Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı Üniversite Sıralama Sistemleri, Kriterleri ve Sıralamalarda Yükselmek için Yapılabilecekler
İçindekiler TIMES Dergisi Yükseköğretim Sıralaması (THES-QS) Dünya Üniversiteleri Akademik Sıralaması (ARWU) Webde Dünya Üniversitelerinin Sıralaması(WEBOMETRICS) Dünya Üniversiteleri Bilimsel Çalışmalar Performans Sıralaması (HEETACT) Dört Büyük Sıralama Sisteminin Karşılaştırılması Değerlendirmeler Öneriler
TIMES DERGİSİ YÜKSEKÖĞRETİM SIRALAMASI (THES-QS) THES-QS, bilimsel araştırma kalitesi, mezunların iş bulma oranları, uluslararası ün ve eğitim kalitesi olmak üzere dört temel kritere göre dünya üniversitelerini değerlendirmektedir. Her bir kriter için en iyi durumdaki üniversiteye 100 puan verilir ve bu puana göre diğer üniversitelerin puanları en yüksek puanın yüzdesi şeklinde hesaplanır. Her bir kriterde yer alan puanlar ise; ağırlıklara göre toplam puanın hesaplanacağı hale getirilerek belirlenir. Hesaplanan puanlar büyükten küçüğe doğru sıralanarak üniversite sıralamaları belirlenir.
TIMES DERGİSİ YÜKSEKÖĞRETİM SIRALAMASI (THES-QS) Yayınlanan bilimsel makale sayıları ve atıflar için THES 2007 yılından bu yana ISI Web yerine Scopus Veri Tabanını kullanmaktadır. Scopus Veri Tabanında yapılan sorgulamada, puanlanacak üniversitenin adını taramak için üniversite ve o üniversitede çalışan öğretim üyelerinin isimleri bütün farklı isimlendirmeler göz önünde bulunacak şekilde taranır.
TIMES DERGİSİ YÜKSEKÖĞRETİM SIRALAMASI (THES-QS)
DÜNYA ÜNİVERSİTELERİ AKADEMİK SIRALAMASI (ARWU) Başlıca değerlendirme kriterleri; üniversiteler adına Nature and Science dergilerinde yayımlanan makaleler, bu üniversitelerde çalışan ve Nobel Ödülü almış bilim insanlarının ve alanlarında ödül kazanan bilim insanlarının sayılarıdır. ARWU nun diğer bir kriteri ise; Thomson Bilimsel Çalışmalar Veri Tabanı bünyesinde yer alan %20 lik seçkin dergilerde yayınlanan makalelerin sayısıdır. ARWU verilerini aşağıdaki web sayfalarından toplamaktadır: a) Nobel Ödülleri. http://www.nobelprize.org b) Alanında madalya kazananlar. http://www.mathunion.org/medals/. c) Yüksek atıflı araştırmacılar. http://www.isihighlycited.com. d) Nature ve Science dergilerinde yayınlanan makaleler. http://www.isiknowledge.com. e) Science Citation Index-Expanded ve Social Science Citation Index lerde yayınlanan makaleler http://www.isiknowledge.com
DÜNYA ÜNİVERSİTELERİ AKADEMİK SIRALAMASI (ARWU)
WEBOMETRİ NEDİR? Webometri en basit ifadeyle enformetrik yöntemlerin World Wide Web e uygulanmasıdır. Webometri, web bilgi kaynakları, yapıları ve teknolojilerinin oluşturulması ile kullanımının bibliyometrik ve enformetrik yaklaşımlarla nicel olarak çalışılmasını sağlamaktadır.
WEBOMETRİ NEDİR? Webometri araştırmaları başlıca dört alanda gerçekleştirilmektedir: Web sayfalarının içerik analizi, Web bağlantılarının analizi, Web kullanım analizleri (örneğin log dosyalarının incelenmesi sonucu kullanıcıların arama ve tarama davranışlarına ilişkin bilgi edinilmesi), Web teknolojisinin analizidir. (örneğin arama motorlarının performansının incelenmesine yönelik çalışmalar) Sadece bilgibilim alanı değil, iletişim, istatistik ve bilgisayar bilimleri gibi pek çok farklı alan webometrik araştırmalarla ilgilenmektedir.
WEBDE DÜNYA ÜNİVERSİTELERİNİN SIRALAMASI (WEBOMETRICS) Bu sıralama, İspanya daki en büyük araştırma merkezi olan Ulusal Araştırma Kurumu nun (National Research Council) Cybermetrics ünitesinde hazırlanmaktadır. Webometrics 2004 yılında ilk sıralamasını yayınlamıştır ve daha sonraki yıllarda bu sıralamayı her yıl Ocak ve Temmuz aylarında güncelleyerek hazırlamaktadır.
WEBDE DÜNYA ÜNİVERSİTELERİNİN SIRALAMASI (WEBOMETRICS) Sıralamanın temel amacı, araştırmacıların çalışma kalitesini ve sayısını artırmak ve başka araştırmacıların erişimine sunulacak şekilde internet ortamında yayınlanmasını teşvik etmektir. Ayrıca bu sıralama sistemi ile akademisyenleri ve politikacıları akademik bilgilerin paylaşılması, bilimsel çalışmaların ölçülmesi, performans ve etki gibi konularda web ortamının önemi konusunda ikna etmek amaçlanmıştır. Bilim insanlarının ve öğretim üyelerinin web sayfalarında yayınlanan eserlerinin üniversitenin performansı hakkında önemli bir payı olduğu görüşü, Webometrics sıralama yönteminin temel gerekçesini oluşturmaktadır.
Kriterleri: WEBDE DÜNYA ÜNİVERSİTELERİNİN SIRALAMASI (WEBOMETRICS) Web Impact Factor (WIF), linklerin analizini kapsayan bir işlem olup harici linkler ile web sayfalarının kapsadığı sayfaların görünürlük ve büyüklükleri oranının (1:1 görsellik: büyüklük) kombinasyonu ile hesaplanır. Sayfaların büyüklükleri ile ilgili olarak web alanında yer alan Zengin Dosyalar kapsamındaki belgelerin sayısı ve Google Akademik veri tabanında yer alan yayınların sayısı dikkate alınmaktadır.
WEBDE DÜNYA ÜNİVERSİTELERİNİN SIRALAMASI (WEBOMETRICS) Önemli arama motorlarından nitel olarak elde edilen dört özellik şunlardır: Büyüklük (S): Google, Yahoo, Live Search ve Exalead vb. arama motorlarında bulunan sayfa sayıları Görünürlük (V): Yahoo Search, Live Search ve Exalead vb. arama motorlarından sağlıklı bir biçimde taranan birbirinden farklı harici linklerin toplamı Zengin Dosyalar (R): Akademik veya yayın özelliği taşıyıp taşımadıkları öncelikli olarak tespit edilen zengin dosyalardır. Bu dosyaların formatları şunlardır: Adobe Acrobat (.pdf), AdobePostScript (.ps), Microsoft Word (.doc) ve Microsoft PowerPoint(.ppt)
WEBDE DÜNYA ÜNİVERSİTELERİNİN SIRALAMASI (WEBOMETRICS) Akademik (Sc): Google Akademik içerisinde taranan her türlü akademik çalışma ve bilimsel raporlar akademik kriter için kullanılır. Her bir arama motorundan elde edilen sonuçlar öncelikli olarak en yüksek puan olan 1 ile standartlaştırılır ve daha sonra sıralama için birleştirilir. Bunun için aşağıdaki formül kullanılır: Webometrics Sıralama (Pozisyon): 4*SıralamaV + 2*SıralamaS + 1*SıralamaR + 1*SıralamaSc
DÜNYA ÜNİVERSİTELERİ BİLİMSEL ÇALIŞMALAR PERFORMANS SIRALAMASI (HEETACT) Bu sıralama sisteminde, Institude for Scienctific Information (ISI) kapsamındaki Essential Science Indicators (ESI), Web of Science (WOS) kapsamındaki Citation Index (SCI), Social Science Citation Index (SSCI) ve Journal Citation Reports (JCR) veri tabanları kullanılarak dünya üniversitelerinin buralarda yaptıkları yayın sayıları temel alınır.
DÜNYA ÜNİVERSİTELERİ BİLİMSEL ÇALIŞMALAR PERFORMANS SIRALAMASI (HEETACT) Yukarıda sıralanan 9 kriter kullanılarak üniversitelerin son 11 yıl içerisinde ve ilgili yılda yayınlanmış makale ve atıf sayıları kullanılarak sıralama yapılır ve en yüksek performansı sergileyen üniversiteye 100 puan verilir. Diğer üniversiteler bu kriterlere göre aldıkları puanlara göre sıralanır.
DÖRT BÜYÜK SIRALAMA SİSTEMİNİN KARŞILAŞTIRILMASI
DEĞERLENDİRMELER Eğer bir üniversite sıralamada üst seviyelerde yer almak istiyorsa bahsedilen sıralama sistemlerinin değerlendirme kriterlerini ve ilgili kriterlerin ağırlıklarını temel alarak gerekli düzenlemeleri yapmalıdır. Böylece kaliteli bir yükseköğretim kurumu olmayı başarabilir ve çalışmalarının ürünü olarak uluslararası alanda hak ettiği prestiji kazanabilir.
DEĞERLENDİRMELER Üniversiteler ve araştırma kuruluşları kendi mensupları tarafından yapılan yayınları açık erişim arşivlerinde ve kurumsal arşivlerde depolamaya ve internet üzerinden erişime açmaya başlamışlardır. Açık erişim dergilerin yayınlanması ve kurumsal açık erişim arşivlerinin oluşturulması bu yönde yapılacak çalışmaların en önemli noktasını oluşturmaktadır.
DEĞERLENDİRMELER Kurumsal arşivlerin dışarıdan yapılan bağlantıların sayısını ve bilgi yayma gücünü artırmak için Üstveri Harmanlama Protokolü (OAI-PMH) standartları çerçevesinde bu arşivlerin oluşturulması ve arşivlerin uluslararası düzeyde arama mekanizmalarınca taranabilir olması sağlanmalıdır.
ÖNERİLER Etki (Impact) göstergesi, üniversitenin internet sayfasına gelen bağlantılar ve referansların sayısını gösterir ve dolaylı olarak kullanılan referanslara göre tüm dünyada üniversitenin çektiği ilgiyi ölçer. Referans kaynakları da (örn: haberler, medya ve akademik internet siteleri) bu göstergede önemli bir rol oynar. 1.) Melikşah Üniversitesi nin etki alanına gelen bağlantı sayısı artırılmalıdır.
ÖNERİLER 2.) Eğer birimin, merkezin, bölümün veya fakültenin, diğer üniversitelerle, kurumlarla, kuruluşlarla veya şirketlerle herhangi bir ortaklığı veya anlaşması varsa, kendi internet sitelerine, Melikşah Üniversitesi nin internet sitesine veya mini internet sitesine bağlantı veren bir link yerleştirmeleri istenebilir. Bu bağlantıların Melikşah Üniversitesi nin ana sayfasına yönlendirme yapmasına gerek olmayıp, sitenin etki alanındaki herhangi bir sayfa da olabilir.
ÖNERİLER Görünüş (Visibility) göstergesi, doğrudan internet sitesinin etki alanı, sayfa sayısı ve Google tabanındaki yeri ve sıralaması ile ilgilidir. 3.) Melikşah Üniversitesi nin internet sitesinde yer alan sayfa sayısı artırılmalıdır. 4.) Sık sık yeni haberler ve ilanlar yüklenmelidir. Ayrıca eski sayfaları da silmeyip, bunun yerine onları devre dışı bırakarak ortadan kaybolması yerine arşivlenebilir. Hatta üst bölüme bir başlık ekleyerek, Arşivlenmiş Sayfalar diye kullanabilir, sayfa arama motorlarında hala gösterilmeye devam ediyor olsa bile karışıklığı önlenebilir.
ÖNERİLER 5.) Sayfalarınızın indekslenmesi ve en üst sıralarda gösterilmesi için Google a kolaylık sağlamak üzere sayfalarınızın içeriğinde anahtar sözcükler kullanılmalıdır. Örneğin, sadece başlıkta yazmak yerine, metnin içinde de fakültenin, bölümün, merkezin veya birimin adını dahil ederek ve insanların muhtemelen kullanabileceği düşünülen diğer anahtar sözcükler veya anahtar kelime grupları da kullanılmalıdır. Anahtar sözcükleri vurgulamak için bir fırsat olarak köprü bağlantılar kullanılabilir. Akademik programlarımızı görüntülemek için buraya tıklayınız yerine, Akademik programlarımızı görüntüleyin denilebilir.
ÖNERİLER Açıklık (Openness) göstergesi, Google Scholar daki üniversitenin performansı ile ilgilidir ve pdf dosyaların, belgelerin ve diğer zenginleştirilmiş dosya türlerinin sayının yanı sıra alıntı yapılan makale sayısı ile ölçülür. 6.) Pdf ve zenginleştirilmiş dosya türlerinin sayısı arttırılmalıdır. 7.) İnternet sitesinde daha fazla çoklu ortam (multimedia) aracı kullanılmalıdır. 8.) Etkinliklerin fotoğraf albümleri oluşturulmalıdır.
ÖNERİLER 9.) Araştırma makaleleri ve haberlerin yer aldığı fotoğraflar ve pdf belgeleri yüklenebilir. 10.) Konferanslarda yapılan sunumların pdf belgeleri veya ppt dosyaları yüklenebilir. 11.) Seminer veya diğer etkinlikler için alınan davetiyelerin pdf veya görüntü dosyaları yüklenebilir.
ÖNERİLER Mükemmeliyet (Excellence) göstergesi, yüksek etkisi olan uluslararası dergilerde yayımlanan akademik makaleler ile ilgilidir. 12.) Melikşah Üniversitesi nin araştırma çıktılarının halk tarafından ulaşılabilirliği artırılmalıdır. 13.) Tüm akademisyenlere, tüm makalelerini Meliksah DSpace e koymalarını sağlanmalıdır. Bu alan üniversitenin açık kaynak araştırma deposudur. Fakültelerde yapılmakta olan araştırmalar hakkında küçük makaleler yazılabilir ve MeliksahDSpace te yer alan makalelerin yanı sıra, araştırma gruplarının mini internet sitelerine bağlantılar yerleştirilebilir.
ÖNERİLER 14.) Melikşah Üniversitesi nin sıralamasını yükseltmeye yardımcı olmaları adına destek vermeleri için fakültelerdeki herkes bu Webometrics püf noktalarından haberdar edilebilir. 15.) Açık erişim dergileri yayınlanmalıdır. 16.) Kurumsal açık arşivimizin dışarıdan yapılan bağlantıların sayısını ve bilgi yayma gücünü artırmak için Üstveri Harmanlama Protokolü (OAI-PMH) standartları çerçevesinde bu arşivlerin oluşturulması ve arşivlerin uluslararası düzeyde arama mekanizmalarınca taranabilir olması sağlanmalıdır.
ÖNERİLER 17.) Kurumsal arşiv-açık erişim çalışmalarına üniversitenin önem ve destek vermesi durumunda, kurumsal arşiv Google da taranabilir hale gelerek Webometrics in incelediği arama motorlarında bulunan sayfa sayısı boyutuna katkıda bulunacak ve bunun yanı sıra, akademisyenlerin atıf sayısının artmasını da sağlayacaktır. 18.) Kurumsal açık arşivlere akademik kütüphanelerden yapılan bağlantılar artırılarak web etki faktörleri artırılmalıdır.
ÖNERİLER Shanghai Jiaotong Üniversitesi bünyesindeki Sıralama Danışmanlığı, 2003 yılından bu yana yıllık olarak dünya çapındaki en iyi 500 üniversitenin sıralamasını ARWU yu hazırlamaktadır. Bu sıralama işleminde gösterdikleri tutarlı ve açık politikalar nedeniyle bu alanda en fazla takdir toplayan kuruluşlardan biri haline gelmişlerdir. Bu başarılarından dolayı, ülkelerindeki üniversitelerin sıralamadaki yerlerini yükseltmek isteyen Fransa, Norveç ve Danimarka gibi ülkelerin eğitim bakanları Shanghai Jiaotong Üniversitesini ziyaret etmişlerdir. 19.) Sıralamaları yükseltmek adına üniversitelere ziyaretler düzenlenebilir.
ÖNERİLER 20.) İlk 500 deki üniversite sıralamasında yer alabilmek için üniversitemiz, mutlaka uluslararası saygın dergilere yönelmelidir. (Yayın başına düşen atıf sayısının artması için makalelerin çok saygın dergilerde yayınlanması gerekiyor.) 21.) Akademisyenlerimizin çalışmalarını en saygın dergilerde yayınlaması için üniversitemizde teşvik primi verilmeli ve var olanların da miktarı artırılmalıdır. Yayın teşvik priminin, yayının yapıldığı derginin etki değerine göre hesaplanması çok yararlı olacaktır. (Etki değeri en yüksek olan dergilerin ilk %5 lik dilimine girenlere verilecek primin, normalin 2-3 katına çıkartılması, etki değeri çok düşük olan dergilerde çıkan makalelere teşvik primi verilmemesi) Bu tür makaleler, çok az ya da hiç atıf almadığı için üniversitemizin yayın başına düşen atıf sayısını düşürecektir.
ÖNERİLER 22.) Üniversitemiz bir yandan uluslararası makale sayılarını artırırken diğer yandan saygın dergilere yönelerek atıf sayılarını artırıp dünya sıralamalarında yükselebilir. Bir üniversitede yayınlanan makaleler, etki değeri düşük dergilere yöneldikçe o üniversitenin yayın başına aldığı atıf sayısını düşürmektedir. 23.) Atıf ve yayın başına düşen atıf sayısını artırmak için üniversitemizin atama ve yükseltme kriterleri arasına, alınan uluslararası atıf sayısının eklenmesi üniversitemize yarar sağlayacaktır.
ÖNERİLER 24.) Akademik çalışmalarda, uluslararası ve özel sektör işbirliklerinin yapılması büyük önem taşımaktadır. «Kimlerle işbirliği yapılmalı?» analizi için Incites kullanılmalıdır. 25.) Üniversite sıralamalarında üst basamaklarda yer almak için danışmanlık hizmeti alınabilir. 26.) Üniversitemiz, bilimsel yayıncılık için gerekli olan araçları kullanmalı ve bu araçların eğitimlerine üniversite bazında katılım sağlanmalıdır.
KAYNAKÇA Afzali, Mehdi (2009) Türkiye de açık erişim, kurumsal arşivler ve akademik kütüphaneler. Yayımlanmamış doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi. Ankara. Afzali, Mehdi and Tonta, Yaşar Türkiye deki Kurumsal Arşivlerin Web Analizi., 2010. In 2. Uluslararası Değişen Dünyada Bilgi Yönetimi Sempozyumu = 2nd International Symposium on Information Management in a Changing World, Ankara (Turkey), 22-24 September 2010. [Conference paper] Saka, Yavuz ve Yaman, Süleyman Üniversite Sıralama Sistemleri, Kriterler ve Yapılan Eleştiriler, Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 1(2), 2011, s. 72-79 Webometrics. (2015). Ranking of World Universities in the Web. 28 Haziran 2015 tarihinde http://www.webometrics.info/en/methodology adresinden erişildi.