıştır. Kuruluşundan itibaren günümüze kadarki süreçte, nitelikli mezunlar veren Tophane Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi, eğitim kalitesi bakımından hedeflenen seviyenin üzerine çıkarak kendini ispatlamıştır. Almanya daki Klumbach Hans Wilsdorf Schule adlı okul ile 25 yılı aşkın bir süredir kardeş okul ilişkileri çerçevesinde kendini daima geliştirmiştir. Özellikle Türkiye nin sanayide lokomotif şehirlerinden biri olan Bursa mıza varlığı ile değer katan bu okulun mezunlarının, farklı sektörlerde kalifiye eleman olarak iş bulma imkânını kolaylaştırmaktadır. Bursa daki tarihi miras yeniden şahlanırken, eski eğitim kurumlarının bilgi ve belgelerinin kayıt altına alınması takdire şayan bir çalışmadır. Bu çalışmada emeği geçenlere teşekkür ediyor sevgi ve saygılarımı sunuyorum. Recep ALTEPE Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı 5
1927 (1323) tarihindeki okul idare binası 6
2011 tarihindeki okul idare binası 7
KURULUŞU VE GEÇİRDİĞİ EVRELER 8
Bu günkü ismiyle Tophane Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi olarak bilinen Sanat Okulu, 1869 yılında Islahhane olarak açılmıştır. Daha sonra öğrenci sayısının artması ve buna paralel olarak okulun gelişmesiyle beraber, ismi 1903 yılında Hamidiye Sınai Mektebi olarak değiştirilmiştir. Cumhuriyetin ilanından bir süre sonra okul, sadece Bursa ya değil civar illere de hizmet ettiğinden Bölge (Mıntıka) Sanat Okulu olarak anılmaya başlamıştır. Artan nüfusun da etkisiyle Bursa da ikinci bir Sanat Enstitüsü nün kurulması kararlaştırılmış; 1947 yılında Yeniyol da II. Erkek Sanat Enstitüsü açılmıştır. Bölge Sanat Okulu nun adı da I. Erkek Sanat Enstitüsü olarak değiştirilmiştir. 1952 yılında çıkarılan bir kanunla bu iki sanat enstitüsü birleştirilmiş ve Bursa Erkek Sanat Enstitüsü adını almıştır. 1974 yılında okulun adı Bursa Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi olmuştur. 1974 1975 öğretim yılında Yeniyol daki bölüm bağımsız bir okul halini almıştır. Böylece Bursa da iki Endüstri Meslek Lisesi olmuş; eski okula Tophane Teknik Lise ve Endüstri Meslek Lisesi, Yeniyol daki okula da Yeniyol Endüstri Meslek Lisesi adları verilmiştir. SANAYİ MEKTEPLERİNİN ÖNCÜSÜ ISLAHHANELER Genel olarak ıslahhanelerin amacı fakir ve kimsesiz çocukların sokaklardan alınarak, devlet kontrolünde ve sağlıklı bir ortamda eğitilmelerini sağlamaktır. Çocuklar bu kurumlarda hem okuma yazma öğreniyorlar; hem de deri işleme, terzilik, kunduracılık gibi mesleklerde eğitiliyorlardı. Islahhaneler, yapılan bağışlarla, okullara ait gayri menkul gelirleriyle, mahkeme harçlarından alınan hisselerle ve öğrencilerin imal ettikleri eşyalardan elde edilen gelir ile ayakta durmaktaydı. Osmanlı Devleti nde ilk ıslahhaneler Niş, Rusçuk, Sofya, Diyarbakır, Bursa, Kastamonu, Selanik, Şam, Bağdat ve Konya da açılmıştır. Islahhanelerin 1927 Salnamesi nde Sanat Mektebi. 9
Okul eğitim-öğretim binası giriş kapısı önünde Cumhuriyetin 10. yıl çalışmalarına hazırlık, 1933 10
açılmasında Mithat Paşa nın rolü büyüktür. Bursa da ıslahhane 1927 Bursa Salnamesi ne göre 1285/1869 tarihinde Bursa Valisi Hacı İzzet Paşa zamanında, Pınarbaşı Filiboz Mahallesi nde Türkmenoğlu Konağı diye bilinen yerde, 24 yetim ile açılmıştır. Okul müdürlüğüne Bursa Askeri Zaptiyesi Kaymakamı Jandarma Yarbayı Eşref Bey ek görevle atanmıştır. Yine aynı salnamede 24 yetimden birkaçı vilayet matbaasının taş baskı kısmında, diğerleri ise marangozluk, külahçılık, arakıyecilik ve terzilik sanatlarında çalıştırılmaya başlanmıştır. Yetimlerin iaşelerini karşılamak üzere bu şekilde 4 sene devam edilmiştir. Alınan öğrencilerin yaşına, öğrenim durumuna bakılmayarak, ana veya babasından birini veya her ikisini kaybedenler seçilmiştir. Bunlara günde iki saat okuma-yazma, diğer saatlerde de söz konusu sanatlar öğretilmiştir. 1292/1876 tarihinde Vali Veliyüddin Paşa zamanında okul, Hacılar Mahallesi nde vilayet matbaasının bulunduğu binanın karşısında Hacı Arif Efendi nin konağına nakledilmiş; talebe miktarı da 60 a yükselmiştir. 1293/1877 tarihinde Hacı Arif Efendi nin konağında çıkan yangın neticesinde İbrahimpaşa Mahallesi nde bugün Kız Lisesi bulunan Mülkiye Rüştiyesi nin alt katına taşınarak talebe mevcudu 80 e yükselmiştir. Mahmut Celalettin Paşa nın valiliği zamanında (Şubat 1890 / 1306 tarihinde) Mektep talebesi, Müdür ve Muallimler. 1- Müdür Hüsnü Bey, 2- Muallim Hafız Şevki Efendi, 3- Kâtip Hakî Efendi. 11
Bu tarihlerde terziliğe ehemmiyet verilmiş, askere ve yatılı okullara elbise dikilmeye başlanmıştır. Külahçılık bölümü kaldırılarak, kunduracılık bölümü açılmıştır. Bir öğretmen gözetiminde bütün öğrencilere ilkokul eğitimi de verilmiştir. Bundan sonra okul müdürlüğüne Hoca Veliddin Tayin edilmiş fakat kendisi kısa bir süre sonra Maarif Müdürlüğü ne tayin edildiğinden müdürlüğe İzzet Efendi getirilmiştir. Valiliği 1294/1878 den 1298/1882 ye kadar devam eden Ahmet Vefik Paşa zamanında, Islahhane nin canlandırılması amacıyla yardım toplanmıştır. Ancak toplanan paralar Islahhane için harcanmadan Ahmet Vefik Paşa görevinden ayrılmıştır. 1884 yılında okulun kadrosu bir müdür, bir öğretmen, bir kâtip, bir aşçı ile düzeni sağlama görevi yapan bir jandarma erinden ibarettir. Atölyeler biri Türk, biri Ermeni ve biri de Rum olmak üzere üç usta tarafından yönetilmiştir. 1301/1885 de Vali Nazif Paşa zamanında mevcut talebenin günlük ihtiyacı temin edilemediğinden talebelerin büyük bir kısmı dağıtılmıştır. Kimsesi olmayan 16 öğrenci de Memleket Hastanesi yönetimine devredilerek; nezaretlerine hastane imamı memur edilmiştir. 1302/1886 da Vali Zühdü zamanında Vilayet Mektupçusu Şamlı Rıfat Bey in önderliğinde hastanedeki son kalan 10 öğrenci alınarak Temaşahane (bugün 1891 yılında inşa edilen idare binası 12