1 BOĞULMALAR A- SUDA BOĞULMALAR Suda boğulmalar özellikle yaz aylarında çok fazla görülen kaza ile ölüm nedenlerindendir. Su ile temasta olan kişi havaya göre çok daha fazla ve hızlı olarak ısı kaybeder. Böyle soğuk bir ortama ani giriş yapan bir kişide beyin bu ortama adapte olamaz. Bu durum kalpte ritim bozuklukları ve hiperventilasyona sebep olur. Oluşan bu tabloya soğuk şoku adı verilir. Bu durumdaki kişiye derhal ilk yardım yapılmaz ise, hemen boğulma meydana gelecektir. Örnek vermek gerekir ise, bir kimse çok iyi yüzme bilse dahi, 5 o C deki suda yaklaşık 1 saat içerisinde bilincini kaybedecektir. Ayrıca soğuk nefes alma ve kulaç atma arasındaki ritmi bozar. Yine, denizde ya da herhangi bir suda nefes tutmaya bağlı olarak bayılma ve peşinden suda boğulma da olabilmektedir. Kişi başlangıçta sık sık nefes alarak kandaki CO 2 seviyesini azaltır, O 2 seviyesini yükseltir. Bunun sonucunda vücutta metabolik alkaloz diye adlandırılan bir durum oluşur. Zamanla nefes tutma ile kişide O 2 azalır, ancak CO 2 seviyesi de düşük kalır. Böylece solunum merkezi uyarılamaz ve yüzücü nefes alma ihtiyacı hissetmez. Çünkü solunum merkezi kan CO 2 seviyesindeki artış tarafından uyarılmaktadır. Sonucunda bayılma meydana gelir. Bir başka olay; Su yutma, panik, soğuk, yorulma gibi bir sebeple önce solunum düzensizleşir. Daha sonra kanda CO 2 birikmesi ve O 2 azlığı ile bilinç bozuklukları başlar ve yüzme yeteneği kaybolur. Suda boğulmakta olan bir kimsede ilk anda akciğerlere su gitmemektedir. Önce az miktarda suyun larynxe (boğaz alt kısım) teması ile bu bölgede spazm (kasılma) meydana gelir. Böylece akciğerlere suyun gitmesi engellenir. Ancak nefes de alınamaz. Devamında bilincin kaybolmasıyla birlikte larynx gevşer ve akciğerlere su girer. Bu aşamadan sonra ölüm oluşur. Tatlı su: Akciğer ve alveollere giren su hızla kana geçer. Kan dilüe olur. (seyrelir). Eritrositler parçalanır. Ayrıca akciğer alveollerinde de parçalanma olur. Tuzlu su: Hızla kandan alveol içine sıvı geçer. Alveoller dolar. Akciğer ödemi oluşur. Bunun sonucunda kan oksijenlenmesi bozulur. Bu yüzden suda boğulma atlatan kişi genel durumu iyi olsa dahi, akciğerine su kaçmış olabileceğinden ve doku zararı sebebiyle derhal hastaneye gönderilmelidir. İlk yardım Suda boğulmak üzere olan bir kişi var ise önce kendi güvenliğimizi düşünerek davranmalıyız. Mümkün ise ona ulaşabilecek bir araç aranmalıdır. Tekne, kayık yok ise can simidi, bu da yok ise kalas, araç lastiği bile kullanılabilir. Unutulmamalıdır ki; yüzerek kurtarma çok zor ve riskli bir iştir. Çok kişi yüzerek kurtarmaya giderken, kurtarma anında ya da dönerken boğulmuştur. Önce kendi güvenliğimiz!!! Amaç hiç vakit kaybetmeden kazazedeyi sudan çıkarmaktır. Yeterli donanım var ise (kayık, can simidi) ilk yardım hemen orda yani suda yapılmalıdır. Ancak tecrübe ya da donanım yok ise hasta kıyıya çıkarıldıktan sonra ilk yardıma başlanmalıdır.
2 Bilinci kapalı ve suda yüz üstü yatan kişi derhal ters çevrilmelidir. - Kişi sudan çıkarıldıktan sonra bilinci yerinde ise ve solunum güçlüğü yok ise sakinleştirilip ısıtılır. - Baygın olmakla beraber solunum var ise hasta yan yatırılır. Bu sayede yuttuğu su ya da akciğere kaçan su dışarı çıkar. - Bilinci yok, solunum yok ise derhal CPR a başlanmalıdır. (ABC, temel yaşam desteği) Boğulmalarda ilk yardımın temel amacı akciğere hava girmesini sağlamaktır. CPR işlemine acil yardım gelene kadar devam edilmelidir. B- SOLUNUM YOLU TIKANIKLIKLARI Solunum yolunun, solunumun gerçekleşmesini sağlayacak kadar hava geçmesine engel olacak şekilde tıkanmasıdır. Tıkanma çeşitleri: a) kısmi tıkanma: Az da olsa bir miktar hava geçişinin olduğu durumdur. Belirtileri: - Öksürme - Tıkanma hissi - Panik - Kişi nefes alabilir ancak nefes alırken zorlanabilir - Konuşabilir İlk yardım: - Asla böyle durumda kişini sırtına vurulmaz. - Dokunulmaz - Sürekli öksürmeye teşvik edilir. b) tam tıkanma: Hava yolu girişinin herhangi bir cisim ile tamamen engellendiği tıkanmadır. Cisim boğazda, hava yolu girişinde olabileceği gibi trakea denilen ana hava yolunda da olabilir Tam tıkanma belirtileri: - Kişi nefes alamaz - Büyük bir panik içerisindedir - Acı çeker - Ellerini boynuna, boğazına götürür - Konuşamaz - Rengi morarır (yüzü) Yetişkin ve çocuklarda solunum yolu tıkanıklıklarında ilk yardım: Hastanın bilinci, ağız içi ve solunumu kontrol edilir. Bazen sorun (tıkanma yapan cisim) ağız içinde ulaşılabilecek bir yerde olabilir. Bilinç yerinde ise, kişinin ( kişi hafifçe öne eğilmiş halde iken) sırtına, iki kürek kemiği arasına 5 6 defa vurulur.
3 Nesnenin çıkıp çıkmadığı ağız içinden kontrol edilir. Çisim çıkmadı ise Heimlich Manevrası uygulanır. Hasta ayakta ya da oturur pozisyonda iken, arkasına geçilerek gövdesi kavranır. Bir el yumruk yapılarak, başparmak çıkıntısı mide üst bölümüne (göğüs kemiği altındaki kısım, yan taraflarını kaburgaların oluşturduğu üçgen bölge) gelecek şekilde yerleştirilir. Diğer el ile yumruk yapılan el kavranarak kuvvetlice yukarı-arkaya doğru 5-10 defa basınç uygulanır (hasta yarı kaldırılıp indirilir)
4 Sırta vurma ve karın basısına dönüşümlü olarak cisim çıkana kadar devam edilir. Eğer cisim çıkmaz ise ve bilinç gider ise hemen tıbbi yardım istenir (112) ve temel yaşam desteğine başlanır (ABC) Eğer bir kimse yalnız başınayken hava yollarında tam tıkanıklık oluşmuş ise, kendi başına da bu manevrayı yapabilir. Bir elini yumruk yapıp, başparmağı göğüs kemiğinin alt bölgesine gelecek şekilde kaburgalar arası üçgen bölgeye yerleştirir. Diğer elini bu yumruğun üzerine destek yapar, bir sandalye ya da koltuk arkası ya da benzer bir yere o bölgeden bası yapacak şekilde dayanır ve kendini ittirir, basınç uygular. Cisim çıkana kadar tekrarlar. Bebeklerde solunum yolu tıkanıklığında ilk yardım:
5 Bebeğin bilinci, solunum yolu açıklığı ve solunumu kontrol edilir. Bebek ilk yardımcının bir kolu üzerine yüzü koyunca yatırılır. (başı el tarafında) Bebeğin başı ve boynu parmaklar ile desteklenerek öne doğru eğilir. Bebeğin başı gergin olarak gövdesinden aşağıda tutulur. El bileğinin iç kısmı ile sırta, iki kürek kemiği arasına 5 6 defa vurulur. Bebeğin başı elle kavranarak, diğer kol üzerine sırt üstü çevrilir, yabancı cismin çıkıp çıkmadığı ağız içinden kontrol edilir. Yabancı cisim çıkmadıysa bebeğin başı gövdesinden aşağıda olacak şekilde yüzü bize bakacak şekilde tutulur. İki parmak ile göğüs kemiğinin alt bölümüne (kaburgalar arası üçgen bölge) 5-10 defa bası uygulanır. Sırta vurma ve göğüs basısı işlemlerine dönüşümlü olarak, yabancı cisim çıkana kadar devam edilir. Tıbbi yardım istenir (112). Cisim çıkmaz ise, bebeğin bilinci kaybolur ise, temel yaşam desteği uygulanır. GÖZE YABANCI CİSİM KAÇMALARINDA İLK YARDIM Toz, kirpik gibi madde ise; - Gözü ışığa çevrin, alt göz kapağına bakılır - Gerekiyorsa üst göz kapağına bakılır - Nemli, temiz bir bezle çıkartılır - Gözünü kırpıştırmasını söylenir - Bol su ile yıkanır - Gözü asla ovulmamalıdır - Çıkmıyorsa sağlık kuruluşuna sevk edilir. Metal veya batan bir cisimse; - Gerekmedikçe hastayı kımıldatılmaz - Göze hiçbir müdahale yapılmaz - Tıbbi yardım istenmelidir - Hastanın bir sağlık kuruluşuna gitmesi sağlanır. Her iki durumda da mümkünse gözü temiz bir bez ile kapatılması gerekmektedir.
6 KULAĞA YABANCI CİSİM KAÇMALARINDA İLK YARDIM Kesinlikle sivri ve delici bir cisimle müdahale edilmemeli, kulağa bir şey sokulmamalıdır. Su değdirilmemelidir. Tıbbi yardım istenmelidir. BURUNA YABANCI CİSİM KAÇMALARINDA İLK YARDIM Diğer burun kapatılarak kişinin kuvvetli bir nefes vermesi (sümkürme) ile cismin atılması sağlanır. Çıkmazsa tıbbi yardım sağlanır. GÖĞÜSTE KUVVETLİ AĞRIDA İLKYARDIM Kalp krizinin ön belirtisidir. Belirtiler: - Sıkıntı, nefes darlığı, ağrı hissi. - Terleme, mide bulantısı. - Kravat bölgesinde ağrı. - Bazen hazımsızlık ve kas ağrısı ile karıştırılabilir ya da hasta öyle tarif edebilir. İlk yardım: - Hastanın yaşam bulguları kontrol edilir. - Hasta istirahate alınır. - Yarı oturur pozisyon verilir. - Sakinleştirilir. - Kullandığı ilaçları varsa almasına yardımcı olunur. - Yardım istenir. (112) - Yaşam bulguları izlenir. Kaynaklar: - İLK YARDIM Ders Kitabı Editör Prof. Dr. Osman Nuri Dilek Afyon Kocatepe Ün. 2003 Boğulmalar ve sudaki aciller: Prof. Dr. Osman Nuri Dilek - KIZILAY İlk Yardım Eğitimi www.ilkyardım.org.tr