FARKLI IŞIK KAYNAKLARI VE YENİ POLİMERİZASYON TEKNİKLERİ DIFFERENT LIGHT SOURCES AND NEW POLYMERIZATION TECHNIQUES

FARKLI IŞIK KAYNAKLARI VE YENİ POLİMERİZASYON TEKNİKLERİ DIFFERENT LIGHT SOURCES AND NEW POLYMERIZATION TECHNIQUES Çiğdem KÜÇÜKEŞMEN * ÖZET Günümüzün restoratif diş hekimliğinde, ışıkla polimerize edilen çeşitli restoratif materyaller üretilmiştir. Bu materyallerin polimerize edilmeleri için, son yıllarda farklı ışık kaynakları ve yeni polimerizasyon teknikleri geliştirilmiştir. Bu kaynakların ve tekniklerin, ışıkla sertleşen materyallerin fiziksel ve mekanik özelliklerinin geliştirilmesi ve daha iyi polimerize edilmeleri açısından bazı avantajlara sahip oldukları düşünülmektedir. Bununla birlikte, çeşitli ışık cihazlarının, kullanılan ışık tipine veya cihazların hatalı kullanımına bağlı olarak, bazı dezavantajları veya zararlı etkileri de bulunabilmektedir. Ayrıca, bakım ve kontrolleri düzenli olarak yapılmayan ışık cihazlarındaki ışık gücü yoğunluğu azaldığında, restoratif materyallerin polimerizasyonları da yeterli düzeyde sağlanamamaktadır. Sonuç olarak, yeni ışık cihazlarının geliştirilmeleri ve yapılacak düzenli kontrolleri, ışıkla polimerize edilen çeşitli restoratif materyallerin klinik performans ve materyal özelliklerinin daha istenen düzeylere ulaşması bakımından oldukça önemlidir. Anahtar kelimeler: Işıkla sertleşen rezinler, ışık kaynakları, yumuşak başlayan polimerizasyon, giderek artan polimerizasyon, destek polimerizasyon. GİRİŞ İlk olarak 1962 de Dr. Raphael Bowen tarafından kullanıma sunulan ve zamanla büyük gelişme kaydeden kompozit rezin materyaller; doldurucu tiplerine, partikül büyüklüklerine, viskozitelerine ve polimerizasyon şekillerine göre sınıflandırılabilirler. 1-10 Polimerizasyon yöntemlerine göre, kompozit rezinler şu şekilde sınıflandırılabilirler; 1. Kimyasal olarak polimerize olan rezinler Kimyasal polimerizasyonu başlatan benzoil peroksit ve polimerizasyonu hızlandıran tersiyer amin içeren baz ve katalizörden oluşurlar. Eşit miktarda iki patın karıştırılması ile kimyasal polimerizasyon başlar. 11-15 2. Işık ile polimerize olan rezinler Yapılarında, 400-500 nanometre (nm) dalga boyu civarındaki ışıkla aktive olarak polimerizasyon SUMMARY Nowadays, several light polymerized restorative materials were produced in restorative dentistry. Recently, different ligth sources and new polymerizing techniques were developed to polymerize these materials. These sources and techniques have some advantages to develop the physical and mechanical properties and to obtain better polymerizing of these materials. Furthermore, different light sources may have some disadvantages and harmful effects owing to type of light source and using faulty. Besides, if technical controls of light sources are not made regularly, the intensity of light may decreased and polymerization of restorative materials could not provided enough. Finally, developing of new light sources and making regular technical controls of light devices are shown important to get better clinical performance and higher material properties of light polymerized restorative materials. Key words: Light cured resins, light sources, soft-start polymerization, ramp-curing, boost-curing. reaksiyonunu başlatan kamforokinon ve hızlandıran alifatik aminler bulunur 6,9,16. Polimerizasyonun başlatılması hekimin elindedir. Daha düzgün ve aşınmaya dirençli bir yüzey elde edilir, renk seçenekleri çoktur. 8,16-21 3. Hem kimyasal, hem de ışıkla polimerize olan rezinler Bu tip kompozitlerde polimerizasyon ışıkla başlar, kimyasal olarak devam eder ve 8-24 saat içinde tamamlanır. Işıkla ulaşmanın zor olduğu interproksimal alanlarda, 2 mm den derin kavitelerde veya yapıştırma amacı ile önerilirler. 22,23 Işıkla polimerize olan, rezin içerikli diğer materyaller Restoratif kompozit rezin materyallerin yanı sıra, fissur örtücüler 24,25, rezin ilaveli cam iyonomerler 26-28 * Süleyman Demirel Üniversitesi, Diş Hekimliği Fakültesi, Pedodonti Anabilim Dalı, ISPARTA. 127

akışkan 1,29-33 ve sıkıştırılabilir 31,32,34-37 kompozitler ve ormoserler 37 de ışıkla polimerize edilen dental materyallerdir. Fissur örtücülerin koruyucu özellikleri, ışık cihazlarının kullanımı ile artırılmıştır. 14,25 Örneğin, fissur örtücüyle kaplanmış Sınıf V kompozit restorasyonların mine kenarlarında mikrosızıntının azaldığı bildirilmektedir. 38 Rezin ilaveli cam iyonomer simanlar (CIS), 470 nm civarında dalga boyundaki ışıkla, 30 saniye civarında polimerize olurlar. Işıkla sertleşen kompozitlerde polimerizasyonu ve polimerizasyon derinliğini etkileyen faktörler, bu simanlar için de geçerlidir. 28,39,40 Attin ve ark. 41, her iki tip materyalde de, iyi bir polimerizasyon sağlanabilmesi için, polimerize edilen materyal kalınlığının 2 mm civarında olması gerektiğini belirtmişlerdir. Işıkla sertleşen CIS lara son yıllarda, ışığın ulaşamadığı bölgelerde de sertleşme reaksiyonunun devam etmesini sağlayarak serbest radikallerin kalmasını engelleyen yapılar ilave edilmiştir. Bu durum, üçlü sertleşme (tri-cure) veya karanlıkta sertleşme (dark-cure) özelliği olarak adlandırılır 42. Akışkan kompozitler, doldurucu oranı ve viskozitesi düşük, polimerizasyon büzülmesi ve aşınması fazla, dayanıklılığı ise az olan materyallerdir. 7,43,44 Sıkıştırılabilen kompozitler ise, doldurucu oranı fazla ve yüksek fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip olan rezinlerdir. Bununla beraber, polimerizasyon büzülmesi, kenar sızıntısı, ikincil çürükler gibi faktörler, bu materyallerin de başarısını etkilemektedir. 45-50 Ayrıca son zamanlarda; fiber-katkılı kompozitler 51-53 ve diş laboratuarlarında ışıkla polimerize edilen protetik kompozitler de üretilmiştir. 51,54-56 Polimerizasyona etki eden faktörler Polimerizasyon, monomerlerin kimyasal bağlarla bir araya gelerek, yüksek moleküler ağırlıklı formlara dönüşmesidir. İdeal olarak, bir polimerizasyon reaksiyonu sırasında, tüm monomerlerin polimerize olması arzu edilir. Materyallerin fiziksel ve mekanik özellikleri, polimerizasyon yöntemlerinden ve farklı ışık cihazlarından etkilenmektedir. 57,58 Restoratif materyalin tipi, rengi, kavitenin derinliği, restorasyonun lokalizasyonu, ışık tipi, yoğunluğu, süresi, ışık tüpünün çapı, restorasyon yüzeyi ile ışık ucu arasındaki mesafe ve uygulama açısı gibi pek çok faktör de, polimerizasyon işlemini etkilemektedir. Polimerizasyon, ışık kaynağına en yakın yerden başlar, ilk 20 sn içinde polimerizasyon büzülmesi oluşur ve rezinin ışık kaynağına bakan yüzüne doğru yönlenir. Polimerizasyon büzülmesi; rezin esaslı tüm dolgu maddelerinde, polimerizasyondan sonra gözlenen büzülme şeklinde tanımlanır. Polimerizasyon büzülmesi, kenar sızıntısına, post-operatif duyarlılığa ve ikincil çürüklere yol açabilir. Polimerizasyon büzülmesini azaltmak için; değişik kavite şekilleri, farklı yerleştirme teknikleri, indirek uygulamalar, ışık ucunu restorasyon yüzeyine dik açı ile ve mümkün olan en yakın mesafede tutmak ve 2 mm den derin kavitelerde tabakalama tekniğini (inkremental teknik) uygulamak gibi yöntemler önerilmektedir. 8-12,16,19,21,38,40,45,50,59-66 Kinomoto ve ark. 20 ışıkla polimerize olan kompozitlerin, kimyasal kompozitlerden daha fazla polimerizasyon büzülmesi gösterdiklerini ortaya koymuşlardır. Kompozit materyallerin polimerizasyon büzülmesi oranları; Linometre adı verilen bir cihaz ile ölçülebilmektedir. 35,67,68 Rueggeberg ve ark. 69,70, 2 mm veya daha kalın restorasyonların polimerizasyonunda en etkili faktörlerin ekspoz süresi ve ışık yoğunluğu olduğunu belirtmişlerdir. Çoğu firmalar, iyi bir polimerizasyon için yüksek yoğunluklu ışık önermektedirler. Bununla birlikte, az yoğunluklu ışığın da yeterli polimerizasyon sağlayabileceğini ileri süren araştırmacılar da vardır. 71 Caughman ve ark. 62 iyi bir polimerizasyon için, ışık gücü yoğunluğunun en az 280mW/cm 2 civarında olması gerektiğini bildirmişlerdir. Feilzer ve ark. 72 250 ve 650 mw/cm 2 yoğunluklarındaki iki ayrı ışıkla polimerize edilen Sınıf V kompozit restorasyonlarda, her iki polimerizasyon düzeyini de kabul edilebilir bulmuşlar ve en az 233 mw/cm 2 lik bir ışık gücü yoğunluğunun, polimerizasyon için yeterli olduğunu ileri sürmüşlerdir. Ayrıca, koyu tonlardaki rezinlerin ışığı absorbe ederek, açık tonlara göre daha zor polimerize oldukları da bildirilmektedir. 8,9,16,19,73 Sonuçta geleneksel olarak, 400 mw/cm 2 ışık gücüne sahip ve 400-500 nm dalga boyundaki bir görünür ışığın, 2 mm kalınlığında bir rezin tabakasının polimerizasyonu için yeterli olduğu kabul edilmektedir. 74,75 Işık cihazları hakkında genel bilgiler ve ışık cihazlarının sınıflandırılması Işık cihazları, restoratif materyallerin polimerizasyonunda çok yaygın olarak kullanılmaktadırlar. Günümüzde büyük ilerleme 128

kaydeden bu cihazlar; UV ışık cihazları, geleneksel halojen ışık cihazları, yüksek enerji yoğunluklu (turbo tip) halojen ışık cihazları, plazma ark ışık üniteleri, lazer polimerizasyon üniteleri (özellikle argon-lazer ışık üniteleri) ve ışık salan diodlar (modifiye tip görünür mavi ışık cihazları) (LED) şeklinde sınıflandırılabilirler. Ayrıca laboratuarda kullanılan veya portatif olan ışık cihazları da vardır. 55,59,71,73,76-80 - Ultraviyole (UV) ışık cihazları 70 lerin başında kullanılan, ilk ışık cihazlarıdır. 76,79,81 Bazı dezavantajları vardır. UV ışığın penetrasyon derinliği sınırlıdır ve restorasyonların alt tabakalarında tam bir polimerizasyon sağlayamaz. 79 Newman ve ark. 81 UV ışığın polimerizasyon derinliğinin, görünür ışık sistemlerine göre düşük olduğunu göstermişlerdir. Ayrıca UV ışık, hasta ve hekim için zararlı olabilmekte ve cilt kanserine, göz lensinin hasarına ve çeşitli mutajenik etkilere yol açabilmektedir. UV cihazlar, günümüzde, filtreli (1014 mw/cm 2 ) veya filtresiz (574 mw/cm 2 ) olarak, diş laboratuarlarında ve rezinlerin indirek polimerizasyonlarında kullanılmaktadırlar. Materyalin yüzey tabakasında yüksek oranda sertleşme sağlamaları ve materyallerin renk değişikliğini önlemeleri, bu cihazların avantajları olarak söylenebilir. 79 - Geleneksel görünür mavi ışık cihazları (Halojen ışık cihazları) 70 lerin başında kullanıma sunulmuşlardır. Kullanımları günümüze dek artan bu geleneksel cihazlarda, ışık kaynağı olarak halojen tungstren ampul kullanılır. 35,68,75,82-85 Oluşan ışık demeti, fiber optik veya polimer esaslı bir tüp aracılığı ile restorasyona iletilir. 400-500 nm dalga boyundaki görünür mavi ışık 6,9,16,74 kamforokinon u uyarır ve 20-60 sn ışık uygulamasından sonra monomerler moleküler kademede polimerize olurlar. Bu cihazlarda etkili en düşük ışık yoğunluğu 300mW/cm 2 civarındadır ve klinik uygulanma süreleri genellikle 40 sn dir. Bu cihazların, bazı dezavantajları; halojen ampullerin limitli etkinlik süresine sahip olmaları ve cihazda yüksek ısılar oluştuğu takdirde, ışık gücü ve çalışma süresinin azalmasıdır. 59,71,73,86-88 - Yüksek enerji yoğunluklu (turbo tip) halojen ışık cihazları Zamanla, 800-1000 mw/cm 2 ve üzerinde, yüksek enerji yoğunluğuna sahip görünür mavi ışık cihazları da kullanılmaya başlanmıştır. 74,75,89,90 Standart, yumuşak, kademeli, destek polimerizasyon gibi farklı modların eklendiği bu cihazlarda, 11 mm lik standart veya ışık konsantrasyon ve yoğunluğunu %50 arttıran 8 mm lik ışık uçları kullanılabilmektedir. 59,75 Bu cihazların; yüksek ışık gücüne sahip ve çok kısa sürelerde polimerizasyon sağlayabilen ancak polimerizasyon büzülmesini oldukça arttırdığı bildirilen plazma ark gibi ışık kaynaklarına göre daha güvenilir ve ekonomik oldukları düşünülmektedir. 9,59,78 - Işık salan diodlar (LED) (Modifiye tip görünür mavi ışık cihazları) Son yıllarda, görünür mavi ışık cihazlarının modifiye tipleri olarak geliştirilen ışık salan diod sistemleri (LED) kullanılmaya başlanmıştır. Silikonkarpit teknolojisi ile üretilmişlerdir. Yaklaşık 1000 mw/cm 2 ışık gücü yoğunluğuna sahiptirler. 5, 10, 15, 20 saniyelik kısa ekspoz süreleri ile uygulanırlar. Etkinlik süreleri 10.000 saatin üzerindedir ve filtre gereksinimleri yoktur. Darbelere ve vibrasyona son derece dirençli ve taşınabilir apareylerdir. Geleneksel halojen ışık cihazlarıyla aynı veya daha fazla polimerizasyon derinliği sağladıkları bildirilmektedir. Uzun ömürlü ve çok düşük güçte enerji tüketimi sağlıyor oluşları, bu cihazların avantajları arasındadır. 78,82,83,89-97 - Plazma-ark ışık üniteleri (PAC) Hastanın diş hekimi koltuğunda daha az oturması, çocuklarda uygulama süresinin kısaltılması gibi amaçlarla, ekspoz süresini azaltan plazma ark ışık üniteleri (PAC) kullanıma sunulmuştur. 35,59,68,75,82,85,88,90,98-102 PAC; iyonize moleküller ve elektronların gaza benzeyen bir karışımından oluşur. Lambası; Xenon ark lambasıdır ve 470 nm civarında dalga boyunda ışığa sahiptir. Bu ünitelerde, 650-850mW/cm 2 civarında yüksek ışık gücü yoğunluğu meydana gelir ve 5-10 sn gibi çok kısa ekspoz süreleri kullanılır. Ancak yapılan araştırmalar, bu tip ışık uygulamalarının, polimerizasyon büzülmesi ve kenar boşluklarını arttırdığını göstermektedir. 59,98-101 Stritikus ve ark. 88 kompozit restorasyonların polimerizasyonunda geleneksel ışık cihazlarının PAC den daha iyi olduğu sonucuna varmışlardır. Park ve ark. 68 PAC ünitesinin kompozitlerin optimal polimerizasyonu için yetersiz olduğunu bildirmişlerdir. Munksgaard ve ark. 99 bir PAC ünitesi ile polimerize edilen kompozitlerdeki çözünebilir monomer miktarının, halojen ışık kaynağı 129

ile sertleştirilenlerdekinden belirgin oranda yüksek olduğu sonucuna varmışlardır. Son yıllarda 1-3 sn gibi daha da kısa ekspoz sürelerine ve 1370 mw/cm 2 gibi yüksek ışık gücü yoğunluğu sahip PAC üniteleri de üretilmiştir. Ancak bu tip ışık cihazlarının da polimerizasyon büzülmesi ve mikrosızıntıyı arttırdığı bildirilmektedir. 59,68 - Lazer sistemleri ve lazer ışık üniteleri Lazer, son 20 yılda önemli gelişme kaydetmiş, tıp ve diş hekimliği gibi sağlık alanlarında yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır. Isı enerjisini ışık enerjisine dönüştüren lazer 80,103-105 genel olarak, her iki tarafında yansıtıcı ayna bulunan optik rezonans odası ve lazerin ismini belirleyen lazer aktif maddesini rezonans odasına yollayan pompa sisteminden oluşur. 80,103,104,106 Dalga boylarına göre; mor ötesi (140-400 nm), mavi (görünür) ( 400-700 nm) ve kızıl ötesi (700 nm) spektrum olarak üç grupta toplanabilen lazerler 80,106 tıbbi ve dental uygulamalar için yumuşak ve sert lazerler olmak üzere ikiye ayrılırlar. Yumuşak lazerler, tıp ve diş hekimliğinde, ağrı ve ödemin azaltılması, iyileşmenin hızlandırılması için kullanılan düşük enerjili, atermik (soğuk) lazerlerdir. Helyum-Neon (He-Ne), Galyum-Arsenid (Ga-As) ve Galyum-Aluminyum-Arsenid (Ga-Al-As) lazerler gibi. Sert lazerler; yüksek enerjili, termik lazerlerdir. Tıp ve diş hekimliğinde en çok; Karbondioksit, Neodmiyum: Yitriyum-Aluminyum Garnet (Nd:YAG), Er:YAG, Argon ve Excimer sert lazerleri kullanılır. 80,103,106-110 Lazer, başlangıç halindeki çürüklerin teşhisinde de kullanılabilir. 111 1990 ların başından beri konservatif diş hekimliğinde, 400-500 nm ışık dalga boyuna ve kısa uygulama süresine sahip argon lazer üniteleri kullanılmaktadır. Kompozitlerin, argon lazerle, görünür ışık kaynağından daha kısa sürelerde polimerize edildiği bildirilmiştir. 75,109,110,112 Argon lazerin minenin çözünürlüğünü azalttığı, düşük enerji seviyelerinde çürük oluşumuna 113,114 ve başlamış kök yüzey çürüklerinin ilerlemesine karşı belirgin direnç sağladığı da gösterilmiştir. 115 Ayrıca lazer uygulanmış mine yüzeylerinin asitle dağlama sonrasına benzer pürüzlü-opak bir görünüm, dentinin ise asitlere karşı dirençli, sert ve kırılgan bir hal alarak, bu yüzeylere rezin retansiyonunun arttığı bildirilmektedir. Lazerle polimerize edilmiş kompozitlerin sıkışma-gerilme direnci, elastik modül, yüzey direncinin artması gibi fiziksel özelliklerinde de gelişmeler olduğu belirlenmiştir. 80,103,106,116-118 Tarle ve ark. 119 lazerin geleneksel halojen ışık cihazına göre, rezin materyallerde daha fazla polimerizasyon sağladığını bildirmişlerdir. Hicks ve ark. 120 ve Westermann ve ark. 121 da, argon lazerle polimerize edilen fissur örtücülerin çürük önleme kabiliyetlerinin arttığını ileri sürmüşlerdir. Laboratuvarda kullanılan ışık polimerizasyon üniteleri Diş laboratuvarlarında, protetik veya indirek teknikle uygulanan restoratif rezinlerin polimerizasyonu için kullanılan bu cihazlar; metal halid lambalar (250-600 nm, 150W), floresans tüpleri (400-550 nm-27w), UV ışık kaynakları (1014 mw/cm 2 -filtresiz) ve Xenon tüpleri (stroboskopik, 320-520 nm, 100W) olarak sıralanabilir. 55 Tanoue ve ark. 55 metal-halid ışık cihazıyla polimerize edilen kompozitin aşınma direncinin daha çok olduğunu bildirmişlerdir. Portatif (pille çalışan) ışık cihazları Pille çalışan, şarj edilebilen, kolay uygulanabilen, mavi ışık cihazlarıdır. Shortall ve ark. 122 bu cihazların avantajlarının; ekonomik, pratik, portatif, şarj edilebilir ve elle uygulanabilir boyutta olmalarının yanı sıra güvenilir polimerizasyon da sağlayabilmeleri olduğunu bildirmişlerdir. Standart polimerizasyon ve yeni polimerizasyon teknikleri - Standart polimerizasyon Bu teknikte, kullanılan cihaza göre 280-850 mw/cm 2 arasında değişen ışık gücü; polimerizasyonun başından sonuna dek hep aynı yoğunlukta ve 10, 20, 30, 40 sn gibi farklı sürelerde uygulanır. 59,62,74,90,123 - Yumuşak başlayan polimerizasyon İlk 5-10 saniye, 0-250 mw/cm 2 civarındaki düşük yoğunlukta ışıkla ön polimerizasyon sağlanır, ardından hemen 650-850 mw/cm 2 ye ulaşan ve hatta bazı cihazlarda 999 mw/cm 2 civarına bile çıkabilen yüksek yoğunlukta ışık uygulanarak polimerizasyon tamamlanır. Bu teknikle rezin materyallerin kenar uyumlarının geliştirilmesi amaçlanır. Özellikle son zamanlarda geliştirilen cihazlara bu mod ilave edilmiştir. 59,71,93,123,124 - Giderek artan polimerizasyon Işık gücü yoğunluğu 100 mw/cm 2 olarak başlar, 10 sn içinde artarak 1000 mw/cm 2 civarına çıkar, ikinci 10 sn boyunca ve bitene kadar bu yoğunlukta devam eder. Son yıllarda geliştirilen ışık cihazlarına ilave edilen bir moddur, 20 sn sürer. 59,74,90,123 130

- Destek polimerizasyon Son zamanlarda, materyalin polimerizasyonunu desteklemek amacıyla uygulanan ilave bir moddur, 10 sn sürer, ışık gücü 1000mW/cm 2 nin üzerindedir. 59 - Aşamalı polimerizasyon Bitirme işlemlerini kolaylaştırmak amacıyla önerilen bir tekniktir. Bu teknikte, polimerizasyonun başlangıcında ışık kaynağına bir filtre takılır, tam polimerize olmamış, yumuşak bir yüzey elde edilir ve bitirme işlemleri kolaylıkla yapılır. Sonra, filtre çıkarılarak, kompozit rezin tam olarak polimerize edilir. Bu teknik; Aşamalı Polimerizasyon olarak adlandırılır. Bahsedilen tekniklerle, polimerizasyon işleminde bazı avantajlar sağlanabileceği dşünülmektedir. Nitekim bazı araştırmacılar, yumuşak polimerizasyonla; materyalin fiziksel özelliklerinde kayıp olmaksızın, polimerizasyon büzülmesi sırasında oluşan kenar boşluklarının genişliği ve sayısının azaldığını bildirmişlerdir. 10,59 Işık cihazlarında, ışık yoğunluğunu etkileyen faktörler Maksimum polimerizasyon için, üretici firma talimatlarında belirtilen ekspoz sürelerine tam olarak uyulmalıdır. Bununla birlikte, görünür ışık cihazlarında bulunan halojen ampuller, limitli bir etkinlik süresine sahiptirler. Ayrıca bu cihazlarda ışık gücünün zamanla azaldığı göz önünde bulundurularak, ışık gücü yoğunluğu sık sık ölçülmelidir. Işık yoğunluğundaki %10 luk bir azalma bile, polimerizasyonu etkiler. Düşük ışık yoğunluğunda rezin materyalin yüzey tabakası polimerize olur, ancak yüzey altında kalan kısmın polimerizasyonu yeterli ölçüde tamamlanamaz. 59,71,73,86-88 Polimerizasyonun istenen düzeyde gerçekleşip gerçekleşmediğinin ölçülmesi amacıyla; 400-525 nm dalga boyuna sahip ışık kaynaklarının güç yoğunluğunu mw/cm2 cinsinden ölçebilen radyometreler kullanılmaktadır. 19 Pek çok dişhekimi, ışık cihazlarında zamanla meydana gelen ışık gücü yoğunluğundaki bu yetersizliğin farkında olmamaktadır. Miyazaki ve ark. 125 muayenehanelerde kullanılan görünür mavi ışık cihazlarının ışık yoğunluğunun, gerekenden düşük olduğunu göstermişlerdir. 214 adet görünür mavi ışık cihazının değerlendirildiği başka bir çalışmada, eski cihazların ışık yoğunluğunda belirgin azalma saptanmış ve çoğu diş hekiminin, cihazların kontrol ve bakımını düzenli olarak yaptırmaları gerektiğinden habersiz oldukları belirlenmiştir. 126 İlginç olarak, Dunne ve ark. 127 ise, 49 adet ışık cihazında ölçtükleri düşük güçte ışığın polimerizasyon için yeterli olduğu savunmuşlardır. Ayrıca başka faktörler de, ışık yoğunluğunu azaltmaktadır. Halojen ampullerin ömrünün 40-100 saat olmasın yanı sıra, ışık cihazının filtreleri de ısıyla hasar görebilmekte veya hatalı filtrasyon meydana gelebilmektedir. Uygulama uçlarındaki kırık, çatlak ya da diğer hasarlar ve intraoral nem ve artık kompozitlerin kontaminasyonu da ışık gücünün azalmasına sebep olabilmektedir. Ayrıca dezenfeksiyonda kullanılan glutaraldehit, etanol, iyot, deterjanlar, solüsyonlar veya şeffaf plastik bariyerler de ışık yoğunluğunu azaltabilmektedir. 19,21 Bundan başka ışığın yoğunluğu, ışık cihazının uygulama ucu materyal yüzeyinden uzaklaştıkça azalmaktadır. İdeal olarak, ışık uygulaması sırasında restorasyonla ışık ucu arasındaki mesafe mümkünse 0 veya en fazla 1 mm olmalıdır. Ancak, ara yüzeylerde bu mümkün olmamaktadır ve ayrıca matriks bandı ve kama kullanımı da ışığın tam olarak ulaşamadığı bölgeleri arttırmaktadır. Bu yüzden, bant ve kama çıkarıldıktan sonra, uygulama ucunun ara yüze yöneltilerek, ışığın bir kez daha uygulanması önerilmektedir. Işık cihazlarının çeşitli zararlı etkileri Çeşitli çalışmalarda, tam polimerize olmamış organik moleküllerin pulpada istenmeyen reaksiyonlara 18,99,128-130 veya zararlı ısı artışlarına yol açabileceği belirtilmiştir. 6,131-133 Gökay ve ark. 85 bazı restoratif materyallerin başlangıç ve polimerizasyon sırasındaki ısı ölçümleri arasında artış olduğunu ortaya koymuşlardır. Farklı ışık cihazlarının da, polimerizasyon sırasında dişte çeşitli oranlarda ısı artışlarına yol açtıkları bildirilmektedir. 89,96,123,134,135 Bouillaguet ve ark. 89 yüksek güçteki halogen bir ışık cihazının, LED ışık cihazına göre daha yüksek ısı artışına yol açtığını öne sürmüşlerdir. Asmussen ve Peutzfeldt 135, iki halojen ışık cihazının aynı ışık gücü yoğunluğuna sahip bir LED cihazından daha fazla ısı artışına yol açtığını bildirmişler, ayrıca ısının farklı LED ışık cihazları arasında da; cihazlardaki artan güç yoğunluğuna bağlı bir artış gösterdiğini ortaya koymuşlardır. Hannig ve ark. 136 PAC ve turbo tip görünür ışık cihazlarının, pulpada yüksek ısıya yol açtığını belirtmişlerdir. Yine de günümüzde pek çok yeni ışık cihazında, ısı daha kontrol edilebilir bir faktör haline gelmiştir. 131

Ultraviyole ışık kaynaklarında kullanılan UV ışık, hekime ve hastaya zarar verebilmekte ve oluşturduğu radyasyon; cilt kanserlerine, göz lensinin hasarına ve çeşitli mutajenik etkilere yol açabilmektedir. 79 Ayrıca halojen ışık kaynaklarında kullanılan görünür mavi ışığa çıplak gözle uzun süre bakılırsa keratit gelişebilir. Bu cihazlara levha şeklinde filtreler uygulanmalı veya koruyucu gözlük kullanılmalıdır. Lazerin zararlı etkileri ise şöyle özetlenebilir; 1. Termal etki; 60 C üzerinde dokuda koagülasyon ve nekroz ortaya çıkar. 2. Fotokimyasal etki; lazer ışığının absorbe edilmesiyle molekül ve atomların fiziksel ve kimyasal özellikleri değişebilir. 3. Fotodisrüpsiyon etki; Yüksek enerjili lazerler, ikincil bir şok dalgası oluşturarak dokuyu mekanik olarak tahrip eder. 80,103,104,107 Ayrıca uygulama uçlarının pek çok hastada kullanılmasıyla çapraz enfeksiyon riski ortaya çıkar. Dezenfeksiyon işlemleri veya şeffaf bariyerler de ışık gücü yoğunluğunu azalttığı için, günümüzde tek kullanımlık ışık uçlarına ilgi giderek artmaktadır 21. SONUÇ Son yıllarda diş hekimliğinde, ışıkla sertleşen çeşitli restoratif materyallerin daha iyi polimerize edilmeleri ve fiziksel ve mekanik özelliklerinin arttırılması amacıyla, farklı ışık kaynakları ve değişik polimerizasyon teknikleri kullanılmaktadır. 137,138 Çeşitli avantajlara sahip olan bu kaynakların ve tekniklerin kullanımı, restoratif diş hekimliğinin klinik performans ve materyal özelliklerinin daha arzu edilir bir düzeye ulaştırılması bakımından önemli görülmektedir. Ayrıca bu kaynakların bazı dezavantajlarının ve olası zararlı etkilerinin bilinmesi de, gerek restoratif materyallerde her zaman ideal bir polimerizasyon düzeyinin sağlanabilmesi ve gerekse hasta ve hekim sağlığının riske edilmemesi açısından oldukça önemlidir. KAYNAKLAR 1. Jones CT, Chan DC, Pashley D, Goes MF, Nelson SK. Microtensile bond strength testing and failure analysis of hybrid and flowable composites. J Adhes Dent 2006; 8: 13-20. 2. Efes BG, Dorter C, Gomec Y, Koray F. Two-year clinical evaluation of ormocer and nanofill composite with and without a flowable liner. J Adhes Dent 2006; 8: 119-26. 3. Mc Donald RE, Avery DR. Dentistry for the child and adolescent. 7 th ed. Mosby; 1999, p. 362-72. 4. Willems G, Lambrechts P, Braem M, Celis JP, Vanherle G. A classification of dental composites according to their morphological and mechanical characteristics. Dent Mater 1992; 8: 310-9. 5. Willems G, Lambrechts P, Braem M, Vanherle G. Composite resins in the 21st century. Quintessence Int 1993; 24: 641-58. 6. Gökay O, The effects of different visible light cure on the heat that they produce in pulp during the polymerization of composite resins. AÜ Diş Hek Fak Derg 1993; 20: 1-5. 7. Kiremitçi A. Akışkan kompozitler. HÜ Diş Hek Fak Derg 2000; 24: 10-2. 8. Bulucu B. Kompozit dolgu maddelerinin klinik kullanımında göz önünde bulundurulması gereken kriterler. Atatürk Ü Diş Hek Fak Derg 1997; 7: 108-11. 9. Bağış YH, Yamanel K. Işık ile polimerize olan kompozit rezinin renk farklılıklarının absorbsiyon katsayılarına etkisi. AÜ Diş Hek Fak Derg 2000; 27: 151-7. 10. Mehl A, Hickel R, Kunzelmann KH. Physical properties and gap formation of light-cured composites with and without softstartpolymerization. J Dent 1997; 25: 321-30. 11. Jackson RD, Morgan M. The new posterior resins and a simplified placement technique. J Am Dent Assoc 2000; 131: 375-83. 12. Özyurt P, Ersöz E. Class II kompozit rezin restorasyonlarda marjinal adaptasyonun farklı yerleştirme teknikleri ile incelenmesi: SEM çalışması. AÜ Diş Hek Fak Derg 2000; 27: 319-23. 13. Hosoya Y, Goto G. Color changes of light-cured composite resins. J Clin Ped Dent 1992; 16: 247-53. 14. Kozai K, Suzuki J, Okada M, Nagasaka N. In vitro study of antibacterial and antiadhesive activities of fluoride-containing lightcured fissure sealants and a glass ionomer liner/base against oral bacteria. ASDC J Dent Child 2000; 67: 117-23, 82-3. 15. Condon JR, Ferracane JL. Assessing the effect of composite formulation on polymerization stress. J Am Dent Assoc 2000; 131: 497-503. 16. Davidson-Kaban SS, Davidson CL, Feilzer AJ, de Gee AJ, Erdilek N. The effect of curing light variations on bulk curing and wall-to-wall quality of two types and various shades of resin composites. Dent Mater 1997;13: 344-52. 17. Lane A, Watts DC, Wilson NHF. Ambient light working times of visible light-cured restorative materials. Does the ISO standard reflect clinical reality? Dent Mater 1998; 14: 353-7. 132

18. Kavaguchi M, Fukushima T, Miyazaki K. The relationship between cure depth and transmission coefficient of visible-lightactivated resin composites. J Dent Res 1994; 73: 516-21. 19. Peris JAF, Cvitko E, Denehy GE, Swift EJ. Effects of curing tip distance on light intensity and composite resin microhardness. Quintessence Int 1993; 24: 517-21. 20. Kinomoto Y, Torii M, Takeshige F, Ebisu S. Comparison of polymerization contraction stresses between self-and light-curing composites. J Dent 1999; 27: 383-9. 21. Gökay O, Müjdeci A. Tek kullanımlık ışık uçlarının çeşitli restoratif materyallerin mikrosızıntıları üzerine etkisi. AÜ Diş Hek Fak Derg 1999; 26: 45-53. 22. Brosh T, Genor Y, Belov I. Analysis of strength properties of light-cured resin composites. Dent Mater 1999; 15: 174-9. 23. Caughman WF, Rueggeberg FA, Curtis JWJr. Clinical guidelines for photocuring restorative resins. J Am Dent Assoc 1995; 126: 1280-6. 24. Lekic PC, Deng D, Brothwell D. Clinical evaluation of sealants and preventive resin restorations in a group of environmentally homogeneous children. J Dent Child 2006; 73: 15-9. 25. Warnock RD, Rueggeberg FA. Curing kinetics of a photopolymerized dental sealant. Am J Dent 2004; 17: 457-61. 26. Nicholson JW. Polyacid-modified composite resins ( compomers ) and their use in clinical dentistry. Dent Mater 2006; 19: PMID: 16790271. 27. Qin M, Liu H. Clinical evaluation of a flowable resin composite and flowable compomer for preventive resin restorations. Oper Dent 2005; 30: 580-7. 28. Bayindir YZ, Yildiz M. Surface hardness properties of resinmodified glass ionomer cements and polyacid-modified composite resins. J Contemp Dent Pract 2004; 15;5: 42-9. 29. Abedian B, Millstein P. An effective method for spreading flowable composites in resin-based restorations. Oper Dent 2006; 31: 151-4. 30. Gallo JR, Burgess JO, Ripps AH, Walker RS, Bell MJ, Turpin- Mair JS, Mercante DE, Davidson JM. Clinical evaluation of 2 flowable composites. Quintessence Int 2006; 37: 225-31. 31. Ziskind D, Adell I, Teperovich E, Peretz B. The effect of an intermediate layer of flowable composite resin on microleakage in packable composite restorations. Int J Paediatr Dent 2005; 15: 349-54. 32. Helvatjoglu-Antoniades M, Papadogiannis Y, Lakes RS, Dionysopoulos P, Papadogiannis D. Dynamic and static elastic moduli of packable and flowable composite resins and their development after initial photo curing. Dent Mater 2006; 22: 450-9. 33. Li Q, Jepsen S, Albers HK, Eberhard J. Flowable materials as an intermediate layer could improve the marginal and internal adaptation of composite restorations in Class-V cavities. Dent Mater 2006; 22: 250-7. 34. Browning WD, Myers ML, Chan DC, Downey MC, Pohjola RM, Frazier KB. Performance of 2 packable composites at 12 months. Quintessence Int 2006; 37: 361-8. 35. Park SH, Noh BD, Cho YS, Kim SS. The linear shrinkage and microhardness of packable composites polymerized by QTH or PAC unit. Oper Dent 2006; 31: 3-10. 36. Blalock JS, Chan DC, Browning WD, Callan R, Hackman S. Measurement of clinical wear of two packable composites after 6 months in service. J Oral Rehabil 2006; 33: 59-63. 37. Helvatjoglu-Antoniades M, Kalinderis K, Pedoulu L, Papadogiannis Y. The effect of pulse activation on microleakage of a packable composite resin and two ormocers. J Oral Rehabil 2004; 31: 1068-74. 38. Reid JS, Saunders WP, Chen YY. The effect of bonding agent and fissure sealant on microleakage of composite resin restorations. Quintessence Int 1991; 22: 295-8. 39. Bourke AM, Walls AW, McCabet JF. Light- activated glass polyalkenoate (ionomer) cements: the setting reaction. J Dent 1992; 20: 115-20. 40. Önen A, Köprülü H, Gürgan S. Görünür ışıkla polimerize olan cam-iyonomer rezin simanlarda, polimerizasyonu etkileyen bazı faktörlerin incelenmesi. HÜ Diş Hek Fak Derg 1995; 19: 39-42. 41. Attin T, Vataschki M, Hellwig E. Properties of resin-modified glass-ionomer restorative materials and two polyacid-modified resin composite materials. Quintessence Int 1996; 27: 203-9. 42. Mount GJ. Glass Ionomers: A review of their current status. Oper Dent 1999; 24: 115-24. 43. Payne JH. The marginal seal of class II restorations: flowable composite resin compared to injectable glass ionomer. J Clin Pediatr Dent 1999; 23: 123-30. 44. Unterbrink GL, Liebenberg WH. Flowable resin composites as filled adhesives : Literature review and clinical recommendations. Quintessence Int 1999; 30: 249-57. 45. Cobb D, MacGregor KM, Vargas MA, Denehy GE. The physical properties of packable and conventional posterior resin-based composites: A comparison. J Am Dent Assoc 2000; 131: 1610-5. 46. Manhart J, Kunzelmann KH, Chen HY, Hickel R. Mechanical properties and wear behavior of light-cured packable composite resins. Dent Mater 2000; 16: 33-40. 133

47. Jackson R, Morgan M. The new posterior resins and a simplified placement technique. J Am Dent Assoc 2000; 131: 375-83. 48. Ferdianakis K. Microleakage reduction from newer esthetic restorative materials in permanent molars. J Clin Pediatr Dent 1998; 22: 221-9. 49. Sonugelen M, Artunç C, Güngör MA. Farklı yöntemlerle polimerize edilen estetik restoratif materyallerde aşınma ve sertliğin incelenmesi. EÜ Diş Hek Fak Derg 2000; 21: 1-10. 50. Sarrett DC, Brooks CN, Rose JT. Clinical performance evaluation of a packable posterior composite in bulk-cured restorations. J Am Dent Assoc 2006; 137: 71-80. 51. Freilich MA, Karmaker AJ, Burstone CJ, Goldberg AJ. Development and clinical applications of a light-polymerized fiberreinforced composite. J Prosthet Dent 1998; 80: 311-8. 52. Garoushi SK, Ballo AM, Lassila LV, Vallittu PK. Fracture resistance of fragmented incisal edges restored with fiber-reinforced composite. J Adhes Dent 2006; 8: 91-5. 53. Uctasli S, Tezvergil A, Lassila LV, Vallittu PK. The degree of conversion of fiber-reinforced composites polymerized using different light-curing sources. Dent Mater 2005; 21: 469-75. 54. Yoshida K,Greener EH. Effect of photoinitiator on degree of conversion of unfilled light-cured resin. J Dent 1994; 22: 296-9. 55. Tanoue N, Matsumura H, Atsuta M. Analysis of composite type and different sources of polymerization light on in vitro toothbrush/dentifrice abrasion resistance. J Dent 2000; 28: 355-9. 56. Salameh Z, Papacchini F, Ounsi HF, Goracci C, Tashkandi E, Ferrari M. Adhesion between prefabricated fiber-reinforced posts and different composite resin cores: A microtensile bond strength evaluation. J Adhes Dent 2006; 8: 113-7. 57. Ersoy M, Civelek A, L Hotelier E, Say EC, Soyman M. Physical properties of different composites. Dent Mater J 2004; 23: 278-83. 58. Yoon TH, Lee YK, Lim BS, Kim CW. Degree of polymerization of resin composites by different light sources. J Oral Rehabil 2002; 29: 1165-73. 59. Uçtasli S, Shortall AC, Burke FJT. Effect of accelerated restorative techniques on the microleakage of Class II composites. Am J Dent 2002; 15: 153-8. 60. Silikas N, Eliades G, Watts DC. Light intensity effects on resincomposite degree of conversion and shrinkage strain. Dent Mater 2000; 16: 292-6. 61. Kırzıoğlu Z, Yılmaz Y, Bayındır YZ. Beta-Quartz insert, tabaka ve kütle yöntemlerinde mikrosızıntı değerlendirilmesi. Atatürk Ü Diş Hek Fak Derg 1998; 8: 11-6. 62. Caughman WF, Rueggeberg FA, Curtis JW. Clinical guidelines for photocuring restorative resins. J Am Dent Assoc 1995; 126: 1280-6. 63. Kleverlaan CJ, Feilzer AJ. Polymerization shrinkage and contraction stress of dental resin composites. Dent Mater 2005; 21: 1150-7. 64. Yazici AR, Celik C, Ozgunaltay G. Microleakage of different resin composite types. Quintessence Int 2004; 35: 790-4. 65. Alvarez-Garyosso C, Barcelo-Santana F, Guerrero-Ibarra J, Saez-Espinola G, Canseco-Martinez MA. Calculation of contraction rates due to shrinkage in light-cured composites. Dent Mater 2004; 20: 228-35. 66. Aranha AC, Pimenta LA. Effect of two different restorative techniques using resin-based composites on microleakage. Am J Dent 2004; 17: 99-103. 67. de Gee AJ, Feilzer AJ, Davidson CL. True linear polymerization shrinkage of unfilled resins and composites determined with a linometer. Dent Mater 1993; 9: 11-4. 68. Park SH, Krejci I, Lutz F. Microhardness of resin composites polymerized by plasma arc or conventional visible light curing. Oper Dent 2002; 27: 30-7. 69. Rueggeberg FA, Caughman WF, Curtis JW, Davis HC. A predictive model for the polymerization of photo-activated resin composites. Int J Prosthodont 1994; 7: 159-66. 70. Rueggeberg FA, Caughman WF, Curtis JW Jr. Effect of light ıntensity and exposure duration on cure of resin composite. Oper Dent 1994; 19: 26-32. 71. Leinfelder KF. Ask the expert. What intensity is best in light curing? J Am Dent Assoc 1999; 130: 534. 72. Feilzer AJ, Dooren LH, de Gee AJ, Davidson CL. Influence of light intensity on polymerization shrinkage and integrity of restoration-cavity interface. Eur J Oral Sci 1995; 103: 322-6. 73. Türköz EG, Türköz Y, Kınoğlu T. Renk tonu ve ışınlama süresinin ışıkla sertleşen kompozit dolgu sertliği üzerindeki etkileri. AÜ Diş Hek Fak Derg 1987; 14: 165-8. 74. Strydom C. Polymerization and polymerization shrinkage stress: fast cure versus conventional cure. SADJ 2005; 60: 252-3. 75. Rueggeberg FA, Ergle JW, Mettenburg DJ. Polymerization depths of contemporary light-curing units using microhardness. J Esthet Dent 2000; 12: 340-9. 76. Murray GA, Yates JL, Newman SM. Ultraviolet light and ultraviolet light-activated composite resins. J Prosthet Dent 1981; 46: 167-70. 77. Moseley H, Strang R, Stephen KW. An assessment of visiblelight polymerizing sources. J Oral Rehabil 1986; 13: 215-24. 134

78. Mills RW, Jandt KD, Ashworth SH. Dental composite depth of cure with halogen and blue light emitting diode technology. Br Dent J 1999; 186: 388-91. 79. Tanoue N, Matsumara H, Atsuta M. The influence of ultraviolet intensity on curing depth of photo-activated composite veneering materials. J Oral Rehabil 1998; 25: 770-5. 80. Yazıcı AR, Dayangaç B. Diş Hekimliği ve Lazer. HÜ Diş Hek Fak Derg 1998; 23: 20-9. 81. Newman SM, Murray GA, Yates JL. Visible lights and visible light-activated composite resins. J Prosthet Dent 1983; 50: 31-5. 82. Thind BS, Stirrups DR, Lloyd CH. A comparison of tungstenquartz-halogen, plasma arc and ligth-emitting diode light sources for the polymerization of an orthodontic adhesive. Eur J Orthod 2006; 28: 78-82. 83. Park SH, Kim SS, Cho YS, Lee SY, Noh BD. Comparison of linear polymerization shrinkage and microhardness between QTHcured & LED-cured composites. Oper Dent 2005; 30: 461-7. 84. Dietschi D, Marret N, Krejci I. Comparative efficiency of plasma and halogen light sources on composite micro-hardness in different curing conditions. Dent Mater 2003; 19: 493-500. 85. Katahira N, Foxton RM, Inai N, Otsuki M, Tagami J. Comparison of PAC and QTH light sources on polymerization of resin composites. Am J Dent 2004; 17: 113-7. 86. Jandt KD, Mills RW, Blackwell GB, Ashworth SH. Depth of cure and compressive strenght of dental composites cured with blue light emitting diodes (LEDs). Dent Mater 2000; 16: 41-7. 87. Pilo R, Oelgiesser D, Cardash HS. A survey of output intensity and potential for depth of cure among light-curing units in clinical use. J Dent 1999; 27: 235-41. 88. Stritikus J, Owens B. An in vitro study of microleakage of occlusal composite restorations polymerized by a conventional curing light and a PAC curing light. J Clin Pediatr Dent 2000; 24: 221-7. 89. Bouillaguet S, Caillot G, Forchelet J, Cattani-Lorente M, Wataha JC, Krejci I. Thermal risks from LED-and high-intensity QTH-curing units during polymerization of dental resins. J Biomed Mater Res B Appl Biomater 2005; 72: 260-7. 90. Rahiotis C, Kakaboura A, Loukidis M, Vougiouklakis G. Curing efficiency of various types of light-curing units. Eur J Oral Sci 2004; 112: 89-94. 91. Oberholzer TG, Pameijer CH, Grobler SR, Rossouw RJ. Effect of power density on shrinkage of dental resin materials. Oper Dent 2003; 28: 622-7. 92. Turkkahraman H, Kucukesmen HC. Orthodontic bracket shear bond strengths produced by two high-power light-emitting diode modes and halogen light. Angle Orthod 2005; 75: 854-7. 93. Moon HJ, Lee YK, Lim BS, Kim CW. Effect of various light curing methods on the leachability of uncured substances and hardness of a composite resin. J Oral Rehabil 2004; 31: 258-64. 94. Martinelli J, Pires-de-Souza Fde C, Casemiro LA, Tirapelli C, Panzer H. Abrasion resistance of composites polymerized by lightemitting diodes (LED) and halogen light-curing units. Braz Dent J 2006; 17: 29-33. 95. La Torre G, Marigo L, Pascarella GA, Rumi G. Light-emitting diodes (LED) technology applied to the photopolymerization of resin composites. Minerva Stomatol 2003; 52: 193-200. 96. Vandewalle KS, Roberts HW, Tiba A, Charlton DG. Thermal emission and curing efficiency of LED and halogen curing lights. Oper Dent 2005; 30: 257-64. 97. Leonard DL, Charlton DG, Roberts HW, Cohen ME. Polymerization efficiency of LED curing lights. J Esthet Restor Dent 2002; 14: 286-95. 98. Peutzfeldt A, Sahafi A, Asmussen E. Characterization of resin composites polymerized with plasma arc curing units. Dent Mater 2000; 16: 330-6. 99. Munksgaard EC, Peutzfeldt A, Asmussen E. Elution of TEGDMA and BisGMA from a resin and a resin composite cured with halogen or plasma light. Eur J Oral Sci 2000; 108: 341-5. 100. Stritikus J, Owens B. An in vitro study of microleakage of occlusal composite restorations polymerized by a conventional curing light and a PAC curing light. J Clin Pediatr Dent 2000; 24: 221-7. 101. Aw TC, Nicholls JI. Polymerization shrinkage of composite resins using plasma-arc photocuring. Gen Dent 2001; 49:473-9. 102. Knezevic A, Tarle Z, Meniga A, Sutalo J, Pichler G, Ristic M. Photopolymerization of composite resins with plasma light. J Oral Rehabil 2002; 29: 782-6. 103. Miserendino LJ, Pick RM. Lasers in dentistry. Quintessence Publishing Co, Inc; 1995, p.17-320. 104. Midda M, Harper PR. Lasers in Dentistry. Br Dent J 1991;11: 343-6. 105. Hicks MJ, Flaitz JM, Westerman GH, Berg JH, Blankenau RL, Powell GL. Caries-like lesion initiation and progression in sound enamel following argon laser irradiation: An in vitro study. ASDC J Dent Child 1993; 60: 201-6. 106. Gonzales CD, Zakariasen KI, Dederich DN, Pruhs RJ. Rewiew article: lasers. Potential preventive and therapeutic hard-tissue 135

applications of CO2, Nd:YAG and argon lasers in dentistry: A rewiew. ASDC J Dent Child 1996; 63: 196-207. 107. Myers ML. The effect of laser irradiation on oral tissues. J Prosthet Dent 1991; 66: 395-7. 108. Gorgul G, Kivanc BH, Maden M, Ulusoy OI, Tinaz AC. Effects of Nd: YAG laser irradiation on the adaptation of composite resins to root dentin. J Contemp Dent Pract 2005; 15; 6: 116-23. 109. Fleming MG, Maillet WA. Photopolymerization of composite resin using the argon laser. J Can Dent Assoc 1999; 65: 447-50. 110. Lioret PR, Rode KM, Turbino ML. Dentine bond strength of a composite resin polymerized with conventional light and argon laser. Pesqui Odontol Bras 2004; 18: 271-5. 111. Longbottom C, Pitts NB. CO 2 laser and the diagnosis of occlusal caries: in vitro study. J Dent 1993; 21: 234-9. 112. Vargas MA, Cobb DS, Schmit JL. Polymerization of composite resins: Argon laser vs conventional light. Oper Dent 1998; 23: 87-93. 113. Flaitz CM, Hicks MJ, Westerman GH, Berg JH, Blankenau RJ. Argon laser irradiation and acidulated phosphate fluoride treatment in caries-like lesion formation in enamel: An in vitro study. Pediatric Dent 1995; 17: 31-5. 114. Hicks MJ, Flaitz CM, Westerman GH, Blankenau RJ, Powell GL, Berg JH. Enamel caries initiation and progression following low fluence (energy) argon laser and fluoride treatment. J Clin Ped Dent 1995; 20: 9-13. 115. Westerman GH, Hicks MJ, Flaitz CM, Blankenau RJ, Powell GL, Berg JH. Argon laser irradiation in root surface caries: In vitro study examines laser s effects. J Am Dent Assoc 1994; 125: 401-7. 116. Jeffrey IWM, Lawrenson B, Longbottom C, Saunders EM. CO 2 laser application to the mineralized dental tissues-the possibility of iatrogenic sequelae. 1990; 18: 24-30. 117. Visuri SR, Gilbert JL, Wright D.D, Wigdor H.A, Walsh JT. Shear strength of composite bonded to Er: YAG laser-prepared dentin. J Dent Res 1996; 75: 599-605. 118. Perry R, Kugel G, Kunzelman KH, Flessa HP, Estafan D. Composite restoration wear analysis: Conventional methods vs. three-dimensional laser digitizer. J Am Dent Assoc 2000; 131: 1472-8. 119. Tarle Z, Meniga A, Ristic M, Sutalo J, Pichler G. Polymerization of composites using pulsed laser. Eur J Oral Sci 1995; 103: 394-8. 120. Hicks MJ, Westerman GH, Flaitz CM, Powell GL. Surface topography and enamel-resin interface of pit and fissure sealants following visible light and argon laser polymerization: An in vitro study. ASDC J Dent Child 2000; 67: 169-75, 160. 121. Westerman GH, Hicks J, Flaitz J. Argon laser curing of fluoride-releasing pit and fissure sealant: In vitro caries development. ASDC J Dent Child 2000; 67: 385-90. 122. Shortall AC, Harrington E. Effectiveness of battery powered light activation units. Br Dent J 1997; 183: 95-100. 123. Aguiar FH, Barros GK, dos Santos AJ, Ambrosano GM, Lovadino JR. Effect of polymerization modes and resin composite on the temperature rise of human dentin of different thicknesses: An in vitro study. Oper Dent 2005; 30: 602-7. 124. Nalcaci A, Salbas M, Ulusoy N. The effects of soft-start vs continuous-light polymerization on microleakage in Class II resin composite restorations. J Adhes Dent 2005; 7: 309-14. 125. Miyazaki M, Hattori T, Ichiishi Y, Kondo M, Onose H, Moore BK. Evaluation of curing units used in private dental offices. Oper Dent 1998; 23: 50-4. 126. Martin FE. A survey of the efficiency of visible light curing units. J Dent 1998; 26: 239-43. 127. Dunne SM, Davies BR, Millar BJ. A survey of the effectiveness of dental light-curing units and a comparison of light testing devices. Br Dent J 1996; 180: 411-6. 128. Lloyd CH, Scrimgeour SN, Chudek JA, Hunter G, MacKay RL. The application of magnetic resonance microimaging to the visible light curing of dental resins. Part 2. Dynamic imaging by the flashmovie pulse sequence. Dent Mater; 2001; 17: 170-7. 129. Spagnuolo G, Annunziata M, Rengo S. Cytotoxicity and oxidative stres caused by dental adhesive systems cured with halogen and LED lights. Clin Oral Investig 2004; 8: 81-5. 130. Hanks CT, Wataha JC, Parsell RR, Strawn SE, Fat JC. Permeability of biological and molecules through dentine. J Oral Rehabil 1994; 21: 475-87. 131. Gökay O, Yoldaş Ç. Işık ile polimerize olan restoratif materyallerin polimerizasyonları esnasında pulpa odasında oluşurdukları ısı değişimlerinin in vitro değerlendirilmesi. AÜ Diş Hek Fak Derg 2000; 27: 37-43. 132. Goodis HE, White JM, Gamm B, Watanabe L. Pulp chamber temperature changes with visible-light-cured composites in vitro. Dent Mater 1990; 6: 99-102. 133. Gökay O. Işık ile polimerize olan çeşitli kaide materyallerinin polimerizasyonları sırasında, pulpada oluşturdukları ısının invitro değerlendirilmesi. AÜ Diş Hek Fak Derg 1993; 20: 7-11. 134. Ozturk B, Ozturk AN, Usumez A, Usumez S, Ozer F. Temperature rise during adhesive and resin composite polymerization with various light curing sources. Oper Dent 2004; 29: 325-32. 136

135. Asmussen E, Peutzfeldt A. Temperature rise induced by some light emitting diode and quartz-tungstren-halogen curing units. Eur J Oral Sci 2005; 113: 96-8. 136. Hannig M,Bott B. In vitro pulp chamber temperature rise during composite resin polymerization with various light-curing sources. Dent Mater 1999; 15: 275-81. 137. Arikawa H, Kanie T, Fujii K, Ban S. Effect of radiation light characteristics on surface hardness of paint-on resin for shade modification. Dent Mater J 2005; 24: 636-41. 138. Ozturk N, Usumez A, Ozturk B, Usumez S. Influence of different light sources on microleakage of Class V composite resin restorations. J Oral Rehabil 2004; 31: 500-4. Yazışma Adresi: Yard. Doç Dr. Çiğdem KÜÇÜKEŞMEN Süleyman Demirel Üniversitesi, Diş Hekimliği Fakültesi Pedodonti Anabilim Dalı ISPARTA Tel: 0 246 2113271 0 537 4151110 Faks: 0 246 2370607 E-posta: kucukesmencigdem@gmail.com 137