T.C. AYDIN VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK MÜDÜRLÜĞÜ

T.C. AYDIN VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK MÜDÜRLÜĞÜ AYDIN İLİ 2012 YILI ÇEVRE DURUM RAPORU AYDIN 2013

2012 YILI AYDIN İLİ ÇEVRE DURUM RAPORU Hazırlayan Mustafa ŞENOL...Uzman Biyolog Bu Raporun Hazırlanmasında Katkıda Bulunan Tüm Kurum/Kuruluşlara Teşekkür Ederiz. Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü -2013 I

ÖNSÖZ... 1 GİRİŞ... 2 Kaynaklar... 9 A. HAVA... 10 A.1. HAVA KALİTESİ... 10 A.2. HAVA KALİTESİ ÜZERİNE ETKİ EDEN UNSURLAR... 10 A.3. HAVA KALİTESİNİN KONTROLÜ KONUSUNDAKİ ÇALIŞMALAR... 14 A.4. ÖLÇÜM İSTASYONLARI... 15 A.5. EGZOZ GAZI EMİSYON KONTROLÜ... 17 A.6. GÜRÜLTÜ... 17 A.7. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI ÇERÇEVESİNDE YAPILAN ÇALIŞMALAR... 19 A.8. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME... 19 Kaynaklar... 19 B. SU VE SU KAYNAKLARI... 20 B.1. İLİN SU KAYNAKLARI VE POTANSİYELİ... 20 B.1.1. Yüzeysel Sular... 21 B.1.1.1. Akarsular... 21 B.1.1.2. Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar... 23 DOĞAL GÖLLER:... 23 B.1.2. Yeraltı Suları... 25 B.1.2.1. Yeraltı Su Seviyeleri... 25 B.1.3. Denizler... 25 B.2. SU KAYNAKLARININ KALİTESİ... 29 B.3. SU KAYNAKLARININ KİRLİLİK DURUMU... 30 B.3.1. Noktasal kaynaklar... 31 B.3.1.1. Endüstriyel Kaynaklar... 31 B.3.1.2. Evsel Kaynaklar... 32 B.3.2. Yayılı Kaynaklar... 33 B.3.2.1. Tarımsal Kaynaklar... 33 B.3.2.2. Diğer... 34 B.4. SEKTÖREL SU KULLANIMLARI VE YAPILAN SU TAHSİSLERİ... 35 B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu... 35 B.4.1.1 Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti... 35 B.4.1.2. Yeraltı su kaynaklarından temin edilen su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti... 35 B.4.1.3. İçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, potansiyeli vb.... 36 B.4.2. Sulama... 37 B.4.2.1. Salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı... 39 B.4.3. Endüstriyel Su Temini... 43 B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı... 44 B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı... 44 B.5. ÇEVRESEL ALTYAPI... 44 B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve Hizmeti Alan Nüfus... 46 B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri... 55 B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri... 56 B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması... 58 B.6. TOPRAK KİRLİLİĞİ VE KONTROLÜ... 58 B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar... 58 B.6.2.Arıtma Çamurlarının toprakta kullanımı... 59 II

B.6.3.Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar... 59 B.6.4. Tarımsal Faaliyetler İle Oluşan Toprak Kirliliği... 59 B.7. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME... 61 Kaynaklar... 61 C. ATIK... 62 C.1. BELEDİYE ATIKLARI (KATI ATIK BERTARAF TESİSLERİ)... 62 C.2. HAFRİYAT TOPRAĞI, İNŞAAT VE YIKINTI ATIKLARI... 66 C.3. AMBALAJ ATIKLARI... 66 C.4. TEHLİKELİ ATIKLAR... 67 C.5. ATIK MADENİ YAĞLAR... 68 C.6. ATIK PİL VE AKÜMÜLATÖRLER... 69 C.7. BİTKİSEL ATIK YAĞLAR... 70 C.8. POLİKLORLU BİFENİLLER VE POLİKLORLU TERFENİLLER... 70 C.9. ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER (ÖTL)... 70 C.10. ATIK ELEKTRİKLİ VE ELEKTRONİK EŞYALAR... 71 C.11. ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ (HURDA) ARAÇLAR... 71 C.12. TEHLİKESİZ ATIKLAR... 71 C.12.1. Demir Çelik Sektörü Cüruf Atıkları... 72 C.12.2. Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül... 72 C.12.3. Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları... 72 C.13. TIBBİ ATIKLAR... 72 C.14. MADEN ATIKLARI... 74 C.15. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME... 74 Kaynaklar... 74 Ç. KİMYASALLARIN YÖNETİMİ... 75 Ç.1. BÜYÜK ENDÜSTRİYEL KAZALAR... 75 Ç.2. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME... 75 Kaynaklar... 75 D. DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK... 76 D.1.MİLLİ PARKLAR... 76 D.1.1 Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Milli Parkı:... 76 D.1.2. Tavşanburnu Tabiat Parkı (15,87 Ha.)... 77 D.1.3. Bafa Gölü Tabiat Parkı:... 78 D.2. SULAK ALANLAR... 79 D.2.1.Büyük Menderes Deltası Sulak Alanı... 79 D.2.2.Bafa Gölü Sulak Alanı... 80 D.2.3.Azap Gölü Sulak Alanı... 81 D.4. FLORA... 82 D.5. FAUNA... 84 D.6. TABİAT VARLILARINI KORUMA ÇALIŞMALARI... 85 D.7. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME... 105 Kaynaklar... 105 E. ARAZİ KULLANIMI... 106 E.1. ARAZİ KULLANIM VERİLERİ... 106 E.2. MEKÂNSAL PLANLAMA... 108 III

Kaynaklar... 111 F. ÇED, ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ... 112 F.1. ÇED İŞLEMLERİ... 112 F.2. ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ... 113 F.3. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME... 113 Kaynaklar... 113 G. ÇEVRE DENETİMLERİ VE İDARİ YAPTIRIM UYGULAMALARI... - 114 - G.1. ÇEVRE DENETİMLERİ...- 114 - G.2. ŞİKÂYETLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ...- 116 - G.3. İDARİ YAPTIRIMLAR...- 116 - G.4. ÇEVRE KANUNU UYARINCA DURDURMA CEZASI UYGULAMALARI...- 117 - G.5. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME...- 117 - Kaynaklar... - 117 - H. ÇEVRE EĞİTİMLERİ... - 118 - I. İL BAZINDA ÇEVRESEL GÖSTERGELER... - 122-1.GENEL...- 122-1.1.Nüfus... - 122-1.1.1.Nüfus artış hızı... - 122-1.1.2.Kentsel nüfus... - 123 - TANIM: BELİRLİ BİR TARİHTE KENTSEL ALAN OLARAK TANIMLANMIŞ 20.001 VE ÜZERİ NÜFUSA SAHİP YERLEŞİM YERLERİNDE YAŞAYAN NÜFUSUN TOPLAM NÜFUS İÇİNDEKİ ORANIDIR.... - 123-1.2.Sanayi... - 125-1.2.1.Sanayi Bölgeleri... - 125-1.2.2. Madencilik... - 129 - İL ÖZEL İDARESİNCE MADEN KANUNU KAPSAMINDA RUHSATLANDIRILMIŞ SAHALAR. - 134-2. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ...- 136-2.1. Sıcaklık... - 136 -... - 137 - İlimizin 1970 2011 Ortalama Sıcaklık Değerleri... - 137-1960 2010 YILLARI ARASI TÜRKİYE SICAKLIK DEĞİŞİMLERİ GRAFİĞİ... - 137 - TÜRKİYE NİN EN SICAK 10 YILI VE 1970-2000 YILI ORTALAMASI OLAN 12,81 C İLE FARKI... - 137 -... - 138-2.2. Yağış... - 138 - İL İÇİN 1960-2012 YILLARI ARASI YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARI (KG/M2)... - 139-1971-2000 YILLARI ARASI SICAKLIK-YAĞIŞ VERİLERİNE BAĞLI AYDIN İKLİM DİYAGRAMI (HTTP://WWW.MGM.GOV.TR/İKLİM/İKLİM-SİNİFLANDİRMALARİ.ASPX?M=AYDIN)... - 140-2.3. Deniz suyu yüzey sıcaklığı... - 141 - IV

3.HAVA KALİTESİ...- 143-3.1. Hava Kirleticileri... - 143-4. SU-ATIKSU...- 145-4.1. Su Kullanımı... - 145 - İLÇELERE GÖRE BELEDİYELERİN İÇME VE KULLANMA SUYU ARITMA TESİSİ MEVCUT DURUMU, 2010 (1), (TUİK, SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE AYDIN, 2012... - 147 - İLÇELERE GÖRE BELEDİYELER TARAFINDAN İÇME VE KULLANMA SUYU ŞEBEKESİ İLE DAĞITILAN SU MİKTARI, 2010, (TUİK, SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE AYDIN, 2012... - 148-4.2. Belediye İçme Kullanma Suyu Kaynakları... - 149 - İLÇELERE VE KAYNAKLARINA GÖRE BELEDİYELER TARAFINDAN İÇME VE KULLANMA SUYU ŞEBEKESİ İLE DAĞITILMAK ÜZERE ÇEKİLEN SU MİKTARI 2010, (TUİK, SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE AYDIN, 2012)... - 149-4.4. Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayıları ve nüfusu... - 152-4.5. Sanayiden Kaynaklanan Atıksu ve Bertarafı... - 154-5. ARAZİ KULLANIMI...- 156-5.1.Arazi Kullanımı Durumu... - 156-6. TARIM...- 157-6.1. Kişi Başına Tarım Alanı... - 157 -... - 158-6.2. Kimyasal Gübre Tüketimi... - 160-6.3.Tarım İlacı Kullanımı... - 162-6.4. Organik Tarım... - 163-7. ORMAN...- 164-7.1. Ormanlık Alanlar... - 164-8. BALIKÇILIK...- 165-8.1.Aydın da Balıkçılık... - 165-9. ALTYAPI VE ULAŞTIRMA...- 167-9.1. Karayolu ve Demiryolu Ağı... - 167-9.2. Motorlu Kara Taşıtı Sayısı... - 167 - KAYNAK: TUİK... - 167-10. ATIK...- 169-10.1 Belediyeler Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan Atık ve Bertarafı... - 169-10.2. Katı Atıkların Düzenli Depolanması... - 170-10.3.Tıbbi Atıklar... - 173-10.4. Atık Yağlar... - 173-10.5. Bitkisel Atık Yağlar... - 174-10.6. Ambalaj Atıkları... - 174-10.7. Ömrünü Tamamlamış Lastikler... - 175-10.8. Ömrünü Tamamlamış Araçlar... - 175-10.9.Atık Elektrikli -Elektronik Eşyalar... - 175-10.10.Maden Atıkları... - 176 - ATIK... - 176-10.10.Tehlikeli Atıklar... - 176-11.TURİZM...- 177-11.1.abancı Turist Sayıları... - 177-11.2.Mavi Bayrak Uygulamaları... - 179 - V

EK-1: 2012YILINA AİT İL ÇEVRE SORUNLARI VE ÖNCELİKLERİ ANKET FORMU... - 181 - AÇIKLAMALAR:...- 181 - BÖLÜM I. HAVA KİRLİLİĞİ... 182 I.1. Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırma... 182 BÖLÜM II.SU KİRLİLİĞİ... 185 II.1. İl sınırları içerisinde bulunan su kaynaklarının kalite değerlendirmesi... 185 Kirlenme Nedenleri... 185 Kaynaklar: Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü... 185 Kirlenme Nedenleri... 186 Kaynaklar: Verinin nereden alındığı... 186 Kirlenme Nedenleri... 186 (*) A sınıfı çok iyi/mükemmel, B sınıfı iyi kalite, C sınıfı kötü kalite ve D sınıfı çok kötü kalite/yasaklanması gereken olarak kalite kategorilerini temsil etmektedir.... 186 Kaynaklar: Verinin nereden alındığı... 186 Kaynaklar: Belediye Başkanlıkları... 187 BÖLÜM III. TOPRAK KİRLİLİĞİ... 189 BÖLÜM IV.ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNLARI... 191 IV.2. İl Sınırları İçerisinde IV.1 de Tespit Edilen Her Bir Öncelikli Çevre Sorunu ile İlgili Olarak; Yukarıda IV.1 de Belirlemiş Olduğunuz Öncelik Sırasına Göre;... 191 I. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU... 192 II. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU... 195 VI

ÇİZELGELER LİSTESİ Çizelge A.1- Hava Kalite İndeksi Karşılaştırma Tablosu.12 ÇİZELGE A.2- AYDIN MERKEZ VE İLÇELERİN KİRLİLİK DERECELENDİRİLMESİ (KAYNAK, AYDIN ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 12 ÇİZELGE A.3 İLİMİZ MERKEZ İLÇE SINIRLARI İÇERİSİNDE ISINMA AMAÇLI OLARAK KULLANILACAK ( 2012-2013)YILINDA EVSEL ISINMADA KULLANILAN... 13 KATI YAKITLARIN CİNSİ, YAKITLARIN ÖZELLİKLERİ VE BUYAKITLARIN TEMİN EDİLDİĞİ YERLER (KAYNAK, AYDIN ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL... 13 MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 13 ÇİZELGE A.4 İLİMİZDE SINIR DEĞERLERİN AŞILMADIĞI İLÇELERDE ISINMA AMAÇLI OLARAK KULLANILACAK (2012-2013) YILINDA EVSEL... 13 ISINMADA KULLANILAN KATI YAKITLARIN CİNSİ, YAKITLARIN ÖZELLİKLERİ VE BU YAKITLARIN TEMİN EDİLDİĞİ YERLER (KAYNAK,... 13 AYDIN ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 13 ÇİZELGE A.6- İLİMİZDE HAVA KALİTESİ ÖLÇÜM İSTASYON YERLERİ VE ÖLÇÜLEN PARAMETRELER (KAYNAK, AYDIN ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 14 ÇİZELGE A.7- İLİMİZDE HAVA KALİTESİ ÖLÇÜM İSTASYON YERLERİ VE ÖLÇÜLEN PARAMETRELER (KAYNAK, AYDIN ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ,... 15 2012)... 15 ÇİZELGE A.8- AYDIN İLİNİN 2008-2011 YILLARI ARASINDA KIŞ SEZONU SO2 (KÜKÜRTDİOKSİT) ORTALAMA DEĞERLERİ(µG/M3), ( KAYNAK,... 15 AYDIN ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ,2012)... 15 ÇİZELGE A.9- AYDIN İLİNİN 2008-2012 YILLARI ARASINDA KIŞ SEZONU PARTİKÜL MADDE(PM) ORTALAMA DEĞERLERİ(µG/M3),(KAYNAK: AYDIN... 16 ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 16 ÇİZELGE A.10 HAVA KALİTESİ DEĞERLENDİRME VE YÖNETİMİ YÖNETMELİĞİ (2012) YILINDA HAVA KALİTESİ SINIR DEĞERLERİ... 16 ÇİZELGE B.1 İLİMİZİN AKARSULARI (DSİ 21. BÖLGE MÜD.,UZUN YILLAR ORT. 2012)... 22 ÇİZELGE B.2-İLİMİZDEKİ MEVCUT SULAMA GÖLETLERİ (DSİ, 2012)... 24 ÇİZELGE B.3-YAS FAALİYETLERİ (2012 YILI SONU İTİBARİYLE AÇILAN KUYULAR)... 25 ÇİZELGE B.4 2011-2012 YILI DSİ 21. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ AYDIN TOPRAK-SU KOOPERATİFLERİNCE İŞLETİLEN SULAMALAR... 25 ÇİZELGE B.5 İLİMİZDE NOKTASAL NOKTASAL DEŞARJ EDEN ENDÜSTRİYEL TESİSLER (KAYNAK, ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 31 ÇİZELGE B.6 İLİMİZDE ATIKSU ARITMA TESİSİ BULUNAN BELEDİYELER (KAYNAK, ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012... 33 ÇİZELGE B.6 İLİMİZDE VAHŞİ DEPOLAMA YAPAN BELEDİYELER (KAYNAK, ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 34 ÇİZELGE B.7-İLİMİZDEKİ İÇMESUYU AMAÇLI BARAJLAR (DSİ, 2012)... 37 ÇİZELGE B.8 - AYDIN İLİ İÇME - KULLANMA DURUMU (DSİ, 2012)... 37 ÇİZELGE B.9 - AYDIN İLİ SULAMALARI (DSİ,2012)... 39 ÇİZELGE B.10-2012 YILI SONU İTİBARİYLE, ENERJİ HİDROELEKTRİK POTANSİYEL (DSİ, 2012)... 44 ÇİZELGE B.10- AAT GENEL DURUMU (ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 47 ÇİZELGE B.11 İLİMİZDE (2011-2012)YILI KENTSEL ATIKSU ARITMA TESİSLERİNİN DURUMU (KAYNAK, ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 48 ÇİZELGE B.11 İLİMİZDE ATIKSU ARITMA TESİSLERİNİN DURUMU (KAYNAK, ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 54 ÇİZELGE B.12 İLİMİZDE ATIKSU ARITMA TESİSLERİNDEN HİZMET ALAN NÜFUS DURUMU (KAYNAK, ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 54 VII

ÇİZELGE B.13 İLİMİZDEKİ ATIKSU ARITMA TESİSLERİNDEN ÇEVRE İZNİ DURUMU (KAYNAK, ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 55 ÇİZELGE B.14 İLİMİZDEKİ (2011-2012) YILI OSB LERDE ATIKSU ARITMA TESİSLERİNİN DURUMU(KAYNAK, ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ,... 56 2012)... 56 ÇİZELGE B.15 İLİMİZDEKİ DÜZENLİ KATI ATIK DEPOLAMA TESİSLERİNİN DURUMU(KAYNAK, ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 56 ÇİZELGE B.16-İLİMİZDE (2012) YILINDA KULLANILAN TİCARİ GÜBRE TÜKETİMİNİN BİTKİ BESİN MADDESİ BAZINDA VE YILLIK TÜKETİM MİKTARLARI... 60 (KAYNAK, AYDIN GIDA TARIM VE HAYVANCILIK ÜDÜRLÜĞÜ)... 60 ÇİZELGE B.17-İLİMİZDE (2012) YILINDA KULLANILAN TİCARİ GÜBRE TÜKETİMİNİN BİTKİ BESİN MADDESİ BAZINDA VE İLÇELERE GÖRE YILLIK GÜBRE... 60 TÜKETİM MİKTARLARI (KAYNAK, AYDIN GIDA TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ)... 60 ÇİZELGE B.18-İLİMİZDE (2012) YILINDA TARIMDA KULLANILAN GİRDİLERDEN GÜBRELER HARİCİNDEKİ DİĞER KİMYASAL MADDELERİ (TARIMSAL İLAÇLAR... 60 VB) (KAYNAK, AYDIN GIDA TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ)... 60 ÇİZELGE C.1-KATI ATIK BERTARAF TESİSİNDE DEPOLANAN EVSEL KATI ATIKLARIN YILLARA GÖRE GÜNLÜK ORTALAMASI (KAYNAK,... 62 HTTP://WWW.AYDİN.BEL.TR/TEMİZLİK.HTM)... 62 ÇİZELGE C.2 İLİMİZDE (2012) YILI İÇİN İL/İLÇE BELEDİYELERİNCE TOPLANAN VE BİRLİKLERCE YÖNETİLEN KATI ATIK MİKTAR VE KOMPOZİSYONU (KAYNAK, ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 63 ÇİZELGE C.3 İLİMİZDE (2012) YILI İL/İLÇE BELEDİYELERDE OLUŞAN KATI ATIKLARIN TOPLANMA, TAŞINMA VE BERTARAF YÖNTEMLERİ VE TESİS KAPASİTELERİ (KAYNAK, ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 65 ÇİZELGE C.4 İLİMİZDE (2012) YILINDA BİRLİKLERCE YÜRÜTÜLEN KATI ATIKLARIN TOPLANMA, TAŞINMA VE BERTARAF İŞLEMLERİNE İLİŞKİN BİLGİ (KAYNAK, ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 65 ÇİZELGE C.5- İLİMİZDEKİ (2012) YILI AMBALAJ VE AMBALAJ ATIKLARI İSTATİSTİK SONUÇLARI (ATIK AMBALAJ SİSTEMİ, 2012)... 66 ÇİZELGE C.6 İLİMİZDEKİ (2012) YILINDA SANAYİ TESİSLERİNDE OLUŞAN TEHLİKELİ ATIKLARLA İLGİLİ VERİLER TEHLİKELİ ATIK BEYAN SİSTEMİ,... 68 2012)... 68 ÇİZELGE C.8 İLİMİZDE (2012) YILINDA OLUŞAN AKÜMÜLATÖRLERLE İLGİLİ VERİLER (TEHLİKELİ ATIK BEYAN SİSTEMİ, 2012)... 69 ÇİZELGE C.9 İLİMİZDE YILLAR İTİBARİYLE ATIK AKÜ KAZANIM MİKTARI (TON) (TEHLİKELİ ATIK BEYAN SİSTEMİ, 2012)... 70 ÇİZELGE C.10 İLİMİZDE YILLAR İTİBARİYLE TOPLANAN ATIK AKÜ MİKTARI (KG) (TEHLİKELİ ATIK BEYAN SİSTEMİ, 2012)... 70 ÇİZELGE C.11- İLİMİZDE YILLAR İTİBARİYLE TOPLANAN ATIK PİL MİKTARI (KG) (TEHLİKELİ ATIK BEYAN SİSTEMİ, 2012)... 70 ÇİZELGE C.12 İLİMİZDE TAŞIMA LİSANSLI ARAÇLARIN YILLARA GÖRE GELİŞİMİ (ADET) (ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 70 ÇİZELGE C.13 İLİMİZDE (2012) YILI İÇİN ATIK BİTKİSEL YAĞLARLA İLGİLİ VERİLER (ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 70 ÇİZELGE C.14 İLİMİZDE (2012) YILINDA OLUŞAN ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER İLE İLGİLİ VERİLER (ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ,... 71 2012)... 71 ÇİZELGE C.15 İLİMİZDE GERİ KAZANIM TESİSLERİNE VE ÇİMENTO FABRİKALARINA GÖNDERİLEN TOPLAM ÖTL MİKTARLARI (TON/YIL) (ÇEVRE VE... 71 ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 71 ÇİZELGE C.16- İLİMİZDE 2012 YILI HURDAYA AYRILAN ARAÇ SAYISI (ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 71 VIII

ÇİZELGE C.17 İLİMİZDEKİ (2012) YILI İÇİN SANAYİ TESİSLERİNDE OLUŞAN TEHLİKESİZ ATIKLARIN TOPLANMA, TAŞINMA VE BERTARAF EDİLMESİ... 72 İLE İLGİLİ VERİLERİ (ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 72 ÇİZELGE C.18 2012 YILINDA İLİMİZ İL SINIRLARI İÇİNDEKİ BELEDİYELERDE TOPLANAN TIBBİ ATIKLAR (ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 73 ÇİZELGE C.19- İLİMİZDEKİ YILLARA GÖRE TIBBİ ATIK MİKTARI (ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012) 73 ÇİZELGE Ç.1 İLİMİZDEKİ (2012) YILI SEVESO KURULUŞLARININ SAYISI (ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 75 ÇİZELGE D.1 İLİMİZDEKİ ENDEMİK BİTKİ TÜRLERİ (ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, ÇEVRE DURUM RAPORU 2011)... 82 ÇİZELGE D.2 İLİMİZDEKİ TESCİLLİ AĞAÇ LİSTESİ (ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 86 ÇİZELGE F.1 İLİMİZDE BAKANLIK MERKEZ VE ÇŞİM TARAFINDAN 2012 YILI İÇERİSİNDE ALINAN ÇED OLUMLU VE ÇED GEREKLİ DEĞİLDİR... 112 KARARLARININ SEKTÖREL DAĞILIMI (AYDIN ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 112 ÇİZELGE F.1 İLİMİZDE ÇEVRE KANUNUNCA ALINMASI GEREKEN İZİN VE LİSANSLAR HAKKINDA YÖNETMELİK HÜKÜMLERİ KAPSAMINDA... 113 DEĞERLENDİRİLEN PROJELERİN SEKTÖREL DAĞILIMLARI (AYDIN ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)... 113 ÇİZELGE G.1 -İLİMİZDE 2012 YILINDA ÇŞİM TARAFINDAN GERÇEKLEŞTİRİLEN DENETİMLERİN DAĞILIMI (ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ,...- 114-2012)...- 114 - ÇİZELGE G.2 İLİMİZDE 2012 YILINDA ÇŞİM E GELEN TÜM ŞİKÂYETLER VE BUNLARIN DEĞERLENDİRİLME DURUMLARI (ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL...- 116 - MÜDÜRLÜĞÜ, 2012)...- 116 - ÇİZELGE G.3 İLİMİZDE 2012 YILINDA ÇŞİM TARAFINDAN UYGULANAN CEZA MİKTARLARI VE SAYISI (ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ,...- 116-2012)...- 116 - IX

ÖNSÖZ İnsanlık tarihi çeşitli evrelerden geçerek, günümüzün bilgi toplumu seviyesine erişmiştir. Çevresel anlamda gelinen bilgi birikimi aşaması, yaşam kaynağımız hava, su ve toprağın sürdürülebilir değerler çerçevesinde ele alınıp korunması ve geliştirilmesi aşamasıdır. Çevre, en temel yaşamsal ihtiyaçlarımız çerçevesinde yönetilebilir niteliğe dönüşmesi gerekmektedir. Tarım, orman, madencilik, endüstriyel faaliyetler ile doğal doğal kaynakların kullanımının koruma ve kullanma dengeleri ilkesi bütünlüğünde ve bu alanlardan toplanmış sağlıklı verilere bağlıdır. İşte bu bağlamda ilimizin doğal kaynaklarının (tarım alanları, orman alanları, yeraltı yerüstü su kaynakları gibi) endüstriyel anlamda değerlendirilirken nüfus, iklim gibi kıstaslar ekseninde karşılıklı etkileşimlerinden oluşan sağlıklı envanterlere ihtiyaç bulunmaktadır. Müdürlüğümüzce hazırlamış olduğumuz 2012 yılı Çevre Durum Raporu geleceğin Aydın ının çevresel sorunlarının çözümü için yapılacak planlamalarda bir başvuru kaynağı niteliği taşıyacağı duygu ve düşüncesiyle, raporun Aydın a ve Türkiye ye hayırlı olmasını dilerim. M. Taha AL Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürü 1

GİRİŞ Aydın İli, antik çağdan bugüne doğal yapısıyla insanlığın ilgisini çeken önemli yerleşim alanlarından biri olmuştur. Özgün ekolojik yapısı Dağlarından Yağ, Ovalarından Bal Akar deyişi ile tanımlanmıştır. Kente adını veren Tralles antik yapılaşmasından, Selçuklu-Aydınoğulları yerleşimlerine kadar yerleşimnüfus ilişkilerinin yoğun olduğu Aydın kenti kültürel açıdan da önemli bir merkez olmuştur. Yörede eski çağlarda Thales, Anaksimandros, Anaksimenes, Hekataios, Hippodamos, İsidoros gibi birçok düşünce ve sanat adamı yetişmiştir. Aydın ilinin kesin tarihi bilinmemekle birlikte prehistorik izler kentin insanoğlunun yerleşik düzene geçtiği dönemlerde kurulduğunu göstermektedir. Aydın da ilk yerleşimi M.Ö. 7000 yıllarında Hititler gerçekleştirmiştir. M.Ö. 4000 yıllarında Trakyalı kavimler, Tralles adı verilen yerleşimi kurmuşlardır. Roma döneminde Andropolis adını alan kent, Selçukluların Anadolu ya gelmesiyle Güzelhisar, Osmanlı döneminde Nefs-i Güzel Hisar der Liva-i Aydın, Cumhuriyet ile birlikte il merkezi olarak Aydın adını almıştır. (Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.) Aydın yöresinde efelerin ayrı bir önemi vardır. Osmanlı İmparatorluğunun son döneminde ortaya çıkan haksızlığa başkaldıran, yoksulları koruyan kimseler olarak halkın yanında yer aldılar, saygı ve sevgi gördüler. Adlarına türküler yakılan öyküleri dilden dile dolaşan Çakırcalı Efe ile Yörük Ali Efe Aydın topraklarında yetişmiştir. Osmanlıya karşı bir ayaklanma ile 1818 de Aydın a egemen olan Atçalı Kel Memed Efe kendi adına para bastırması ile önem taşımaktadır. Yörenin doğal ve antik yapısı yabancıların dikkatini çekmiş ve 1866 da Fransızlar tarafından ilk demiryolu hattı İzmir-Kasaba (Aydın) arasında kurulmuştur. (Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.) Aydın 1. Dünya Savaşı sonrası Yunan işgaline uğramış, işgale direnişte ve Kuvva-i Milliye hareketinin oluşmasında efelerin büyük yararı olmuş, 3 yıl süren işgal Kurtuluş Savaşının kazanılması ile 7 Eylül 1922 de sona ermiştir. Aydın İli, yörenin yaşam kaynağı olan Büyük Menderes Irmağı 584 km. boyunca akarak Ege Denizi ne kadar uzandığı Havza da yer alır. Büyük Menderes Havzası 25.000 km2 yüzölçümü ile 23.000 km² lik İsrail devletinden de büyüktür. Havzanın 19.846 km² lik kısımı Aydın il sınırları içinde kalır. Akdeniz ikliminin hakim olduğu İl de yazlar sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçer. 2010 yılı verilerine göre Ortalama sıcaklık 17.6 C, ortalama yağışlı gün sayısı 79,5, ortalama yağış miktarı 651 kg/m2' dır. Büyük Menderes vadisi, diğer Ege ovaları gibi batıda denize doğru açılan bir oluk biçimindedir. Bu yüzden denizin ılıtıcı etkisi ve yağış getiren rüzgârlar iç kısımlara kadar kolaylıkla girer. Aydın ili, iklim, toprak,ve topografik yapı itibariyle bölge ve ülke açısından polikültür tarıma uygun ve ülke tarımında önemi olan illerimiz arasındadır. İlin yüzölçümünün %50 sinde zeytin ve meyvelikler kaplamakta, Aydın ili Türkiye genelinde zeytin, incir, kestane üretiminde birinci, pamuk üretiminde Adana dan sonra 2. sırada yer almaktadır. İlin %67 sini dağlık alanlar kaplar. Ülkenin orman ürünleri üretiminin % 3,8 i Aydın ilinden karşılanmaktadır. Tarihte çeşitli uygarlıkları barındıran Aydın ili, günümüzde tarımsal aktivitelerin yoğunluğu ve çeşitliliği ile deniz kıyısı, ören yerleri ve doğal mekânlarıyla turizm sektörü içinde önemli yörelerimizden birisidir. Aydın, orta ve batı kesiminde verimli ovalar, kuzey ve güneyi dağlar ile çevrili Büyük Menderes Havzası üzerinde 8007 km 2 lik bir alan üzerine kuruludur. Doğusunda Denizli, batıda Ege Denizi, 2

kuzeyde İzmir ve Manisa, güneyde ise Muğla illeriyle komşudur. İl, 37-44' ve 38-08' kuzey enlemleri ile 27-23' ve 28-52' doğu boylamları arasında yer alır. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu: Aydın ilinden kuzeye gidildikçe 500-600 m yi bulan yükseklikte topografya izlenir. Bu yükselme Doğu-Batı yönünde ovanın sınırı boyunca kuzeye doğru devam eder. Güney bölümü ise denizden 04-50 m irtifadadır. Dağlar: Aydın İlinin % 67 ini dağlık alanlar oluşturmaktadır. Kuzeyde doğu-batı yönünde uzanan sıra dağlar Aydın Dağlarıdır ve zirvesi 1732m. ile Karlık Tepesi dir. Güneyde Doğu-Batı yönünde uzanan dağlar, Büyük Menderes Irmağının kolları olan Dandalas Çayı, Akçay ve Çine Çaylarının güneyden kuzeye doğru parçalayan vadileri nedeniyle parçalı bir görünümdedir. İlin en yüksek dağı olan Madran Dağı ise Akçay ve Çine Çayları arasında kalır. Ortada kalan Menderes Nehri civarı düzlüktür. Kuzey yönünü, Dinar dan başlayıp 300 km devam eden ve Samson dağları adını alarak Ege Denizinde sona eren Mezukis Dağlarının en yüksek noktası 1360 metredir. Mezukis Sıra Dağlarının il içinde devam eden kısmında Doğu dan Batı ya doğru Çamlık, Oyuk, Karlık, Malgıç, Cevizli adları ile sıralanan Batı da daha az yükseklik arz eden Gümüş ve Samson Dağları ile Dipburun mevkiinde Mezukis Dağları küçük vâdilerle yer yer birbirlerinden ayrılırlar. Kuzeydoğu da 1.430 m.yüksekliğindeki Çal Dağlarından ayrılan Çamlık Dağı, 1.732 m. yüksekliğindedir. Aydın ilinin kuzeyindeki Cevizli Dağına kadar yukarıda Oyuk, Karlık, Malgaç tepelerini meydana getiren Karadağ, 1.353 m. yüksekliktedir. Kıvrıntılı küçük yaylaları ile sıradağlar halinde batıya uzanan Cevizli Dağı, Söke İlçesi nin Batısında en yüksek seviyeye ulaşır. Bu dağın yüksekliği, 1.229 m. dir. Dalgalı tepecikler halinde devam ederek Dipburun da denize gömülen Samson Dağları, 1.360 m. olup, Sisam Adalarına kadar devam ettiği görülmektedir. Mezukis Dağlarının bol suları, Menderes Vadisine 11 dere halinde yayılır. İlin Güney inde, yükseklikleri 1.800 m yi bulan Çubuk, Karıncalı, Madran, Beşparmak Dağları, Batı da Bafa Gölü nü yarım çember içine alarak denizde sona erer.doğu kesiminde, ili sınırlayan Baba Dağı, 2.380 m. den 1.300 m. ye inerek, Çubuk Dağı adı ile Aydın sınırları içine girerek Karacasu ilçesi nin doğu kesiminden geçen Dandalaz Çayı na geniş bir vâdi geçidi verdikten sonra, Karıncalı Dağı ile birleşir. Dandalaz Çayı ile Akçay arasında kalan dağlar, Karıncalı Dağı dır. Bu dağ, Karacasu ilçesinin batısından, Menderes Ovası na doğru uzanan bir çıkıntı meydana getirir. Güzel yaylalara sahip bu dağın en yüksek noktası 1.699 m. dir. Çakırcalı Efe 1912 ye kadar bu dağda yaşamıştır. Karıncalı Dağı nın Batısında Madran ve Göksel Dağları vardır. Bu iki dağın önemli kısımları Muğla ili hudutları içine girmektedir. Aydın ili hudutları içinde bulunan dağlar ve yükseklikleri hakkında aşağıdaki cetvel daha genel bir bilgi vermektedir. Dağlar En Yüksek Noktaları Babadağ 2.380 m. Karıncalı Dağı 1.699 m. Madran Dağı 1.792 m. Göksel Dağı 1.412 m. 3

Beşparmak Dağı 1.367 m. Çamlık dağ 1.334 m. Oyuk Dağı 1.353 m. Samson Dağı 1.380 m. Ovalar: Aydın İli nde, Ova deyimi çok önemli bir yer tutar. Büyük Menderes Irmağının suladığı alanlar Büyük Menderes Ovası olarak tanımlanır. Denizli İl sınırlarından başlayan büyük bir ovadır. B. Menderes Irmağı nın geçtiği ova, taşkın ovası niteliğinde olup 23.900 km2 lik bir sahadır. Irmak çağlar boyu denize taşıdığı alüvyonla bugünkü ovayı oluşturmuştur. Havzadaki ovalar Aydın, Söke, Yenipazar, Koçarlı, Karpuzlu, Çerkez ve Çine Ovası gibi yerel adlarla anılırlar. Bu ovalar Büyük Menderes Ovasını oluşturur. Denizli ili sınırlarından Ege Denizine kadar uzanan bu ovanın en geniş yeri 20 km yi bulmaktadır. Vadiler: Büyük Menderes havzasına 50 den fazla dere ve akarsu yer almakta, bu yan dere ve akarsular Büyük Menderes Irmağına dökülmektedir. Vadilerdeki yan dere ve akarsuların büyük kısmı yağışa bağlı akış gösteren mevsimlik akarsulardır. Büyük kısmı yaz aylarında kurumaktadır. İlin kuzeyinde Kuvaterner yaşlı taraçalar yer alır. Bu taraçalar, yamaç molozları ve alüvyon birikintilerinin Algin orojenik hareketleri sırasında yöredeki malzemenin yükselmesinden oluşmuştur. Çakıllı, kumlu ve gevşek çimentolu konglomeratik özelliktedirler. Taraçalar, yer yer akarsular tarafından keskin hatlarla yarılmışlardır. Şehrin içinden geçen ve bu taraçaları Kuzey-Güney istikâmetinde kesen Tabakhane Deresi şu anda yerleşim alanının altında kalan büyük bir birikinti konisi oluşturmuştur. Aydın ilinin büyük bir kısmı ovada kuruludur. B. Menderes Nehri nin getirmiş olduğu malzeme, ovayı oluşturur. Doğu-Batı uzanımlı verimli toprakların önemli bir kısmı şu anda şehrin yerleşim alanı altında kalmıştır. Titizlikle korunması gereken 1. Sınıf tarım arazilerinin iskân sahası olarak kullanılması, tarımsal alanların aleyhine gelişen bu olumsuzluktur. Taraçalardan ve alüvyon birikintilerinden daha yaşlı olan ve taraçalardan sonra daha kuzeyde bulunan Pliyosen yaşlı kayaçlar, gevşek yapıda ve konglomeratik özelliktedirler. Aşınması kolay olan bu formasyonlar çok dalgalı morfolojik görünüm verirler. Pliyo kuvaterner de yer kabuğundaki dalgalanmalardan birçok tepecik oluşmuştur (500-600 m). Paleozoyik yaştaki kayaçlar içinde kuvarsit şistler, mermerler dik yükselti verirler. Gnays ve şistli yapıda olan yerlerde ise daha yumuşak hatlı bir morfolojik yapı gözlenir. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi: Aydın ili sınırları içinde Batı Anadolu da geniş bir yayılım gösteren Menderes Masifi ve çevresindeki kaya birimleri yüzeylenmektedir. Yüzyılı aşkın bir süredir çeşitli amaçlara yönelik çalışmalar yapılmıştır. Yörede ilk çalışma, Stricland (1840) tarafından gerçekleştirilmiştir. Daha sonraki yıllardaki farklı amaçlarla yapılan birçok araştırmada bir bütünsellik sağlanamamıştır. Doğal olarak raporlar stratigrafik-yapısal farklılıklar içermektedir. Bu nedenle, masifin çekirdeği, kaya birimleri, yaşları ve çevre kayalarla ilişkileri konusunda beliren sorunların çözümüne yönelik, Üniversite-MTA çalışanları ve değişik araştırmacılar arasında belirli doğrular üzerinde yoğunlaşmıştır. 4

Son yıllarda yapılan araştırmalarla, açıklık getirilmiş görüşlerin ışığında çalışma alanında Menderes Masifinin birbiriyle diskordan bir ilişkiye sahip üç grubun kayaçları ve bunların üzerindeki neojen örtü ve kuvaterner yaşlı alüvyonlar, bunlara ek olarak batı kesimde yüzeylenen Dilek yarımadası-selçuk- Tire ekaylı zonu bulunmaktadır. Çine Grubu (Menderes Masifinin çekirdeği): Almandin-amfibolit fasiyesinde metomarfizma özellikleri gösteren, granitim kökenli gözlü gnays meta granit, sedimenter kökenli gözlü gnays, migmatit, ince taneli bantlı gnays, metavolkanit ve değişik şistlerden oluşmuştur. Prekambriyen yaşlıdır. Bu grubun üzerine Kavaklıdere Grubu uyumsuz olarak gelmektedir. Sedimenter Kökenli Gözlü Gnays: Bunlar genellikle kaba ve belirsiz foliasyon gösterirler. Gnays ve magmatitler, alttan üste doğru derecelenmişlerdir. Kayaçın en tipik özelliği, farklı şekillerdeki gözlü yapılarıdır. 1-5 cm arasında değişen boyutlarda, Feldspat, Kuvars, Muskovit, Biyotit ve Turmalin topluluklarından oluşan gözler, koyu minerallerle kaplıdır. Makroskopik olarak, porfiroblastik bir doku gösterirler. Gözlerin kısmen kaybolduğu yerlerde lepidoblestik doku gösterirler. Migmatit: Sedimenter kökenli gözlü gnayslar ile gynaslar arasında lokal adeseler şeklinde gözlenmektedir. Genellikle bantlı, kıvrımlarmış ve ptigmatik gözlü yapıya sahip, belirsiz ve kaba folisyon göstermektedir. Minerolojik bileşimi sedimanter kökenli gözlü gnaysa benzemektedir. Çeşitli gnays ve şistleri: Sedimanter kökenli, gözlü gnays ve alttaki migmatit ile geçişli olan bu metamorfik kayaçlar grubun en üst seviyesini oluşturmaktadır. Birbiriyle yanal ve düşey geçiş gösteren ince taneli gnays, granatlı şist, mikaşist ve kuvars şist ardalanması şeklindedirler. Yer yer amfibolit şist, kalk-şist ve mermer bandı ve adeseleri de görülmektedir. Kayaç tipine bağlı olarak renkleri, alterasyon ve erozyon şekilleri farklıdır. Kuvars, plajioklas, biotit, beyaz mika, granat, disten mineralleri yanında ikincil olarak turmalin, apatit, zirkon, rutil ve opak minerallere de rastlanır. Granitim kökenli gözlü gnayslar: Ana kayacı oluşturan sedimanter kökenli gözlü gnayslara, migmatitlere, ince taneli gnays ve değişik şistleri boydan boya kesmektedirler. Kayaç içinde dayk, sill ve stok şeklinde yerleşmişlerdir. Meta granit olarak ta adlandırılırlar. Kayaç çok kaba, belirsiz foliasyon ve iyi gelişmiş lineasyon göstermektedir. Kenar zonları genellikle ince dokuludur ve koyu minerallerce çok fakirdir. Diğer bir tipik özelliği kenar zonlarnda radyal olarak dizilmiş tumalinlerin görülmesidir. Çoğunlukla feldspattan oluşan gözler lineasyona paralel olarak dizilir ve birbirleriyle temas halindedirler. İncelme alanında yukarıda ayrıntılarından bahsedilen masifin çekirdeğinde yer alan tüm bu kayaçlar, haritada Gnays olarak gösterilmiştir. Metavolkanit: Araştırmacılar tarafından Leptit olarak tanımlanmıştır. Sedimanter yapı çoğunlukla şiddetli metamorfizma ile yok olmuştur. Renkleri, gri ile açık morumsu gri renklerdir. Masif, rest şistozitesi oldukça güç gözlenir. Çatlak sistemlerinden oldukça fazla etkilenmiş olması, sert olmalarındandır. Pegmatit e benzer damarlar içerirler. Damarlar içindeki kuvars ve feldspat oranının artmasıyla belirginleşen taneler yüzünden çift mikalı gnays a benzer görünüştedirler. Metavolkanikler içinde migmatikleşmeler de görülür. Kuvars, plajioklas, ortoklas, biotit, granit, sillimanit, muskovit, turmalin, apatit, zirkon içerirler. Metavolkanitler, ince taneli kayaçlar olup 5

poligonal doku gösterirler. Sahada ince taneli gnayslar ile leptitler karıştırılabilir. Ama mikroskopta eş boyutlu minerallerin, şistozite boyunca dizilmeleri leptitler için karakteristiktir. Çine kuzeyinde ve batısında uzanım göstermektedirler. Ayrıca Bozdoğan kuzeyi ve civarında da kuzeylenmektedirler. Kavaklıdere Grubu (Menderes Masifinin paleozoyik yaşlı örtüsü): Düşük dereceli metamorfizma özellikleri gösteren meta konglomera, kuvarsit, kuvars şist, mikaşalkşist, mermer, metabazik ve fillatlardan oluşan kayaçlar bu grubu oluştururlar. Alt paleozoik-alt Triyas yaşlıdır. Tabanında yayılımı devamlı gözükmeyen, yanal olarak kuvarsitlere geçiş yapan metakonglomeralar bulunmaktadır. Metakonglomeralar içerisinde Çine grubundan türemiş granit, aplit, gnays, farklı şist ve kuvars çakılları bulunmaktadır. Düşey olarak kuvarsit, kuvarşist, granatşist, mikaşist, klorit, muskovitşist, fillat ve kalkşistlere geçiş yaparlar. İstif yer yer mermer ve metabazik, metaçört bantları ve adeseleri de içerir. Kloritoid şistler koyu gri ile siyah renkli mermer band ve adeseleri içerir. Kavaklıdere grubunda üste doğru kuvarşist ve kuvarsitin yanında, çeşitli şistlerde görülmektedir. Granat şistler, mika şistler, kloritoid-disten şistler şeklinde devam eden istifin en üst kesimleri fillatlardır. Kayaç siyahımsı renkli belirgin ve ince yapraklanmalıdır. Şistler içerisinde en baskın litolojiyi açık kahve renkli ve kirli sarı renklerde gözlenen granat-mikaşistler oluşturur. Çine grubunun üzerine diskordan olarak gelen Kavaklıdere grubunun üzerinde yine diskordan olarak Marçal grubu gözlenmektedir. Bütün bu birimler haritada şist olarak gösterilmiştir. Marçal Grubu (Menderes Masifinin mezozoik yaşlı örtüsü): Kavaklıdere grubu üzerinde, uyumsuz olarak metakonglomera ve metakırıntılarla başlar. Üste doğru neritik karbonatlarla devam eder. Grup, olası Üst Triyas-Alt posen yaşlıdır. Birimler, güneyde düzenli istifi, karbonat platformu ile içbükeyi kuzeye doğru olan kavis şeklinde tamamen sarkarken, kuzeyde yer yer düzensiz olarak yüzeylenmektedir. Aydın dağları güney yamacı konu edilen mesozoyik yaşlı mermerlerin üzerine bindirmeli bir dokanakla genelde ince taneli gnayslarla temsil edilen orta-yüksek dereceli metamorfiklerin gözlendiği yerlerdir. B. Menderes havzasının kuzey ve güneyinde menderes masifi çekirdeği ile örtüsünün ilişkisi farklıdır. Güneyde düzenli olarak gözlenen istif, kuzey kesiminde gelişen ters faylar ve bindirmeli yapılar dolayısıyla terslenmiştir. Bu kesimde farklı metamorfizma özelliği sunan değişik yaştaki kaya toplulukları, yatay hareketlerle düzensiz bir şekilde birbirini üzerlemişlerdir. Bu bindirmeli yapılar, yerel değil, aksine bölgeseldir. Marçal grubu, kırmızı renkli taban konglomerası ile başlar. Konglomera tavana doğru ince-orta kalınlıktaki metakumtaşına, metasilttaşına, sarımsı dolemite ve üstünde dolomitik kireç taşından oluşan kalın bir istife geçer. Dolomitik kireç taşları beyaz, gri, koyu gri, mavimsi renkli ince-orta kristalli, yer yer stromatolitik, düzensiz tabakalaşmıştır. Dolomit-Dolomitik kireç taşlarının altında, kalın ve kristalize kireç taşları yer almaktadır. Kirli beyaz renkli, orta- iri kristalli, orta-kalın tabakalıdır. Yer yer laminali ve tabakalanma düzlemlerine paralel olarak çatlaklıdır. Rekristalize kireç taşlarının alt seviyelerinde boksit, zımpara taşı adeseleri bulunmaktadır. Bol rudist parçacıkları içeren marçal grubunun en üst kesimleri üst kretase yaşlıdır. Rudistli kireçtaşlarını yer yer breşleşmiş kireçtaşı seviyeleri izlemektedir. Kiltaşı oranlarının giderek artması sebebi ile mesozoik yaşlı kireçtaşların flişe benzer bir istife geçiş yapar. Kumtaşı şeyl ve kristalen kireçtaşı ara katmanlarından oluşmuş seviyelerde bulunmaktadır. En üstteki nümmülitli, globoratalialı tabakalar üst paleosen-alt eosen yaşı vermektedir. Haritada tüm bu birimler mermer olarak gösterilmiştir. 6

Muğla Grubu (Menderes Masifi üzerindeki genç çökeller ): B. Menderes grabeni, masifi Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrılmıştır. Çöküntü havzasında ve bunları kesen havzalarda genç tersiyer yaşlı birimler ve en üstteki kuvarterner yaşlı birimler alüvyonlar yer almaktadır. Posttektonik tersiyer birimleri detaylandırılmamış, Neojen olarak haritada gösterilmiştir. Killi kırıntılı kireçtaşları, silt taşı, tüften oluşan, göl-bataklık ortamının kayaçları (Sekköy Formasyonu) çöküntü havzalarında dolgulanmıştır. Eski alüvyon yelpazesi ortamının kayaçları (Yatağan Formasyonu) olan çakıl taşı, çamur taşı, kumtaşı seviyeleri de,mikritik killi kireçtaşı ve gölsel kireçtaşı şeklinde gözlenen göl ortamının kayaçları (Milet Formasyonu) da, Didim dolayında yüzlek vermektedir. B. Menderes grabeninin aktif olan kuzey kenarında dolgulanmış neojen çökelleri, güney kenarına nazaran daha fazla yayılımlıdır. Eski taraçalar şeklinde, daha çok kuzey kesimde, genç birimlere rastlanılmaktadır. Jeotermal enerji potansiyeline yönelin çalışmalar aktif olan kuzey kenarda yoğunlaşmıştır. B. Menderes grabenine dik kesen Bozdoğan havzasında ve Karacasu havzasında da neojen birimleri yaygındır. Karacasu havzası adı geçen havzalardan farklı özelliklere sahiptir. Acı su (Somatr) ortamının ürünleri bu yörede gözlenebilmektedir. Kuvaterner Yaşlı Birimler: Alüvyonlar olarak haritada gösterilen birim esasında; örgülü ırmak çökeli, Menderesli ırmak çökeli, Alüvyon yelpazesi, birikinti konisi ve yamaç molozlarının, ayrıca Söke ovasındaki genç geçici göl çökellerinin tamamını kapsamaktadır. Çakıl, kum, silt, çamur ve kilden oluşmuş seviyelerdir. B. Menderes grabeninin çöküntü havzası yan çöküntü havzasının tabanını doldurmuştur. Kuvaterner jeolojisi ayrıntılı incelendiğinde; pleistosen yaşlı eski taraçaları oluşturan çakıl ve çakıl taşlarından oluşmuş seviyaler belirginleşir. Çöküntü havzasının kuzeyinde bu birimler tipik morfoloji yaratmıştır. Mağmatik Kayalar: İnceleme alanında gabro ve granit,gronidiyorit, andezit olarak haritada gösterilen birimlerdir. Metamorfik birimleri kesen genç asit mağmatikler, Çubukdağ kuzeydoğusunda (Buldan civarında) yüzeylenmektedir. Granit, granadiyorit kökenlidirler. Ayrıca inceleme alanında irili ufaklı küçük sokulumlarada rastlanır. Asit mağmatik kayalar gerek gnaysların gerekse metavolkanitlerin içinde görülürler. Makroskopik olarak dış yüzeyleri oldukça ayrışmış, kırmızımsı, kahve renkli renktedir. Ayrışmamış kısımları beyazımsı gri renkte gözlenir. Sert ve şistozite göstermeyen kayalardır. Gabrolar ise farklı bölgelerde küçük yüzlekler vermektedir. Tamamen tektonik hatlarla ilişkilidirler. Fay zonları boyunca farklı büyüklükte stoklar şeklinde dizilmişlerdir. Oldukça sert kompakt bir görünüm sunarlar. Beyaz renkli feldispat mineralleri ile koyu renkli mafik minerallerin görüldüğü belirgin bir mağmatik dokuya sahiptirler. Çevre kaya ile bazik damar kaya arasındaki madde alışverişi bazik damar kayalarına zonlu bir yapı özelliği kazandırmıştır. Paleozoyik yaşlı volkanitler içerisinde yer almış gabroik bileşimli eski damar kayalarının, metamorfizma geçirmiş oldukları sanılmaktadır. Metagabrolar haritamızda gabro olarak gösterilmiştir. Dilek Yarımadası/Selçuk-Tire Ekaylı Zonu: Yüzeylenen kayaçlar Menderes Masifi ile tektonik ilişki içindedir. Menderes Masifinin örtü serileri (şistler,mermerler) yanında metaserpantinit, metadiyabaz, metagabro türündeki ofiyolitik topluluğa ait kayaçlar da gözlenmektedir. Haritada yayılımı geniş olan birimler; şist, serpantinittir. Metamorfizma ve Magmatizma: Genel olarak istif; Paleozoyik yaşlı kristalen seriler, Neojen yaşlı formasyonlarlar ve Kuvarterner yaşlı alüvyonlarla temsil olunur. Paleozoyik yaşlı kristalen seriler Gnays serisi, Mikaşist serisi, Kuvarsitler, Mermerler ve yarı kristalen kalkerlerden oluşmaktadır. 7

Bölgede ikinci zaman Stratigrafik boşluk şeklindedir. Neojen yer yer yüzlerce metre kalınlığa erişerek Kristalen şistler üzerine gelmiştir. Neojen; çakıllı, kumlu, killi, marnlı, greli, konglomeralı, yer yer marnlı ve kalkerli seviyeler halindedir. Kuvarterner, geniş alüvyon sahaları ile yan derelerin ağızlarında teşekkül etmiş birikinti konileri şeklinde yer almaktadır. a) Metamorfik Kayaçlar: Paleozoyik: Bölgede Paleozoyik, Menderes Masifi olarak isimlendirilen metamorfik kristalen şistlerle temsil olunmaktadır. Menderes Masifi olarak adlandırılan bu seri; Permo-Karbonifer 200 m şist ve kuvarsit ile ardalanmalı kristalen kalkerlerden, Devoniyen 1000 m mermerler, Silüriyen 1000 m çeşiştli şistler ve kuvarsitler, Grenaşistler, Şistlerden gnaylara geçiş 20 m, Açık renkli gnayslar, Kambriyen ve Prekambriyen Mikalı Gözlü Gnayslar Prekambriyen İnce taneli Gnayslar, Grafitli, Grenalı Mika Şistler, Gnayslar Görüldüğü gibi Kristalen Kayaçlar tabandan tavana doğru, gnays serisi, mikaşist serisi, kuvarsitler, mermerler ve kristalen kalkerler şeklinde dizilmektedir. b) Sedimanter Kayaçlar: Neojen : Bölgede Neojen bir göl ortamını temsil etmektedir. Menderes Grabeni nin Güney ve Kuzey yamaçlarında, doğrudan doğruya kristalen serilerinin üzerine gelmektedir. Bu duruma göre Paleozoyik olarak kabul edilen Kristalen Şistlerle Neojen arasında büyük bir stratigrafik boşluk bulunmaktadır. Neojen, çeşitli irilikte kum ve çakıllardan konglomera gre, kil, marn ve kalker ardalanmalarından oluşmaktadır. Bölgede marnlar, Söke İlçesi civarında sert marnokalkerlerden oluşmaktadır. Genelde kumlu, killi marnlı, çakıllı ve greli konglomeralı tabakalar arasında, gerek yanal ve dikey geçişler, gerekse çapraz stratigrafikasyonlar mevcuttur. Didim İlçesi Neojen e ait genç ve karbonatlı bir platform istif üzerinde yer almaktadır. Bu istifin içerisinde, karbonatlı kil taşları, marnlar ve tebeşirsi kireçtaşları yer aldığı gibi çalışma alanında yaygın olarak MUKA adı verilen bej renkte kalın tabakalı sert killi kireçtaşları bulunmaktadır. Bu birim genelde tabakalıdır ve umumiyetle tabakalar doğu-batı doğrultusunda olup yer yer 5-10 derece civarında eğimler gösterirler. Yapısal Jeoloji ve Jeolojik Tarihçe: Bölgede Hersinyen ve Alpın Orojenik hareketler rol oynamıştır. Menderes Masifi ne ait bütün kristalen seriler Paleozoyik denizinde çökelmiş bölgenin en eski formasyonlarıdır. Altta bulunan Gnays Serisi Kayaçları, oldukça derin bir denizde teşekkül etmiş killerle, üstteki Mikaşist, Killi Şist, Kuvarsit ve Mermerleri ise dipleri periyodik hareketler gösteren bir denizde teşekkül eden çeşitli kil, kalker ve gre münasebetlerine ait olduğunu göstermektedir. Gnays ve mikaşistler, çok fazla ihtivalanma göstermektedirler. Bunların kıvrımlanma yaşı, Hersinyen Orojenezi veya daha eski hareketler olmaktadır. Bölge dâhilinde kristalen seri ile Neojen arasında her hangi bir sedimenter oluşum gözlenmemektedir. Bu duruma göre, Paleozoyik olarak kabul edilen kristalen serilerle Neojen arasında büyük bir stratigrafik boşluk mevcuttur. Neojen, çeşitli irilikte kum ve çakıllardan, konglomera, gre, kil, marn ve kalker ardalanmalarından oluşmaktadır. Bu kayaçlar, çapraz tabakalanma göstermektedir. Bölgede rastlanılan faylar değişik yaştadırlar. Neojen tabakalarını kesen büyük fayların teşekkülü, Neojen esnasında ve Neojen sonrasında hakim olan Alpin hareketleriyle, kristalen seri içindeki faylar ise gerek Neojenden önce, gerekse Neojen esnasında ve gerekse neojenden sonra da bu bölgede hüküm süren hareketlerle 8

ilgilidir. Neojen formasyonları ve B. Menderes masifi nin küçük vadi alüvyonlarında mevcut taraçalar Alpin hareketlerinin halen devam etmekte olduğunu göstermektedir. Tektonik ve Paleocoğrafya: Aydın İl sınırları B. Menderes grabeni içerisinde yer almaktadır. Yapılan çalışmalarda grabeni oluşturan Kuzey ve Güney sınır faylarının diri olduğu belirtilmektedir. Deprem oluşturabilecek potansiyele sahip bu faylar üzerinde ayrıntılı çalışmalar gerekmektedir. Sel baskını, heyelan, çığ düşmesi vb. olaylar kurumumuzca da çalışmaları yapılan projeler kapsamında olmasına karşın Aydın İli ne ait böyle bir proje yapılmamıştır. Kaynaklar -Anonim,2000. Aydın ili Jeolojisi. MTA Gen. Müd.Ankara. - GÖKBEL, A., ŞÖLEN, H., 1936. Aydın İli Tarihi Eski Zamanlardan Yunan İşgaline Kadar, Cilt 1, S:285, Ahmet İhsan Basımevi Ltd. Ankara. -Ü.ERDEM, E. NURLU, İ. M. KAHRAMAN, 1999. Büyük Menderes Havzası Temelinde Aydın İli Alan Kullanım Kararları Üzerinde Bir İrdeleme. Büyük Menderes Havzası 4. Tarım ve Çevre Sorunları Sempozyumu, Söke. 9

A. HAVA A.1. Hava Kalitesi Aydın da özellikle kış sezonunda şehir ve ilçe merkezlerinde meteorolojik şartlara da bağlı olarak hava kirliliği görülmektedir. Kış aylarında ısınmadan kaynaklanan hava kirliliğinin temel sebepleri; düşük vasıflı yakıtların iyileştirilme işlemine tabi tutulmadan kullanılması, yanlış yakma tekniklerinin uygulanması ve kullanılan yakma sistemleri işletme bakımlarının düzenli olarak yapılmaması şeklinde sıralanabilir. Şehirleşme ile sanayi tesislerinin yakın çevresindeki bölgelerdeki konutlaşmaların artması hava kirliliğinin olumsuz etkilerini artırmaktadır. Kömüre dayalı termik santrallerde kullanılan yerli linyitlerin yüksek kükürt oranı ve bazı tesislerde arıtma sistemlerinin olmaması nedeniyle kükürt dioksit (SO 2 ) emisyonları problem oluşturmaktadır. Çevre Mevzuatının kirletici vasfı yüksek tesisler olarak nitelendirdiği enerji üretim tesisleri için mevzuatta özel emisyon sınır değerleri bulunmaktadır. Söz konusu tesislerin kurulması ve işletilmesi için gerekli izinler, tesisten çıkan emisyonlar ve tesisin etki alanı içerisinde hava kirliliğinin tespitine ilişkin usul ve esaslar Çevre Mevzuatında belirlenmiştir. Katı sıvı ve gaz yakıt kullanan bu tesisler için ilgili baca gazı sınır değerlerinin sağlanması yanında tesis etki alanlarında hava kalitesi sınır değerlerinin de sağlanması gereklidir. Bu nedenlerle söz konusu tesislerden kaynaklanan özellikle toz, kükürt dioksit (SO 2 ) ve azotoksit (NO X ) emisyonlarının giderilmesi ve azaltılması konusundaki tekniklerinin uygulanması gereklidir. Söz konusu azaltım teknikleri son yıllarda tesislerden kaynaklanan emisyon yüklerini önemli ölçüde azaltılabilmektedir. Söz konusu azatlım tekniklerinin hayata geçirilmesi ve yaygın olarak kullanılabilmesi içinde Çevre Mevzuatında bazı değişiklikler yapılmıştır. Hava Kalitesi Değerlendirme ve İlimizde katı yakıtların ısınmada kullanımın yanı sıra hava kirliliğine sebep olan faktörlerden bir diğeri Kent içi ulaşımında kullanılan özel oto, minibüs ve otobüs gibi araçlardan çıkan egzoz gazlarıdır. İlimiz, motorlu araçlar yoğunluğu bakımından önde gelen illerdendir. İlimizde 2011 yılı sonu itibariyle 309.949 adet trafiğe kayıtlı araç bulunmakta iken, 2012 verilerine göre ise bu rakam 317 620 adet olmuştur. Denizli-İzmir, Muğla İzmir devlet Karayollarının Şehrin ortasından geçmekte oluşu nedeniyle, Trafik İdaresi kayıtlarına göre Aydın dan gelip geçen şehirlerarası motorlu araç sayısı ortalama 15,000 adettir. Egzoz gazı emisyonlarının kontrolüne yönelik ilimizdeki faaliyetler A.5. Bölümünde verilmektedir. A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar Hava kirliliği, doğrudan veya dolaylı olarak insan sağlığını etkileyerek yaşam kalitesini düşürmektedir. Günümüzde hava kirliliği nedeniyle yerel, bölgesel ve küresel sorunlar yaygın olarak yaşanmaktadır. Yoğun şehirleşme, şehirlerin yanlış yerleşmesi, motorlu taşıt sayısının artması, düzensiz sanayileşme, kalitesiz yakıt kullanımı, topoğrafik ve meteorolojik şartlar gibi nedenlerden dolayı büyük şehirlerimizde özellikle kış mevsiminde hava kirliliği yaşanabilmektedir. Bir bölgede hava kalitesini ölçmek, o bölgede yaşayan insanların nasıl bir hava teneffüs ettiğinin bilinmesi açısından çok büyük önem taşımaktadır. Ayrıca, önemli bir nokta da, bir bölgede meydana 10

gelen hava kirliliğinin sadece o bölgede görülmeyip meteorolojik olaylara bağlı olarak yayılım göstermesi ve küresel problemlere de (küresel ısınma, asit yağmurları, vb) sebep olmasıdır. Renksiz bir gaz olan kükürtdioksit (SO 2 ), atmosfere ulaştıktan sonra sülfat ve sülfürik asit olarak oksitlenir. Diğer kirleticiler ile birlikte büyük mesafeler üzerinden taşınabilecek damlalar veya katı partiküller oluşturur. SO 2 ve oksidasyon ürünleri kuru ve nemli depozisyonlar (asitli yağmur) sayesinde atmosferden uzaklaştırılır. Azot Oksitler (NO X ), Azot monoksit (NO) ve azot dioksit (NO 2 ), toplamı azot oksitleri (NO X ) oluşturur. Azot oksitler genellikle (%90 durumda) NO olarak dışarı verilir. NO ve NO 2 din ozon veya radikallerle (OH veya HO 2 gibi) reaksiyonu sonucunda oluşur. İnsan sağlığını en çok etkileyen azot oksit türü olması itibari ile NO 2 kentsel bölgelerdeki en önemli hava kirleticilerinden biridir. Azot oksit (NO X ) emisyonları insanların yarattığı kaynaklardan oluşmaktadır. Ana kaynakların başında kara, hava ve deniz trafiğindeki araçlar ve endüstriyel tesislerdeki yakma kazanları gelmektedir. İnsan sağlığına etkileri açısından, sağlıklı insanların çok yüksek NO 2 derişiklerine kısa süre dahi maruz kalmaları, şiddetli akciğer tahribatlarına yol açabilir. Kronik akciğer rahatsızlığı olan kişilerin ise bu derişimler maruz kalmaları, akciğerde kısa vadede fonksiyon bozukluklarına yol açabilir. NO 2 derişimler uzun süre maruz kalınması durumunda ise buna bağlı olarak solunum yolu rahatsızlıklarının ciddi oranda arttığı gözlenmektedir. Toz Partikül Madde (PM10), partikül madde terimi, havada bulunan katı partikülleri ifade eder. Bu partiküllerin tek tip bir kimyasal bileşimi yoktur. Katı partiküller insan faaliyetleri sonucu ve doğal kaynaklardan, doğrudan atmosfere karışırlar. Atmosferde diğer kirleticiler ile reaksiyona girerek PM yi oluştururlar ve atmosfere verilirler. (PM10-10 μm nin altında bir aerodinamik çapa sahiptir) 2,5 μm ye kadar olan partikülleri kapsayacak yasal düzenlemeler konusunda çalışmalar devam etmektedir. PM10 için gösterilebilecek en büyük doğal kaynak yollardan kalkan tozlardır. Diğer önemli kaynaklar ise trafik, kömür ve maden ocakları, inşaat alanları ve taş ocaklarıdır. Sağlık etkileri açısından, PM10 solunum sisteminde birikebilir ve çeşitli sağlık etkilerine sebep olabilir. Astım gibi solunum rahatsızlıklarını kötüleştirebilir, erken ölümü de içeren çeşitli ciddi sağlık etkilerine sebep olur. Astım, kronik tıkayıcı akciğer ve kalp hastalığı gibi kalp veya akciğer hastalığı olan kişiler PM10 a maruz kaldığında sağlık durumları kötüleşebilir. Yaşlılar ve çocuklar, PM10 maruziyetine karşı hassastır. PM10 yardımıyla toz içerisindeki mevcut diğer kirleticiler akciğerlerin derinlerine kadar inebilir. İnce partiküllerin büyük bir kısmı akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşabilir. Buradan da kurşun gibi zehirli maddeler % 100 olarak kana geçebilir. Karbonmonoksit (CO), kokusuz ve renksiz bir gazdır. Yakıtların yapısındaki karbonun tam yanmaması sonucu oluşur. CO derişimleri, tipik olarak soğuk mevsimlerde en yüksek değere ulaşır. Soğuk mevsimlerde çok yüksek değerler ulaşılmasının bir sebebi de inversiyon durumudur. CO in global arka plan konsantrasyonu 0.06 ve 0.17 mg/m 3 arasında bulunur. 2000/69/EC sayılı AB direktifinde CO ile ilgili sınır değerler tespit edilmiştir. İnversiyon, sıcak havanın soğuk havanın üzerinde bulunarak, havanın dikey olarak birbiriyle karışmasının engellenmesi durumudur. Kirlilik böylece yer seviyesine yakın soğuk hava tabakasının içerisinde toplanır. CO in ana kaynağı trafik ve trafikteki sıkışıklıktır. Sağlık etkileri, akciğer yolu ile kan dolaşımına girerek, kimyasal olarak hemoglobinle bağlanır. Kandaki bu madde, oksijeni hücrelere taşır. Bu yolla, CO organ ve dokulara ulaşan oksijen miktarını azaltır. Sağlıklı kişilerde, daha yüksek 11

seviyelerdeki CO e maruz kalmak, algılama ve gözün görme gücünü etkileyebilir. Hafif ve daha ağır kalp ve solunum sistemi hastalığı olan kişiler ve henüz doğmamış ve yeni doğmuş bebekler, CO kirliliğine karşı en riskli grubu oluşturur. Kurşun (Pb), doğada metal olarak bulunmaz. Kurşun gürültü, ışın ve vibrasyonlara karşı iyi bir koruyucudur ve hava yoluyla taşınır. Kurşun, maden ocakları ve bakır ve tunç (Cu+Sn) alaşımı işlenmesi, kurşun içeren ürünlerin geriye dönüştürülmesi ve kurşunlu petrolün yakılmasıyla çevreye yayılır. Kurşun içeren benzin ilavesi ürünlerinin de kullanılması, atmosferdeki kurşun oranını yükseltir. Ozon (O 3 ), kokusuz renksiz ve 3 oksijen atomundan oluşan bir gazdır. Ozon kirliliği, özellikle yaz mevsiminde güneşli havalarda ve yüksek sıcaklıkta oluşur (NO 2 + güneş ışınları = NO+ O => O+ O 2 = O 3 ). Ozon üretimi uçucu organik bileşikler (VOC) ve karbon monoksit sayesinde hızlandırılır veya güçlendirilir. Ozonun oluşması için en önemli öncü bileşimler NO X (Azot oksitler) ve VOC dır. Yüksek güneş ışınlarının etkisiyle ozon derişimi Akdeniz ülkelerinde Kuzey-Avrupa ülkelerinden daha yüksektir. Sebebi ise güneş ışınlarının ozon un fotokimyasal oluşumundaki fonksiyonundan kaynaklanmasıdır. Diğer kirleticilere kıyasla ozon doğrudan ortam havasına karışmaz. Yeryüzüne yakın seviyede ozon karmaşık kimyasal reaksiyonlar yoluyla oluşur. Bu reaksiyonlara NO X, metan, CO ve VOC ler (etan (C 2 H 6 ), etilen (C 2 H 4 ), propan (C 3 H 8 ), benzen (C 6 H 6 ), toluen (C 6 H 5 ), xylen (C 6 H 4 ) gibi kimyasal maddelerde eklenir. Ozon çok güçlü bir oksidasyon maddesidir. Birçok biyolojik madde ile etkileşimde bulunur. Tüm solunum sistemine zarar verebilir. Ozonun zararlı etkisi derişim oranına ve ozona maruziyet süresine bağlıdır. Çocuklar büyük bir risk grubunu oluşturur. Diğer gruplar arasında öğlen saatlerinde dışarıda fiziksel aktivitede bulunanlar, astım hastaları, akciğer hastaları ve yaşlılar bulunur.* Çizelge A.1- Hava Kalite İndeksi Karşılaştırma Tablosu SO2 PM10 Hava Kalitesi İndeksi 1 saatlik ortalama 24 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) (µgr/m 3 ) 1 (çok iyi) 0-50 0-25 2 (iyi) 51-199 26-69 3 (yeterli) 200-399 70-109 4 (orta) 400-899 110-139 5 (kötü) 900-1499 140-599 6 (çok kötü) >1500 >600 Çizelge A.2- Aydın Merkez ve İlçelerin Kirlilik Derecelendirilmesi (Kaynak, Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) İL I. Grup Kirli İl/İlçeler II. Grup Kirli İl/İlçeler AYDIN Merkez Bozdoğan, Buharkent, Çine, Didim, Germencik, İncirliova, Karacasu, Karpuzlu, Koçarlı, Kuşadası, Köşk, Kuyucak, Nazilli, Söke, Yenipazar 2011-2012 kış sezonunda PM10 105 µg/m 3, SO2 değeri 58 µg/m 3 olarak, 2012-2013 kış sezonunda Partikül Madde (PM10) ortalama değeri 80 µg/m 3, Kükürt dioksit (SO2) ortalama değeri 12 µg/m 3 12

olarak ölçülmüştür. Mevzuatta belirtilen PM10 ve SO2 parametrelerine ilişkin Uzun Vadeli Sınır Değerler ise PM10 (UVS) 90 µg/m 3, SO2 (UVS) 125 µg/m 3 olarak belirtilmiştir. Görüldüğü üzere 2011-2012 kış sezonunda PM10 ortalama değeri aşılmış, SO2 değerinde her iki yılda da aşım gerçekleşmemiştir. Ancak, 2012-2013 kış sezonunda kirlilik parametrelerinde önemli azalma saptanmıştır. Bunun sebebi, meteorolojik koşullarla birlikte yapılan etkin denetimler ile Mahalli Çevre Kurulunda alınan kararların uygulanmasıdır. İlimiz sınırları içerisinde tüketilen katı yakıtlardan biri biyokütle yakıtı olarak tanımlanan pirinadır. Pirina zeytinin yağı alındıktan sonra kalan posasının yağı ve nemi alındıktan sonra yakıt olarak kullanılan kısmıdır. Pirinanın tüketimi konusunda da yönetmelikte belirtilen sınır değerler Mahalli Çevre Kurulunda karara bağlanmış ve aşağıda özellikleri belirtilen pirinanın ilimizde kullanımı uygun görülmüştür. 2012-2013 kış sezonunda ilimiz sınırları içerisinde pirina üretimi yapan dört adet pirina üreticisine Uygunluk İzin Belgesi verilmiştir. Çizelge A.3 İlimiz Merkez İlçe sınırları içerisinde Isınma amaçlı olarak kullanılacak ( 2012-2013)Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve BuYakıtların Temin Edildiği Yerler (Kaynak, Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Yakıtın Cinsi (*) İthal Kömür Yerli Kömür Biyokütle (pirina) Temin Edildiği Yer İthal Tüketim Miktarı (ton) Alt Isıl Değeri (kcal/kg) En az 6400 Kcal/kg (- 200 tolerans) En az 4800 Kcal/kg (-200 tolerans) 3700 Kcal/kg (min.) Uçucu Madde (%) % 12-31 (+2 tolerans) Yağ %1.5 (max.) (*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi. Yakıtın Özellikleri Toplam Kükürt (%) En çok. % 0,9 (+0,1 tolerans) En çok % 2 Sodyum (Na) 300 ppm (max) Toplam Nem (%) En çok % 10 (+1 tolerans) En çok %25 %15 (max.) Kül (%) En çok %16 (+2 tolerans) En çok %25 Çizelge A.4 İlimizde Sınır Değerlerin aşılmadığı İlçelerde Isınma amaçlı olarak kullanılacak (2012-2013) Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (Kaynak, Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Yakıtın Cinsi (*) İthal Kömür Yerli Kömür Temin Edildiği Yer İthal Tüketim Miktarı (ton) Alt Isıl Değeri (kcal/kg) En az 6400 Kcal/kg (- 200 tolerans) En az 4200 Uçucu Madde (%) % 12-31 (+2 tolerans) Yakıtın Özellikleri Toplam Kükürt (%) En çok. % 0,9 (+0,1 tolerans) En çok % 2,3 Toplam Nem (%) En çok % 10 (+1 tolerans) En çok %30 Kül (%) En çok %16 (+2 tolerans) En çok %30 13

Yakıtın Cinsi (*) Temin Edildiği Yer Tüketim Miktarı (ton) Alt Isıl Değeri (kcal/kg) Uçucu Madde (%) Kcal/kg (-200 tolerans) (*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi. Yakıtın Özellikleri Toplam Kükürt (%) Toplam Nem (%) Kül (%) EPDK nın 2012 yılı Petrol Piyasası Sektör Raporu verilerine göre, 2012 yılında, Aydın İli genelinde 3.812 ton Fueloil tüketilmiştir. 05.01.2012 tarihli ve 28164 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan ve 01.01.2012 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere yayımı tarihinde yürürlüğe giren Fueloil Türlerine İlişkin Teknik Düzenleme Tebliği (Akaryakıt Seri No: 24) ile 07.08.2009 tarihli ve 27312 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Fueloil Türlerine İlişkin Teknik Düzenleme Tebliği Akaryakıt Seri No:17) yürürlükten kaldırılmıştır. Bununla beraber piyasaya akaryakıt olarak arz edilen veya dolaşımda bulunan Fueloil türlerinden; Kalorifer Yakıtı, Fueloil ve Yüksek Kükürtlü Fueloil in teknik özelliklerine ilişkin düzenleme yapılarak Türk Gümrük Tarife Cetveline uyum da sağlanmıştır. 14.07.2012 tarih ve 28353 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Fueloil Türlerine İlişkin Teknik Düzenleme Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Akaryakıt Seri No: 25) ile söz konusu tebliğin 2 nci maddesinin birinci fıkrası Piyasaya akaryakıt olarak arz edilen veya dolaşımda bulunan Fueloil türlerinin Ekim 2006 tarihli (T3 Haziran 2012 dâhil) TS 2177 Fueloil standardına uygun olması zorunludur. şeklinde değiştirilmek suretiyle TS 2177 Fueloil standardında yapılan tadil esas alınarak güncellenmiştir. A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar Harita A.1 İlde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazlarının Yerleri (Kaynak, Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Çizelge A.6- İlimizde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler (Kaynak, Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) İL İstasyon sayısı Ölçülen Parametreler AYDIN 1 SO2 ve PM10 14

A.4. Ölçüm İstasyonları Çizelge A.7- İlimizde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler (Kaynak, Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) İSTASYON YERİ Aydın İl Merkezi KOORDİNATLARI HAVA KİRLETİCİLERİ (Enlem, Boylam) SO 2 NO X CO O 2 HC PM 35 573637-4188444 X X Grafik A.1-2008-2011 Yıllarına Ait Kükürtdioksit (SO2) Ortalama Değerleri (Kaynak: Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Çizelge A.8- Aydın İlinin 2008-2011 Yılları Arasında Kış Sezonu SO2 (Kükürtdioksit) Ortalama Değerleri(µg/M3), ( Kaynak, Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2012) AY 2008 2009 2010 2011 OCAK 123 98 39 113 ŞUBAT 94 69 39 99 MART 45 63 37 58 NİSAN 24 17 23 21 MAYIS 12 23 11 7 HAZİRAN 17 9 7 5 TEMMUZ 11 10 3 7 AĞUSTOS 13 11 2 7 EYLÜL 13 5 11 EKİM 11 7 14 KASIM 67 46 - ARALIK 106 81-15

300 250 200 150 100 PM 2008 PM 2009 PM 2010 PM 2011 50 0 Grafik A.2-2008-2011 Yıllarına ait Partikül Madde (PM) Ortalama Değerleri, (Kaynak, Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Çizelge A.9- Aydın İlinin 2008-2012 Yılları Arasında Kış Sezonu Partikül Madde(PM) Ortalama Değerleri(µg/m3),(Kaynak: Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) AYLAR 2008 2009 2010 2011 OCAK 163 102 81 167 ŞUBAT 125 69 79 206 MART 71 71 69 88 NİSAN 83 46 51 61 MAYIS 163 43 41 54 HAZİRAN 66 43 47 57 TEMMUZ 59 44 60 66 AĞUSTOS 71 51 71 66 EYLÜL 77 40 55 70 EKİM 45 54 69 KASIM 70 93 88 ARALIK 69 83 103 Çizelge A.10 Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (2012) Yılında Hava Kalitesi Sınır Değerleri SO2: kükürtdioksit Sınır Değeri Saptayan Kuruluş 1 saatlik ortalama sınır değer (mg/m 3 ) Günlük ortalama sınır değer (mg/m 3 ) Aşılmaması istenen gün sayısı (mg/m 3 ) Sınır değerin aşıldığı gün sayısı Yıllık ortalama sınır değer (mg/m 3 ) AB 350 125 3 20 HKDYY 1-150 2-1 HKDYY: Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği 2 HKDYY EK-1/A da yer alan geçiş süreci limit değeri (proje yılına göre değişir). 16

Partikül Madde 10 Sınır Değeri Saptayan Kuruluş Günlük ortalama sınır değer (mg/m 3 ) Aşılmaması istenen gün sayısı (mg/m 3 ) Sınır değerin aşıldığı gün sayısı Yıllık ortalama sınır değer (mg/m 3 ) AB 50 35 40 HKDYY 140 3-78 A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü İlimizde, 24 yetki belgesine sahip işletme tarafından 2012 yılında 91.207 adet egzoz emisyon ölçümü yapılmıştır. A.6. Gürültü İlimizde, sanayii tesislerinin genellikle yerleşim yerlerinin dışında yer alması sebebiyle yoğun bir gürültü kirliliği söz konusu değildir. Bunun dışında yeni kurulacak işletmeler için; 2872 sayılı Çevre Kanunu na istinaden çıkarılan Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliği gereği hazırlanan ÇED Raporlarında gürültü kirliliğinin önlenmesine yönelik gerekli tedbirler aldırılmaktadır. Bunun yansıra, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ne intikal eden gürültü şikâyetleri değerlendirilmekte ve ilgili yönetmelikler gereği işlem yapılmaktadır. Yerleşim bölgelerinde, bina ve yol çalışmaları esnasında kullanılan araç ve ekipmanların yüksek düzeyde gürültü yayması ve bu makinaların uzun süreli çalışması durumunda çalışan işçilerin ve çevrede yaşayan insanların ruh sağlığını ve toplumun huzurunu bozabilmektedir. Kısa ve uzun süreli olabilen bu işlemler, ani ve sürekli, ancak yüksek düzeyli gürültüler ile yakın çevrede özellikle yaz aylarında rahatsızlık oluşturmaktadır. Uluslararası standartlarda ve gelişmiş ülkelerin standartlarında park, bahçe, ormanlık alanlar ve hatta mezarlıklar kentlerin en sessiz alanları olarak ayrılmıştır. Bu alanların sakinliği, toplumun huzuru, ulaşım ve endüstri gürültülerinden uzak bulunmalarına veya bu tür gürültülere karşı teknik önlemler alınmasına bağlıdır. İnsanların dinlenme ihtiyacı duyduğu bu tür sakin bölgelerde, yerel yönetimler tarafından yapılan imar planlarında gürültünün azaltılmasını sağlayacak tedbirlerin ve teknik önlemlerin yeterince alınmaması, ayrıca çevreye duyarsız ve diğer insanlara saygı duymayan kimi eğlence meraklıları tarafından gürültü kirliliğine sebebiyet verilmektedir. Bunun yanında son yıllarda artan açık hava eğlence yerleri, bütün gece boyunca sabahın erken saatlerine kadar Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi Ve Yönetimi Yönetmeliğindeki standartlara aykırı olarak çalışabilmekte ve elektronik olarak yükseltilmiş müzik sesleri ile yakın çevredeki konutlar ve dinlenme tesisleri için büyük bir rahatsızlık oluşturabilmektedir. Elektronik olarak yükseltilmiş sesler, ulaşım gürültülerinin ve diğer arka plan gürültülerinin en aza indiği gece saatlerinde çok daha uzun mesafelere yayılabilmektedir. 04 06 2010 tarih ve 27601 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliğinde 27.04.2011 tarih ve 27917 Sayılı Resmi Gazetede 3 HKDYY EK-1/A da yer alan geçiş süreci limit değeri (proje yılına göre değişir). 17

yayımlanan değişiklil ile değişiklikler yapılmıştır. Yönetmelik değişikliği ile Çok hassas kullanımlar Yataklı hizmet veren sağlık kurumları, eğitim dönemlerinde yatılı eğitim kurumları, çocuk ve yaşlı bakım evleri gibi kullanımlar, Hassas kullanımlar Konut, yataklı hizmet veren konaklama tesisleri, eğitim kurumları, açık arazideki ve yerleşim alanı içindeki sessiz alanlar gibi kullanımlar, Az hassas kullanımlar İdari ve ticaret binaları, çocuk bahçeleri, oyun alanları ve spor tesisleri gibi kullanımlar ve Çok hassas kullanım alanları Çok hassas kullanımların sınırlarından itibaren 250 metreyi içine alacak şekilde belirlenen alan olarak tanımlanmıştır. Yönetmelik değişikliği ile Çok hassas kullanım alanlarındaki açık ve yarı açık eğlence yerlerinde canlı müzik yayını yapılması yasaklanmıştır. Bu alanlarda, açık ve yarı açık eğlence yerlerinin kurulmasına izin verilmeyecektir.. Bu alanlardaki mevcut açık ve yarı açık eğlence yerleri 31.12.2011 tarihine kadar kapalı hale getirilecektir. Eğlence yerlerinden kaynaklanan çevresel gürültüden etkilenen yapı ile bitişik nizamda olan eğlence yerinden/yerlerinden kaynaklanan çevresel gürültü, Leq gürültü göstergesi cinsinden etkilenen yapı içindeki arka plan gürültü seviyesi değerini aşmamalıdır. Eğlence yerlerinden kaynaklanan çevresel gürültüden etkilenen yapı ile bitişik nizamda olmayan eğlence yerinden kaynaklanan çevresel gürültü, Leq gürültü göstergesi cinsinden arka plan gürültü seviyesini 5 dba dan ve 7 dbc den daha fazla aşmamalıdır. Birden fazla eğlence yerinden çevreye yayılan toplam gürültü seviyesi, Leq gürültü göstergesi cinsinden arka plan gürültü seviyesini 7-10 dba aralığından fazla aşmamalıdır. Hassas kullanımların bulunduğu alanlarda faaliyet gösteren açık ve yarı açık eğlence yerlerinde, 24.00-07.00 saatleri arasında canlı müzik yayını yapılması yasaktır. Canlı müzik yapabilecek eğlence yeri veya yerlerinin 14/7/2005 tarihli ve 2005/9207 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik hükümlerine göre canlı müzik izni alması şarttır. Bu izin verilirken yetkili idarenin bu maddede belirtilen esaslara ilişkin uygun görüşü alınır, gerekli görüldüğü takdirde yetkili idare Çevresel Gürültü Seviyesi Değerlendirme Raporu hazırlatır ve rapora ilişkin yetkili idarenin uygun görüşü esas alınır. Kapalı eğlence yerlerinin dış giriş kapılarının üzerine "Dikkat: İçerideki ses seviyesi insan sağlığına zararlıdır." şeklinde ışıklı ikaz levhalarının asılması zorunludur. Ayrıca bu yönetmelik ile Çok hassas kullanımları etkileyebilecek şekilde yakınında, bitişiğinde, altında veya üstündeki alanlarda konser, gösteri, miting, tören, festival, düğün ve benzeri açık hava faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi yasaklanmıştır. Hassas ve az hassas kullanımların bulunduğu alanlarda bu tür faaliyetlerden çevreye yayılan gürültü seviyesi Leq gürültü göstergesi cinsinden mevcut arka plan gürültü seviyesini 5 dba dan fazla aşmayacak şekilde yapılabilecektir. İlimiz genelinde, 2012 yılında çevresel gürültü şikâyetlerine istinaden Müdürlüğümüze 53 eğlence, 6 şantiye, 12 sanayi, 25 işyeri ve 8 i diğer unsurlardan kaynaklı toplam 104 müracaatı yapılmıştır. Kuşadası, Didim ve Nazilli ilçelerine yetki devri yapılmış olduğundan bu ilçelerdeki şikâyetler değerlendirme dışı tutulmuştur. 18

8; 8% 25; 24% 53; 51% 0; 0% 12; 11% 6; 6% Eğlence Şantiye Sanayi Trafik İşyeri Diğer Grafik A.3-2012 yılı Aydın Gürültü Şikâyetleri dağılımı (Kaynak, Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Koordinasyonunda hazırlanan İDEP in il düzeyinde izlenmesi ve değerlendirilmesi amacıyla Aydın da ilgili kurum ve kuruluşlarda sorumlulukları bildirilmiş olup bu kapsamdaki yapılan ve yapılacak çalışmalar hakkında İDEP izleme sistemine veri girişleri yapılmaktadır. A.8. Sonuç ve Değerlendirme Aydın da hava kalitesi üzerine en önemli olumsuz etken enversiyon olayıdır. Atmosferik koşullara doğal olarak yaşanan enversiyonda kentte kullanılan fosil yakıtlar ile prinanın oluşturduğu kirlilik yakma sistemlerinin verimliliği üzerine yapılacak çalışmaların oldukça önemli olacağı sonucunu doğurmaktadır. Kaynaklar -Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012 -http://www.havaizleme.gov.tr/default.ltr.aspx 19

B. SU VE SU KAYNAKLARI B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli Aydın İlinin Su Kaynakları Potansiyeli: Yerüstü suyu (İl çıkısı toplam ortalama akım) : 3 800 hm 3 /yıl Büyük Menderes nehri : 3 800 hm 3 /yıl Yeraltı suyu (İldeki toplam emniyetli rezerv) : 292 hm 3 /yıl Toplam su potansiyeli : 4 092 hm 3 /yıl Doğal göl yüzeyleri : 4 312 ha Bafa gölü : 3 516 ha Azap gölü : 123 ha Serçin gölü : 673 ha Baraj rezervuarı yüzeyleri : 3 220 ha Kemer Barajı : 1 214 ha Topçam Barajı : 408 ha Karpuzlu-Yaylakavak Barajı : 99 ha Çine Adnan Menderes Barajı : 934 ha İkizdere Barajı : 565 ha Gölet rezervuarı yüzeyleri : 94,85 ha Germencik-Hıdırbeyli Göleti : 37,2 ha Çine-Akçaova Göleti : 29,5 ha Çine Çatak Göleti : 18,8 ha Koçarlı Karacaören Göleti : 9,35 ha Akarsu yüzeyleri : 2 045 ha Büyük Menderes nehri : 2 045 ha Toplam su yüzeyi : 9 671,85 ha 20

B.1.1. Yüzeysel Sular B.1.1.1. Akarsular Büyük Menderes: Büyük Menderes ırmağı 584 km uzunluğunda olup Ege Bölgesinin en uzun akarsuyudur. İç Batı Anadolu da Sandıklı ve Dinar (Afyon) arasındaki platolar ile Çivril ve Honaz (Denizli) yakınlarından sızan kaynaklardan doğar. Işıklı gölünü dolduran sularla beslenir. Uşak tan katılan Banaz Çayı ve Muğla dan Çine Çayı sularını bünyesine katarak 2.4976km 2 lik bir havzaya adını vererek Ege Denizine dökülür. İl topraklarındaki uzunluğu 283 km dir. Irmak her yıl 13 milyon m 3 alüvyon taşıyarak 320 km 2 lik bir alüvyon ovası oluşturmuştur. Her yıl 200 ha. tarım arazisi alüvyonla örtülmekte yine her yıl 2.000 ha arazide taşkın altında kalmaktadır. Irmağı çok sayıda yan dere beslemektedir. Dandalaz Çayı: Karacasu nun güney-doğusunda toplanan suların sonucudur. Başlangıçta Geyre Çayı adını alır. Babadağ eteklerinden gelen Işıklar deresi ve Akyar deresi sağdan katılır. Çakıllı ve kayalı bir yatakta hızla akarak düzlüğe iner ve Kuyucak yakınlarında B. Menderes e karışır. Akçay: Muğla nın kuzey doğusundaki dağlardan doğar. Tavas ovasına bakan yamaçlardan gelen Yenidere ile birleşir. Dar ve derin vadiler içinde hızla akmaya başlar. Bozdoğan yakınlarında, ova düzeyine inmeden önce, üzerinde Kemer Barajı kurulmuştur. Karıncalıdağ ve Madran arasındaki vadiyi kuzey batıya doğru akarak geçer. Yenipazar yakınında B. Menderes e kavuşur. Çine Çayı: Yatağan ovasında toplanan Bencik ve Kamış derelerine, Bozüyük köyü kenarında Pınarbaşı denilen büyük bir kaynaktan çıkan suların katılmasıyla oluşur. Sağnan, Gökçay ve Madran derelerini içine alır. Eskiçine de ovaya iner. Çine ovasını suladıktan sonra soldan Karpuzlu Çayı katılır. Çiftlikburnu yakınında B. Menderes e ulaşır. Diğer Küçük Akarsular: Aydın ili sınırları içinde B. Menderes e katılan pek çok dere vardır. Sağ yandan; Feslek, Kestel, Malgaç, Köşk, Musluca, İmamköy Dereleri. Aydın dan katılan; Tabakhane Deresi Aydın-Germencik arasında; Karagöz, Yalkı, İkizdere, Alangüllü Dereleridir. Sol yandan katılanlar; Kocadere, Dalama dereleri. Çine çayından sonra; Çakırbeyli, Çakmar, Koçarlı, Sarıçay dereleridir. Tablo 7 de İlimizde mevcut olan başlıca akarsular ile bunların debileri verilmiştir. 21

Çizelge B.1 İlimizin Akarsuları (DSİ 21. Bölge Müd.,Uzun Yıllar Ort. 2012) İl Sınırları Toplam AKARSU İçindeki Uzunluğu İSMİ Uzunluğu (km) (km) B. Menderes Nehri Min. Akım (m³/sn) Debisi (m3/sn) Max. Akım (m³/sn) Ort. Akım (m³/sn) 584 293 1,000 700,0 80,548 Çine Çayı 359 143,9 0,000 625,0 10,700 Akçay 158 69,8 0,004 975,0 20,100 Köşk Deresi 23,1 0,000 170,0 1,070 İkizdere 21,5 0,000 450,0 2,130 Dandalaz Çayı 44,5 0,001 250,0 2,270 Kapızdere 17,9 17,9 0,000 150,0 0,661 Sarıçay 47,7 0,000 419,0 1,590 Kargın çayı 0,000 105,0 0,329 Cılımbız deresi 11,2 11,2 0,000 38,7 0,264 Yalkı deresi 21,1 21,1 0,000 43,0 0,225 Tabakhane deresi 20,2 20,2 0,000 15,6 0,373 Madran çayı 41,2 41,2 0,000 86,0 0,950 Kolu Olduğu Akarsu B. Menderes Nehri B. Menderes Nehri B. Menderes Nehri B. Menderes Nehri B. Menderes Nehri B. Menderes Nehri B. Menderes Nehri B. Menderes Nehri B. Menderes Nehri B. Menderes Nehri B. Menderes Nehri B. Menderes Nehri Kullanım Amacı Done Temini Sulama + Enerji+ Taşkın Koruma (Çine Barajı) Sulama + İçme Suyu + Taşkın Koruma (Kemer Barajı) Sulama İçme Suyu (İkizdere Barajı) Sulama+ İçme Suyu (Karacasu Barajı) Sulama İçme Suyu (Sarıçay Barajı) İçme Suyu (Beşparmak Barajı) İkizdere Barajı veri temini İkizdere Barajı veri temini Aydın İçme Suyu Veri Temini Sulama+ Taşkın Koruma (Topçam Barajı) 22

B.1.1.2. Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar DOĞAL GÖLLER: Bafa Gölü: İlin en büyük gölü Bafa Gölü olup, B. Menderes deltasının güney doğusundadır. Bafa Gölü nün yüzölçümü 65 km 2 dir. 37 km 2 si Aydın il sınırları içerisinde yer almaktadır. Bafa Gölü A Sınıfı Sulak Alandır. Göl 08.07.1994 tarihinde Tabiat Parkı ilan edilerek koruma altına alınmıştır. 37 o 29 Kuzey 27 o 28 doğu koordinatlarında yer almaktadır. Eskiden Ege Denizi nin bir körfezi olan Latmos Körfezi nin, Menderes Nehri nin taşıdığı alüvyonlarla kaplanması ve yaklaşık 300 km 2 lik körfezin dolması sonucunda bugünkü Bafa Gölü meydana gelmiştir. İdari olarak Muğla ve Aydın il sınırları içerisinde yer almaktadır. Gölün beslenmesi, göl alanına düşen yağışlar, mevsimlik akarsular, kıyılardan çıkan pınarlar, dip kaynaklar ve Menderes Nehri ile olan bağlantı kanalıyla olmaktadır. Kuzeyde ortalama derinliği 2 metre civarında olan gölün, orta kesimleri 21 metreye ulaşmaktadır. Göl üzerinde antik kalıntıların bulunduğu 4 ada vardır. Ekolojik yönden bol gıdalı özellik arz eden gölün, güneybatı kesimlerinde saz toplulukları, kuzeybatı uzunda sazlarla birlikte ılgın, söğüt ve kındıra toplulukları bulunmaktadır. Menderes Nehri ile göl arasında taşkın önleme seddesi yapılmadan önce 300 tonun üzerinde olan balık üretimi, su seviyesinin düşmesi, sazlıkların kurması ve ekolojik dengenin bozulması sonucu önemli ölçüde azalmıştır. Göl de sazan, yayın, sarıbalık, kızılkanat ve kefal bulunmaktadır. Kuş varlığı yönünden son derece zengin olan gölde, pek çok kuş türünün yanı sıra, nesli tehlikede olan türlerden cüce karabatak ve deniz kartalı kuluçkaya yatmakta ve kış mevsiminde de yüz binlerce ördek ve su kuşu tarafından beslenme ve barınma yeri olarak kullanılmaktadır. Harita B.1- Bafa Gölü 23

Aydın ili sınırları içerisinde yer alan diğer doğal göller ise; Azap Gölü ve Serçin Gölü dür. İlde bulunan sulama göletlerine ait bilgiler ise Çizelge B.2 de verilmiştir. Çizelge B.2-İlimizdeki Mevcut Sulama Göletleri (DSİ, 2012) Göletin Adı Tipi Göl hacmi, hm 3 Kemer Barajı Topçam Barajı Yaylakavak Barajı Çine Adnan Menderes Barajı ve HES İkizdere barajı Karacasu Barajı Akçaova Göleti Hıdırbeyli Göleti İŞLETMEYE AÇILMIŞ BARAJLAR Beton Kemer Göl Alanı (net), ha 431,50 1220,6 Kil Çekirdekli Toprak Dolgu 106,20 465,0 Kil Çekirdekli 31,40 99,1 Toprak Dolgu SSB (Silindirle 349,55 934 Sıkıştırılmış Beton) Merkezi kil çekirdek, memba 194,96 564,5 kum-çakıl, mansap kaya dolgu Önyüzü beton kaplı, kum-çakıl dolgu İŞLETMEYE AÇILMIŞ GÖLETLER Kil Çekirdekli Kaya Dolgu Homojen Dolgu 4,85 44,2 Sulama Alanı (net), ha Yıllık Ortalama Çekilen Su Miktarı, (m 3 /yıl) 58 930 668,89*10 6 Kullanım Amacı %48.6 Enerji, %29,2 Taşkın Koruma, %22,2 Sulama 4 300 43,51*10 6 Koruma, %50 %50 Taşkın Sulama 2 322 78,84*10 6 Sulama 22 358 380,36*10 6 % 37 Sul. + % 47 En. + % 13 Taşkın Koruma -- 131,76*10 6 İçme Suyu 3,21 125 2 884 66,86*10 6 2,89 32,7 337 3,00*10 6 273 3,24*10 6 İçme Suyu+ Sulama Sulama Sulama Çatak Göleti Kil Çekirdekli Toprak Dolgu 1,96 21,0 160 1,56*10 6 Sulama Karacaören Göleti Kil Çekirdekli Kaya Dolgu 0,64 10,2 0 0,62*10 6 Kullanma ve Hayvan İçme Suyu Kahvederesi Göleti Toprak Dolgu 0,29 4,6 32 0,45*10 6 Sulama 24

B.1.2. Yeraltı Suları Aşağı Büyük Menderes Havzası Revize Rezerv çalışmaları 2012 yılında tamamlanmış olup 19.04.2012 tarih ve 28269 sayılı Resmi Gazetede ilanı yapılmıştır. Emniyetli yeraltısuyu rezervi 437 hm 3 /yıl olarak hesaplanmış olup yaklaşık 110 hm 3 /yıl kısmı tahsis edilmiş durumdadır. Çizelge B.3-Yas Faaliyetleri (2012 Yılı Sonu İtibariyle Açılan Kuyular) AMACI KUYU ADEDİ DERİNLİK (M) Araştırma Kuyusu 138 18 833 İşletme Kuyusu 142 15 280 Bedelli Kuyu 104 10 881 İçme-Kullanma Kuyusu 2 259 TOPLAM 386 45 253 Çizelge B.4 2011-2012 Yılı Dsi 21. Bölge Müdürlüğü Aydın Toprak-Su Kooperatiflerince İşletilen Sulamalar Sulama Sulama Bulunduğu Yer İşletmeye Sulama Alanı Net (ha) Kuyu Adedi Adı Ünitesi Açıldığı Brüt 2012 Yılı 2013 Yılı 2012 Yılı 2013 Yılı Adı İl İlçe Yıl Kesin Program Kesin Program Ataeymir Ataeymir Aydın Karacasu 1983-330 330 8 8 Geyre Geyre Aydın Karacasu 2005-200 200 5 5 Palamutçuk Palamutçuk Aydın Karacasu 1994-150 150 2 2 Horsunlu Horsunlu Aydın Kuyucak 2005-75 75 4 4 Sinekler Sinekler Aydın Kuyucak 2005-107 107 4 4 Yöre Yöre Aydın Kuyucak 1981-140 140 3 3 Kızılcaköy Kızılcaköy Aydın Merkez 2005-126 126 3 3 Bozyurt Bozyurt Aydın Nazilli 2005-100 100 3 3 S.hisar Mkz. S.hisar Mkz. Aydın S.hisar 1980-500 500 14 14 Atça Atça Aydın S.hisar 1989-470 470 19 19 Aydın Toplam - 2.198 2.198 65 65 Bölgede, Paleozoyik yaşlı mermerler, Tersiyer yaşlı birimlerin kumlu-çakıllı seviyeleri ile Kuvaterner yaşlı alüvyonun kumlu çakıllı seviyeleri akifer niteliği taşımaktadır. Bu birimlerde açılan kuyular genelde içmede, sulamada, turizmde ve sanayide kullanılmaktadır. Kuyulardan çekim, genelde yaz aylarında artmaktadır. B.1.2.1. Yeraltı Su Seviyeleri Aydın ili ve çevresinde yeraltı suyu seviyeleri 0 ile 50 m civarında gözlenmektedir. B.1.3. Denizler Aydın ili 190 km sahil şeridine sahiptir. Kıyı ve denizlerin turistik ve dinlenme amacıyla kullanılması sonucu, ortaya çıkan çöplerden dolayı deniz ve sahillerde fiziksel kirlenmeler olmaktadır. İl Sağlık Müdürlüğünce yazın 15 günde bir, kış aylarında ise ayda bir olmak üzere 68 adet gözlem istasyonlarından numune alınarak yapılan kontroller sonucunda, 2012 yılında denizlerimizde herhangi bir bakteriyel kirliliğe rastlanmamıştır. Aydın ili deniz ve kıyılarının önemli ölçüde kirli olmayışının nedeni, sahillerimizde endüstriyel tesislerin bulunmayışıdır. Bu büyük ve korunması gereken bir avantajdır. 25

İlimize bağlı bulunan 17 ilçe ve 37 beldeden, 5 ilçe ( Nazilli, Didim, Söke, Çine ve Bozdoğan ın bir mahallesinde) ve 8 beldede (İsabeyli, Yazıkent, Ataeymir, Yenice, Başaran, Pamukören, Atça, Yamalak) evsel atık su arıtma tesisi bulunmaktadır. İlimiz Kıyı şeridinde yer alan Didim İlçesi Merkez Belediyesine ait atıksu arıtma tesisi iyi işletilmekte, alınan atıksu numune sonuçları yönetmelik değerlerine uygun çıkmakla birlikte ÇED raporunda taahhüt edilen deniz deşarj hattı tamamlanamadığından deşarj izni verilememektedir. Kuşadası belediyesinin kanalizasyon çalışmaları tamamlanmakta olup, kanalizasyon sistemi derin deniz deşarjı ile sonlanmaktadır. Ancak derin deniz deşarjı ile ilgili yönetmelikte tanımlanan gereklilikler henüz tamamlanmamıştır. Ayrıca İkinci derin deniz deşarj hattı çalışmaları kanalizasyon çalışmaları ile birlikte sürdürülmektedir. Türkiye'nin deniz yetki alanlarında gemilerin normal faaliyetlerinden kaynaklanan atıkların deniz ortamına verilmesinin önlenmesi amacıyla gemilerden; atıkların alınması, depolanması ve bertaraf tesislerine taşınması ile ilgili işlemlerin yapılması ve bu amaçla limanlarda kurulması ve işletilmesi gerekli olan atık kabul tesisleri ve atık alma gemilerine ilişkin usul ve esasları, 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu, 1/5/2003 tarihli ve 4856 sayılı Mülga Çevre ve Orman Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 9 uncu maddesi, 10/8/1993 tarihli ve 491 sayılı Denizcilik Müsteşarlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 2 ve 7 nci maddeleri ile 24/6/1990 tarihli ve 20558 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanarak taraf olunan Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesi Hakkında Uluslararası Sözleşmesi (MARPOL 73/78 Sözleşmesi) hükümlerine dayanılarak hazırlanan 26.12.2004 tarih ve 25682 sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Gemilerden Atık Alınmaması ve Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nde belirtilmiş olup, söz konusu Yönetmelikle liman başkanlıklarına, liman yöneticilerine, atık alma gemi işletmecilerine, karasularımızda tarifeli sefer yapan gemi işletmecilerine ve gemilere yükümlülükler getirilmiştir. Dolayısıyla ilimiz sınırları dâhilinde bulunan tüm tersaneler, marinalar ve yat limanları ile balıkçı ve gezinti tekneleri de dâhil olmak üzere tüm gemilerin muhtelif faaliyetlerinde kullanabilmeleri amacı ile inşa edilmiş ve donatılmış deniz ve kıyı yapılarını işletenlerinin (Liman Yöneticisi) bu Yönetmelik hükümleri çerçevesinde, belirtilen süre içerisinde, atık kabul tesislerini kurmaları ve lisans almaları yönünde bilgilendirme çalışmaları yapılmıştır. Yer altı suyu, kıta içi suları denizlerin kirliliğinin önlenmesine yönelik; İlimizde köy bazında su kaynakları envanteri çıkarılmalı ve en küçük su kaynaklarının bile ne yolda kullanılacağı konusunda araştırmalar yapılmalı, Su kaynakları ve sulak alanlar korumaya alınarak, rezervuarlarımızda ağaçlandırma işlerine önem verilmeli ve sediment temizliğine mutlaka çare düşünülmeli, Kimyevi gübre kullanımında, gübrenin verileceği toprağın tahlil edilmesi ve gübre satışlarının çiftçi belgesi esasına bağlanması gereği dikkate alınmalı, Tarımsal mücadelede çevreye zarar vermeyecek çeşit ve miktarda ilaç kullanımı konusunda, dağıtıcı kuruluşların uymak zorunda olacakları çiftçi belgesi esası getirilmeli, Yeraltı su kaynaklarından faydalanmak üzere açılmış bütün kuyular incelenmeli ve bu incelemeler devamlılık taşımalıdır. Suları kullanım standardına uygun olmayanların kullanımına izin verilmemeli, İçme suyu su kaynakları, her türlü yerleşim çevresi dışında tutularak korunmalı, Ayrıca su kaynakları erozif olaylara karşıda korunmalı, 26

Arıtma tesislerinden çıkmamış ve kontrolü sonucu, su alıcı ortama bırakılmalarında sakınca görülen hiçbir kentsel, endüstriyel veya bir başka şekilde kirlenmiş su ve atık suyun dere, çay,ırmak, göl ve denizlerimize akıtılmalarına izin verilmemeli, kanalizasyonu olmayan yerlerde vidanjörle taşınan atıklar için, sağlık ve çevre kurullarınca proje geliştirme çalışmaları yapılmalı, Su kalitesinin korunması açısından, B. Menderes havzasındaki evsel ve sanayi çıkışlı atık suların, arıtılmalarından sonra alıcı su ortamlarına deşarjı sağlanmalı, Kısa vadeli olarak B. Menderes Nehrinde kurulu Feslek Ragülatöründen sulanan tarım arazilerinde bor kirliliği had safhaya ulaşmadan, Kızıldere Jeotermal Enerji Santralının sulama dönemlerinde çalıştırılmamalı, Uzun vadeli önlem olarak, Denizli Kızıldere, Ömerbeyli, Salavatlı ve Aydın Ilıcabaşı jeotermal sahalarından yararlanılması, Bafa Gölü ve diğer lagüner alanların gerektikçe Bozdoğan Kemer Barajı, Karpuzlu Barajı ve ileride Çine Barajı gibi temiz sularla beslenmesi keyfiyeti daima göz önünde tutulmalı, İlimiz ve çevresinde görülen, iyi vasıftaki suların, genelde karayolu güzergahındaki çeşitli tesis ve restorantlarda boş yere akıtılma israfının önlenmesi, Yeraltı sularından faydalanmak için açılan kuyu ve artezyenlerden çıkan sular mutlak surette tahlil edilmeli, Arıtma tesislerinin kurulma zorunluluğu hayata geçirilerek, bu şarta uymayanlara caydırıcı olması bakımından yüklü miktarda ceza kesilmesi, Sonuç olarak, önemli su kaynaklarımızın kirlenmelere karşı korunmalarını sağlamak yönünde, böylesine su kaynakları için ülke düzeyinde arazi kullanma planlamasına gidilmeli ve böylece kentsel ve endüstriyel yerleşim ve gelişim alanlarının tespitiyle gereken tedbirler alınmalı ve yerüstü su kaynaklarının tahsis ve denetimine yönelik çevreyi göz önünde tutan bir yasanın tedvini cihetine gidilmelidir. Türkiye de denizyolu ile en fazla giriş-çıkış yapılan liman olma özelliği taşıyan Kuşadası Limanı yat ve yolcu gemisi trafiği yönünden önemli bir hudut kapısı niteliğine sahiptir.limanın, biri yeni diğeri eski olmak üzere iki adet iskelesi vardır. Maksimum gemi kabul kapasitesi her iki iskele dahil olmak üzere 2400 gemi/yıl dır. Kıyı şeridinin 150 km yi bulduğu İlimizin tek limanı olan ve Türkiye Denizcilik işletmelerince işletilmekte bulunan Kuşadası Limanı özellikle Turizm sezonlarında yoğun bir deniz trafiğine sahne olmaktadır. Bu liman yat limanı ile birlikte hizmet vermektedir. Yaz aylarında yolcu gemisi trafiği ve yolcu gemilerindeki pis su tanklarının çok çabuk dolması, tankları dolan gemilerin atıksularını verecek atıksu-kabul tesisinin Kuşadası ilçesinde bulunmayışı neticesinde zaman zaman gemilerden kaynaklanan deniz kirliliği olabilmekte ancak bu kirliliğin büyük bir kısmı açık denizlerde gemiler iskeleden ayrıldıktan sonra ortaya çıkmaktadır. Kuşadası ilçesinde gemilerden alınan sintine katı atık maddelerini tahlil edecek bir laboratuvarın bulunmayışı da bazı yasal işlemlerin uzamasına neden olmaktadır. Kuşadası nda sintine kabul merkezi ile katı atık maddelerini analiz edecek bir laboratuvarın kurulması, deniz üzerinde biriken her türlü pisliğin toplanması için deniz süpürgesi ve sintine toplama aracının temin edilmesi temiz çevre, temiz deniz ve turizme daha iyi hizmet için önem taşımaktadır. 27

Kuşadası Liman Başkanlığınca gemilerden kaynaklanan deniz kirliliğinin önlenmesi için hassas davranıldığı ve gemilerin sürekli uyarıldığı, limanda meydana gelen kirlilik durumlarında Çevre Kanununa göre cezai müeyyide uygulandığı belirtilmiştir. İlimizin Didim, Kuşadası ve Söke İlçelerinin Ege Denizi ile sınırı bulunmaktadır. Aşağıda Didim ve Kuşadası İlçelerinde Mavi Bayrak almaya hak kazanmış plaj ve marinalar verilmiştir. Harita B.2- Aydın ın Ege Denizi İle Sınırları (Kaynak http://www.mavibayrak.org.tr/laj/plajlistesi.aspx?il_refno=9) Didim - Merkez Didim - Merkez Didim - Merkez Didim - Merkez Didim - Akbük Didim - Merkez Didim - Merkez Didim - Merkez Didim - Merkez Kuşadası - Merkez Kuşadası - Merkez Kuşadası - Merkez Kuşadası - Kuşadası Kuşadası - Merkez Kuşadası - Merkez Kuşadası - Merkez Kuşadası - Merkez Kuşadası - Merkez Aydın İlinin Mavi Bayraklı Plajları Altınkum Halk Plajı 3. Koy Plajı, Didim Beach Resort Oteller Önü Plajı Majesty Club Tarhan Beach Club Patio (Lookea Didim) Palm Wings Beach Resort Venosa Beach Resort Caprice Thermal Palace Hotel,Holiday Resort Büyük Anadolu Didim Resort Hotel Sealight Resort Hotel Kadınlar Denizi Plajı Grand Belish Atlantique Hotel Tusan Otel Kuştur Club Pine Bay Holiday Resort Korumar Otel Ömer Tatil Köyü 28

Kuşadası - Merkez Kuşadası - Merkez Kuşadası - Merkez Kuşadası - Merkez Kuşadası - Merkez D-Marin Didim Setur Kuşadası Marina Ephesia Hotel Ephesia Holiday Beach Club The Grand Blue Sky Hotel Hotel İmbat Green Beach Plajı Mavi Bayraklı Plajlar (Kaynak http://www.mavibayrak.org.tr/plaj/plajlistesi.aspx?il_refno=9) Aydın İlinin Mavi Bayraklı Marinaları Didim Kuşadası Mavi Bayraklı Marinalar, (Kaynak http://www.mavibayrak.org.tr/plaj/plajlistesi.aspx?il_refno=9) 30 25 20 15 10 5 0 Plaj Sayısı Marina Grafik B.1- İlimizdeki 2012 Yılı Mavi Bayrak Almış Plaj ve Marinaların Sayısı (Kaynak http://www.mavibayrak.org.tr/ Plaj/PlajListesi.aspx?il_refno=9) B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi Aydın ili ve ilçelerinde polikültür tarım yapılır. Bu maksatla kontrolsüz, bilinçsiz ve adeta çiftçiler arasında yarışır halde sayılabilecek gübre ve çok çeşitli zirai mücadele ilaçları kullanılmaktadır. Bunun sonucunda yeraltına olan sızmalarla, yeraltı sularımızda ve çeşitli amaçla açılmış kuyularımızda, nitrat çeşitli azot bileşikleri kirliliği oluşmuştur. Aydın ili genelinde açılmış bulunan çoğunluğu sulama amaçlı 15,000 civarında kuyu bulunmaktadır. DSİ Bölge Müdürlüğünce yapılan araştırmalar sonucu Dalama-Ilıcabaşı-Tepeköy arasındaki sahada Germencik-Turanlar-Ömerbeyli-Sınırteke-Reisköy civarında ve Mursallı, Gümüş Yeniköy arazilerindeki, bazı kuyularda standartların üzerinde bor mineraline rastlanmış olup bu minerale hassas ve yarı hassas bitkilerin söz konusu sularla sulanmaları sakıncalı görülerek kayıtlarına işaret konulmuştur. 29

Ayrıca Aydın şehir merkezinde ve il genelinde açılmış bulunan çeşitli amaçlı kuyularda amonyak, nitrit, nitrat bulunmuş ve yapılan ölçümlerde ortalama 40 mg/lt kirlilik tespit edilmiştir. SSK hastanesinde açılmış bulunan içme suyu amaçlı kuyuda 110 mg/lt nitrat tespit edilmiş olup kuyu devre dışı bırakılmıştır. Yeraltı sularımızda, bulundukları katmanlardan kaynaklanan veya bazı sanayi atıklarıyla sulama, içme ve kullanma sularına karıştığı görülen Bor kirliliği, hem insan ve hayvan sağlığı açısından hem de tarımımız bakımından tehlikeli işaretler vermeye başlamıştır. Böylesi sularla sulanan Narenciye bahçelerinde kurumalar suretiyle ekonomik değerlerini yitirmeleri sonucu Kuyucak-Kurtuluş köyünde bahçelerin sökümüne başlanmıştır. İncir bahçelerinde de sürgün ve yaprak kurumaları, üründe kalite bozuklukları bariz bir şekilde görülmektedir. Bu olay bize bir yandan Aydın ilinde kanalizasyon bulunmasına rağmen, sisteme bağlı olmayan sızdırmalı fosseptik çukurlarından, kirlenmenin yeraltına sızabileceğini gösteriyor. Diğer yandan da su kaynaklarına doğru giden şehirleşmenin de ne kadar yanlış olduğuna dair yeterli bir ikaz mahiyeti taşıyor. B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu Büyük Menderes Havzası çok yoğun bir karayolu trafiğine sahiptir. Aydın karayolu üzerindeki akaryakıt istasyonlarından kaynaklanan atıklar, dereler vasıtasıyla Büyük Menderes Nehrini kirletmektedir. Büyük bir kısmı İlimiz sınırları içerisinde bulunan Büyük Menderes Nehrindeki kirlilik, İlimizden çok Büyük Menderes Havzasının üst kısmında bulunan illerdeki sanayi tesislerinden kaynaklanmakta ve Büyük Menderes Nehri, İlimiz sınırlarına zaten kirlenmiş olarak ulaşmaktadır. Uşak ili'nde faaliyet gösteren dericilik, tekstil, pamuklu dokuma, iplik ve seramik sektörlerinin atıksuları Adıgüzel Barajı'nı besleyen ve Banaz Çayı'nın bir kolu olan Dokuzsele Çayına deşarj edilmektedir. Uşak İli'nde tekstil ağırlıklı Uşak Organize Sanayi Bölgesi ve Uşak Deri Organize Sanayi Bölgesi'nin arıtma tesisinin yapımı tamamlanmış ancak henüz verimli hale gelmediğinden kirlilik sürmektedir. Aynı şekilde Denizli ilinde faaliyet gösteren çok sayıda çoğunlukla tekstil ağırlıklı işyerlerinin atıksuları da Çürüksu Çayı ve Büyük Menderes Nehri'nin diğer yan kolları vasıtası ile Büyük Menderes Nehri'ne Boşalmaktadır. Denizli İli'nde birçok endüstri tesisinin arıtması mevcuttur. Ancak, bu arıtma tesislerinin uygun standartlarda arıtma yapıp yapılmadıklarının sürekli olarak denetlenmesi gerekmektedir. Ayrıca bu arıtmaların hemen hepsinin arıtmaları sektörlere göre belirlenen deşarj kriterlerine göre inşa edilmiştir. Bu atıksuların deşarj edildiği Çürüksu Çayı ve Büyük Menderes Nehri sulan sulamada kullanıldığı için, asgari sulama suyu deşarj kriterlerinin sağlanması gerekmektedir. Dolayısıyla bu atıksu arıtma tesislerinin asgari sulama suyu deşarj kriterlerini sağlayacak şekilde yenilenmelerine ihtiyaç bulunmaktadır. Yine Sarayköy yakınlarında faaliyet gösteren Menderes Tekstil Fabrikası'nın arıtma tesisi mevcut olmasına rağmen arıtma tesisinin sürekli olarak çalıştırılıp çalıştırılmadığı periyodik olarak denetlenmelidir. Çünkü bu fabrikanın atıksuları doğrudan Büyük Menderes Nehri'ne boşaltılmaktadır. Havzada yer alan illerde faaliyet gösteren diğer küçük sanayi tesislerinin arıtma tesisleri ya bulunmamakta ya da bulunanlar verimli olarak çalıştırılmamaktadır. 30

B.3.1. Noktasal kaynaklar İlimizdeki su kirliliğine neden olan noktasal kaynakları gruplandıracak olursak; 1. Endüstriyel atıksular(özellikle tekstil ve deri sanayi) 2. Evsel atıksular 3. Zeytinyağı üretiminden kaynaklanan karasu 4. Jeotermal sular (noktasal ve yayılı) olarak gruplandırılabilir. B.3.1.1. Endüstriyel Kaynaklar Endüstriyel kirliliğe sebep olan sektörlerden tekstil ve deri sanayi Denizli ve Uşak ta yoğunlaşmıştır. Üst havzadaki kirlilik kaynaklarının etkisi ile İlimize ulaşan ve Buharkent İlçe sınırlarından giriş yapan Büyük Menderes Nehrinde, DSİ 21.Bölge Müdürlüğünce yapılan izleme çalışmalarına göre su kalitesi açısından görülen en ciddi sorunlar; -Gökpınar Çayı nda Denizli den kaynaklanan aşırı derecede organik madde, azot, ph, ağır metal kirliliği ve oksijen azlığı; -Çürüksu Çayı nda ve Büyük Menderes Nehri nde Denizli-Sarayköy-Kuyucak hattında devam eden organik madde ve azot kirliliğine eklenen tuzluluk problemi ile -Dokuzsele Deresi nde (Banaz Çayı öncesi) Uşak tan kaynaklanan aşırı derecede organik madde ve azot kirliliği, tuzluluk ve oksijen azlığıdır. Çizelge B.5 İlimizde Noktasal Noktasal Deşarj Eden Endüstriyel Tesisler (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Tesis adı Deşarj yeri Batı Söke Çimento Fabrikası 1ve 2 nolu Evsel AAT Yüksel Seramik Endüstriyel AAT SÖKTAŞ (Tekstil)+MOOVA Süt İşleme Tesisi ortak AAT VF Ege Giyim (Tekstil) ECC Kimya San.Tic. SİBAŞ Gıd.San.Tic.A.Ş. Hisar Doğa Ür. ve Soğuk Dep.(Salyangoz Üretimi) YÖRE Tavuk Kanatlı Mezbaha Tes. JANTSA (Jant Üretimi) Titan Jantsa San.Tic.A.Ş. JMW Jant Sanayi PEKPAN Radyatör San.Tes. AYKİM Metal San. Osman Akça Tarım Ürünleri, (İncir İşleme Tesisi Orhanoğlu Gıda.(Salamura Tesisi) İşletme içi bahçe sulama Drenaj kanalı Söke Çayına deşarj izni var ancak, Belediyenin evsel atıksu arıtma tesisine deşarj ediliyor. D-15 Drenaj kanalı Drenaj Kanalı Drenaj kanalı Tesis içi arazi Kayran Çayı Musluca Çayı Musluca Çayı Koçak Deresi Musluca Çayı Kuru Dere Kuru dere yatağı Kuru dere yatağı 31

AN Gıda Ürt.Tes. ALBA Su Ürn.Balık İşleme Tes. UĞURLU Balık İşlm.Tes. KRAL İncir İşlm.Tes. Paşa Can Et.Mezbaha Tes Pınar Su Şişeleme Tes. Kaltun Dogal Kaynak Suyu Şişeleme Tes. Karacasu dericiler derneği EFELER Çiftliği Hayv.İşlet BM Agro Sera Tesis. Sultan Sera Tes. Deliçay Akçay Didim Belediyesi AAT Drenaj kanalı Çine Çayı İşletme içi bahçe sulama İşletme içi bahçe sulama Dandalaz Çayı Drenaj Kanalı Drenaj Kanalı Kuru Dere Nehir İlimiz sınırlarına, İnorganik kirleticiler bakımından 3. sınıf, organik kirleticiler bakımından ise 4. sınıf (çok kirli su-tarımsal sulamada kullanılamaz) su kalitesinde girmektedir. Nehir, Kuyucak ilçemizden itibaren İnorganik ve organik parametreler bazında iyileşme göstermekte ve II. Sınıf su kalitesine yükselmektedir. (Nehre bağlı yan dere ve çayların etkisiyle kirlilik yükünün seyreldiği görülmekte ) Ancak sülfat parametresi bakımından IV.sınıf özelliğini korumaktadır. İlimiz sınırları içinde Büyük Menderes e katılan pek çok dere ve çay vardır. Bunlar, sağ yandan katılan Feslek, Kestel, Malgaç, Köşk, Musluca, İmamköy, Tabakhane, Karagöz, Yalkı, İkizdere, Alangüllü, Kocadere, Dalama, Çakırbeyli, Çakmar, Koçarlı, Sarıçay Dereleri ile Çine, Akçay ve Dandalaz Çayları dır. B.3.1.2. Evsel Kaynaklar Belediyeleri olmak üzere, İlimizde 54 Belediyeden 23 Belediyeye ait evsel atıksu arıtma tesisi mevcut olup bunlardan, Aydın Merkez, Nazilli, Çine, Söke, Kuyucak, Bozdoğan Atça, Yamalak, Ataeymir ve Akbük Belediyelerine ait evsel atıksu arıtma tesislerinin Çevre izni mevcuttur. 5491 Sayılı Çevre Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun Geçici 4.Maddesi gereğince, Belediyelerin kanalizasyon ve ana kollektör yapım süresi de dahil olmak üzere atıksu arıtma tesisi kurarak işletmeye almaları gereken süre, nüfusu 100.000 den fazla olanlar ile 100.000 ilâ 50.000 arasında olanlar için dolmuştur. Nüfusu 50.000 ilâ 10.000 arasında olanlarda 13.05.2014, nüfusu 10.000 ilâ 2.000 arasında olanlarda ise, 13.05.2017 tarihi itibariyle dolacak olup, yükümlülüklerin, kanunda belirtilen süre içinde yerine getirilmemesi halinde, yine aynı kanunda belirtilen idari cezalar uygulanacaktır. Orman ve Su İşleri Bakanlığınca yayımlanan Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde; Açık deniz haricindeki bütün yüzeysel suların izlenmesi, kalitesinin belirlenmesi, ötrofikasyon riski ile çevresel kalitesindeki olumsuzlukların tespitine yönelik tüm iş ve işlemler Orman ve Su İşleri Bakanlığı yetki ve sorumluluğuna devrolunduğundan, İl Müdürlüğümüzce, B. Menderes Nehri üzerinde, su kalitesi ile ilgili herhangi bir izleme çalışması yapılamamaktadır. 32

Çizelge B.6 İlimizde Atıksu Arıtma Tesisi Bulunan Belediyeler (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012 Çalışmalarımız, sadece dolaylı veya direkt olarak nehre yapılan deşarjların, deşarj noktalarından, arıtılmış veya arıtılmamış atıksulardan alınan numunelerle atık su oluşturan faaliyetlerin izlenmesi, Yönetmeliğe aykırı durumların tespitinde ise gerekli idari yaptırım uygulanması şeklindedir. Son 3 yıllık ortalama denetim sayısı 850 dir. İl Müdürlüğümüzce, 2010 yılından bu yana atıksu bertarafı ve su kirliliğinin giderilmesi yönünde, toplam 42 adet kişi/kuruluşa, 2872 Sayılı Çevre Kanunu ve ilgili Yönetmelik hükümlerini ihlalden dolayı toplam 3 516 499, 50 TL İdari Para Cezası uygulanmıştır. Ayrıca, Ülkemiz genelinde 16 Havza için tamamlanarak yürürlüğe giren Havza Koruma Eylem Planları kapsamında, 2010 yılında hazırlanmış olan Büyük Menderes Havzası Koruma Eylem Planı çerçevesinde, İlimiz genelinde atıksu arıtma ve katı atık bertaraf hizmetleri konusunda ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından yürütülmekte olan, çalışmalar/ gelişmelere ilişkin veri/ bilgiler ilerleme raporu halinde düzenlenerek 6 Aylık dönemler itibariyle Bakanlığımıza ve Havzada Koordinatör İl olan Denizli Valiliğine sunulmaktaydı. Ancak DSİ 21. Bölge Müdürlüğünce Koordinatörlük görevinin Valiliğimize geçtiği bildirilmiştir. B.3.2. Yayılı Kaynaklar B.3.2.1. Tarımsal Kaynaklar TOPRAK KAYNAKLARI POTANSİYELİ VE KULLANIM ŞEKLİ KHGM ETÜT SONUÇLARI Tarıma elverişli arazi : 362 638 ha Çayır-Mera : 47 078 ha Orman-Fundalık : 366 557 ha Diğer arazi : 20 175,6 ha Toplam : 796 448,6 ha Sulanabilir arazi : 252 486 ha 33

DSİ ETÜT SONUÇLARI Etüt edilen arazi : 194 506 ha Sulamaya elverişli arazi : 172 876 ha Ekonomik olarak sulanabilir arazi : DİĞER SULAMALAR Toprak su kooperatifi sulamaları : 2 198 ha İşletmede olan : 2 198 ha İnşa halinde olan : - ha KHGM sulamaları : 6 079 ha Halk sulamaları (***) : 60 771 ha DİĞER SULAMALAR TOPLAMI : 69 048 ha İL GENEL TOPLAMI : 216 389 ha B.3.2.2. Diğer İlimizde yer altı sularını etkileyebilecek kaynaklardan bir diğeri de vahşi depolama sahalarıdır. Aşağıda İlimizde vahşi depolama yapan ilçe ve belde belediyeleri yer almaktadır. Çizelge B.6 İlimizde Vahşi Depolama Yapan Belediyeler (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Belediyenin Adı İlçesi Etki Oluşturacağı Su kaynağı Dalama Merkez Büyük Menderes Nehri Tepecik Merkez Büyük Menderes Nehri Umurlu Merkez Büyük Menderes Nehri Akçaova Çine Büyük Menderes Nehri Germencik Germencik Büyük Menderes Nehri Ortaklar Germencik Büyük Menderes Nehri İncirliova İncirliova Büyük Menderes Nehri Acarlar İncirliova Büyük Menderes Nehri Koçarlı Koçarlı Büyük Menderes Nehri Bıyıklı Koçarlı Büyük Menderes Nehri Yeniköy Kuşadası Büyük Menderes Nehri Karpuzlu Karpuzlu Büyük Menderes Nehri Bozdoğan Bozdoğan Büyük Menderes Nehri Yazıkent Nazilli Büyük Menderes Nehri Buharkent Buharkent Büyük Menderes Nehri Karacasu Karacasu Büyük Menderes Nehri Ataeymir Karacasu Büyük Menderes Nehri Geyre Karacasu Büyük Menderes Nehri Yenice Karacasu Büyük Menderes Nehri Köşk Köşk Büyük Menderes Nehri Kuyucak Kuyucak Büyük Menderes Nehri Başaran Kuyucak Büyük Menderes Nehri Horsunlu Kuyucak Büyük Menderes Nehri Kurtuluş Kuyucak Büyük Menderes Nehri Yamalak Kuyucak Büyük Menderes Nehri Pamukören Kuyucak Büyük Menderes Nehri Nazilli Nazilli Büyük Menderes Nehri 34

İsabeyli Nazilli Büyük Menderes Nehri Pirlibey Nazilli Büyük Menderes Nehri Sultanhisar Sultanhisar Büyük Menderes Nehri Salavatlı Sultanhisar Büyük Menderes Nehri Atça Sultanhisar Büyük Menderes Nehri Yenipazar Yenipazar Büyük Menderes Nehri Hıdırbeyli Germencik Büyük Menderes Nehri Mursallı Germencik Büyük Menderes Nehri Savuca Söke Büyük Menderes Nehri Sazlı Söke Büyük Menderes Nehri Yenidoğan Söke Büyük Menderes Nehri Güllübahçe Söke Büyük Menderes Nehri Bağarası Söke Büyük Menderes Nehri B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu B.4.1.1 Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti İlde bulunan içme suyu temin edilen barajlara ait bilgiler B.4.1.3. kısmında verilmiştir. İşletmeye Açılan İçme suyu Tesisleri 2012 yılı itibariyle İlimizde DSİ tarafından yapımı tamamlanmış ve işletmeye açılmış içme suyu arıtma tesisi bulunmamaktadır. B.4.1.2. Yeraltı su kaynaklarından temin edilen su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti Aydın kenti içme ve kullanma suyunu yerüstü doğal akımlar ve yeraltı suyu olmak üzere iki kaynaktan karşılanmaktadır. Hali hazır içme ve kullanma suyunun 2002 yılına kadar Tabakhane Deresinden %60 ı ve yeraltı kaynaklarından %40 ı sağlanmakta idi.. 2010 yılı itibariyle içme/kullanma suyu ihtiyacımızın %52'si Tabakhane deresinden %48'si yeraltı kaynaklarından sağlanmıştır. Tabakhane deresinden Zeytinköy mevkiinde bulunan regülatör ve çökeltim havuzlarına su alınmakta ve buradan yaklaşık 6 km isale hattı ile Topyatağı mevkiinde bulunan İçmesuyu Arıtma Tesisine iletilmektedir. Regülatör ve çökeltim havuzları 1930 lu yıllarda yapılmış olup, 1994 yılından günümüze kadar revizyon işlerine tabi olarak tesis işletime uygun hale getirilmiştir. Arıtma Tesisi İller Bankası tarafından yaptırılmış ve 1993 yılında hizmete girmiştir. Tesisin kapasitesi 500 lt/sn (43.200 m3/gün) dir. Tabakhane deresinden gelen su yetersiz olduğunda Dedekuyu, Pınarbaşı ve Şehiriçi derin kuyuları devreye girmektedir. Dedekuyu mevkiinde 12 adet, Pınarbaşı mevkiinde 7 adet, şehir içinde 5 adet derinkuyu mevcuttur. Sağlanılan suyun şehir şebekesine aktarılması için; Arıtma Tesisi Topyatağı mevkiinde DM-1 deposu 4800 m3 Kalfaköy de Nazırlar DM-2 deposu 3300 m3 Kemer Mahallesinde DM-3 deposu 4500 m3 35

Zafer Mahallesi Aytepe Deposu 600 m3 olmak üzere (toplam 13.200 m3) kapasiteli depolar mevcuttur. Dedekuyu mevkiinde bulunan derin kuyulardan alınan sular toplanarak Kemerde bulunan DM-3 deposuna aktarılmakta ve burada klorlama işlemi yapılmaktadır. Pınarbaşı mevkiinde bulunan derinkuyulardan alınan sular Nazırlar DM-2 deposuna aktarılmakta ve klorlama işlemi yapıldıktan sonra kentin şebekesine aktarılmaktadır. Şehir içinde bulunan derin kuyular ise kuyu üzerinde otomatik olarak klorlama yapılmakta ve şebekeye aktarılmaktadır. Derinkuyulardan, depolardan, kentin uç noktalarından ve belirli noktalarından(özel olarak oluşturulan numune alma kabinlerinden) su numuneleri alınarak fiziksel, kimyasal ve bakteriyolojik su analizleri rutin olarak ISO 9001:2008 Kalite Belgesine sahip İçmesuyu Arıtma Tesisinde bulunan Su Analiz Laboratuvarda yapılmaktadır. Şehrin belirli noktalarında oluşturulan numune alma kabinlerinden İl Sağlık Müdürlüğü ekipleri ile beraber aynı anda alınan su numunelerinin fiziksel, kimyasal ve bakteriyolojik su analizleri hem Belediyenin Laboratuvarında hem de Halk Sağlığı Laboratuvarında yapılmaktadır. Su Analiz Laboratuvarına ait analiz raporları periyodik olarak İl Sağlık Müdürlüğüne yazı ile gönderilmektedir. Halk Sağlığı Laboratuvarı tarafından yapılan analizlere ait analiz raporları da Belediyeye gönderilerek bu şekilde bağımsız laboratuvar analiz sonuçları ile bilgilendirme sağlanmaktadır. İçme suyu Arıtma Tesisinde Arıtma Evreleri; Arıtma Tesisine gelen suyun ilk giriş yapısında ön klorlama ve suyun (çamurlu) bulanık olduğu zaman bulanıklığı gidermek ve askıdaki katı maddelerin çökeltilmesi için koagülant madde olarak Alüminyum sülfat kimyasalı ile dozlama işlemi yapılmaktadır. Hızlı karıştırıcı bölümünde karıştırma işlemi yapılarak su ile Alüminyum sülfat kimyasalının homojen şekilde karıştırılması sağlanır. Dağıtım ve toplama yapısına gelen suyun flokülatör-durultucu havuzlarına geçmesi sağlanır. Dağıtım ve toplama yapısından su önce durultucu havuzlarının merkezinde bulunan flokülatöre geçer.burada yavaş karıştırma işlemi ile flokların oluşması sağlanır. Oluşan floklar flokülatörden durultucu ünitesine geçer. Durultucu ünitesinde floklar tabana çökelerek çamur tabakası oluştururlar. Üstteki berrak tabaka durultucu ünitesinden tekrar dağıtım ve toplama ünitesine geçiş yapar. Tabanda biriken çamur, sıyırıcılar vasıtası ile çamur konilerine aktarılarak sudan uzaklaştırılır. Dağıtım ve toplama yapısına tekrar giden su oradan hızlı kum filtrelerine geçer. Burada filtrasyon işlemi gerçekleşir. Hızlı kum filtrelerinde geri yıkama işlemi, rutin olarak yapılır ve filtrelerin sağlıklı çalışması sağlanır Hızlı kum filtrelerinden süzülen su, son klor temas tankında tekrar klorlandıktan sonra ana depoya yani temiz su deposuna geçer. Ana depodan su şehir merkezindeki diğer depolara, oradan da şebekeye verilir. (Kaynak, http://www.aydin.bel.tr/belediyemiz/hizmet-birimleri/90-su-leri-ml-mesuyuar) B.4.1.3. İçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, potansiyeli vb. İKİZDERE BARAJI: İkizdere Barajı Aydın İli ve 29 yerleşim biriminin 2050 yılına kadarki içme, kullanma ve endüstri suyu ihtiyacının karşılanması amacı ile inşa edilmiştir. Söz konusu yerleşim birimlerine baraj gölünden yılda 72,60 milyon m 3 su verilmesi planlanmıştır. Baraj inşaatı tamamlanarak, su tutulmuştur. 36

KARACASU BARAJI: Karacasu Barajı ile Yenice Ovasında 13.220 dekar alanın sulanması sağlanacak ve Nazilli ve çevresindeki 38 yerleşim yerine yılda 4,5 milyon m 3 içme, kullanma ve endüstri suyu temin edilecektir. Baraj gövde dolgusu tamamlanarak 18.09.2012 tarihinde su tutulmuştur. Çizelge B.7-İlimizdeki İçmesuyu Amaçlı Barajlar (DSİ, 2012) GÖLÜN ADI Sarıçay Barajı Davutlar Barajı Beşparmak Barajı İkizdere Barajı YERİ AMACI AŞAMASI Bağarası İçme Suyu Temini Davutlar İçme Suyu Temini Söke İçme Suyu Temini İçme Suyu İncirliova Temini GÖL ALANI (ha) GÖL HACMİ (rezerv) (hm3) MAX. SU KOTU (m) Proje Aşamasında 206 41.35 117.90 Kuş-Atak Birliğine devredildi 10.10 101.81 Proje Aşamasında 253 İşletmede 36,51 193,88 564,5 194,96 180,14 Çizelge B.8 - Aydın İli İçme - Kullanma Durumu (DSİ, 2012) ASAMASI TESİSİN ADI FAYDA (hm³/yıl) ÖN İNCELEMESİ TAMAMLANAN 0.00 PLANLAMASI DEVAM EDEN 10.73 Nazilli ve Yöresi Karacasu Barajı Nazilli İçmesuyu Temini İKES 10.73 PROJESİ DEVAM EDEN 40.67 Didim-Akbük ve Yöresi İçmesuyu (Beşparmak Barajı) 19.92 Kuşadası-Söke ve Yöresi İçmesuyu (Sarıçay Barajı) 20.75 İNŞA HALİNDE OLAN 72.60 Aydın İçmesuyu Arıtma Tesisleri Aydın ve civar Yerleşimler İçmesuyu İsale hattı 1. Kısım ve 2. kısım 72.60 İŞLETMEDE OLAN 0.00 Aydın İçmesuyu Ana İsale hattı ve Pompa İsrasyonu Aydın İçmesuyu Regülatör İnş. İsale Hattı Reh. AYDIN İL TOPLAMI 124.00 B.4.2. Sulama TOPRAK KAYNAKLARI POTANSİYELİ VE KULLANIM ŞEKLİ KHGM ETÜT SONUÇLARI Tarıma elverişli arazi : 362 638 ha Çayır-Mera : 47 078 ha 37

Orman-Fundalık : 366 557 ha Diğer arazi : 20 175,6 ha Toplam : 796 448,6 ha Sulanabilir arazi : 252 486 ha DSİ ETÜT SONUÇLARI Etüt edilen arazi : 194 506 ha Sulamaya elverişli arazi : 172 876 ha Ekonomik olarak sulanabilir arazi : DİĞER SULAMALAR Toprak su kooperatifi sulamaları : 2 198 ha İşletmede olan : 2 198 ha İnşa halinde olan : - ha KHGM sulamaları : 6 079 ha Halk sulamaları (*** ) : 60 771 ha DİĞER SULAMALAR TOPLAMI : 69 048 ha İL GENEL TOPLAMI : 216 389 ha 38

Çizelge B.9 - Aydın İli Sulamaları (DSİ,2012) ASAMASI TESİSİN ADI Sulama Alanı (ha) PLANLAMASI DEVAM EDEN 3534 AYDIN Karpuzlu Hatipkışla Göleti ve Sulaması 100 Karacasu Barajı ve Yenice Ovası Sulaması (Rev.) 1125 Oyuk Barajı ve Ortaklar Ovası Sulaması (Rev.) 2309 PROJE AŞAMASI 6539 AYDIN Çine Sulaması 6465 *Yenipazar Koyunlar Göleti ve Sulaması 74 YATIRIM PROGRAMINDA BULUNAN SAHA 26715 AYDIN Bozdoğan Ovası Sulaması 1 Kısım Sol Sahil İkmali Sulaması 3372 Bozdoğan Ovası Sulaması 1.Kısım Sağ Sahil İkmali Sulaması 4908 Koçarlı Bağarası Sulaması 14604 Yenipazar Dalama Sulaması (Rehebilitasyon) 5100(Reh) Dalama Sulaması 2000 Aydın Karacasu Esençay sulaması 360 Çine İbrahim Kavağı Göleti ve Sulaması 81 Karacasu- Gökçeburun Göleti ve Sulaması 108 Köşk Başçayır Göleti ve Sulaması 202 Sultanhisar Göleti ve Sulaması 152 Karpuzlu Şenköy Göleti ve Sulaması 74 Karpuzlu Meriçler Göleti ve Sulaması 161 Yenipazar Katrancı Göleti ve Sulaması 145 Nazilli İsabeyli Göleti ve Sulaması 195 Söke Karacahayıt Göleti ve Sulaması 231 Yenipazar Hamzabali Göleti ve Sulaması 100 ASAMASI TESİSİN ADI Sulama Alanı (ha) Karacasu Kahvederesi 2 Göleti ve Sulaması 22 İŞLETMEDE OLAN 106401 AYDIN Akçaova 337 Akçay Sulaması 18493 Aydın Ovası Sulaması 20920 Bozdoğan Ovası Sulaması 1 Kısım 3100 Çatak 160 Çine-Topçam Sulaması 4983 Hıdırbeyli 273 Kahvederesi 32 Nazilli Sulaması 18485 Söke Ovası Sulaması 29135 Sultanhisar Sulaması 7360 Karpuzlu Ovası Sulaması 3123 İL TOPLAMI 143 189 B.4.2.1. Salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı Aydın İlinde İşletmeye Açılan Büyük Su İşleri Sulamaları AKÇAY SULAMASI PROJENİN YERİ : Sultanhisar 39

İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL : 1965 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER : Cazibe sulamasıdır SU KAYNAĞI : Kemer Barajı depolama tesisinden bırakılan su ;B.Menderes nehrinin yan kolu olan Akçay nehri aracılığıyla iletilerek Akçay Regülatörü ile şebekeye alınmaktadır. Sulamaya verilen su Kemer Barajından 408.11hm³ Cindere Barajı 408.11 hm³ tür. SULAMA ÜNİTELERİ SAĞ SAHİL SOL SAHİL TOPLAM Cazibe sulaması Brüt 11 219 ha 7 274 ha 18 493 ha TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE BAKIM FAALİYETLERİ : Net 8 680 ha 6 220 ha 14 900 ha Sulamanın İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1995 yılında Akçay Sağ Sahil ve Akçay Sol Sahil Sulama Birlikleri ne devredilmiştir. AYDIN OVASI SULAMASI PROJENİN YERİ : Aydın İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL : 1991 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER : Adıgüzel Barajı ve Kemer Barajı depolama tesislerimizden bırakılan su; B.Menderes nehri aracılığıyla iletilerek Aydın Regülatörü ile şebekeye alınmaktadır. Cazibe ile Pompaj sulamasıdır. SU KAYNAĞI : Adıgüzel Barajı (Cindere Barajı) ve Kemer Barajı olup sulamaya verilen su Kemer Barajından 408.11hm³ Cindere Barajı 575,33 hm³ tür. SULAMA ÜNİTELERİ : CAZİBE POMPAJ TOPLAM Cazibe+Pompaj sulaması: Brüt 13 151 ha 7769 ha 20 920 ha Net 11 800 ha 6700 ha 18 500 ha TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE BAKIM FAALİYETLERİ : 40

Sulamanın İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1998 yılında Aydın Ovası Sulama Birliği ne devredilmiştir. BOZDOĞAN OVASI SULAMASI PROJENİN YERİ : Bozdoğan İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL : 2007 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER : Kemer Barajı depolama tesisimizden bırakılan su, hemen baraj mansabında inşa edilen Kemer Regülatörü vasıtası ile Bozdoğan-Akçay Sulaması İletim Kanalı na alınmaktadır. Sulama inşaatı devam etmekte olup, Bozdoğan-Akçay Sol Sahil ünitesi kısmen işletmeye açılmıştır. SU KAYNAĞI : Kemer Barajından sulamaya verilen su 408,11 hm³ tür. SULAMA ÜNİTELERİ SAĞ SAHİL SOL SAHİL TOPLAM Cazibe sulaması Brüt - 3 100 ha 3 100 ha TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE BAKIM FAALİYETLERİ : Net - 2 900 ha 2 900 ha Bozdoğan-Akçay Sağ Sahil ünitesinin şebekesinin inşaatına henüz başlanmamıştır. Sulamanın İşletme ve Bakım-Onarım Hizmetleri ile Yönetim Sorumluluğu 1997 yılında Halk Sulaması olarak Bozdoğan- Akçay Sağ Sahil ve Bozdoğan-Akçay Sol Sahil Sulama Birliklerine devredilmiştir. Sol sahil ünitesinin inşaatının biten kısımlarının birliğe devrine 2007 yılında başlanmıştır. ÇİNE-TOPÇAM SULAMASI PROJENİN YERİ : Çine İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL : 1986 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER : Sulama suyunu Çine-Topçam Barajı ndan almaktadır. SU KAYNAĞI : Topçam Barajı (Sulamaya verilen su 26,5 hm ³) SULAMA ÜNİTELERİ : CAZİBE POMPAJ TOPLAM Cazibe+Pompaj sulaması :Brüt 3 229 ha 1 754 ha 4 983 ha TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE BAKIM FAALİYETLERİ : Net 2 787 ha 1 513 ha 4 300 ha Sulamanın İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1995 yılında Çine -Topçam Sulama Birliği ne devredilmiştir. 41

FESLEK- NAZİLLİ SULAMASI PROJENİN YERİ : Nazilli İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL : 1943 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER : Adıgüzel Barajı depolama tesisimizden bırakılan su B.Menderes nehri aracılığıyla iletilerek Feslek Regülatörü ile şebekeye alınmaktadır. SU KAYNAĞI : Adıgüzel Barajı (Cindere Barajı Sulamaya verilen su 575,33 hm³) SULAMA ÜNİTELERİ : SAĞ SAHİL SOL SAHİL TOPLAM Cazibe sulaması Brüt 9 387 ha 9 098 ha 18 485 ha Net 6 758 ha 8 242 ha 15 000 ha TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE BAKIM FAALİYETLERİ : Sulamanın İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1996 yılında Nazilli Sağ Sahil ve Nazilli Sol Sahil Sulama Birlikleri ne devredilmiştir. SÖKE OVASI SULAMASI PROJENİN YERİ : Söke İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL : 1981-1991 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER : Adıgüzel Barajı (Cindere Barajı) ve Kemer Barajı depolama tesislerimizden bırakılan su; B.Menderes nehri aracılığıyla iletilerek Söke-Sazlıköy Regülatörü ile şebekeye alınmaktadır. SU KAYNAĞI : Adıgüzel Barajı (Cindere Barajı 575,33 hm³) ve Kemer Barajı (408,11 hm³) SULAMA ÜNİTELERİ : Brüt Net Cazibe sulaması : 29 135 ha 26 000 ha TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE BAKIM FAALİYETLERİ : Sulamanın İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1998 yılında Söke Ovası Sulama Birliği ne devredilmiştir. 42

SULTANHİSAR SULAMASI PROJENİN YERİ : Sultanhisar-Aydın İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL : 1998 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER : Sulama suyu; Adıgüzel Barajı (Cindere Barajı) depolama tesisimizden bırakılan ve B.Menderes nehri aracılığıyla iletilerek Feslek Regülatörü ile Nazilli Sağ Sahil ana kanalına alınan (Sultanhisar Sulaması ana kanalı Nazilli Sağ Sahil ana kanalı devamında inşa edilmiş olup suyunu cazibeyle almaktadır) sudan şebekeye alınmaktadır SU KAYNAĞI :Adıgüzel Barajı (Cindere Barajı Sulamaya verilen su 575,33 hm³) SULAMA ÜNİTELERİ : Cazibe sulaması 7 360 ha Brüt 4 740 ha Net TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE BAKIM FAALİYETLERİ : Sulama Nazilli Sağ Sahil Sulama Birliği ne devredilmiştir. KARPUZLU OVASI SULAMASI PROJENİN YERİ : Karpuzlu-Çine-Aydın İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL : 1998 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER : SU KAYNAĞI : Karpuzlu-Yaylakavak Barajı SULAMA ÜNİTELERİ : Cazibe sulaması : 3 123 ha brüt TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE BAKIM FAALİYETLERİ : 2 750 ha net İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1998 yılında başlamak üzere kısım kısım Karpuzlu Yaylakavak Sulama Birliği ne devredilmiştir. B.4.3. Endüstriyel Su Temini İlimizdeki bu oldukça büyük rezervuarlarımızdan ayrı olarak, Germencik te Alangüllü-Neşetiye ve Yalkıderesi-Oyuk Barajı, Söke de-sarıçay, Kuşadası nda-davutlar Baraj ve bentlerine ait proje çalışmaları sürdürülmektedir. Karacasu da Dandalaz Barajı da İnşaatı devam etmekte olup Karacasu barajından Nazilli İlçesi ve çevre yörelere İçme Kullanma ve Endüstri Suyu Temin edilmesi amacıyla planlama revizyonu çalışmaları yapılmaktadır. 43

B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı Aydın ili sınırları içerisinde su gücü ile elektrik enerjisi üretmek üzere gerçekleştirilecek tüm HES projeleriyle birlikte 2012 yıl sonu itibariyle; 158,63 MW Kurulu Güç ve ile yılda 502,46 GWh/yıl enerji üretilebilecek potansiyel bulunmaktadır. İşletmede olan HES projelerinden Akçay HES, Başaran HES, Feslek HES, Kemer Barajı ve HES, Sırma HES projelerinden toplam 92,10 MW Kurulu Güç ile yılda 306,35 GWh/yıl enerji üretilebilmektedir. Çizelge B.10-2012 Yılı Sonu İtibariyle, Enerji Hidroelektrik Potansiyel (DSİ, 2012) AŞAMASI Toplam KURULU GÜÇ (MW) Toplam YILLIK ENERJİ (GWh/yıl) HES ADI İLİ DSİ/EİE ÖZEL Toplam DSİ/EİE ÖZEL Toplam ÖN İNCELEME 0.00 9.15 9.15 0.00 44.70 44.70 Gölgelikaya AYDIN 1.25 1.25 7.20 7.20 Kemer AYDIN 2.50 2.50 12.50 12.50 Kovanburnu AYDIN 5.40 5.40 25.00 25.00 FİZİBİLİTE 5.60 4.58 10.18 24.54 8.87 33.41 Alhisar AYDIN 4.58 4.58 8.87 8.87 Gökbel Barajı ve HES AYDIN 5.60 5.60 24.54 24.54 SKHA PROJE AŞAMASI İNŞATI DEVAM EDEN 47.20 0.00 47.20 118.00 0.00 118.00 Çine Adnan Menderes Brj ve HES AYDIN 47.20 47.20 118.00 118.00 İŞLETMEDE 53.88 38.22 92.10 166.20 140.15 306.35 Akçay AYDIN 28.78 28.78 94.88 94.88 Başaran AYDIN 0.60 0.60 4.27 4.27 Feslek AYDIN 8.84 8.84 41.00 41.00 Kemer Barajı ve HES AYDIN 48.00 48.00 143.00 143.00 Sırma AYDIN 5.88 5.88 23.20 23.20 GENEL TOPLAM 106.68 51.95 158.63 308.74 193.72 502.46 B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı Rekreasyonel Su Kullanımı kapsamında ilimizde kayda değer bir veri tespit edilememiştir. B.5. Çevresel Altyapı Büyük Menderes Nehri ile nehrin yan kollarının yer aldığı yaklaşık 2.600.967 ha lık alanı kapsamakta olan Büyük Menderes Havzası sınırları içerisinde, Afyonkarahisar, Aydın, Burdur, Denizli, Isparta, İzmir, Kütahya, Manisa, Muğla ve Uşak olmak üzere 10 il yer almaktadır. Bu illerin toplam alanları ile 44

havza sınırları içerisinde kalan alanlarının büyüklüklerine bakıldığında Havza içerisinde en fazla alana sahip iller sırasıyla: Denizli, Aydın ve Uşak tır. Büyük Menderes Havzası nın genelinde önemli ölçüde çevresel baskı oluşturan faktörler; 1. Endüstriyel atıksular(özellikle tekstil ve deri sanayi) (noktasal) 2. Evsel atıksular (noktasal) 3. Tarım ve Hayvancılık Faaliyetleri ( Zirai mücadele ilaçları (pestisit) ve kimyasal gübreler) 4. Düzensiz katı atık depolama sahaları (yayılı) 5. Zeytinyağı üretiminden kaynaklanan karasu (noktasal) 6. Jeotermal sular (noktasal ve yayılı) 7. İklim Değişikliği olarak gruplandırılabilir. Aydın da, Dokuzsele Deresi (Uşak), Banaz Çayı (Uşak), Çürüksu Çayı (Denizli), Büyük Menderes Ovası (Aydın), Bafa Gölü (Aydın), Kirliliğin yoğun olduğu sıcak noktalardır. Havzadaki kentsel alanlardan, endüstriyel tesislerden ve düzenli depolama tesislerinden kaynaklanan noktasal kirlilik yükleri ile yayılı kirlilik yükleri kıyaslandığında, noktasal kirlilik, toplam kirlilik içerisinde daha küçük bir paya sahiptir. Havza içerisindeki 185 belediyeden 53 ü İlimiz sınırları içerisinde yer almaktadır. 53 belediyeden, 23 Belediyede evsel atıksu arıtma tesisi mevcuttur. Dolayısıyla, İlimiz havzadaki diğer İllere oranla atık suyu arıtılan nüfus bakımından önemli bir paya sahip bulunmaktadır. Bununla birlikte, havza genelinde nüfusu 50 000 in üzerinde bulunan tüm yerleşim yerlerinde atıksu arıtma tesisi mevcuttur. Havzadaki belediye sayısına oranla atıksu arıtma tesisi sayısının az olmasına rağmen, nüfusun büyük çoğunluğu şehir merkezlerinde toplandığından, havza içerisinde atıksuları arıtılan nüfus (1.102.793), arıtılamayan nüfustan (650.019) daha fazladır. (Kaynak B. Menderes Havzası Havza Koruma Eylem Planı,2011) Endüstriyel kirliliğe sebep olan sektörlerden tekstil ve deri sanayi Denizli ve Uşak ta yoğunlaşmıştır. Üst havzadaki kirlilik kaynaklarının etkisi ile İlimize ulaşan ve Buharkent İlçe sınırlarından giriş yapan Büyük Menderes Nehrinde, DSİ 21.Bölge Müdürlüğünce yapılan izleme çalışmalarına göre su kalitesi açısından görülen en ciddi sorunlar; -Gökpınar Çayı nda Denizli den kaynaklanan aşırı derecede organik madde, azot, ph, ağır metal kirliliği ve oksijen azlığı; -Çürüksu Çayı nda ve Büyük Menderes Nehri nde Denizli-Sarayköy-Kuyucak hattında devam eden organik madde ve azot kirliliğine eklenen tuzluluk problemi ile -Dokuzsele Deresi nde (Banaz Çayı öncesi) Uşak tan kaynaklanan aşırı derecede organik madde ve azot kirliliği, tuzluluk ve oksijen azlığıdır. Nehir İlimiz sınırlarına, İnorganik kirleticiler bakımından 3. sınıf, organik kirleticiler bakımından ise 4. sınıf (çok kirli su-tarımsal sulamada kullanılamaz ) su kalitesinde girmektedir. 45

Nehir, Kuyucak ilçemizden itibaren İnorganik ve organik parametreler bazında iyileşme göstermekte ve II. Sınıf su kalitesine yükselmektedir. (Nehre bağlı yan dere ve çayların etkisiyle kirlilik yükünün seyreldiği görülmekte ) Ancak sülfat parametresi bakımından IV.sınıf özelliğini korumaktadır. Aydın sınırları içinde Büyük Menderes e katılan pek çok dere ve çay vardır. Bunlar, sağ yandan katılan Feslek, Kestel, Malgaç, Köşk, Musluca, İmamköy, Tabakhane, Karagöz, Yalkı, İkizdere, Alangüllü, Kocadere, Dalama, Çakırbeyli, Çakmar, Koçarlı, Sarıçay Dereleri ile Çine, Akçay ve Dandalaz Çayları dır. Organize sanayi bölgelerimiz dışında münferit olarak faaliyet gösteren kirletici vasfı yüksek olan sanayi tesislerimizin çoğunun arıtma tesisi mevcuttur. İlimiz için su kirliliğine sebep olan en önemli sektör zeytinyağı işleme tesisleridir. Bu tesislerde zeytinin işlenmesi sırasında ortaya çıkan karasuyun (kızılsu) karakteristik özelliği nedeniyle yüksek miktarda organik madde içermesinden dolayı, bu atıksuların arıtılmasında teknik ve ekonomik zorluklarla karşılaşılmaktadır. İlimizde, ilin tümüne yayılmış vaziyette 154 adet zeytinyağı fabrikası mevcuttur. Zeytinyağı Üretim Tesisleri üretim tipi yönünden, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinin Endüstriyel Atıksu Deşarj Standartları başlıklı 31.Maddesi (a) bendinde yer alan Gıda Sanayi Sektörü kapsamında olup, proses atık sularının (karasu) alıcı ortama deşarjı söz konusu olması durumunda, Tablo 5.5 de yer alan standart değerlerin sağlanması gerekmektedir. Ayrıca, zeytin yıkama sularının alıcı ortama verilmek istenmesi durumunda aynı Yönetmeliğin Tablo 5,9 da yer alan deşarj standartlarını sağlayarak, Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmeliğe göre atıksu deşarjı yönünden çevre izninin alınması gerekmektedir. Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğünce zeytinyağı fabrikalarının atıksularının (karasu) bertarafının, geçici olarak, en az bir sezonda çıkabilecek ve tüm atıksuların biriktirileceği kapasitede, sızdırmasız buharlaştırma lagünleri (havuzları) inşa edilmektedir. Lagünlerde biriktirildikten sonra, buharlaştırma yöntemi ile veya yazıda belirtilen diğer yöntemlerden (2 fazlı sisteme geçiş, ortaklaşa arıtma yöntemleri vs.) uygun olanın seçilerek bertarafının sağlanması, bunun dışında hiçbir şekilde alıcı ortama verilmemesi gerektiği bildirilmiştir. Zeytinyağı işletmelerinden kaynaklanan zeytin karasuyunun lagünlerde buharlaştırılarak bertarafı durumunda, lagünlerin geçirimsizliğinin sağlanması (betonarme, pvc veya membran ile kaplama yöntemi, kil serilerek geçirimsizliğin sağlanması yöntemi vs.), yeraltı sularına etkisi, kapasite yeterlilikleri ve mevsimsel şartlara bağlı yağış miktarlarının da dikkate alınması gerekmektedir. Bununla birlikte tesislerin çok sayıda ve dağınık vaziyette olmaları denetimlerini zorlaştırmakta, çoğunun engebeli arazide yer alması nedeni ile uygun ve yeterli büyüklükte lagün yapamayışları, lagünlerin aşırı yağışlarla birlikte dolması gibi sebeplerle bu yöntemin uygulanabilirliğinde sıkıntılar yaşanmaktadır. B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve Hizmeti Alan Nüfus Oluşan Atıksu Miktarları ( Köyler Hariç ) Oluşan Atıksu Miktarı= 138 338 m 3 /gün 46

Bunun 102 000 m 3 /günü arıtılmakta, 36 338 m 3 /günü arıtılmamaktadır. Oluşan atıksuların miktar olarak arıtım oranı: %74 arıtılan, % 26 arıtılmayan. Oluşan Atıksu Miktarları ( Köyler Dahil ) Oluşan Atıksu Miktarı= 146 651 m 3 /gün Bunun 110 313 m 3 /günü arıtılmakta, 36 338 m 3 /günü arıtılmamaktadır. Oluşan atıksuların miktar olarak arıtım oranı: %75 arıtılan, % 25 arıtılmayan. İlimizde oluşan evsel atıksuların arıtılma oranları: Nüfusa göre ( Köyler Hariç ) Belediyelerin Toplam Nüfusu: 831 988 Kişi Atıksuyu Arıtılan Nüfus: 550 400 Kişi, Oran: %66 Atıksuyu Arıtılmayan Nüfus: 281 588 Kişi, Oran: %34 Nüfusa göre ( Köyler Dahil ) Köler Dahil tüm İl Nüfusu: 950 757 Kişi Atıksuyu Arıtılan Nüfus: 669 169 Kişi, Oran: % 70 Atıksuyu Arıtılmayan Nüfus: 281 588 Kişi, Oran: % 30 ( 2000 Nüfusun altında kullanılan fosseptikler, yerinde arıtım olarak kabul edildiğinden ) Çizelge B.10- AAT Genel Durumu (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) İLÇE VE BELDE BELEDİYELERİ AAT SAYISI DURUM TABLOSU Toplam Belediye Sayısı AAT Olan AAT Olmayan AAT Proje Aşamasında 53 24 20 9 İLÇE VE BELDE BELEDİYELERi AAT GENEL DURUM GRAFİĞİ AAT olan AAT Olmayan AAT Proje aşamasında 17% 45% 38% Grafik B.2- AAT Genel Durumu (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) 47

İlçeler ve Bağlı Beldeler İl Merkezi ve Bağlı Beldeler Çizelge B.11 İlimizde (2011-2012)Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Yerleşim Yerinin Adı Belediye Atıksu Arıtma Tesisi/ Deniz Deşarjı Olup Olmadığı? Belediye Atıksu Arıtma Tesisi Türü Var İnşa/plan aşamasında Yok Fiziksel Biyolojik İleri Mevcut Kapasitesi (ton/gün) Arıtılan /Deşarj Edilen Atıksu Miktarı (m 3 /sn) Deşarj Noktası koordinatları Deniz Deşarjı Hizmet Verdiği Nüfus Oluşan AAT Çamur Miktarı(ton/gün) AYDIN (Merkez) Var Kentin Batı Yönünde 2. AAT Yapımı Plan Aşamasında Biyolojik 53.831m 3 /gün 0,32 m 3 /sn - - 198.000 35 ton/gün Dalama Var (Doğal AAT) Mevcut Doğal AAT var Ancak, Biyolojik AAT Yapımı Plan Aşamasında Doğal 200 m 3 /gün 0,002m 3 /sn - - 1700 20 m 3 / yıl Çeştepe Kanalizasyon Aydın Bel.Bşk.Altyapısına kısmen bağlı - Yok - - - - - - - Ovaeymir Kanalizasyon Aydın Bel.Bşk.Altyapısına kısmen bağlı - Yok - - - - - - - Tepecik Kanalizasyon Aydın Bel.Bşk.Altyapısına kısmen bağlı - Yok - - - - - - - Umurlu Biyolojik AAT İhalesi yapılarak İnşaat/Yapım İşleri Başlamıştır. - - - - - - - BOZDOĞAN Var (Mevcut 2 Adet Biyolojik AAT )i 3.Biyolojik AAT yapımı tamamlanarak Devreye alınmak üzere Biyolojik Biyolojik - Eymir Mahallesi 100 m 3 /gün AAT -TOKİ Konutları100 m 3 /gün AAT 90 m 3 /gün 90 m 3 /gün - - 1 000 1 500 0,05 ton/gün 0,08 ton/gün Yazıkent Mevcut Doğal AAT iptal edilerek Biyolojik AAT yapılarak Biyolojik 200 m 3 /gün 190 m 3 /gün - - 2 000 20 m 3 /yıl 48

Yerleşim Yerinin Adı Belediye Atıksu Arıtma Tesisi/ Deniz Deşarjı Olup Olmadığı? (Bozdoğan) Var işletmeye alınmıştır. Belediye Atıksu Arıtma Tesisi Türü Mevcut Kapasitesi (ton/gün) Arıtılan /Deşarj Edilen Atıksu Miktarı (m 3 /sn) Deşarj Noktası koordinatları Deniz Deşarjı Hizmet Verdiği Nüfus Oluşan AAT Çamur Miktarı(ton/gün) ÇİNE Var - Fiziksel Biyolojik İleri 3 000m 3 /gün 2 500m 3 /gün 592234 4161555-20 400 4 000 m 3 / yıl Akçaova (Çine) Var ( Doğal AAT) Doğal AAT yapımı tamamlanmış olup işletmeye henüz alınmamıştır. Doğal 400 m 3 /gün 350 m 3 /gün 591523 4153950-3 000 40 m 3 /yıl Yok - GERMENCİK - - - - - - - Hıdırbeyli Yok (Germencik) - - - - - - - Mursallı Yok (Germencik) - - - - - - - Ortaklar Yok (Germencik) - - - - - - - KARACASU Var Biyolojik 1 000 m 3 /gün 900 m 3 /gün - - 6 108 80 m 3 / yıl Ataeymir (Karacasu) Var (Doğal AAT) Doğal 200 m 3 /gün 150 m 3 /gün - - 1.478 20 m 3 / yıl Geyre Yok (Karacasu) - - - Yenice (Karacasu) Var (Doğal AAT) Doğal 120 m 3 /gün 100 m 3 /gün - 1.400 12 m 3 / yıl KOÇARLI Yok - - - - - - - Bıyıklı 1 Adet Biyolojik AAT yapımı tamamlanmış olup işletmeye 18 m 3 / yıl (Koçarlı) Var henüz alınmamıştır. Biyolojik 160 m 3 /gün 160 m 3 /gün - - 1.561 Yeniköy (Koçarlı) Yok - - - - - - - KUŞADASI KUŞATAK tarafından, atıksu Yok - - Kuşadası İlçe arıtma tesisi proje ve yapımı Merkezinde için (Kuşadası, Davutlar ve Güzelçamlı) Bakanlığımız kanalizasyon sistemi IPA birimine müracaat - - tamamlanmış - 49

Yerleşim Yerinin Adı Belediye Atıksu Arıtma Tesisi/ Deniz Deşarjı Olup Olmadığı? edilmiş ve IPA birimi ile Bakanlığımız arasında sözleşme imzalanmıştır. Belediye Atıksu Arıtma Tesisi Türü Mevcut Kapasitesi (ton/gün) Arıtılan /Deşarj Edilen Atıksu Miktarı (m 3 /sn) Deşarj Noktası koordinatları Deniz Deşarjı olup, derin deniz deşarjı yapılmaktadır. Hizmet Verdiği Nüfus Oluşan AAT Çamur Miktarı(ton/gün) - Güzelçamlı (Kuşadası) KUŞATAK Bel.Birliği Üyesi Yok - - - - - - - Davutlar (Kuşadası) KUŞATAK Bel.Birliği Üyesi Yok - - - - - - - KUYUCAK Var - - Biyolojik 1200 ton/gün 600 m 3 /gün 7.550 0,333 ton/gün Başaran (Kuyucak) Var (Doğal AAT) Doğal 150 m 3 /gün 150 m 3 /gün 1.420 15 m 3 / yıl Horsunlu (Kuyucak) 150 m 3 /gün kapasiteli Doğal AAT yapım çalışmaları başlatılmıştır. Yok - - - - Kurtuluş (Kuyucak) Var (Doğal AAT) 400 m 3 /gün Doğal AAT yapım çalışmaları tamamlanmak üzeredir. Doğal 400 m 3 /gün - 1.709 - Yamalak (Kuyucak) Var (Doğal AAT) - Doğal 220 m 3 /gün 175 m 3 /gün - 1.952 22 m 3 / yıl 50

Yerleşim Yerinin Adı Pamukören (Kuyucak) Belediye Atıksu Arıtma Tesisi/ Deniz Deşarjı Olup Olmadığı? Var (Doğal AAT) Belediye Atıksu Arıtma Tesisi Türü Mevcut Kapasitesi (ton/gün) Arıtılan /Deşarj Edilen Atıksu Miktarı (m 3 /sn) Deşarj Noktası koordinatları Deniz Deşarjı Hizmet Verdiği Nüfus Oluşan AAT Çamur Miktarı(ton/gün) - Doğal 400 m 3 /gün 400 m 3 /gün - 3.364 40 m 3 / yıl NAZİLLİ Var Biyolojik 28.000m 3 /gün 22.000m 3 /gün 111.000 150 m 3 / yıl İsabeyli (Nazilli) Var Biyolojik 300 m 3 /gün 300 m 3 /gün 4.607 11 m 3 / yıl Pirlibey (Nazilli) SÖKE Sarıkemer (Söke) Yok - - - - - Var Biyolojik 28.224m 3 /gün 15.000m 3 /gün 66.156 25 m 3 / yıl Doğal AAT İçin Yer Seçim ve Kamu Yararı Kararı çalışmaları tamamlanmıştır. Yok - - - - Savuca (Söke) Sazlı (Söke) Kanalizasyon Söke Bele.Bşk.kısmen bağlı - Yok - - Yok - - - Yenidoğan (Söke) Yok - - - Güllübahçe Yok - - - 51

Yerleşim Yerinin Adı (Söke) Belediye Atıksu Arıtma Tesisi/ Deniz Deşarjı Olup Olmadığı? Belediye Atıksu Arıtma Tesisi Türü Mevcut Kapasitesi (ton/gün) Arıtılan /Deşarj Edilen Atıksu Miktarı (m 3 /sn) Deşarj Noktası koordinatları Deniz Deşarjı Hizmet Verdiği Nüfus Oluşan AAT Çamur Miktarı(ton/gün) Atburgazı (Söke) Yok - - - Bağarası (Söke) Yok - - - SULTANHİSAR Var AAT İşletmeye alınmak üzeredir Biyolojik 600 m 3 /gün 600 m 3 /gün 5.995 50 m 3 / yıl Salavatlı (Sultanhisar) Yok - - - - Atça (Sultanhisar) Var (2 adet Biyolojik AAT Var) Biyolojik Biyolojik - 600 m 3 /gün 1.AAT - 500 m 3 /gün 2.AAT 600 m 3 /gün 500 m 3 /gün - - 6.000 5.000 50 m 3 / yıl 40 m 3 / yıl YENİPAZAR Var AAT İşletmeye alınmak üzeredir Biyolojik 560 m 3 /gün 560 m 3 /gün 6.423 40 m 3 / yıl BUHARKENT Biyolojik AAT Yapım işi için sunulan Projenin onayı yapılmıştır. İnşaat Çalışmaları başlatılacaktır. Yok - - - - - - - İNCİRLİOVA Yok - - - - - - Acarlar (İncirliova) Yok - - - - - - 52

Yerleşim Yerinin Adı KARPUZLU KÖŞK Belediye Atıksu Arıtma Tesisi/ Deniz Deşarjı Olup Olmadığı? Doğal AAT Yapım işi için sunulan Projenin onayı yapılmıştır. İnşaat Çalışmaları Belediye Atıksu Arıtma Tesisi Türü Mevcut Kapasitesi (ton/gün) Arıtılan /Deşarj Edilen Atıksu Miktarı (m 3 /sn) Deşarj Noktası koordinatları Deniz Deşarjı başlatılacaktır. Yok - - - - - - Biyolojik AAT Yapım işi için sunulan Projenin onayı yapılmıştır. İnşaat çalışmaları başlatılacaktır. Yok - - - - - - Hizmet Verdiği Nüfus Oluşan AAT Çamur Miktarı(ton/gün) - - - DİDİM Var Biyolojik 40.000m 3 /gün 12.000m 3 /gün 46.000 3000 m 3 / yıl Akbük (Didim) Var Beldede oluşan ve Fosseptikte toplanan atıksular Mevcut 1 adet Biyolojik AAT de arıtılmaktadır. Biyolojik 500 m 3 /gün 500 m 3 /gün 5.000 40 m 3 / yıl Ak-Yeniköy (Didim) Yok - - - - - - - 53

İlimizde ilçe bazında sadece Koçarlı İlçesinde mevcut ya da proje aşamasında AAT bulunmamakta olup, Buharkent, Germencik, İncirliova, Karpuzlu, Köşk, Kuşadası İlçelerinde proje aşamasındadır. Geri kalan 10 İlçede AAT mevcut olup, Çine Belediyesi İleri diğer Belediyeler İkincil AAT ye sahiptir. İlimizde bulunan 36 beldenin 14 tanesinde AAT mevcut olup bunlardan Dalama, Akçaova, Yenice, Horsunlu, Pamukören, Kurtuluş, Yamalak, Başaran, Ataeymir birincil; Yazıkent, Akbük (Fosseptikte biriktirilip vidanjörle çekilerek AAT ye gönderiliyor), Bıyıklı, İsabeyli ve Atça ikincil AAT ye sahiptir. Umurlu, Davutlar ve Güzelçamlı Beldelerinde AAT proje aşamasında olup, geri kalan 19 Beldede mevcut ya da proje aşamasında AAT bulunmamaktadır. Çizelge B.11 İlimizde Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) MEVCUT AAT SİSTEMLERİ SAYILARI TABLOSU BİRİNCİL AAT İKİNCİL AAT İLERİ AAT 9 14 1 MEVCUT AAT SİSTEMLERİ GRAFİĞİ BİRİNCİL AAT İKİNCİL AAT İLERİ 4% 38% 58% Grafik B.3- İlimizde Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) 766.925 olan toplam nüfusun 620.268 i ilçelerde 146.657 si beldelerde yaşamaktadır. Bu nüfusun 543.235 AAT hizmetinden yararlanmakta olup, 159.594 ü proje aşamasında AAT ye sahiptir. 64.096 sı ise mevcut ya da proje aşamasında AAT hizmeti almamaktadır. Bu da yaklaşık; 33.553.500 m 3 /gün atıksuyun arıtılmadan deşarj edildiği gerçeğini ortaya çıkarmaktadır. (Kişi başı günlük su sarfiyatı 150m 3 /gün alınmıştır.) Çizelge B.12 İlimizde Atıksu Arıtma Tesislerinden Hizmet Alan Nüfus Durumu (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) TOPLAM NÜFUS AAT HİZMETİ ALAN NÜFUS AAT HİZMETİ ALMAYAN 766.925 543.235 223.690 54

AAT'DEN FAYDALANAN NÜFUS ORANLARI AAT HİZMETİ ALAN NÜFUS AAT HİZMETİ ALMAYAN NÜFUS 29% 71% Grafik B.4 İlimizde Atıksu Arıtma Tesislerinden Hizmet Alan Nüfus Durumu (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Çizelge B.13 İlimizdeki Atıksu Arıtma Tesislerinden Çevre İzni Durumu (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) TOPLAM AAT GFB/ÇEVRE İZNİ OLAN AAT GFB/ÇEVRE İZNİ OLMAYAN AAT 24 7 17 AAT BELGE DURUMU GFB/ ÇEVRE İZNİ OLAN AAT GFB/ ÇEVRE İZNİ OLMAYAN AAT 29% 71% Grafik B.5 İlimizdeki Atıksu Arıtma Tesislerinden Çevre İzni Durumu (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri Aydın da kurulu /kurulmakta olan toplam 6 adet OSB mevcuttur. Umurlu Beldesinde faaliyet gösteren Aydın OSB de su kullanımındaki artış ve atıksu karakterindeki değişimler sonucunda yetersiz kalan mevcut 2500 m3/gün kapasiteli Endüstriyel Tip AAT ne ilave olarak, yeni bir AAT nin kurulması kararı alınarak projenin hazırlanmasına ilişkin sözleşme imzalanmış olup, tesis alanına ilişkin Kamu Yararı 55

Kararı alınması ile ilgili işlemler devam etmektedir. Halen OSB atıksuları Musluca çayına deşarj edilmektedir. ASTİM OSB ne ait 1700 m3/gün kapasiteli Endüstriyel (Fiziksel+Biyolojik+Kimyasal) Tip AAT Aralık 2011 yılında tamamlanarak işletmeye alınmıştır. Tesisin atık sularının alıcı ortama deşarjı ile ilgili GFB müracaatı yapılmış olup, işlemleri devam etmektedir. Ortaklar OSB Müdürlüğü ne ait 2000 m3/gün kapasiteli Endüstriyel (Fiziksel+Biyolojik+Kimyasal) Tip AAT İnşaatı devam etmektedir. Kurulum aşamasındaki Nazilli OSB de oluşan atıksular Nazilli Belediyesi ve OSB Yönetimi arasında yapılan protokol ve meclis kararı doğrultusunda Nazilli Belediyesine ait AAT ye verilmektedir. Kamulaştırma ve altyapı yatırımlarının devam ettiği Çine ve Söke Organize Sanayi Bölgelerinde AAT yapımına ilişkin proje hazırlık çalışmaları (Kurulucak tesislere göre ) devam etmektedir. Çizelge B.14 İlimizdeki (2011-2012) Yılı OSB lerde Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu(Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) OSB Adı AAT Türü Astim OSB Aydın OSB Mevcut Durumu Kapasitesi (ton/gün) Çalışır 850 m 3 /gün Çalışır 2 500 m 3 /gün AAT Çamuru Miktarı (ton/gün) Fiziksel+Biyolojik+Kimyasal 0,25 ton/gün Fiziksel+Biyolojik+Kimyasal 4 ton/ gün Deşarj Ortamı DSİ ait T-12 Kurutma Kanalı Deşarj Koordinatları 4187645 579167 Musluca Çayı 4192072 586157 Ortaklar OSB İnşaat 2000 m 3 /gün Kimyasal+Biyolojik - Naipli Çayı 4192000 545503 B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri İlimizde Aydın, Didim ve Kuşadası Belediye lerinde faaliyet göstermekte olan toplam 3 adet Düzenli Katı Atık Depolama Tesisi mevcuttur. Aydın İl Özel İdaresi Müdürlüğü ve 11 adet Belediye başkanlığının (Aydın, İncirliova, Germencik, Koçarlı, Çine Çeştepe, Tepecik, Ovaeymir, Umurlu, Dalama ve Acarlar Belediye Başkanlıkları) birlikteliğinden oluşan Aydın İli Çevre Hizmetleri Birliğinin ortak kullanımında olan Düzenli Katı Atık Deponi Tesisi Aydın Belediye Başkanlığı tarafından kurularak 2007 yılında işletmeye alınmıştır. Çizelge B.15 İlimizdeki Düzenli Katı Atık Depolama Tesislerinin Durumu(Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Düzenli Katı Atık Depolama Sahasının Adı ve Sorumlu Olan Belediye Aydın Belediyesi Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi- Aydın Belediyesi Düzenli Katı Atık Depolamanın Başladığı Tarih Depolama Ömrü Boyunca Yıllık Depolanan Atık Miktarı (ton/yıl) 2007 62.500 56

Didim Belediyesi Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi- Didim Belediyesi Kuşatak Belediyeler Birliği Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi(Kuşadası Belediyesi, Söke Belediyesi, Davutlar Belediyesi, Güzelçamlı Belediyesi) 2007 2009 29.000 100.000 Didim Belediyesi tarafından yaptırılan tesis, birlik olarak işletilmemekle beraber, ilçedeki tüm belde ve köylerin atıklarının depolanmasında kullanılmakta ve 2006 yılından beri faaliyettedir. 57

Kuş-Atak Belediyeler Birliği ( Kuşadası, Davutlar, Güzelçamlı Belediyeleri ) ve Aydın İl Özel İdaresi Müdürlüğünün birlikteliği sonucu kurularak, 2009 yılında işletmeye alınan Kuşadası Kirazlı Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi, Kuşadası, Güzelçamlı, Davutlar, Söke, Belediyeleri ile Yeniköy, Yaylaköy, Soğucak, Caferli, Çınarlı ve Kirazlı Köylerinin ortak kullanımındadır. Falliyette bulunanların dışında, İlimiz doğu bölgesinde yer alan 21 adet Belediye Başkanlığının birlikteliğinden oluşan (Nazilli, Sultanhisar, Köşk, Kuyucak, Yenipazar, Bozdağan, Karacasu, Buharkent, Atça, İsabeyli, Pirlibey, Salavatlı, Yazıkent, Ataeymir, Geyre, Yenice, Başaran, Pamukören, Horsunlu, Yamalak ve Kurtuluş Belediye Başkanlıkları) Nazilli ve Çevresi Katı Atık Bertaraf Çevre Hizmet Birliği tarafından kurulması planlanan Düzenli Katı Atık Depolama Tesisi Projesine ilişkin yer seçim ve ÇED Süreçleri tamamlanmıştır. Tesisin fizibilite raporu Bakanlığımıza onaylanmak üzere sunulmuş ancak B. Şehir Belediyesi Kanunu kapsamında İçişleri Bakanlığı Mahalli İdeler Genel Müdürlüğü nün görüşü beklendiğinden henüz onaylanmamıştır. Aydın İli Çevre Hizmetleri Birliğinin ortak kullanımında olan Düzenli Katı Atık Deponi Tesisi, transfer istasyonlarının olmaması, sıkıştırmalı çöp kamyonu bulunmaması, mazot ve işçilik giderleri, depolama ücretlerinin maliyetleri gerekçe gösterilerek özellikle küçük belediyeler tarafından kullanılmamakta vahşi depolamaya devam edilmektedir. Büyük Şehir Belediyesi Kanununun uygulamaya geçmesi ile bu sorunun çözüleceği düşünülmektedir. İlimiz dışında Havzada yer alan diğer belediyelerce de, katı atıklar düzensiz depolanarak bertaraf edilmektedir. Genellikle dere ve çay kenarlarına, terk edilmiş maden ocaklarına ve orman vasfını yitirmiş arazilere kontrolsüz bir şekilde dökülmektedir. B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması İlimizde Yerel Yönetimlerce Atıksuların geri kazanılması konusunda yapılan bir çalışma bulunmamakla birlikte Kuşadası ve Didim İlçelerinde kurulu ve faaliyet gösteren Turizm Tesisleri ve Konutlarda oluşan ve arıtılan evsel atıksular işletme sahaları içerisinde yeşil alanlarda (çim ) sulama amaçlı kullanılarak geri kazanılmaktadır. B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar İlimizde toprak kirliliğine ilişkin kayda değer bir veri tespit edilememiştir. (Kaynak, Aydın Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2012). 58

B.6.2.Arıtma Çamurlarının toprakta kullanımı İlimizde arıtma çamurlarının toprakta kullanılmamaktadır. B.6.3.Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar Madencilik faaliyetlerinin izin alınması aşamasında; söz konusu alan Orman Alanı olarak tanımlanan alanlardan ise Orman İşletme Müdürlüğünce faaliyet sahibinden ağaçlandırma bedeli, toprak bedeli, arazi kullanım bedeli ve fon bedelleri alınarak gerek faaliyet aşamasında gerekse faaliyet sonunda söz konusu alanda ağaçlandırma ve rehabilitasyon çalışmaları takip edilerek sahanın ağaçlandırılarak terk edilmesi sağlanmaktadır. Ayrıca, madencilik faaliyetleri ÇED Yönetmeliği kapsamında yer aldığından söz konusu alanlarla ilgili Yönetmelik uyarınca hazırlanan raporda gerek faaliyet esnasında gerekse faaliyet sonrasında alınması gereken önlemler ile rehabilitasyon ve ağaçlandırma çalışmaları ile ilgili gerekli taahhütler alınarak, izlenmesi yapılmaktadır. Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin olarak oluşturun komisyon tarafından yerinde inceleme yapılarak, arazi üzerinde yapılan çalışmaların yakın çevresine uyum içerisinde yeniden kazanımı yapılmadığı incelenip değerlendirilmektedir. Bu kapsamda 2012 yılında iki adet doğaya yeniden kazandırma projesi incelenip değerlendirilmiştir. B.6.4. Tarımsal Faaliyetler İle Oluşan Toprak Kirliliği Tarımsal uygulamaların en önemlilerinden birisi olan kimyasal gübreleme bir yandan üretimde katkılar sağlarken diğer yandan da birtakım olumsuzluklara neden olabilmektedir. Uygulama miktarı ve zamanı bu olumsuzlukların meydana gelmesinde önemli etkenler olarak görülmektedir. Tarım topraklarında kimyasal gübrelemeden kaçınmanın söz konusu olamayacağı gerçeği dikkate alındığında, yanlışlıklarının giderilmesi ve özellikle organik gübrelerle desteklenmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Türkiye topraklarının % 70 inden fazlası organik madde bakımından yetersiz durumdadır ve organik gübre uygulamalarına zamanla hız vermek kimyasal gübrelerin olumsuz etkilerinin minimize edilmesinde bir etken olabilecektir. Ayrıca organik gübrelerle kimyasal gübrelerin kullanım miktarları azalacak ve mevcut olumsuzlukların oluşması engellenebilecektir. Kimyasal gübreler, uzman kontrolünde analiz sonuçlarına dayanarak hazırlanmış bir gübreleme programı ile uygulandığında, çevre üzerine olumsuz etkileri azalarak ekonomik ve yüksek verim potansiyeli sağlanmış olacaktır. Bu amaçla toprak, bitki ve su analizleri gübre uygulamasında temel faktörler olarak ele alınmalı, ayrıca uygun sulama sisteminin seçilmesi de göz önünde tutulmalıdır. Gübre sarfiyatını minimize eden ve en etkin gübreleme sağlayan damla sulama yönteminin uygulama sahalarının uygun olduğu alanlarda yaygınlaştırılması sağlanmalıdır. 59

Tarım alanlarının yakınlarında yaşayan ve yer altı sularını içme suyu olarak kullanan insanların bu suları kullanmak yerine alternatif su kaynaklarına yönelmeleri, kimyasal gübrelerden yer altı sularına karışabilecek sağlığa zararlı bileşiklerden korunmalarında önemli katkı sağlayacaktır. Yoğun kimyasal gübreye maruz kalmış alanlarda yetiştirilen ürünlerin insanlar ve hayvanlar tarafından tüketilmeleri bu alanlardaki zararlı bileşiklerin canlı bünyelerine geçmesine neden olabilecektir. Bu nedenle bu alanların da ıslah edilmeleri gerekmektedir. (Kaynak, http://batem.gov.tr/yayinlar/ derim/2008/24-34.pdf) Çizelge B.16-İlimizde (2012) Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları (Kaynak, Aydın Gıda Tarım ve Hayvancılık üdürlüğü) Bitki Besin Maddesi (N,P,K olarak) Bitki Besin Maddesi Bazında Kullanılan Miktar (ton) İlde Ticari Gübre Kullanılarak Tarım Yapılan Toplam Alan (ha) Azot 19.563,657 305.523 Fosfor 5.153,88 Potas 2.550,13 TOPLAM 27.267,667 305.523 Çizelge B.17-İlimizde (2012) Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve İlçelere Göre Yıllık Gübre Tüketim Miktarları (Kaynak, Aydın Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü) % 21 Azot Saf N (Ton) %17 P 2 O 5 Saf P 2 O 5 (Ton) %50 K 2 O Saf K 2 O (Ton) Merkez 11307,21 2374,50 3380,56 574,69 1037,92 518,96 Bozdoğan 7220,41 1516,28 2890,91 491,45 353,92 176,96 Buharkent 228,75 48037 37.632 23,35 13 117,48 Çine 11923,40 2504 3280,25 557,64 726,35 363,17 Didim 2324 488 259,89 111,49 46,71 23,35 Germencik 5291 1111,11 1719,16 292,25 297,36 148,68 İncirliova 6704,20 1407,80 1694,60 288,10 306,94 153,57 Karacasu 2238,98 470,18 1477,54 251,18 87,02 43,51 Karpuzlu 1364 286,45 272 46,24 81,75 40,87 Koçarlı 8337,71 1750,90 2847 483,99 457,62 228,81 Köşk 2002,5 420,50 524,97 89,24 159,08 79,54 Kuşadası 532,66 111,85 308,42 52,43 128,92 64,46 Kuyucak 3090,48 649 1348,15 229,10 232,10 116,12 Nazilli 7018,52 1473,88 2272,45 386,32 261,34 130,67 Söke 17941,76 3767,77 6491,30 1103,5 529,50 264,70 Sultanhisar 1314 276 71,85 160,70 38,56 19,28 Yenipazar 4320,94 907,40 945,70 12,21 342,16 171,08 Toplam 93.160,52 19.560.657 29.822.382 5153,88 5.100,25 2.550,13 Çizelge B.18-İlimizde (2012) Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri (Tarımsal İlaçlar vb) (Kaynak, Aydın Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü) Kimyasal Maddenin Adı Kullanım Amacı Miktarı İlde Tarımsal İlaç Kullanılarak Tarım Yapılan Toplam Alan (ha) İnsekdisitler Böcek İlacı 494.550 kg/lt - Herbisitler Yabancı ot İlacı 102.800 lt - Fungisitler Mantar İlacı 128.900 kg/lt - Rodentisitler Kemirgen İlacı 20 kg - Nematositler Nematot İlacı - - 60

Kimyasal Maddenin Adı Kullanım Amacı Miktarı İlde Tarımsal İlaç Kullanılarak Tarım Yapılan Toplam Alan (ha) Akarisitler Akar İlacı 37.850 kg/lt - Kışlık ve Yazlık - - - Yağlar Diğer Fumigant 4075 kg - Tarımsal faaliyetler sonucunda oluşan toprak kirliliğine ilişkin çalışmalar ilimizde yapılmamaktadır (Kaynak, Aydın Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2012). B.7. Sonuç ve Değerlendirme Toprak ve su kaynakları için sürdürülebilir değerler çerçevesinde kurum ve kuruluşların eşgüdümü içerisinde yönetim modellerinin oluşturulması oldukça önemlidir. Ekolojik kıstaslar çerçevesinde bu kaynakların izlenmesi gerekmektedir. Bu kapsamda eldeki envanterlerden veri tabanlarının oluşturulması zaman içerisindeki toprak ve su kaynaklarındaki değişimlerin tespiti yapılması gerekmektedir. Aydın gibi tarımsal niteliği ile öne çıkan bir ilde tarımda kullanılan gübre ve ilaçların analiz sonuçları ve reçete gibi somut belgelerle kullanılması bir zorunluluk olmalıdır. Kaynaklar -Aydın Belediyesi - Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Derim Dergisi, 2008,25(2):24-34 ISSN 1300-3496 (http://batem.gov.tr/yayinlar/derim/2008/24-34.pdf) - DSİ 21.Bölge Müdürlüğü 2013 Takdim Raporu -Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü -İl Çevre Durum Raporu 2011 61

C. ATIK C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) Katı atıklardan kaynaklanan problemler ülkemizin en önemli çevre sorunlarındandır. Nüfus artışına paralel olarak katı atık miktarları ve kompozisyonu da artmakta, kentlerimizin tüketim alışkanlıklarının değişimine paralel olarak atık kompozisyonu da hızla değişmektedir. Yine son yıllarda hızlı sanayileşme ve sanayi bölgelerinin de belirli merkezlerde yoğunlaşması nedeniyle sanayiden kaynaklanan atık miktarının artmasına yol açmıştır. Aydın Merkez İlçenin günlük evsel katı atık miktarı yıllara göre çizelge C.1 ve grafik C.1 de verilmiştir. Nüfus artışı ve tüketim davranışları katı atığın miktar ve niteliğinde önemli bir role sahiptir. Çizelge C.1-Katı Atık Bertaraf Tesisinde Depolanan Evsel Katı Atıkların Yıllara Göre Günlük Ortalaması (Kaynak, http://www.aydin.bel.tr/temizlik.htm) 2007 yılı ortalaması 154,684 ton/gün 2008 yılı ortalaması 160,919 ton/gün 2009 yılı ortalaması 171,242 ton/gün 2010 yılı ortalaması 169,760 ton/gün 2011 yılı ortalaması 181.047 ton/gün (Ocak-Nisan) Grafik C.1-Katı Atık Bertaraf Tesisinde Depolanan Evsel Katı Atıkların Yıllara Göre Günlük Ortalaması (Kaynak, http://www.aydin.bel.tr/ temizlik.htm) 62

Çizelge C.2 İlimizde (2012) Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Birliklerce Yönetilen Katı Atık Miktar ve Kompozisyonu (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Geri Kazanılan Kişi Başına Üretilen Toplanan Ortalama Nüfus Ortalama Atık Ortalama Katı Atık Atık Kompozisyonu Katı Atık Miktarı Miktarı Miktarı (yıllık ortalama, %) (ton/gün) (ton/gün) (kg/gün) İl/İlçe Belediye veya Birliğin Adı Aydın Belediyesi Bozdoğan Belediyesi Buharkent Belediyesi Çine Belediyesi Birlik ise birliğe üye olan belediyeler Yaz Kış Yaz Kış Yaz Kış Yaz Kış Organik Kağıt Cam Metal Plastik Kül Aydın İli Çevre Hizmetleri Birliği 182.000 195.195 194,66 210,44 3 5 1,07 1,07 75 10 0,5 0,7 8 1-10.000 10.000 18 24 - - 1,8 2,4 - - - - - - Nazilli ve Çevresi Katı Atık Bertaraf Birliği Aydın İli Çevre Hizmetleri Birliği 6.800 6.800 3500 4500 - - 0,5 0, 66 50 15 5 5 10 15 20.300 20.300 17 20 1 1,5 0,83 0,98 - - - - - 13 Didim Belediyesi - 150.000 46.571 112 48 4,6 2,2 0,75 1,03 80 7 3 3 4 3 Karacasu 7.000 6.200 28 35 - - * * 70 10 10 - - 10 Belediyesi Nazilli ve Çevresi Katı Atık Bertaraf Birliği Karpuzlu 2.200 2.000 2.500 2.000 - - 1.100 1.000 30 15 15 10 10 20 Belediyesi Koçarlı Belediyesi 6.400 6.400 7 7 - - 1 1 50 20 5 5 10 10 Köşk Belediyesi 9.875 9.875 8.790 5.800 - - 1,12 1,69 - - - - - - Kuşadası Belediyesi Kuyucak Belediyesi Nazilli Belediyesi Söke Belediyesi Nazilli ve Çevresi Katı Atık Bertaraf Birliği Nazilli ve Çevresi Katı Atık Bertaraf Birliği Kuş-Atak Belediyeler Birliği 7.595 7.595 12 12 - - 0,0015 0,0015 50 10 10-10 20 110.400 110.400 206 187 0,246 0,301 1,86 1,69 75 4 2 1 2 17 70.522 70.522 80 80 20 20 1,14 1,14 55 7 5 5 8 20 İl Geneli 402.170 310.936 15178,66 12656,44 8,6 8,7 1107,07 1074,1715 405 87 48,5 23,7 52 92 63

İnsanların evsel kullanımları sonucunda attıkları atıkların miktar ve özellikleri, yaşadıkları şehrin sosyo-ekonomik seviyesine, kullanılan yakıt cinsine, beslenme alışkanlıklarına vb. faktörlere bağlı olarak değişmektedir. Örneğin Almanya da 1950 li yıllarda toplam evsel katı atığın %60 ı kül ve cüruftan oluşurken, bugün bu değer %10 nun altına düşmüştür. 52; 7% 92; 13% 23,7; 4% 48,5; 7% 405; 57% 87; 12% Organik Kağıt Cam Metal Plastik Kül Çizelge C.2 İlimizde (2012) Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Birliklerce Yönetilen Katı Atık Miktar ve Kompozisyonu (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) 64

Toplama Taşıma Bertaraf Düzensiz Depolama Düzenli Depolama Kompost Yakma Diğer (Belirtiniz) Çizelge C.3 İlimizde (2012) Yılı İl/İlçe Belediyelerde Oluşan Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri ve Tesis Kapasiteleri (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Mevcut Atık Yönetimi Hizmetlerini Hangi Atıklar Toplanıyor? Bertaraf Kim Yürütüyor? ** Yöntemi ve Tesis Kapasitesi/Birimi İl/ilçe Belediye Adı Evsel * Tıbbi Diğer (Belirtiniz) Transfer İstasyonu Varsa Sayısı Aydın Belediyesi ÖS B - 1 ÖS ÖS ÖS 500.000 Bozdoğan Belediyesi B B B - B B B - - - - Buharkent Belediyesi B - - - ÖS ÖS - - - Çine Belediyesi B - - - BŞ B - - - - - Didim Belediyesi B - - - B B B 2.118.000 Karacasu Belediyesi B - - - B B B B B - Karpuzlu Belediyesi B ÖS - - B B B B Koçarlı Belediyesi B - - - B B B B Köşk Belediyesi B ÖS - - ÖS ÖS ÖS - - - - Gömme Kuşadası Belediyesi Kuyucak Belediyesi B - - - B B B 150.000 Nazilli Belediyesi B B/ÖS B - B B B/ÖS - Söke Belediyesi B ÖS - - ÖS B B - ** Belediye (B), Özel Sektör (ÖS), Belediye Şirketi (BŞ) Çizelge C.4 İlimizde (2012) Yılında Birliklerce Yürütülen Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf İşlemlerine İlişkin Bilgi (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Mevcut Hangi Atıklar Toplanıyor? Bertaraf Yöntemi ve Tesis Kapasitesi/Birimi Birlik adı Evsel * Tıbbi Diğer (Belirtiniz) Transfer İstasyonu varsa sayısı Düzenli Depolama Kompost Yakma Diğer (Belirtiniz) Aydın İli Çevre Hizmetleri Birliği Kuş-Atak Belediyeler Birliği X X 1 500.000 ton X - 2.118.000 ton 65

C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıkları Hafriyat atıklarına ilişkin, 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği kapsamında, Belediyelerin yükümlülükleri kapsamında Müdürlüğümüzce, izleme veri toplama çalışmaları sürdürülmektedir. C.3. Ambalaj Atıkları Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği kapsamında ambalajın üretimi, ürünlerin ambalajlı olarak satışa sunulması, ambalaj atığının oluşumu, ambalaj atığının toplanması ve geri dönüştürmesi aşamalarında Müdürlüğümüzce yapılan çalışmalar neticesinde toplanan veriler Çizelge C.5 de verilmiştir. Çizelge C.5- İlimizdeki (2012) Yılı Ambalaj ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları (Atık Ambalaj Sistemi, 2012) Geri Yurtiçinde Piyasaya Kazanılması Geri Kazanılan AMBALAJ CİNSİ Sürülen Ambalaj Gereken Miktar Miktar (Kg) Miktarı (Kg) (Kg) TEKSTİL 3.535 0 0 0 Geri Kazanım Oranı (%) PLASTİK Polietilen (PE) 838.645 134.493 174.273 129,5 Polietilen terftalat (PET) 1.380.697 242.387 235.437 97,1 Polipropilen (PP) 827.229 37.473 81.122 216,4 Polistiren (PS) 336.734 12.898 12.898 1 Polivinilklörür (PVC) 3.386.840 427.251 503.730 117,9 Toplam 6.770.145 854.502 1.007.460 0 METAL Alüminyum 7.597 0 0 0 KOMPOZİT Çelik-Teneke 7.597 0 0 0 Toplam 15.194 0 0 0 Kağıt-Karton Ağırlıklı 232.497 60.587 27.397 45,2 Metal Ağırlıklı 0 0 0 0 Plastik Ağırlıklı 232.497 60.587 27.397 45,22 Toplam 464.994 0 0 0 KAĞIT KARTON 3.601.891 920.826 1.175.605 127,6 CAM 24.311 500 0 0 AHŞAP 1.223.735 0 0 0 TOPLAM 9.199.172 1.494.520 1.856.732 124,24 İlimizde kayıt altına alınan 7 adet ambalaj üreticisi ve 158 adet piyasaya süren işletme bulunmaktadır. 10.000.000 0 3.535 6770145 154 464994 24311 1223735 Grafik C.3- İlimizdeki 2012 Yılı Üretilen Ambalaj Atığı Miktarları (Atık Ambalaj Sistemi, 2012) 66

C.4. Tehlikeli Atıklar Tehlikeli atık üreten gelişmiş ülkeler konu ile ilgili yasal tedbirlerini 1970 li yıllardan itibaren almışlardır. Bu tedbirlerin esasında; 1-Atığı elinde bulunan kişinin atığı bertaraf etmesi veya diğer ülkeye göndermesi halinde bildirimde bulunması, 2-Tehlikeli atığı tanımlayan, atığın nereye götürüleceği ne şekilde bertraf olacağını bildiren sevkiyat notunun bulundurulması, 3-Tehlikeli atıkların taşınması konusunda paketleme ve etiketleme işlemlerinin uygun olarak yapılması, 4-Bertaraf tesisinin ön görülen şartları sağlaması, olduğu bilinmektedir. Tehlikeli atıklardan özellikle endüstriyel faaliyetler sonucunda atılan atıkların bertarafı çok pahalı ve insan-çevre sağlığına çok büyük olumsuz etkileri olduğu, toplumların refah seviyeleri arttıkça kimyasalların kullanımı ve üretilen atıkların miktarının arttığı çeşitli araştırmalarda belirtilmektedir. Bertarafı yakma veya özel kimyasal ve fiziksel arıtma gerektiren bu atıkların bertaraf tesisleri her ülkede bulunmaması nedeniyle, bu atıklar ülkeler arasında ihraç edilebilmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde serbest ithalat rejiminin uygulanması, kontrol mekanizmasındaki eksiklikler izinsiz veya sahte izinle kanun dışı taşınım ile tehlikeli olan bu atıklar çevremizin kirlenmesine sebep olmaktadır. Tüm bu olumsuz gelişmeleri kontrol altında tutabilmek amacıyla Birleşmiş Milletler Çevre Programı çerçevesinde (UNEP) Avrupa İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) çalışmalarını benimseyerek başlattığı, tehlikeli atıkların sınırlar ötesi taşınım ve imhasının kontrolü konusundaki global sözleşme olan BASEL Sözleşmesi 1989 yılında imzalanmış olup, sözleşmenin; tehlikeli atık konusunda hukuk dışı, uygulamalara karşı vazgeçirici ve önleyici fonksiyonu olacağı düşüncesiyle ülkemiz tarafından imzalanmıştır. Sözü edilen sözleşme ve 2872 Sayılı Çevre Kanununa istinaden çıkarılan 27.8.1995 tarih 22387 sayılı Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda çalışmalar sürdürülmektedir. Radyoaktif atıklar ile ilgili olarak ise, 85/9727 sayılı Radyasyon Güvenliği tüzüğü ve Tehlikeli Eşyanın ticaret gemileri ile taşınması hakkında Tüzük mevcuttur. Radyasyon Güvenliği ile ilgili hizmetler, Radyasyon Dairesi Başkanlığınca yürütülmektedir. Radyoaktif kaynakların ülkeye giriş, çıkış, transit geçiş ve taşınmaları konusunda Radyasyon Güvenliği Daire Başkanlığı çeşitli çalışmalar yapmaktadır. Radyoaktif kaynakları bulunduran, kullanan, imal, ithal ve ihraç eden, alan, satan, taşıyan ve depolayan resmi, gerçek kişilere, özel kurum ve kuruluşlara lisans verilir. Bu kaynakları sınırlar arası taşıyacak kişilerin lisansı olsa da, ayrıca Radyasyon Güvenliği Daire Başkanlığının yazılı izni gerekmektedir. 67

Çizelge C.6 İlimizdeki (2012) Yılında Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikeli Atıklarla İlgili Veriler Tehlikeli Atık Beyan Sistemi, 2012) Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) (2012) Yılı Geri Kazanım % si Geri Kazanım Yöntemi Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi 05 050103 0.650-0.650 100 D10 13 130208 90.188.00 58.140.00 64,46 R1-15 150110 164,103.00 145.770 88,82 R12-16 160107 12.303.00 12.303.00 100 R12 100 18 180103 28.396,018.00 - - 28.396,018.00 100 D9 20 200121 2.057 - - 239 11,67 D10 18 180106 15.492 - - 15.492 100 D10 18 180108 7.050 7.050 100 7050 12 120120 1156.100 1156.100 100 R12-18 180110 18 18 100 R13-13 130113 33.650 33.650 100-11 110109 5000 5000 100 R12-16 160213 1687 1687 100 R4 16 160602 546 - - 546 100 08 080317 767 767 - - 16 160601 22406-22406 100 13 130207 11350 11350 100 R1-13 130205 2716 2716 100 R1-16 161003 9900 R9-13 130506 616.580.00 616.580.00 100-08 080113 208030 208030 100 R1-15 150202 25.402.00 25.402.00 100-09 090106 3019 3019 100-07 070104 2280 2280 100 R1-11 110108 10980 10980 100 R13 08 080317 767 - - - 04 040219 9580 - - - 19 190813 167270 - - - 13 130703 5,917.00 - - 5,917.00 100 D10 20 200126 2.505.00 2.505.00 100 R9 - * Atık Yönetiminin Genel Esasları ya da tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde tanımlanan 2 rakamlı aktivite tipini gösterir. ** Aynı yönetmeliklerde her bir aktivite için sıralanan tehlikeli atık kodu (6 rakamlı). C.5. Atık Madeni Yağlar 30.07.2008 tarih ve 26952 sayılı Resmi Gazete de (Değişik 30/03/2010-27537 sayılı R.G.) yayınlanan Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği nin ilgili hükümleri gereğince Valiliğimizce (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) tarafından yapılan denetimlerde, atık yağ üreticisi konumunda olan işletmeler, yükümlülükleri bildirilmiştir. Atık Yağların Kontrolü Yönetmelik çerçevesinde ilimizde gerçekleştirilen işlere ve atık yağ toplama miktarlarına ilişkin sistemde toplanan veriler aşağıdaki grafik ve çizelgede verilmiştir. 68

30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 24595 0 2008 18270 2009 2010 15870 2011 2850 2012 1 2 3 4 5 İlave yakıt (ton) Yıl Grafik C.4 İlimizdeki Atık Yağ Toplama Miktarlar (Tehlikeli Atık Beyan Sistemi, 2012) Çizelge C.7 İlimizdeki Atık Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları (Tehlikeli Atık Beyan Sistemi, 2012) Yıl Geri kazanım (ton) İlave yakıt (ton) Nihai bertaraf (ton) 2008 - - - 2009-18270 - 2010-24595 - 2011-15870 - 2012-2850 - C.6. Atık Pil ve Akümülatörler Aydın Belediyesi tarafından düzenlenen kampanyalarla ve kentimizin değişik noktalarında bulunan atık pil kutu ve bidonlarında biriktirilen kullanılmış piller katı atık bertaraf tesisinde bulunan geçici atık pil deposunda sızdırmasız kaplarda depolanmaktadır. Geçici atık pil deposu her türlü sızma, akma vb. durumlara karşı geçirimsiz yapılmıştır. Burada geçici depolanan atık piller, belirli aralıklarla Türkiye Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçıları Derneği ile yapılan sözleşme doğrultusunda bu derneğe gönderilmektedir. Çizelge C.8 İlimizde (2012) Yılında Oluşan Akümülatörlerle İlgili Veriler (Tehlikeli Atık Beyan Sistemi, 2012) APA Taşıyan Lisanslı Araç Sayısı Atık Akümülatör Geçici Depolama İzni Verilen ATIK AKÜMÜLATÖRLER Toplanan Atık Akümülatör Miktarı (ton) İldeki Atık Akümülatör Geri Kazanım Tesisleri Kapasite Sayı (ton/yıl) Geri kazanım Tesislerinde İşlenen Atık Akümülatör Miktarı Miktarı % (ton) Depo Sayısı Kapasitesi (ton) 1 1 66.505 1 92.616 80 60 40 Kurşun Plastik 20 0 2008 2009 2010 2011 2012 Cüruf Kurşun Cüruf Asitli Su Grafik C.5 İlimizde Yıllar İtibariyle Atık Akü Toplama ve Geri Kazanım Miktarı (Ton), (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) 69

Çizelge C.9 İlimizde Yıllar İtibariyle Atık Akü Kazanım Miktarı (Ton) (Tehlikeli Atık Beyan Sistemi, 2012) 2008 2009 2010 2011 2012 Kurşun 49 60 54 70 37 Plastik 3 4 4 5 2 Cüruf 2 2 6 9 5 Asitli Su TOPLAM 54 66 64 84 44 Çizelge C.10 İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı (Kg) (Tehlikeli Atık Beyan Sistemi, 2012) 2009 2010 2011 2012 31728 32671 97641 66505 Çizelge C.11- İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı (Kg) (Tehlikeli Atık Beyan Sistemi, 2012) 2011 2012 207 400 Çizelge C.12 İlimizde Taşıma Lisanslı Araçların Yıllara Göre Gelişimi (Adet) (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) 2008 2009 2010 2011 2012 2 2 2 3 4 C.7. Bitkisel Atık Yağlar İlimizde 2012 yılı içerisinde kayıtlara göre 66 ton bitkisel atık yağ toplanmıştır. Bitkisel Atık Yağ Taşıma Lisanslı Araç ilimizde bulunmamaktadır. Çizelge C.13 İlimizde (2012) Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Bitkisel Atık Yağlar İçin Geçici Depolama İzni Verilen Toplam Depo Kapasitesi Sayısı (ton) Toplanan Bitkisel Atık Yağ Miktarı (ton) Kullanılmış Kızartmalık Yağ Diğer (Belirtiniz) Bitkisel Atık Yağ Taşımak Üzere Lisans Alan Toplam Firma Sayısı Toplam Araç Sayısı Lisans Alan Geri Kazanım Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) - - 66 - - - - - - - C.8. Poliklorlu Bifeniller ve Poliklorlu Terfeniller Poliklorlu Bifenillerin (PCB) ve Poliklorlu Terfenillerin (PCT) Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamında PCB ve PCB içeren madde ve ekipmanların bertarafını sağlamak amacıyla faaliyet gösteren lisanslı tesisler ilimizde bulunmamaktadır. C.9. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL) İlimizde Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği kapsamında yapılan çalışmalarda ek yakıt olarak ÖTL kullanan 1500 ton/yıl kapasiteli bir çimento fabrikasında 696,36 ton geri kazanım gerçekleştirilmiştir. 70

Çizelge C.14 İlimizde (2012) Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler İle İlgili Veriler (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) ÖTL Geçici Depolama Alanı Hacmi Sayısı (m 3 ) ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER (ÖTL) Geçici Depolama Alanlarındaki ÖTL Miktarı (ton) ÖTL Geri Kazanım Tesisi Geri Kazanılan ÖTL Miktarı (ton) Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) - - - 1 1500 696,36 ÖTL Bertaraf Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) Bertaraf Edilen ÖTL Miktarı (ton) Çizelge C.15 İlimizde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (ton/yıl) (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) 2009 2010 2011 2012 Geri Kazanım - - - - Tesisi Çimento Fabrikası - - 175,5 819,36 C.10. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar Bu konuda veri bulunamamıştır. C.11. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar Çizelge C.16- İlimizde 2012 Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Oluşturulan ÖTA Teslim yerleri Sayısı ÖTA Geçici Depolama Alanı Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) ÖTA İşleme Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) İşlenen ÖTA Miktarı (ton) 5 - - - - - C.12. Tehlikesiz Atıklar Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik 05 Temmuz 2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Yönetmelik ile atıkların oluşumlarından bertaraflarına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik genel esaslar belirlenmiştir. Aynı zamanda Yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile Avrupa Birliği mevzuatının ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması sağlanmıştır. Yönetmelikte atık, üretici, sahip, yönetim, toplama, bertaraf ve geri kazanım tanımları yapılmakta, atık yönetimi ilkeleri sıralanmakta, geri kazanım ve bertaraf faaliyetlerini yapan işletmeler için lisans ve kayıt tutma zorunluluğu getirilmekte, atık yönetim maliyetinin finansmanı ile ilgili hükümlere yer verilmektedir. Ayrıca atık kategorileri, atık bertaraf ve geri kazanım faaliyetleri ile 839 atık türü liste olarak verilmiştir. Söz konusu 839 atık türünden 434 tanesi tehlikesiz atık özelliğindedir. Bu atıklardan tehlikeli atıklar, ambalaj ve evsel atıklar gibi atık türlerinin yönetimine ilişkin usul ve esaslar ilgili Yönetmeliklerle 71

belirlenmiştir. Ancak, üretimden kaynaklanan bazı tehlikesiz atıkların yönetimi boşlukta kalmıştır. Bu aşamada bazı tehlikesiz atıkların çevre ve insan sağlığına zarar vermeden geri kazanım faaliyetlerinin yönetilebilmesi amacıyla Bakanlığımızca Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanımı Tebliği hazırlanmış ve 17 Haziran 2011 tarih ve 27967 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Tehlikesiz atıkların düzenli depolama faaliyetleri, 26 Mart 2010 tarih ve 27533 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik kapsamında yürütülmektedir. Yönetmeliğin Ek-2 kapsamında yapılan analiz sonuçlarına göre atıklar, I. Sınıf, II. Sınıf ya da III. Sınıfı Düzenli Depolama Sahalarında bertarafı sağlanmaktadır. Türkiye de tehlikesiz atık statüsünde olan ve miktar olarak oldukça fazla olan demir çelik sektöründen kaynaklanan, cüruf atıkları; Termik santrallerden kaynaklanan, kül atıkları ve daha çok biyolojik arıtma tesislerinden kaynaklanan arıtma çamurları bu atık grubunda değerlendirilmektedir. Çizelge C.17 İlimizdeki (2012) Yılı İçin Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikesiz Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Edilmesi İle İlgili Verileri (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si (2012) Yılı Geri Kazanım Yöntemi Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi 16 160103 819,36 696,36 85 - - - - 03 030311 131,9 131,9 100 - - - - * Atık Yönetiminin Genel Esasları ya da Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nde tanımlanan 2 rakamlı aktivite tipini gösterir. ** Aynı yönetmeliklerde her bir aktivite için sıralanan tehlikeli atık kodu (6 rakamlı). C.12.1. Demir Çelik Sektörü Cüruf Atıkları İlimizde bu kapsamda bir veri bulunamamıştır. C.12.2. Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül İlimizde termik santral bulunmamaktadır. C.12.3. Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları İlimizde bu kapsamda bir veri bulunamamıştır. C.13. Tıbbi Atıklar 22.07.2005 tarih ve 25883 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri kapsamında, İl Müdürlüğümüzce Tıbbi atıkların oluşumundan bertarafına kadar yönetimlerini kapsayan bütün faaliyetlerin kontrolünü ve periyodik denetimi, ilgili mevzuata aykırılık halinde gerekli yaptırım uygulanması, İl sınırları içinde oluşan, toplanan ve bertaraf edilen tıbbi atıkların miktarı ile ilgili bilgileri sağlık kuruluşlarından ve belediyelerden temini sağlanıp yıl sonunda rapor halinde Bakanlığa gönderilmektedir. Bununla birlikte, Tıbbi atık taşıma araçlarına taşıma lisansı verilmesi ve faaliyetlerinin denetlenmesi, tıbbi atıkların toplanması, taşınması ve bertarafında uygulanacak ücreti mahalli çevre kurulu aracılığıyla belirlenmesi, lisans verilen tıbbi atık bertaraf tesisleri ile sterilizasyon tesislerinin faaliyetlerini izlemek, denetlemek faaliyetleri yürütülmektedir. 72

Var Yok Özel Kamu Özel Kamu kg/gün Yakma Sterilizasyon Belediyenin Yetkili Firmanın Tesisin Bulunduğu İl Tıbbi Atık Yönetim Planı Tıbbi Atıkların Taşınması Tıbbi Atık Taşıma Aracı Sayısı * Toplanan tıbbi atık miktarı Bertaraf Yöntemi Bertaraf Tesisi Sterilizasyon/ Yakma Çizelge C.18 2012 Yılında İlimiz İl Sınırları İçindeki Belediyelerde Toplanan Tıbbi Atıklar (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) İl/ilçe Belediyesinin Adı Aydın Belediyesi x x 1 1805 x x Nazilli Belediyesi x x 1 203 x Aydın Bozdoğan Belediyesi 0,85 X Denizli Buharkent Belediyesi 3,24 X Denizli Çine Belediyesi 9,11 X Denizli Germencik 19,2 Belediyesi 3 X Denizli İncirliova Belediyesi 0,03 X Denizli Karpuzlu Belediyesi 0,03 X Denizli Koçarlı Belediyesi 0,26 X Denizli Köşk Belediyesi 0.33 X Denizli Kuyucak Belediyesi 0,64 X Denizli Söke 46,6 Belediyesi 5 X Denizli Sultanhisar Belediyesi 0,1 X Denizli Didim 68.2 Belediyesi 5 X Denizli Atça Belediye Başkanlığı 0,4 x Denizli Davutlar Belediyesi 0,07 X Denizli Kuşadası Belediyesi 90.8 x Denizli Çizelge C.19- İlimizdeki Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Tıbbi Atık Miktarı (ton) 12459 2620 18517 64253 39735 1200 73

C.14. Maden Atıkları Taş ocağı faaliyetleri ile mineral kaynakların aranması, çıkarılması ve islenmesi sonucu oluşan atıkların depolanması, 26.03.2010 tarih ve 27533 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik kapsamında yer almaktadır. Gerek cevher zenginleştirme tesislerinden kaynaklanan atıkların bertaraf edildiği tesisler ile diğer düzenli depolama tesislerinin uygulama projelerinin hazırlanması, inşaatın gerçekleştirilmesi kapsamında ilimizde Bakanlığımızın 11.10.2011tarih ve 2878 sayılı Maden Atıklarının Düzenli Depolanması ve Diğer Düzenli Depolama Tesislerinin Teknik Düzenlemesine İlişkin Genelgede hususlar kapsamında iş ve işlemler yürütülmektedir. Bu kapsamda, bilgilendirme, izleme ve denetim çalışmaları ile maden atıklarının oluşturacağı olumsuz çevresel etkilerinin önüne geçilmeye çalışılmaktadır. C.15. Sonuç ve Değerlendirme Çevresel sorunların önüne geçilmesinde en temel sistematik yaklaşım atık yönetimidir. Atıkların yönetimi kapsamında Bakanlığımızın hayata geçirdiği Atık Beyan Sistemi ile atık üretilmesinden bertarafına kadar her bir aşamanın kayıt altına alınarak izlenen ve yönetilebilen bir nitelik kazanmıştır. Atık Beyan Sistemi ile atık üreticilerinin verilerinin elektronik oramda kayıt altına alınmasında her geçen gün yapılan iyileştirmelerin çevresel değerler üzerine olumlu yansımaları belirgin olarak tespit edilebilir bir niteliktedir. Kaynaklar - Ambalaj Beyan Sistemi - Çevre ve Şehircilik Bakanlığı - Tehlikeli Atık Beyan Sistemi 74

Ç. KİMYASALLARIN YÖNETİMİ Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar Bilindiği üzere endüstriyel faaliyetlerden kaynaklanan büyük endüstriyel kazaların önlenmesi, kazalara karşı hazırlıklı olma ve kazanın gerçekleşmesi durumunda müdahale ile 96/82/EC sayılı Tehlikeli maddeleri içeren Büyük Kazar Risklerinin Kontrolüne İlişkin Avrupa Birliği Konsey Direktifi nin (Seveso II Direktifi) ülkemiz mevzuatına uyumu için Çevre ve Şehircilik Bakanlığımızca Türkiye de Seveso II Direktifi nin Uyumlaştırılması Projesi gerçekleştirilmiştir ve proje çıktısı olarak Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik çalışmaları tamamlanmış ve Yönetmelik 18 Ağustos 2010 tarih ve 27676 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanmıştır. Çevre Kanununun 12.Maddesi 4. Paragrafında yer alan (Değişik:26/04/2006-5491/9md.)..ilgiler çevre kirliliğine neden olabilecek faaliyetleri ile ilgili olarak, kullandıkları hammadde yakıt, Çıkardıkları ürün ve atıklar ile üretim şemalarını, acil durum planlarını izleme sistemleri ve kirlilik raporları ile diğer bilgi ve belgeleri talep edilmesi halinde Bakanlığa veya yetkili denetim birimine bilgi vermek zorundadırlar.) hükmü gereğince ve yürütülmekte olan çalışmaların devamı olarak alt ve üst seviyeli tesisleri belirlemek büyük endüstriyel kazaların önlenmesi kazalara karşı hazırlıklı olma ve müdahale aşamalarında koordineli hareket etmek ülkemizde söz konusu yönetmelik kapsamında bulunan Seveso tesislerini belirlemek amacıyla tehlikeli kimyasal bulunduran tüm sanayicilerin Çevre Bakanlığının hazırladığı online.cevre.gov.tr sayfasından bildirimde bulunmaktadırlar. İlimizde Seveso kapsamında yer alan alt seviye kapsamında 8, üst seviye kapsamında da 1 işletme bulunmaktadır. Çizelge Ç.1 İlimizdeki (2012) Yılı SEVESO Kuruluşlarının Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) KURULUŞ SAYISI Alt Seviye 8 Üst Seviye 1 TOPLAM 9 Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme Endüstriyel tesislerin Çıkardıkları ürün ve atıklar ile üretim şemalarını, acil durum planlarını izleme sistemleri ve kirlilik raporları ile diğer bilgi ve belgeleri Bakanlığa bildirim yükümlülüğü çerçevesinde tehlikeli kimyasallardan kaynaklı kazaların önüne geçilmesi bakımından oldukça önemlidir. Kaynaklar -Çevre ve Şehircilik Bakanlığı -http://www.seveso.com.tr/#./ana_sayfa 75

D. DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK D.1.Milli Parklar D.1.1 Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Milli Parkı: Türkiye'nin ve dünyanın en benzersiz doğal alanlarından birisi olan Dilek Yarımadası Büyük Menderes Deltası Millî Parkı 27.675 hektarlık bir alana sahiptir. Bu alanın 10.985 hektarı 19.05.1966 yılında Millî Park ilan edilen Dilek Yarımadasına, 16.690 hektarı 1994 yılında Milli Park ilan edilen Büyük Menderes Deltasına aittir. Dilek Yarımadası - Büyük Menderes Deltası Milli Parkı, dünyada bir örneği daha olmayan; bir yanda Akdeniz'den Kafkasya'ya kadar kıyılarda yayılım gösteren neredeyse tüm bitkilerin doğal olarak bir arada görüldüğü botanik bahçesi; yırtıcı kuşları ve vahşi hayvanlarıyla bir dağlık arazi ve onu çevreleyen sualtı zenginlikleri, diğer yanda da yüzlerce kuş türünü barındıran, zengin balık çeşitleriyle bir delta ve bütün bunları çevreleyen tarihi ve kültürel zenginliklere sahiptir. Yılda yaklaşık 600.000 yerli ve yabancı misafir Dilek Yarımadası Büyük Menderes Deltası Milli Parkı'nı ziyaret etmektedir. Dilek Yarımadası Büyük Menderes Deltası Milli Parkı sahilleri, Türkiye'nin yapılaşmanın olmadığı, en temiz ve doğal kıyılarındandır. Milli Park'a gelen yerli ve yabancı ziyaretçiler, düzenlenmiş alanlarda günübirlik olarak; 2004 Yılı Uluslar arası Mavi Bayrak ödüllü koylarında deniz sporları yapabilecekleri gibi, belirlenmiş rotalarda doğa yürüyüşü, dağ bisikleti, foto safari, manzara izleme, olta balıkçılığı, kültürel yürüyüşler, kuş gözlemciliği, resim ve botanik turu etkinliklerini de yapabilmektedirler. Milli Park içerisinde 804 bitki türü belirlenmiştir. Bu bitkilerden 6'sı dünyada sadece burada görülür. Ayrıca dünyada sadece Türkiye'de bulunan 18 bitki türünü de barındırır. Yarımadada kaydedilen diğer veriler şunlardır; 28 Tür memeli 42 Tür sürüngen 45 Tür Deniz canlısı Dünyanın en nadir 10 deniz memelisinden biri olan Akdeniz foku (Monachus monachus) da yarımada kıyılarında görülebilir. Bu benzersiz biyolojik çeşitlilik nedeniyle Dilek Yarımadası, Avrupa Konseyi tarafından Flora Biyogenetik Rezerv Alanı yani, bitki örtüsü açısından soyu tükenmekte veya genetik çeşitliliği çok azalmakta olan bir canlı türü ya da topluluklarını korumaya yönelik uluslararası düzeyde koruma alanı olarak kabul edilmiştir. Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Millî Park ının doğu sınırı biraz daha genişletilerek tepeler hattı ve vadilere oturtulmuştur. Büyük Menderes Deltası üzerinde ise doğuda Söke-Didim karayolunun batı kesimi esas alınmış, Menderes Köprüsü nden itibaren ise tepeler hattına oturtularak güneyde Taş Burun mevkiinde son bulmaktadır. 76

Fotoğraf: Erdinç KUTSAL Deniz üzerinde ise kıyı çizgisinden 1000 m. denize doğru izafi bir sınır izlenerek Millî Park ın deniz kesiminin sınırı belirlenmiştir. Bu sınırlar dâhilinde kalan Millî Park alanı 10.985 hektardan 27.675 hektara ulaşmış bulunmaktadır. Doğanbey Köyü ndeki Dilek Yarımadası tanıtım merkezinde Milli Park ile her türlü bilgi temin edilebilir. Milli Park içindeki yüzülebilecek alanlar; İçmeler, Aydınlık, Kavaklı Burnu ve Karasu koyu dur. D.1.2. Tavşanburnu Tabiat Parkı (15,87 Ha.) Tavşanburnu Tabiat Parkı (Bakanlık Makamının 11.07.2011 tarih ve 903 sayılı olurları ile Mesire Yeri statüsü iptal edilerek 2873 sayılı Milli Parklar Kanununun 3. Maddesine göre Tabiat Parkı ilan edilmiştir.) Aydın Didim Karayolu üzerinde, Aydın İl merkezine 100 km, Didim İlçe merkezine 6 km mesafede yer almaktadır. Halkın günübirlik kullanımına açıktır. Gerek yöre halkının gerekse uzaktan gelen turistler için piknik yapma ve plajında denize girme imkânı mevcuttur. Saha üzerinde seyrek ve doğal Ardıç ağaçları bulunurken, sonradan yapılan ağaçlandırma çalışmaları ile sahaya gruplar halinde Fıstık Çamı, Okaliptus, Kıbrıs Akasyası, tek fertler halinde ise Demir Ağacı, Katalpa, Dişbudak gibi türler getirilmiştir. Kamp ve Piknik kullanımına uygun olan alanların büyük kısmında gölgeleme ortamı mevcuttur. Ağaçcık ve maki florası olarak; Sandal, Yabani Zeytin, Akçakesme, Pırnal Meşesi ve Kermes Meşesi gibi türler ile Orman Sarmaşığı, Laden, Kekik ve değişik çayır otları saha genelinde yayılmaktadır. Tavşanburnu Tabiat Parkı; Didim gibi tarihi ve turistik bir antik kent kenarında yer alması, değişik türde ve gölgeleme ortamı oluşturan ağaç dokusuyla kaplı oluşu; sığ, temiz ve güzel denizi; güneşin doğuşu ve batışında oluşturduğu eşsiz manzara dokusu ile yüksek rekreasyon potansiyeline sahiptir. 77

Fotoğraflar: Ali Egemen İŞCAN D.1.3. Bafa Gölü Tabiat Parkı: 08.07.1994 tarihinde, Bakanlar Kurulu kararıyla 12.281 hektar büyüklüğündeki alan, Bafa Gölü Tabiat Parkı olarak ilan edilmiştir. Bafa Gölü Tabiat Parkı, Söke-Milas Karayolu üzerinde yer almakta olup, Aydın İli Söke ilçesine 15 km, Didim İlçesine 12 km., Muğla İli Milas İlçesine 30 km uzaklıktadır. Arkeolojik ve tarihi değerler açısından Türkiye'nin en zengin coğrafyalarından biridir. Bölge, tarihi ve doğasıyla turistlerin ve araştırmacıların özel ilgi gösterdiği bir beldedir. Birçok kuş türünü de barındıran göl, bu özelliği sayesinde uluslararası önemli kuş alanları listesinde ilk sıralarda yer almaktadır. Gerek sulak alan, gerek Tabiat Parkı olması açısından önem taşıyan Bafa Gölü, Beş Parmak Dağları ve antik kentleri ile olağanüstü güzelliklere sahiptir. 78

D.2. Sulak Alanlar İlimizde A sınıfı sulak alan olarak niteliğinde olan Büyük Menderes Deltası ve Bafa Gölü bulunmaktadır. Deltanın ortalama büyüklüğü 16 675 ha dır. Bafa Gölü 12.281 ha alana sahiptir. Delta Milli Park olarak, Bafa gölü ise ise Tabiat Parkı olarak koruma altına alınmıştır. Söke ilçesi Sarıkemer yakınlarında bulunan Azap Gölü doğal bir göl olup rakımı 6m ve 218 ha büyüklüğündedir. Göl ün koruma statüsü bulunmamaktadır. Bafa Gölünde 2012 Kış Ortası Su Kuşu Sayımlarında; 78.101 adet, Büyük Menderes Deltasında; 30.909 Adet ve Azap Gölünde;261 Adet kuş sayımı yapılmıştır. D.2.1.Büyük Menderes Deltası Sulak Alanı Dilek yarımadasının hemen güneyinde bulunan Büyük Menderes Deltası, morfolojik gelişimin hızlı olduğu ağız kısmında, bu gelişim sürecinin ürünü olan birçok lagün ve bataklıkları bünyesinde barındıran uluslararası niteliklere haiz bir sulak alan karakterindedir. Büyük Menderes Deltasının alanı 16.690 Ha dır. Tatlı ve tuzlu suyun birbirine karıştığı bu lagüner sistem, bünyesinde zengin bir biyolojik çeşitliliği barındırmaktadır. Lagünler zengin balık potansiyeline sahiptir. Bu zengin ekosistemde 209 kuş türü görülmektedir. Bölge aynı zamanda nesli tehlike altında olan ve dünyada sadece 2000 civarında kaldığı sanılan Tepeli Pelikanın en önemli kuluçka alanlarından biridir. Lagünler tepeli pelikanların yanı sıra yine dünya çapında nesli tehlike altında olan cüce karabatak adlı türü de barındırmaktadır. Kışları sayıları 30.000 i aşan beş tür ördek ve 6000 üzerinde flamingo gözlenebilmektedir. Mili Park ın bu doğal zenginliğinin yanında, yörenin sahip olduğu kültürel zenginlikler de göz önüne bulundurulduğunda, son yıllarda dünya da büyük ilgi gören doğa turizmi açısından da yörenin zengin bir potansiyel ihtiva ettiği ortaya çıkar. 79

D.2.2.Bafa Gölü Sulak Alanı Eskiden Ege Denizi'nin bir koyu olan Bafa Gölü'nün, Büyük Menderes nehri tarafından taşınan alüvyonlarla denizle olan ilişkisi kesilmiş ve bu koy bir "lagün" haline dönüşmüştür. Göl, Didim merkez'e 10 km mesafededir. Söke-Milas Karayolunun doğusunda yer almakta olup; ortalama olarak 7 bin hektarlık alanı kaplamaktadır. Maksimum derinliği 25 metre kadardır. Gölün su kaynağı, Büyük Menderes nehrinin düzenli taşkınlıkları ve etrafındaki dağlıklardan gelen yeraltı ve yerüstü sularıdır. Tipik Akdeniz bitki örtüsünün gözlendiği göl çevresi, zeytinlik ve çam ormanları ile kaplıdır. Gölde irili ufaklı adalar mevcuttur. Yapılan araştırmalar neticesinde gölün en az Büyük Menderes Deltası kadar önemli olduğu ortaya çıkartılmıştır. Uluslararası önemli kuş alanları listesinde ilk sıralarda yer alan göl ve çevresince, dünya çapında nesli tehlike altında olan Cüce Karabatak ve Deniz Kartalı gibi kuş türlerinin ürediği, bunun yanı sıra gölün kış aylarında yüz binlerce ördek ve su kuşu türü tarafından beslenme ve barınma yeri olarak kullanıldığı tespit edilmiştir. Ülkemizin önemli göllerinden biri olan Bafa Gölü'nde 4 ada bulunuyor. Bunlar Menet, Kahvehisar, Kargaasarı, Kapıkırı adalarıdır. Bu dört ada dışında İkizce Yarımadası'nın uç kısmı da suların yükselmesi sonucunda ada halini alıyor. İkizce Yarımadası'nın uç kısmında bulunan tepenin üst kısmında bir manastır bulunuyor. Meryem Ana'ya adanarak yapıldığı belirtilen bu manastır da göle farklı bir değer kazandırıyor. Bafa Gölü ve çevresi sahip olduğu su kuşları zenginliği ve doğal güzellikleri nedeniyle Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından "tabiat parkı" olarak ilan edilmiştir. Yaklaşık 210 çeşit kuş türü bulunan bu önemli kuş alanında (ÖKA) yaşayan kuş türlerinin bir kısmı Avrupa'da ve dünyada nesli tehlike altında olan türlerdir. Bunlardan bazıları Atkuyruklu Kartal, Beyaz Leylek, Gök Doğan, Küçük Karabatak, Küçük Balaban, Gece Balıkçısı, Alaca Balıkçıl, Erguvani Balıkçıl, Yılan Kartalı, Angıt, Saz Delicesi, Kızıl Şahin, Uzun Bacak, Yalı Çapkını, Alaca Yalı Çapkını, Küçük Kerkenez'dir. 80

Fotoğraflar: A.Egemen İŞCAN, Süleyman PINAR D.2.3.Azap Gölü Sulak Alanı Azap Gölü, ılıman iklimin koşullarının olduğu bir sulak alan ekosistemi olup, Aydın ın Söke İlçesi ne bağlı Yeşilköy ve Avşar Köyleri arasındadır. Yüzölçümü 0,29 km karedir. Bafa Gölü'nün kuzeyinde olup, rakımı 7 mt.dir. İon kıyı kentlerinden Myus'a çok yakındır. Batısında Büyük Menderes Nehri ve Antik Myus kenti, Doğusunda Beşparmak Dağları, güneyinde Bafa Gölü bulunmaktadır. Büyük bir leylek kolonisinin olduğu Avşar Köyü yakınındadır. Göl kıyısındaki tepelerde antik döneme ait kaya mezarları bulunmaktadır. Azap Gölü sığ ve köklü su bitkilerinin yoğun olarak bulunduğu ve besince zengin bir göl olup, yüksek biyolojik çeşitlilik barındırmaktadır. Sazlıklar bu biyolojik çeşitliliğin en önemli parçasıdır. Hem kuşlar, hem de değişik canlılar için sazlıklar hayati önem taşımaktadır. Hayvanlar yuvalarını bunların içine yapar ve yırtıcılardan sazlıklarda korunur. Bunun yanında sazlıklar ölüp çürüdüklerinde göl suyuna karışarak bu canlılar ve kuşlar için besin kaynağı olur. Azap Gölü değişik özelliklerdeki zengin bitki çeşitliliği ile çok sayıda kuşa kuluçka imkanı sağlamakta, göç esnasında konaklayan ve kışlayan kuşlar için cazip bir ortam oluşturmaktadır. Göl yüzeyinde bulunan sazlık ve adacıklarda Sakar Meke, Bahri, Küçük Batağan, Yeşilbaş, Küçük Akbalıkçıl ve Angıt türü kuşlar üremektedir. Küçük Karabatak ve Tepeli Pelikan gibi nesli tehlike altında olan türlerde kışın gölde barınmaktadır. Erken saatlerde Azap Gölü'ne gidildiğinde hiçbir yerde olmadığı kadar çok kuş sesiyle karşılaşabilir. Gölde yöre halkı tarafından geleneksel biçimde pinter ve ağlarla balık avcılığı da yapılmaktadır. Kış aylarında göle yerli-yabancı bir çok kuş gözlemcisi gelmektedir. 81

D.4. Flora Trenle veya karayolu ile İç Anadolu yönünden Büyük Menderes vadisine girenler, Denizli den İzmir e doğru yaz kış tüm ova ve yamaçları kaplayan yemyeşil bir örtüyle karşılaşırlar. Akdeniz bitki coğrafyasına giren Ege Bölgesinde ve Aydın ili bitki örtüsünde yaygın orman ağacı Kızılçam (Pinus brutia) ve Karaçam (Pinus nigra) dır. Kızılçamlar Aydın ve Menteşe Dağlarının güney yamaçlarında 800 m. ye kadar yükselirler. Bu dağların kuzey yamaçlarında Karaçam ve kestane (Castanea sativa) toplulukları bulunmaktadır. Fıstık Çamı (Pinus pinea) özellikle Koçarlı ilçesinde ve özel ağaçlandırma sahalarında bulunur. Aydın Dağlarında Gedik mevkiinde 400-1000m. arasında kestane toplulukları bulunur. Bu ormanların içinde sarı çiçekli kızılçık (Cornus mas), Kırmızı meyvalı kızılcık (Cornus sanguinea), keçi söğüdü (Salix caprea), Aksöğüt (Salix alba), Meşe türleri (Quercus frainetto, Q. cerris, Q. pubescens, Q. infectoria) ile böğürtlen (Rhus fruticosus), Akçakesme (Phlyrea latifolia), Sandal (Arbutus andrachne) gibi maki türleride bulunmaktadır. Ayrıca kestanelerin arasında Akçaağaç yapraklı üvez (Sorbus torminalis), fındık (Corylus avellana) ve ıhlamur (Tilia argentea) görülmektedir. Çizelge D.1 İlimizdeki Endemik Bitki Türleri (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Çevre Durum Raporu 2011) Dilek Aydın Karıncalı B.MenteşeDağları Yarımadası Dağları Dağı Acanthus hirsutus + Achillea phrygia + Ajuga bombycina + Alkanna phrygia + A. tinctoria ssp. subleiocarpa + Allium proponticum + var. Proponticum Alnus orientalis + Alyssum fulvescens + var. stellatocarpum 82

Anthemis aciphylla + var. Discoidea A. ammophylla + A. dipsacea + A. wiedemanniana + Arenaria pampylica ssp. Alpestris + A. pampylica ssp. pampylica + Aristolochia hirta + + Asperula lilaciflora ssp. Lilaciflora + A. lilaciflora ssp. phriygia + Astragalus angustiflorus + + ssp. Anatolicus A. ptilodes var. ptilodes + Aubrieta canescens ssp. Canescens + Ballota pseudodictamnus + Campanula hagielia + C. lyrata ssp. icarica + C. lyrata ssp. lyrata + + + + C. raveyi + C. tomentosa + Carduus nutans ssp. falcato-incirvus + Centaurea acicularis var. Urvillei + C. calolepis + C. cariensis ssp. maculiceps + C. zeybekii + Cirsium libanoticum ssp. Lycaonicum + Colutea melanocalyx ssp. Davisiana + Consolida phrygia + Crocus olivieri ssp. balansae + Cyclamen mirabile + Cytisopsis dorycniifolia + ssp. Reesena Dianthus cibrarius + Dianthus lydus + + Digitalis cariensis + D. lamarckii + Erysimum caricum + Euphorbia anacampseros + var. anacampseros E. falcata ssp. macrostegia + Ferulago humilis + + + + Fraxınus ornus ssp. cilicica + Fritillaria bithynica + Fritillaria carica + Gagea bithynica + Galium brevifolium ssp. Brevifolium + + + G. brevifolium ssp. insulare + G. floribundum + G. pedundiflorum + G. setaceum ssp. antalyense + Gladiolus anatolicus + + Gypsophila tubulosa + Haplophyllum myrtifolium + Hedysarum pestalozzae + Hieracium patenttissimum + Iberis carica + Inula anatolica + Lamium moschatum var. Rhodıum + + 83

Lavandula stoechas ssp. Cariensis + Linum hirsutum ssp. anatolicum + var. Anatolicum L. timoleum + Liquidambar orientalis + + Lotus macrotrichus + + Malope anatolica + Matricarica macrotis + Microsciadum minutum + Minuartia juressi ssp. asiatica + M. juressi ssp. juressi + M. recurva ssp. carica + Nepeta nuda ssp.lydiae + N. plinux + N. viscida + + Nonea optusifolia + Onosma bornmuelleri + Origanum sipyleum + Papaver wirchowii + Paracaryum aucheri + + Quercus aucheri + Ranunculus isthmicus + ssp. Tenuifolius R. reuterianus + + + Rosularia globulariifolia + Scrophularia cryphyla + S. floribunda + + S. scopolii ssp. smyrnea + Sideritis leptoclada + S. sipylea + Silene splendens + Stachys cretica ssp.smyrnaea + + + Symphytum anatolicum + Thymus zygioides ssp. lycaonicus + + Torilis japonica + Trifolium caudatium + Trigonella smyrnae + Tulipa armena var. lycica + Velezia pseudorigida + Verbascum lydium var. lydium + Verbascum mykales + V. parviflorum + + + V. phrygium + Veronica donii + Vincetoxicum canescens ssp. penduculata + + Zizophora taurica ssp. Cleoniodes + + D.5. Fauna Aydın ın orman varlığı bakımından zengin olması yaban hayvan varlığını da doğru orantılı olarak etkilemektedir. İlimizde yer alan Dilek Yarımadası- Büyük Menderes Deltası Milli Parkında, 255 tür kuş yaşamaktadır. Memelilerden, Yaban Domuzu, Vaşak, Tilki, Tavşan, Sansar, Çakal, Sırtlan, Yaban Kedisi, Yabani Atlar yaşar. Kuş türlerinden Kızıl Şahin, Akkuyruklu Kartal, Şahin, Angıt, Keklik, Küçük Kerkenez ve ötücü kuş türleri ilde yaşayan önemli kuş türleridir. Aydın ili nin dağlık 84

kesimlerinde özellikleri Çine ilçesi çevresindeki yüksek dağ orman alanlarında kuş göç mevsiminde ötücü kuş konaklama ve barınma alanları tespit edilmiştir. Bafa Gölü yakınında Beşparmak dağlarında nesli tükenme sınırında olan Akkuyruklu Kartal yaşamaktadır. Bafa Gölündeki adacıklarda Kaşıkçı kuşu yuva yapmaktadır. Ayrıca yine nesli tükenme sınırında olan Küçük Kerkenez ilimizdeki bir köyde üremektedir. Büyük Menderes deltasında yapılan araştırmalar sonucu 255 kuş türünün yaşadığı ve 70 kuş türünün kuluçkaya yattığı tespit edilmiştir. Dünyada nesli tükenme sınırında olan ve dünyadaki toplam sayıları 3000 olduğu tahmin edilen Tepeli pelikan (Pelecanus crispus) Karina lagünündeki adacıklarda kuluçkaya yatmaktadır. Bu adacıklar ayrıca, Küçük Akbalıkçıl, Gri Balıkçıl, Suna, Gümüş Martı, Sumru, Deniz Kırlangıcı, Yalıçapkını gibi türler tarafından da üreme alanı olarak kullanılmaktadır. Flamingolar her kış deltada konaklamaktadırlar. Bafa Gölünde 2012 Kış Ortası Su Kuşu Sayımlarında; 78.101 adet, Büyük Menderes Deltasında; 30.909 Adet ve Azap Gölünde; 261 Adet kuş sayımı yapılmıştır. D.6. Tabiat Varlılarını Koruma Çalışmaları 23/7/1983 tarih ve 18113 sayılı Resmi Gazete de (Değişik 14/7/2004 5226 ve 17/6/1987 3386 sayılı R.G.) yayımlanan 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 6. Maddesinde; Korunması Gerekli Kültür ve Tabiat Varlıklarının neler olduğu belirtilerek, 17/08/2011 tarih ve 28028 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 648 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname ile 2863 sayılı Kanunu na eklenen Ek-4 Maddesiyle, taşınır tabiat varlıkları hariç, Tabiat Varlıkları, Doğal Sit Alanları ve bunlara ilişkin Koruma Alanları ile ilgili olarak bu kanunda öngörülen iş, işlem ve karar verme yetkisi Bakanlığımıza verilmiştir. Bu bağlamda, aynı Kanun Hükmünde Kararname ye istinaden, Müdürlüğümüz bünyesinde, Tabiat Varlıkları Koruma Şubesi kurulmuş olup, bölge komisyon çalışmaları bakımından Denizli Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Komisyonu na bağlı olarak faaliyet göstermektedir. İlimiz sınırları içerisinde, 08/07/1994 tarih ve 21984 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 94/5451 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile onaylanmış, Bafa Gölü Tabiat Parkı nın bir kısmı ile Dilek Yarımadası- B.Menderes Deltası Milli Parkı, mevcut olup, Büyük Menderes Deltası, aynı zamanda 1. Dercede Doğal Sit Alanı statüsündedir. Ayrıca, Aydın Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu nun, 20/03/2009 tarih ve 2067 sayılı kararı ile onaylanmış Altın Ada (Panayır Adası), İzmir II Nolu Kültür ve Tabiat Varlıkları koruma Kurulu nun19/06/1996 tarih ve 5900 sayılı kararı ile onaylanmış Çine Çayı Vadisi ve yine aynı kurul tarafından ilk olarak 20/12/1989 tarih ve 1055 sayılı karar ile onaylanan ancak daha sonra, Aydın Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu nun, 09/07/2009 tarih ve 2187 sayılı ve 18/08/2009 tarih ve 2268 sayılı kararı sınırları genişletilmesi yönünde karar alınmış Bafa Gölü ve çevresi de I. Derecede Doğal Sit Alanı statüsündeki alanlardandır. İlimiz Kuşadası İlçesi, Kirazlı köyü sınırları içerisinde yer alan ve İzmir II No lu Kültürve Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Kurulu nun 06/06/1997 tarih ve 6814 sayılı kararı ile tescillenmiş Arslanlı (Yaren)Mağarası, 17/01/2001tarih ve 9772 sayılı kararı ile tescillenmiş Karacasu ilçesi, Sırtlandağı mevkiinde Sırtlanini Mağarası ile 02/08/1989 tarih ve 827 sayılı kararı ile tescillenmiş Kuşadası ilçesi, Güzelçamlı beldesi sınırları içerisinde yer alan Zeus Mağarası, mülga Çevre ve Orman Bakanlığı nın 85

11/07/2011 tarih ve 903 sayılı olurları ile Tabiat Parkı olarak ilan edilen Tavşan Burnu Tabiat Parkı, İzmir II No lu Kültürve Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Kurulu nun 09/09/1998 tarih ve 7997 sayılı kararı ile, Cumhuriyet tarihinde önemli bir yeri olan eski Sümerbank tekstil fabrikasına ait Sümerbank Alanı III. Derecede Doğal Sit statüsünde ayrı bir korunan alanlardandır. Ayrıca, ilimiz sınırları içerisinde, tescil edilmiş 50 adet ağaç yer almakta olup, mevcut tescilli ağalara ait tablo aşağıda verilmiştir. Çizelge D.2 İlimizdeki Tescilli Ağaç Listesi (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Sıra İLÇESİ ADRESİ No NİTELİĞİ 1 Bozdoğan Yazıkent 7 Adet Çınar Ağacı 2 Bozdoğan Yazıkent Menengiç Ağacı 3 Buharkent Savcıllı Köyü Çınar Ağacı 4 Buharkent Buharkent, özel arazi içinde 10 Adet Meşe Ağacı 5 Çine Akçaova Eski Cami Toplu Tescil, cami, köprü, çınar 6 Çine Karpuzlu Asfaltı Çınar Ağacı 7 Çine Karanfiller Menengeç Ağacı 8 Didim Akköy Köy Meydanında Toplu yapı tescil + ağaç tescili 9 Germencik Selatin Köyü Çınar Ağacı 10 İncirliova Tren İstasyonu Yanı Çınar Ağacı 11 İncirliova Namık Kemal Cad. Çınar Ağacı 12 İncirliova Belediye Önü Çınar Ağacı 13 Karacasu Geyre Afrodisias Misafir Evi Önü Çınar Ağacı 14 Karacasu Geyre Afrodisias Kazı Evi Önü Çınar Ağacı 15 Karacasu Nacıpınar Mevkii 2 Adet Çınar Ağacı 16 Karacasu Kahvederesi Mevkii 9 Adet Kavak 17 Karacasu Çamköy Bıçakçı Mevkii 9 Adet Çınar Ağacı 18 Karpuzlu Yahşiler Köyü, Dut Ağac 19 Koçarlı Güdüşlü Köyü Mezarlık Yakını Menmengiç Ağacı 20 Koçarlı Güdüşlü Köyü Çınar Ağaları 21 Koçarlı Cinçin Köyü Çınar Ağacı 22 Köşk Başçayır Cad. Çınar Ağacı 23 Köşk Yukarudabanlı Mev. 3 Adet Çıtlık Ağacı 24 Kuşadası Karaova Mevkii Çınar Ağacı 25 Kuşadası Birlik Yapı Koop. Meşe Ağacı 26 Kuşadası Çınar Tatil Sitesi Çınar Ağacı 27 Kuşadası Değirmendere Mevkii Çınar ağacı 28 Kuşadası Davutlar Çınar ağacı 29 Kuşadası Güzelçamlı Çataltepe Mevkii 9 Adet Çınar Ağacı 30 Kuşadası Davutlar Saraydamları Mevkii Çınar Ağacı 31 Kuyucak Merkez Çınar Ağacı 32 Kuyucak Yamalak Hanarkası Mevkii Menengiç Ağacı 33 Merkez Merkez Sedir ve Fıstık Çamları 34 Merkez Kemer Camisi Avlusu Çınar ağacı 35 Merkez Aydın Tekstil Bahçesi Aydın Tekstil bahçesi ağaç rölövesindeki tüm ağaçlar 36 Merkez Paşayaylası Mevkii Çınar Ağacı 86

37 Merkez Merkez, Palmiye Ağacı 38 Merkez Dedekuyusu Haziresi Kuyular, secdegah ve önündeki çınar ağaçları 39 Nazilli İsabeyli Atatürk Bulvarı Çınar Ağacı 40 Nazilli İsabeyli İstiklal Mah. Çınar Ağacı 41 Nazilli İsabeyli Kurt.Mah. Mezarlık Kenarı Selvi Ağacı 42 Nazilli İsabeyli Tabanlı Mezarlığı Çınar Ağacı 43 Nazilli İsabeyli Tabanlı Karaselvi 44 Nazilli Pınarbaşı Mah. Sedir Ağacı 45 Söke Söke gar alanında Demir Ağacı 46 Söke Bağarası Çınar Ağacı 47 Söke Dilek Yarımadası Küçüknero Mevkii Palamut Meşesi Ağacı 48 Söke K.paşa Mah. Çınarlıbahçe Kahv. Önü 2 Çınar Ağacı 49 Sultanhisar Eskihisar Köyü Çınar Ağacı, 50 Yenipazar Karaçakal Köyü Meşe Ağacı Zaman zaman gerek çeşitli kurum ve kuruluşlar ve sivil toplum örgütleri tarafından, gerekse duyarlı vatandaşlar tarafından tespit edilen tescile değer ağaçların tescil edilmesi yönündeki talepleri değerlendirilerek, ilgili mevzuat kapsamında tescil edilerek koruma altına alınması çalışmaları devam etmektedir. Sorumluluk sahamız içerisinde değişik statülerde (Kentsel Sit, Arkeolojik Sit vs.) ve çeşitli büyüklüklerde sit alaları mevcut olup, bu alanlar içerisinde kalan taşınmaz kültür varlığı ve tabiat anıtlarının korunup kollanması ve gözlemlenmesi çalışmaları, diğer ilgili kurum ve kuruluşlar ile ortaklaşa olarak, ilgili kanun, tüzük ve yönetmelikler çerçevesinde yürütülmektedir. Resimler 1. Derecede Doğal Sit Alanı statüsündeki B. Menderes Deltası Milli Park sınırları içindedendir. 87

88

89

90

91

Resimler 1. Derecede Doğal Sit Alanı statüsündeki Çine Çayı Vadisi ndendir. 92

Resimler 1. Derecede Doğal Sit Alanı statüsündeki Bafa Gölü ve Çevresi ndendir. 93

94

95

96

97

Resimler Kuşadası ilçesi, Kirazlı köyü sınırları içerisinde bulunan Arslanlı (Yaren ) mağarasından görüntüler 98

99

Resimler Kuşadası ilçesi, Güzelçamlı beldesi sınırları içerisinde bulunan Zeus mağarasından görüntüler 100

Resimler ilimiz sınrları içerisinde bulunan çeşitli anıt ağaçlara ait görüntüler. 101

Kuşadası ilçesi, Merkezde Birlik Yapı kooperatifi bahçesi Söke Merkez Kemal Paşa Mahallesi 102

Nazilli ilçesi, İsabeyli Beldesi, İstasyon Mahallesi 103

Kuyucak ilçesi, Yamalak beldesi, Hanarkası mevkii Kuşadası ilçesi, Karaova mevkii, Çınar Tatil Sitesi Koçarlı ilçesi, Cincin Köyü, Köy Girişi Mevkii 104

Karpuzlu ilçesi, Yahşiler köyü D.7. Sonuç ve Değerlendirme İlimiz toplam arazisinin büyük çoğunluğu Büyük Menderes Havzasında yer almakla birlikte bir kısmı da Küçük Menderes Havzasında yer almaktadır. Bu coğrafik konum ve iklimsel özellikler flora ve faunanın çeşitlenmesinde ve zenginleşmesinde önemli bir olgudur. Kaynaklar -Aydın Çevre şehircilik İl Müdürlüğü -Orman ve Su İşleri Bakanlığı 4. Bölge Müdürlüğü, Aydın Şube Müdürlüğü 105

E. ARAZİ KULLANIMI E.1. Arazi Kullanım Verileri Aydın İli toplam yüzölçümü 831900 ha olup Türkiye yüzölçümü içinde %1.02'lik paya sahiptir. İl sınırları dâhilinde Söke, Aydın Ovası, Çine Ovası, Karpuzlu Ovası bulunmaktadır. Arazi kullanım açısından incelendiğinde; il topraklarının yarısına yakın bir bölümünün (%47,5) tarım arazisi olduğu görülmektedir. Bu arazinin Menderes Nehri'nin kuzeyinde kalan yamaçlarında özel ürün alanları yer almaktadır. Tarım alanlarının fazlalığı, üretim için önemli bir potansiyel arz etmektedir. Orman ve fundalık alanlar toplam alanın %38,4 ünü oluşturmaktadır (Çizelge E.1). Sulu tarım alanları Şekil 6' da görüldüğü gibi 2. Bölge olarak tanımlanan alanda Büyük Menderes Nehri boyunca uzanmaktadır. Koçarlı, Kuyucak, Sultanhisar, Yenipazar, Buharkent, Didim, Germencik, Söke, Aydın Merkez ilçeleri sulu tarım alanlarının olduğu nehir boyunca devam eden Büyük Menderes Ovası üzerinde bulunmaktadır. 1. ve 4. Bölgeler özel ürün alanlarının yoğunlaştığı, 3., 5. ve 6. bölgeler de orman ve fundalık alanların ağırlığı görülmektedir (Grafik E.1). Aydın İli Arazi Kullanımı (ha) 14.271; 2% 47.466; 6% 0; 0% Tarım Arazileri Su Kütlesi (doğal göl, gölet, baraj, akarsu) Orman Sulak Alan Çayır ve Mera Yerleşim Yerleri, Yapay Bölgeler 298.000; 39% 8.103; 1% 395.494; 52% Çizelge E.1 İlimizin Arazi Kullanım Oranları (Aydın Ticaret Odası,2012) Arazi kullanım kabiliyeti toprağın dengeli ve amacına uygun bir şekilde kullanılmasını sağlamak için toprak verimlilik durumlarının sınıflandırılmasıdır. Verimlilik derecelendirmesine göre I. Sınıftan VIII. sınıfa doğru verimlilik azalmaktadır. Tarıma elverişli topraklar I., II., III. ve IV. sınıf arazilerdir. V., VI. ve VII. sınıf topraklarda gerekli tedbirler alındıktan sonra tarımsal faaliyetler gerçekleştirilebilir. VIII. sınıf araziler ise tarıma elverişli olmayan alanlardır. Bölgesi içinde Aydın İl inde toprak sınıflarına göre arazi dağılımına bakıldığında tarıma elverişli toprakların (I, II, III, IV) il alanı içindeki oranı %31'dir. Denizli'de bu oran %33, Muğla'da ise bu oran %14'tür. 106

Grafik E.1-Aydın - Denizli - Muğla İlleri Arazi Kullanım Kabiliyeti Sınıflarına Göre Dağılımı (Aydın Ticaret Odası, 2012) 1% 10% 1. Sınıf 2. Sınıf 3. Sınıf 4. Sınıf 5. Sınıf 6. Sınıf 7. Sınıf 8. Sınıf Grafik E.1-Aydın İli Arazi Kullanım Kabiliyeti Sınıflarının Toplam Arazi İçindeki Payları (Aydın Ticaret Odası, 2012) Türkiye genelinde tarıma elverişli olarak adlandırılabilecek toprakların genel toplam içindeki payı %34'tür. Ege Bölgesi genelinde ise %26,2'ye düşmektedir. Bu değerler açısından değerlendirildiğinde Aydın'ın bölgesiyle kıyaslandığında verimli tarım arazilerine sahip, fakat Türkiye ortalamasından daha düşük değerleri olduğu görülmektedir. (Şekil 9, Şekil 10). Tarıma elverişli arazi varlığının (I, II, III, IV) Büyük Menderes Nehri boyunca bir kademelenme oluşturarak yoğunlaştığı görülmektedir. III. ve IV. sınıf topraklar ise Bozdoğan, Karacasu, Söke ve Büyük Menderes'in kuzeyindeki alanlarda daha yoğun olarak yer almaktadır (Harita, E.1, Aydın Ticaret Odası, 2012). 107

Şekil 11. Aydın İli Arazi Kullanım Kabiliyeti E.2. Mekânsal Planlama E.2. Mekânsal Planlama Harita.1- Aydın İli Arazi Yapısı Uydu Görüntüsü (Aydın Ticaret Odası, 2012) Aydın-Muğla-Denizli Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı nın genel yaklaşımı beş temel kavram üzerine kurulmuştur: Bütünlük, Koruma, Gelişme, Planlama ve Katılım. Havza ölçeğinde bütünlük kavramı, Türkiye de planlama gündemine 1/100.000 ölçekli çevre düzeni planları ile girmiştir. Bu yaklaşımla, havza bazında oluşturulan planlama bölgeleri ile sürdürülebilir kalkınmanın ekonomik kararlarla ekolojik kararların bir arada düşünülmesine olanak verecek fiziksel planlarla desteklenmesi ilkesi benimsenmiştir. Koruma, uzun süredir gündemde olan bir kavramdır; ancak bu kavram da ilk kez 1/100.000 ölçekli çevre düzeni planlarında, tek tek koruma anlayışından farklı olarak, korunacak bir alanın veya bölgenin çevresel değerlerle etkileşiminin irdelendiği bir anlayışla ele alınmıştır. Gelişme, uzun yıllardır ekonomi kavramı ile ilişkilendirilmiş ve tek yönlü olarak değerlendirilmiş bir kavramdır. 1/100.000 ölçekli çevre düzeni planlarında gelişmenin ekonomik boyutunun yanı sıra sosyal ve mekânsal boyutu da dikkate alınmıştır. Planlama mekânsal kararların sektörel kararlarla örtüşmesini sağlayan bir anlayışla yapılmıştır. Katılım planlamanın temel prensiplerinden biridir. Bu kavram, planlama çalışmalarında uygulanabilirlik açısından kilit yaklaşım olmuş ve bu plan çalışması sırasında, hem Planlama Bölgesi bütününde yürütülen arazi çalışmaları, hem de Aydın, Muğla ve Denizli il Merkezleri nde yapılan katılım ve bilgilendirme toplantıları ile plan kararlarının etkileyeceği tüm sosyal aktörlerin planlama sürecine katılımı sağlanmıştır. Bu çerçevede, Aydın-Muğla-Denizli Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı ndaki genel yaklaşımlar şu şekilde özetlenebilir: -Aydın, Muğla ve Denizli illerini kapsayan Planlama Bölgesi havza ölçeğinde bir bütün olarak irdelenip, değerlendirilmiştir. 108

-Ekonomik kalkınma, sosyo-kültürel kalkınma, gelişmişlik düzeyi ve koruma-kullanma dengesinin sağlanmasının kalkınmada bir bütün olduğu ilkesi benimsenmiştir. -Çevrenin sürdürülebilirliğine yönelik olarak, ekolojik öneme sahip hassas alanlar, özel çevre koruma bölgeleri, milli parklar, tabiat parkları, tabiatı koruma alanları, yaban hayatı geliştirme sahaları, doğal yaşam alanları ve önemli doğa alanları, koruma-kullanma dengesi çerçevesinde sürdürülerek korunacak alanlar olarak kabul edilmiştir. -Kültürel ve doğal mirasın gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlamak üzere, arkeolojik, kentsel ve doğal sit alanları, ilgili mevzuat çerçevesinde korunacak alanlar olarak kabul edilmiştir. -Kalkınma sürecinde büyük öneme sahip olan tarım arazilerinin sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla, ilgili kanun ve yönetmelikler çerçevesinde değerlendirilmesi ve korunması ilkesi benimsenmiştir. Su havzaları koruma kuşakları mutlak korunacak alanlar olarak kabul edilmiştir. Özel çevre koruma bölgeleri, kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgeleri ve turizm merkezleri gibi özel kanunlara tabi alanlarda bu planla yeni kullanım kararı getirilmemiş olup, bu alanlarda, kırsal yerleşme alanları dışında diğer mevcut arazi kullanımı gösterilmiş ve bu bölgeler için resmi kurumlarca verilmiş olan, bu plana altlık teşkil eden kurum görüşleri, ulusal mevzuat ve taraf olduğumuz uluslararası sözleşmeler ile koruma altına alınarak koruma statüsü kazandırılmış alanlar, ekolojik değeri olan hassas alanlar, orman alanları ve tarım alanları işlenmiştir. Bununla birlikte, bölgesel bütünlük ve sürdürülebilir kalkınma amacı ile bu alanlarda yetkili kurum ve kuruluşlarca yapılacak planlama çalışmalarının, ilgili özel kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla, 1/100.000 ölçekli çevre planın ilke ve stratejileri ile nüfus kabulleri doğrultusunda yapılması önem taşımaktadır. Mevcut 1/5.000 ölçekli nazım ve 1/1.000 ölçekli uygulama imar planları sınırları içinde, planlamada eşik oluşturan kullanımlar, tarım, orman, jeolojik sakıncalı alanlar vb. alanlar korunmuştur. Planlamada verilecek mekânsal kararların, ekonomik sektörler ve sektörler arasındaki eşgüdüm ya da koordinasyona bağlı olarak üretilmesi gerekliliği kabul edilmiştir. 109

110

E.3. Sonuç ve Değerlendirme Arazi örtüsü terimi sıkça arazi kullanımı tanımı ile birlikte kullanılır. Fakat bu iki terim eş anlamlı değildir. Arazi örtüsü yeryüzünü kaplayan bitki örtüsü ve insan yapımı yapıları ifade eder. Arazi kullanımı ise araziye ilişkin insan aktivitelerini ifade eder. Arazi örtüsü terimi, dünya üzerinde var olan özelliklerin çeşidi ile ilgilidir. Tarım alanları, göller, ağaçlar ve otoyolların hepsi arazi örtüsü çeşitlerine örnektir. Arazi kullanımı terimi ise belirli arazi parçası ile ilgili insan aktivitesi ve ekonomik fonksiyonu ile ilişkilidir. Birçok farklı bilim dallarında ilgilenilen çeşitli alanların güncel ve doğru bilgilere sahip arazi kullanımı haritalarına gereksinim vardır. Bununla beraber, arazi kullanımı terimi normal olarak arazinin uygunluğunun veya arazinin potansiyel kullanımının aksine, hem arazinin örtü tiplerini hem de arazinin gerçek kullanımını içeren birbiriyle bağıntılı bir anlamda kullanılır. Örneğin, bir alanın örtü tipi orman olsa bile bu, ormanlaşmış alanın kullanım amacının kereste üretimimi, orman rekreasyon bölgesi mi yoksa yaban hayatı koruma bölgesi veya su toplama havzasını olduğunu belirtmez. Böylece, arazinin birçok gerçek kullanımının, herhangi bir yükseltiden toplanmış uzaktan algılama verileri ile doğrudan bilinemeyeceği, ancak bu verilerden dolaylı yoldan elde edilebileceği anlaşılmaktadır. Diğer bir şekilde anlatımsa, uzaktan algılanan verilerden çeşitli yüzey özelliklerini veya bitki örtüsü tiplerini tanımak ve sınıflandırmak olasıdır. Ancak halkın bu alanı kullanımını ifade eden belirli aktivite ise, çoğu kez yersel çalışmalarla belirlenmek veya incelenmek zorundadır.örtü tipi ve arazi kullanımı arasındaki temel fark, uzaktan algılamada kullanılan aletsiz (manuel) yorumlama teknikleri ile bilgisayar destekli analiz teknikleri karşılaştırıldığında, daha anlaşılır olur. Aletsiz yorumlama teknikleri, daha çok çeşitli yeryüzü özelliklerini ve bitkisel örtü tiplerini tanımlamada ve sınıflandırmada kullanılır ve daha sonrada söz konusu alanın arazi kullanımı aktiviteleri yorumlayıcı tarafından belirlenir. Böylece arazi kullanım haritalara oluşturulmuş olur. Diğer taraftan, bilgisayar destekli analiz teknikleriyle, bitki örtüsü haritaları, çeşitli yüzey özellikleri ve bitki örtüsü tiplerinin tanımlanması, sınırların belirlenmesi ve görüntülenmesi ile elde edilir. Verileri sınıflandırmak için sadece patern tanıma teknikleri ile arazi kullanımı belirlenemez. Bir arazi kullanım haritası gerektiğinde, örtü tipi ile ilgili olarak başlangıçta bilgisayarla üretilen bilgilerin, diğer kaynaklardan elde edilmiş yardımcı veya referans verileri ile birleştirildiği ikinci bir adım daha gerekir. Örneğin bir bilgisayar sınıflandırması sonucu olarak bir alan, orman su ve çayırla örtülü bir alan olarak gösterilebilir. Ancak, bu beliri alanı temel bir rekreasyon arazi kullanımına sahip olarak sınıflandırabilmek için, yeşil alanların konumu gibi ek bilgilere gereksinim vardır. Bu durumda, arazi kullanımının belirlenmesini sağlayan ek bilgiler, hava fotoğraflarından veya hâlihazırda var olan yersel kaynaklardan toplanıp sınıflandırma verileriyle birlikte kullanılmalıdır (http://aris.ormansu.gov.tr/ index.php?q=tr/arazi_kullanim/arazi_kullanimi_ve_arazi_ortusu). Kaynaklar -Aydın, Muğla, Denizli Çevre Düzeni Planı Plan Hükümleri. -Aydın İçin Sürdürülebilir Bölgesel Gelişme Çerçevesi, Aydın Ticaret Odası Yayınları, 2012 -Orman ve Su İşleri Bakanlığı (http://aris.ormansu.gov.tr/index.php?q=tr/arazi _kullanim/arazi_kullanimi_ve_arazi_ortusu) 111

F. ÇED, ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ F.1. ÇED İşlemleri Çizelge F.1 İlimizde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından 2012 Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı (Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Karar Maden Enerji Sanayi Tarım-Gıda Atık-Kimya Ulaşım-Kıyı Turizm-Konut TOPLAM ÇED Gerekli Değildir 26 8 7 14 3-4 62 ÇED Olumlu Kararı 2 4 2 - - - 8 2012 Yılı ÇED Gerekli Değildir 3; 5% 0 14; 24% 26; 45% 7; 12% 8; 14% Maden Enerji Sanayi Tarım-Gıda Atık-Kimya Ulaşım - Kıyı Grafik F.1 İlimizde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından 2012Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı (Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) ÇED Kapsam Dışı 42; 14% 42; 14% 32; 11% Enerji Turizm Konut Maden Atık - Kimya Sanayi Tarım - Gıda Ulaşım Kıyı Yatırım Diğer Grafik F.2 İlimizde Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği Kapsamı Dışında Değerlendirilen Projelerin Sektörel Dağılımı (Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) 112

F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri Çizelge F.1 İlimizde Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik Hükümleri kapsamında değerlendirilen Projelerin Sektörel Dağılımları (Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) 2012 İÇERİSİNDE VERİLEN İZİN VE LİSANS BELGELERİNİN SEKTÖREL DAĞILIMI SEKTÖRLER İZİN VE LİSANS Enerji Turizm Konut 56 Madencilik ve Yapı Mal. Endüstrisi 32 Metal Endüstrisi 3 Kimya ve Petrokimya Endüstrisi 2 Ağaç, Kağı ve Tekstil Endüstrisi 6 Gıda, Tarım ve Hayvancılık Endüstrisi 11 Atık Yönetimi 2 Diğer Tesisler 1 Toplam 113 2; 2% 6; 5% 11; 10% 2; 2% 3; 3% 56; 50% 32; 28% Grafik F.1 İlimizde Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik Hükümleri kapsamında değerlendirilen Projelerin Sektörel Dağılımları (Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) F.3. Sonuç ve Değerlendirme Enerji Turizm Konut Madencilik ve Yapı Mal. Endüstrisi Metal Endüstrisi Kimya ve Petrokimya Endüstrisi Ağaç, Kağı ve Tekstil Endüstrisi Enerji Turizm Konut 56, Madencilik ve Yapı Mal. Endüstrisi 32, Metal Endüstrisi 3, Kimya ve Petrokimya Endüstrisi 2, Ağaç, Kağıt ve Tekstil Endüstrisi 6, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Endüstrisi 11, Atık Yönetimi 2 olmak üzere toplam 113 tesis Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik Hükümleri kapsamında değerlendirilmiştir. Kaynaklar -Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 113

G. ÇEVRE DENETİMLERİ VE İDARİ YAPTIRIM UYGULAMALARI G.1. Çevre Denetimleri Bu rapor kapsamında denetim faaliyetleri değerlendirilirken, gerçekleştirilen denetimler planlı (rutin) ve ani (plansız-rutin olmayan) denetimler olarak ikiye ayrılmıştır. Planlı denetimler, bir ya da çok yıllık bir program çerçevesinde il müdürlüğümüz tarafından haberli veya habersiz olarak gerçekleştirilen denetimlerdir. Plansız denetimler ise; a. izin yenileme prosedürünün bir parçası olarak, b. yeni izin alma prosedürünün bir parçası olarak, c. kaza ve olaylar sonrasında (yangın ve aniden ortaya çıkan kirlilikler gibi), d. mevzuata uygunsuzluğun fark edildiği durumlarda, e. Bakanlık ya da ÇŞİM tarafından gerek görülen durumlarda, f. ihbar veya şikâyet sonrasında ani olarak gerçekleşen ve herhangi bir programa bağlı kalınmaksızın ÇŞİM tarafından yapılan denetimlerdir. Çizelge G.1 -İlimizde 2012 Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Denetimler Birleşik Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü Derin Deniz Deşarjı ÇED İzin Toplam Planlı 15 - - - - - - - 40-55 denetimler Ani (plansız) - - 200 242 25 208 1 123 - - denetimler 799 Genel toplam 15 200 242 25 208 1 123-40 - 854 Planlı denetimler Birleşik; 15; 27% ÇED; 40; 73% Birleşik Hava Su Toprak Atık Kimya-sallar Gürültü Derin Deniz Deşarjı ÇED Grafik G.1 - İlimizde ÇŞİM Tarafından (2012) Yılında Gerçekleştirilen Planlı Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) - 114 -

Ani (Plansız) Denetimler 1; 0% 123; 16% 200; 25% 208; 26% 242; 30% 25; 3% Hava Su Toprak Atık Kimya-sallar Gürültü Grafik G.2 İlimizde ÇŞİM Tarafından (2012) Yılında Gerçekleştirilen Plansız Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) 55; 6% 799; 94% Planlı denetimler Ani (plansız) denetimler Grafik G.3 İlimizde ÇŞİM Tarafından 2012 Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) 123; 14% 1; 0% 0; 0% 40; 5% 0; 0% 200; 24% 15; 2% 208; 24% 242; 28% 25; 3% Birleşik Su Atık Hava Toprak Kimya-sallar Grafik G.4 İlimizde ÇŞİM Tarafından 2012Yılında Gerçekleştirilen Tüm Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) - 115 -

G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi Çizelge G.2 İlimizde 2012 Yılında ÇŞİM e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Şikayetler Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED TOPLAM Şikâyet sayısı 200 242 25 208 1 123 799 Denetimle sonuçlanan şikâyet sayısı Şikâyetleri denetimle sonuçlanma (%) 200 242 25 208 1 123 799 200 242 25 208 1 123 799 Şikâyet sayısı 1; 0% 123; 16% 200; 25% 208; 26% 242; 30% 25; 3% Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED Grafik G.5 İlimizde 2012 Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) G.3. İdari Yaptırımlar Çizelge G.3 İlimizde 2012 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Hava S u Toprak A t ı k Kimyasallar G ü r ü l t ü ÇED D i ğ e r TOPLAM Ceza Miktarı (TL) - 856,487.00 TL - 71,885.00 TL - 20,725.00 TL 402,266.00 TL 47,129.00 TL 1,327,314.00 TL Uygulanan Ceza Sayısı 23 2 4 13 1 43-116 -

47.129,00; 3% 0; 0% 20.725,0 0; 2% 0; 0% 71.885,00; 5% 0; 0% 402.266,00; 29% 856.487,00; 61% Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED Diğer Grafik G.6 İlimizde 2012 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para Cezalarının Konulara Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları İlimizde Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği yükümlülüğünü yerine getirmeden faaliyete geçen dört işletmeye faaliyet durdurma cezası, Çevre Kanunun 20. Maddesi gereğince uygulanmıştır. Bu tesisler turizm-konut ve tarım- gıda sektöründe faaliyet gösteren işletmelerdir. G.5. Sonuç ve Değerlendirme Doğal Kaynakların verimli ve etkin olarak kullanılması, çevresel değerlerin korunması izleme, denetim yoluyla sağlanabilir. Müdürlüğümüzce 854 çevre denetimi yapılmıştır. Bu denetimlerde yönetmeliklere aykırı faaliyet gösteren işletmelere toplam 1,327,314.00 TL, Çevre Kanunu kapsamında idari yaptırım tesis edilmiştir. Kaynaklar -Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü - 117 -

H. ÇEVRE EĞİTİMLERİ Çevre; Bir canlı organizmayı veya bir canlı topluluğu yaşamı süresince etkileyen her türlü biyotik ve abiyotik (sosyolojik, kültürel, tarihsel, iklimsel, fiziksel) öğelerin tümü olarak tanımlanmaktadır. İnsanlığın bilimde ve teknolojide büyük bir hızla ilerlemesi, 20. yy başlarında büyük bir övünçle sürüldüğü gibi Doğaya-doğal güçlere hakim olması ve onlardan yararlanmayı, yok etme ve tahrip etme düzeyine vardırması, ekosistemlerin kendisini onaramayacak düzeyde bozulmasına neden olmuştur. Yaşam standartlarında hızlı yükselmeye karşıt olarak çevre hızlı bir bozulma ve olumsuz değişimlere uğramıştır. Aşırı nüfus artışına paralel olarak doğal kaynaklar üzerindeki baskı artmış, beslenmek, giyinmek ve barınmak için tarımsal ve endüstriyel üretimin artması gerekmiş, rahat ve huzurlu yaşamın ön koşulu olan enerji üretimi ve tüketimi aşırı boyutlara varmıştır. Bütün bunların sonucu, dünyamız kendi doğal güçleri ile kendini yenilemeyecek boyutta çevre sorunlarıyla karşı karşıya kalmıştır. Ülkemizde genellikle nüfus artışı ile görülen sağlıksız kentleşme ve hızlı ekonomik gelişme süreci, istenmeyen ancak giderek boyutları büyüyen hava, toprak, su kirlenmeleri ile gürültü, erozyon vb. çevre sorunları yaratarak doğal dengenin bozulmasına yol açmıştır. Çevre sorunlarının özellikle son yıllarda çok hassas bir noktaya gelmesi bu konudaki tartışmaların daha ciddi ölçülerde yapılmasını zorlamış ve bu durum bilimsel yaklaşımların yaşama geçirilmesi arayışlarını güçlendirmiştir. Bununla birlikte kamuoyunda belli bir çevre bilincine ulaşılması, sorunların çözümleme sürecini hızlandırıcı bir faktör olarak kendini göstermiştir. Kısa vadede merkezi anlamda örgütlü çalışmalar ve bağlayıcı yatırımlarla çevre sorunlarının çözümü olanaklı görünmektedir. Bu durumda yapılması gereken uygulama, mümkün olduğunca insan ve doğa yaşamını yakından etkileyen türden sorunların, toplumsal düzeyde çözüme kavuşturulmasıdır. Doğal çevreye karşı uygulanan yıkımın azaltılması, denetlenmesi ve önlenmesi beraberinde pek çok yükümlülükler getirmiştir. Çevre koruma uygulamalarını teknik yönden tasarlayacak, yönlendirecek çalışma disiplinini yaratmak, bu disiplinde çalışacak insanları yetiştirmek, konuyla ilgili teknolojiyi geliştirmek, yetkili organları belirlemek, yasa yönetmelik ve benzeri yaptırımlar uygulamaya koymak, bu yükümlülüklerin en somut olanlarıdır. Gerçek olan nokta, sorunları çözecek olan teknik kadronun gerekliliğidir. Eğitilen kadrolar da toplumu eğitmekle birinci derecede sorumlu profesyonellerdir. Hızla artan çevre sorunlarının çözümünde ve çevrenin korunup iyileştirilmesinde çevre eğitiminin rolü belirleyicidir. Genel olarak eğitim, bireylerde davranış değişikliği oluşturma ve insanları geleceğe hazırlama işlevidir. Çevre eğitiminin insanın biyofiziki ve sosyal çevresi ile ilgili değerlerin, tutumların ve kavramların tanınması ve ayırt edilmesi diye tanımlanır. Çevre eğitimi insanın doğduğu andan başlayıp ölene kadar alması ve uygulaması gereken bir eğitim sürecidir ve şu çerçevede verilmesi uygundur. 1-Bilgilenme-Bilgilendirme 2-Bilinçlenme-Bilinçlendirme - 118 -

3-Kalıcı, duyarlı ve olumlu davranış değişikliği kazanma-kazandırma 4-Doğal, tarihi, kültürel ve estetik değerleri koruma 5-Doğayı tahrip etmeden ve yok etmeden kullanma 6-Kirlenen, tahrip olan çevreyi geri kazanma 7-Aktif katılımı sağlama ve sorunların çözümünde görev alma-görevlendirme Ülkemizde bugün çevre konusunda çıkan sorunların ana nedenlerinden biri, bilgi ve bilinçlenmede karşılaşılan eksikliklerdir. Eğitimin amacı; araştıran, geliştiren, bulduklarını sorgulayan, inceleyen ve bilimin önemini anlayan, kullanan, yorumlayan ve üstüne yeni bilgiler koyabilen insanı yetiştirmek olmalıdır. Yaygın çevre eğitimi, toplumun her kesimine yönelik olarak ve çevre ile etkileşimlerin yoğunluğuna göre yapılmalıdır. Çağın bilim ve teknolojisiyle donanmış insan gücü, çevrenin en önemli unsurudur. Eğitim çağımızın bilim ve teknolojik gelişmesini anlayacak, yenilerini üretebilecek şekilde insan gücü yetiştirmeyi sağlamalıdır. Çevre eğitimi sadece bilgi aktarımı şeklinde olmamalıdır. Davranışsal değişiklikleri de yaratmalıdır. Çevre eğitiminin temeli sevgi unsuruna oturtulmalı ve doğa sevgisi geliştirilmesi yoluyla çevre korumada her birey sevgi duyduğu çevre için mücadele etme yolunda yönlendirilmelidir. Eğitimin doğumdan başlayıp ölüme kadar olması gereken bir süreci kapsadığı düşünülürse, her yaştaki ve her meslekteki kişilere belli bir program dahilinde verilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Çevre eğitimi, sürekli ve dengeli kalkınma sistemi içerisinde yaşamın her aşamasında ve toplumun tüm katmanlarını içine alan bir boyutta ele alınmalıdır. Dengeli ve sürekli kalkınma, gelecek nesillerin sahip olacağı olanakları tehlikeye sokmadan bugünkü neslin gereksinimlerini karşılayan bir kalkınma biçimidir ve Kalkınmayı çevre değerlerini tahrip etmeden gerçekleştirme düşüncesi köklü bir alışkanlık haline getirilmelidir. Öncelikle insana çevre değerleri benimsetilmeli, çevre bilinci verilmelidir. Böylece çevre değerleri genel değer sistemi içine sokulabilir ve olumlu davranış değişikliği yaratılabilir. Bilinçlenme bireylerde çevre bilinci yaratılmasında aktif bir olgudur. Çevre eğitimide aynı biçimde aktif bir eğitim anlayışıyla ele alınmalı, aktif eğitimi gerçekleştirmek için yapacakları uygulamalarda kendi kendini eğiten taban örgütleri, gönüllü örgüt ve topluluklar desteklenmelidir. Çevre eğitiminin özünde sevgi ve benimseme olgusu yer almaktadır. Boyun eğme ve korkutma gibi olgulardan arındırılmalıdır. Çevre eğitiminin temeli kişisel sorumluluk eğitimine dayanmalıdır. Farklı eğitim düzeyindeki insanları eğitirken, hangi türden duyarlılıklara sahip olduklarının bilinmesi çevre eğitimine temel oluşturulmalıdır. Çevre eğitimi demokrasi eğitimidir. Bu nedenle toplumsal katılım sağlanmalıdır. Katılım sağlanabilmesi için bunun nasıl olabileceği ve karardan nasıl etkileneceği bilinci topluma verilmelidir. Kurum ve kuruluşlar bazında çevre örgütlerine gidilmeli, yönlendirici kurumlar arasında koordinasyon ve iletişim kurulmalı, bütün çalışmalarda geliştirme ve süreklilik ilkesi hakim olmalıdır. Çevre eğitimi bir eğitim programının uygulanması şeklinde olmalı, sürekli ve uygulamadan oluşan bir eğitim şeklinde olmalıdır. Koruma kavramının engelleyici değil, çağdaş ve topluma ileri götüren bir kavram olduğu bilinci verilmelidir. İl Müdürlüğümüz, kuruluşundan bu yana, 2872 sayılı Çevre Kanunu ve bu kanuna bağlı yönetmelikler çerçevesinde; Çevrenin korunması ve iyileştirilmesi, her türlü çevre kirliliğinin - 119 -

önlenmesi, İlin doğal bitki ve hayvan varlığı ile doğal zenginliklerinin korunması ve kamuoyunda çevre bilincinin oluşması için, çevre eğitim faaliyetlerinde bulunmak üzere çalışmalarını sürdürmektedir. Ülkemizde son yıllarda yoğun olarak görülen çevre sorunlarının temelinde, toplumun çevre ile ilgili hak ve sorumlulukları konusunda yeterli çevre bilinci ve duyarlılığının bulunmaması, çevre eğitim düzeyinin yetersiz kalması, yeterli sayıda uzman çevre eğiticilerinin bulunmaması, çevre bilincinin oluşturulmasında kitle iletişim araçlarının yeterli bir şekilde kullanılmaması, gelişmiş ülkelerin çevre eğitim programlarının ülkemize adaptasyonunun sağlanmaması, mevzuat karmaşasının eğitime yansıması, bu nedenle toplumsal katılımın sağlanamaması, kurum ve kuruluşlar bazında çevre örgütlenmesine gidilememesi, eğitim için gerekli finansmanın sağlanamaması, çevre eğitiminin sürekli ve uygulamalı görsel ve işitsel bir program şeklinde uygulanmaması sonucunda çevre bilinci oluşmamaktadır. İl Müdürlüğümüz çevre konusunda eğitim ve yayına ayrı bir önem vermektedir. Çünkü topluma çevre bilincinin verilmesi ve çevre sorunlarına karşı önlemlerin alınmasında eğitimin önemi büyüktür. Çevre konusunda bilinçlenmemiş ve eğitilmemiş bir toplum yaşadığı dünyayı kendinden sonra başkalarının kullanacağını düşünemez.çok genç nüfusa sahip olan ülkemizin, çevre eğitimi sayesinde yakın bir gelecekte yeterli çevre bilincine kavuşacağı, çevre kirliliğini önleme ve koruma konularında ileri bir düzeye geleceği mütaala edilmektedir. Çevre ve Orman Bakanlığı ile Milli Eğitim Bakanlıkları arasında 14.10.1999 tarihinde imzalanan işbirliği protokolu çerçevesinde; Ankara da yürütülen 2000 yılı Uygulamalı Çevre Eğitimi Pilot Projesi örnek alınarak, 2000-2001, 2001-2002 ve 2002-2003 öğretim yıllarında, Müdürlüğümüz ile İl Milli Eğitim Müdürlüğü ve Aydın Çevre Koruma Vakfı Müdürlüğü koordinasyonunda, İlimizde belirlenen pilot ilköğretim okullarında öğretmen ve öğrencilerde çevrenin korunması, çevre kirliliğinin önlenmesi ve çevre bilincinin geliştirilmesi amacıyla çeşitli eğitim çalışmaları yapılarak Uygulamalı Çevre Eğitim Projesi başarıyla uygulanmıştır. 16-22 Eylül tarihleri arasında Avrupa Birliği aday ve üye ülkelerinin ortaklaşa organize etmekte olduğu Avrupa Hareketlilik Haftası nın ülkemizde de değişik etkinliklerle, ses getirecek şekilde kutlanması konusu ile ilgili olarak; Çevreye duyarlı yeni bir kent kültürü oluşturulması, sürdürülebilir ulaşım modelleri ve getirilerinin halka mal edilmesi göz önünde bulundurularak hafta kapsamında, İlimizde Valiliğimiz (İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü) koordinasyonunda kutlama programı hazırlanmıştır. Daha temiz daha sağlıklı bir kent özlemi dile getirilerek, öğrencilere; Yok olan yeşil alanlar, çevre koşullarının çocukların psikolojileri üzerindeki etkileri, yaşanılan çevrenin korunması, çevreyi kirletenlerin uyarılması, doğal kaynaklarımızın sınırlı olduğu ve iyi kullanılması gerektiği, bilinçli suenerji kullanımı, su kaynaklarının korunması-kirliliğin önlenmesi, atıklar-atıkların geri kazanımı ve bilinçli tüketim-alışveriş, gürültü kirliliği ve gürültü kirliliği ile mücadele- alınacak basit önlemler, doğada yaşayan hayvan ve bitki türlerinin korunması ve zarar verilmemesi, nesli tehlike altında olan yabani hayvan ve bitki türleri, yeşil alanların çoğaltılması, toprak ve orman kaynaklarının korunması, erozyon ile mücadele, tarihi ve kültürel varlıklarımızın korunması, hava kirliliği ve önlenmesi, günlük yaşamda çevre, çevre bilinci ile yapılan alışveriş gibi konularda bilgi aktarılmış ve mesajlar verilmiştir. Ayrıca çeşitli etkinlikler düzenlenerek, bisikletin yer ve enerjiden tasarruf sağladığı, ne gürültüye ne de hava kirliliğine neden olduğu, sürdürülebilir ulaşıma ve kamu - 120 -

refahına katkıda bulunduğu, etkin ve sağlıklı olduğu gibi konularda kamuoyunun dikkati çekilerek, etkinliğe katılan tüm kentlerde olduğu gibi gün boyunca, ilimizde yaşayan insanların bisiklet kullanımı için motive olmaları konusunda çalışmalar yapılmıştır. - 121 -

I. İL BAZINDA ÇEVRESEL GÖSTERGELER 1.GENEL 1.1.Nüfus NÜFUS 1.1.1.Nüfus artış hızı TANIM: 2011 Yılında Türkiye nin yıllık nüfus artış hızı 13,5 olarak gerçekleşmiştir. Yıllar içerisinde TR32 Bölgesi yıllık nüfus artış hızı değerleri büyük farklılıklar sergilemiştir. 2008 yılında 20,51 olan yıllık nüfus artış hızı 2009 yılında 12,3, 2010 yılında 11,5, 2011 yılında ise 14,7 olmuştur. 2008 yılındaki yüksek artış hızının sebebi Muğla ve Aydın illerinin aldığı yoğun göçe bağlı gerçekleşen yüksek nüfus artışıdır. TÜİK ADNKS verilerine göre 2008 yılında Muğla ili yıllık nüfus artış hızı 32,45, Aydın ilinde ise 19,38 olarak gerçekleşmiştir. TR32 Bölgesi ortalaması Türkiye ortalaması ile karşılaştırıldığında aynı seviyelerde nüfus artış hızı değerleri aldıkları görülmektedir. Ancak özellikle Muğla ili yıllara göre farklılıklar göstermekle birlikte genelde yüksek değerler almaktadır. Bu durumun sebebi doğal nüfus artışının yanı sıra göçle gelen nüfusun ortaya çıkardığı nüfus artışıdır. TR32 Bölgesi illeri nüfus yoğunlukları incelendiğinde, dikkat çeken ilk nokta, Aydın ilinin nüfus yoğunluğunun yüksekliğidir. Türkiye ortalaması ve TR32 Bölgesi ortalamasının çok üzerinde bir değer alan Aydın ilinde nüfus yoğunluğunun yıllar içinde artış göstermeye devam ettiği dikkat çekmektedir. 2007 de 121 olan Aydın ili nüfus yoğunluğu 2012 yılına gelindiğinde 128 e yükselmiştir (Çizelge.1). Bununla birlikte Aydın ili 81 il arasında en fazla nüfus yoğunluğuna sahip 17. İldir. Çizelge.1- Türkiye, TR32 Bölgesi, Aydın, Denizli, Muğla illeri nüfus yoğunluğu (Geka, 2012) Kaynak: TUİK, Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Aydın ilinin 2012 yılı sonu itibarı ile açıklanan Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre nüfusu 1 006 541 kişidir. İl ve ilçe merkez nüfusunun toplam nüfusa oranı % 60,8'dir. Nüfusun 611 846 kişisi il ve ilçe merkezlerinde yaşarken, 394 695 kişisi bucak ve köylerde yaşamaktadır. İl merkezi nüfusu 195 951'dir. Aydın ilinde genç nüfusun ağırlığı dikkat çekicidir. 2012 yılında il nüfusunun % 35'i 25 yaşın altındadır. 25-65 yaş arası nüfus toplam nüfusun % 54'ünü, 65 yaş üstü nüfus toplam nüfusun % 11'ini oluşturmaktadır. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre ilin 128 kişi olan nüfus yoğunluğu, 98 olan ülke nüfus yoğunluğunun üzerindedir. 2012 yılında Aydın ilinin yıllık nüfus artış hızı %o 7,36'dır. Aynı yılda 6 yaş üzeri nüfus için okuryazarlık oranı % 97,2'dir. Aydın'da 17 İlçe, 53 belediye, 490 köy bulunmaktadır. Nüfus bakımından en büyük ilçeleri sırasıyla Nazilli, Söke, Kuşadası, Didim ve Çine'dir. Nüfus bakımından en küçük ilçesi ise Kapruzlu dur. Aydın'ın yüzölçümü bakımından en büyük ilçesi Söke, en küçük ilçesi Buharkent'tir. - 122 -

Durum ve eğilimler; İlin ülke nüfusu içerisindeki payı 1927 yılında 1.55 iken, yıllar içerisinde iniş ve çıkışlar göstererek 1955 yılı Nüfus Sayımına göre en yüksek değeri olan %1.72 düzeyine çıkmıştır. 1955-1980 döneminde il nüfusunun Türkiye nüfusu içindeki payı devamlı olarak düşüş gösterirken, 1985 döneminde az miktarda bir artış göstermiş, kalan iki dönemde düşüşüne devam etmiştir. Yıllık nüfus artış hızları açısından bakıldığında Aydın ili nüfus artış hızının, 1935 yılında Türkiye genel nüfus artışının üstünde olduğu, 1950 yılına kadar olan dönemlerde ise altında kaldığı görülmektedir. 1950-1955 dönemlerinde il nüfus artışı Türkiye'nin oldukça üzerinde olmuş, 1960-1980 dönemlerinde tekrar bir düşüş göstermiştir. 1997'ye kadar olan dönemlerde ise il nüfus artış hızı Türkiye nüfus artış hızına paralel bir seyir izlemiştir. Ülke 1927 nüfusu 100 kabul edildiğinde, 1997 yılında Türkiye nüfusu 461 olurken, Aydın ili nüfusu 1927 yılında 100 iken, 1997 yılında 425 olmuştur. Ülke ve Aydın ili 1950 nüfusu 100 kabul edildiğinde ise, 1997 yılında Türkiye nüfusu 193 olurken, Aydın ili nüfusu 168 olmuştur. Veri formatı Yıllar 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2001 2002 2003 Nüfus (Milyon Kişi) 824.816 - - - - 950.757 - - - Nüfus Artış Hızı (%) 33,6 - - - - 29,1 - - - Yıllar 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Nüfus (Milyon Kişi) - - - 946.971 965.500 979.155 989.862 999.111 1.006,541 Nüfus Artış Hızı (%) - - - 19,4 14,0 10,9 9,4 7,4 14,2 Değerlendirme ve Sonuçlar İl nüfusunun yerleşim bölgelerine göre dağılımı, sayım yıllarına göre incelendiğinde ise, 1935 yılında şehir nüfusunun toplam nüfus içindeki payının %19; köy nüfusunun ise %81 olduğu dikkati çekmektedir. Aynı yıl içerisinde Türkiye nüfusunun %76,5 i kırsal kesimde yaşarken, %23,5 i şehir merkezinde yaşadığı görülmektedir. 1950 yılından sonra özellikle sanayileşmeyle birlikte Türkiye genelinde köyden kente göç miktarında önemli artışlar meydana gelirken, Aydın ili kent nüfusunda önemli artışlar yaşanmamıştır. Nitekim 1997 yılı Nüfus Tespitine göre Türkiye nüfusunun %65'i şehirlerde, %35'i köylerde yaşamaktadır. Aynı yıl içerisinde Aydın ili nüfusuna baktığımızda, il nüfusunun %51,7 sinin kentlerde, %48,3 ünün ise kırsal kesimlerde yaşadığı dikkati çekmektedir. NÜFUS 1.1.2.Kentsel nüfus TANIM: Belirli bir tarihte kentsel alan olarak tanımlanmış 20.001 ve üzeri nüfusa sahip yerleşim yerlerinde yaşayan nüfusun toplam nüfus içindeki oranıdır. Kaynak: TUİK, Aydın Ticaret Borsası, Ege Ekonomiyi Geliştirme Vakfı (http://www.egev. org/ilraporlari/aydin.pdf) Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: 1990-2012 dönemi yıllık (1927, 1950 ve 1980 yılları da olacak şekilde) kırsal ve kentsel nüfus oranı (%),Türkiye geneli oranlarıyla karşılaştırılması - 123 -

Durum ve eğilimler: Veri formatı YILLAR TÜRKİYE AYDIN ŞEHİRLER KÖYLER ŞEHİRLER KÖYLER 1935 23.5 76.5 19.0 81.0 1940 24.4 75.6 20.2 79.8 1945 24.9 75.1 21.0 79.0 1950 25.0 75.0 23.6 76.4 1955 28.8 71.2 26.2 73.8 1960 31.9 68.1 30.3 69.7 1965 34.4 65.6 31.6 68.4 1970 38.5 61.5 33.0 67.0 1975 41.8 58.2 35.1 64.9 1980 43.9 56.1 37.6 62.4 1985 53.0 47.0 40.6 59.4 1990 59.0 41.0 46.6 53.4 1997 65.0 35.0 51.7 48.3 Değerlendirme ve Sonuçlar: Aydın İlinin merkez ilçe dâhil 17 ilçesi bulunmaktadır. Aydın İli İlçe nüfusları incelendiğinde, ilin nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu ilçeler sırasıyla Merkez (259.786), Nazilli (147.668), Söke (115.586) ve Kuşadası (90.652) olduğu görülmektedir. Nüfusun en az olduğu ilçeler ise sırasıyla Karpuzlu (11.817), Buharkent (12.454), Yenipazar (13.398), Karacasu (19.936), Sultanhisar (21.235) ilçeleridir. Nazilli ve Söke ilçeleri merkezden sonra en büyük nüfusa sahip ilçeler olduğundan bu ilçelerin ekonomik etkinlikleri de oldukça yüksektir. Ayrıca ilimizin yüzölçümü bakımından en büyük olan ilçesi Söke iken en küçük olan ilçesi de Buharkent tir. 1927 yılında Aydın ilinde %19,5 olan şehirde yaşayan nüfusun payı 1935 yılından sonra sürekli bir artış göstererek, 2007 yılında % 56 ya ulaşmıştır. 1935 yılında Aydın İlindeki nüfusun % 87,1 i bu İl de doğmuştur. 1935-1950 yılları arasında önemli bir değişim göstermeyen Aydın ilinde doğanların oranı 1950-1975 döneminde artış ve azalışlar, 1975 yılından sonra ise sürekli bir azalma göstermiştir. 2000 yılında Aydın nüfusunun % 69,2 si bu ilde doğan kişilerden oluşmaktadır. Son 73 yılda Türkiye nin nüfusu yaklaşık beş kat artış göstermiştir. Aynı dönemde, Aydın ilinin nüfusu yaklaşık 4,5 kat artış göstermiş ve 2007 yılında 946.971 e yükselmiştir. İl de 2000 yılına kadar köy nüfusu fazla iken, ilk kez 2000 yılında şehir nüfusu köy nüfusundan fazla olmuştur. Aydın İlinin toplam nüfusu 946.971 kişi olup, İl nüfusunun % 57 si (171000 kişi) kentlerde, % 43 ü (34 213 kişi) köylerde yaşamaktadır (Tablo ). Kilometre kareye düşen kişi sayısı 121 dir. 2000 yılı Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre İlin iktisaden faal nüfusu (işgücü) 476 233 kişidir. Bunun 449 981 kişisi iktisaden çalışan nüfus (istihdam) oluşturmakta, 26 252 kişide işsiz olarak görülmekte olup, işsizlik oranı %5,5 dir. Aktif nüfusun % 28'i tarım sektöründe, % 8'i devlet hizmetlerinde, % 9'u imalat sanayinde, % 30'u toptan ve perakende ticaret, % 12'si inşaat sektöründe ve geri kalan % 13'ü ise diğer işlerde çalışmaktadır. Aydın ilinde, çalışma çağındaki nüfus olarak kabul edilen 12 ve daha yukarı yaştaki nüfus, toplam nüfustan daha hızlı artmaktadır. İşgücündeki nüfusun artış hızı ise 12 ve daha yukarı yaştaki nüfustan daha düşüktür. 1980 2000 döneminde 12 ve daha yukarı yaştaki nüfusun yıllık artış hızı %o22.3 iken, işgücündeki nüfusun yıllık artış hızı % 019.6 olarak gerçekleşmiştir. Aydın ilinde işgücüne katılma oranı 1980 2000 döneminde azalma eğilimi göstermiştir. Erkek nüfusun işgücüne katılma oranı, kadın nüfusun işgücüne katılma oranından daha yüksektir. Ancak her iki cinsiyetin işgücüne katılma oranındaki fark, son 10 yılda azalma eğilimi göstermiştir. İlin toplam şehirleşme oranı % 61 civarındayken bu oran ilçelere göre farklılıklar sergilemektedir. Örneğin Merkez (% 75), Didim (% 80), Kuşadası (% 77), Nazilli (% 75) ilçelerinde şehirleşme oranı % 70 in üzerinde değerler alırken Karpuzlu (% 17,5), Koçarlı (% 25), Kuyucak (% 27), Bozdoğan (% 29) ilçelerinde % 30 un altında kalmaktadır. Ülkemizde 1990 yılında %51,32 olan kentsel nüfus oranı 2000 yılında %59,25 e yükselmiştir. Hızlı kentleşme ile birlikte sosyal, ekonomik, demografik ve çevresel sorunlar ortaya çıkmıştır. Plansız kentleşme ve gecekondulaşma ile hizmet sunumu bakımından sorunlu kentler oluşmuş ve çevre sorunları hızla büyümüştür. Ülkemizde artan kentsel - 124 -

nüfus oranına paralel olarak kentlerde yaşanan çevre sorunlarının da artması olasılığı vardır. 1927 yılında Aydın ilinde %19,5 olan şehirde yaşayan nüfusun payı 1935 yılından sonra sürekli bir artış göstererek, 2000 yılında % 51,9 a ulaşmıştır. Son 73 yılda Türkiye nin nüfusu yaklaşık beş kat artış göstermiştir. Aynı dönemde, Aydın ilinin nüfusu yaklaşık 4,5 kat artış göstermiş ve 2000 yılında 950.757 ye yükselmiştir. İl de 2000 yılına kadar köy nüfusu fazla iken, ilk kez 2000 yılında şehir nüfusu köy nüfusundan fazla olmuştur. Aydın İlinin toplam nüfusu 950 757 kişi olup, İl nüfusunun % 52 si (493 114 kişi) kentlerde, % 48 i (457 643 kişi) köylerde yaşamaktadır (Tablo ). Nüfus artış hızı binde 14,2 kilometre kareye düşen kişi sayısı 121 dir. 2000 yılı Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre İlin iktisaden faal nüfusu (işgücü) 476 233 kişidir. Bunun 449 981 kişisi iktisaden çalışan nüfus (istihdam) oluşturmakta, 26 252 kişide işsiz olarak görülmekte olup, işsizlik oranı %5,5 dir. Aktif nüfusun % 28'i tarım sektöründe, % 8'i devlet hizmetlerinde, % 9'u imalat sanayiinde, % 30'u toptan ve perakende ticaret, % 12'si inşaat sektöründe ve geri kalan % 13'ü ise diğer işlerde çalışmaktadır. Aydın ilinde, çalışma çağındaki nüfus olarak kabul edilen 12 ve daha yukarı yaştaki nüfus, toplam nüfustan daha hızlı artmaktadır. İşgücündeki nüfusun artış hızı ise 12 ve daha yukarı yaştaki nüfustan daha düşüktür. 1980-2000 döneminde 12 ve daha yukarı yaştaki nüfusun yıllık artış hızı %o22.3 iken, işgücündeki nüfusun yıllık artış hızı %o19.6 olarak gerçekleşmiştir. Aydın ilinde işgücüne katılma oranı 1980-2000 döneminde azalma eğilimi göstermiştir. Erkek nüfusun işgücüne katılma oranı, kadın nüfusun işgücüne katılma oranından daha yüksektir. Ancak her iki cinsiyetin işgücüne katılma oranındaki fark, son 10 yılda azalma eğilimi göstermiştir. 1935 yılında Aydın İlindeki nüfusun % 87,1 i bu İl de doğmuştur. 1935-1950 yılları arasında önemli bir değişim göstermeyen Aydın ilinde doğanların oranı 1950-1975 döneminde artış ve azalışlar, 1975 yılından sonra ise sürekli bir azalma göstermiştir. 2000 yılında Aydın nüfusunun % 69,2 si bu ilde doğan kişilerden oluşmaktadır. Bu tespitten yola çıkarak ve DİE verileri de göz önüne alındığında Aydın % 30,8 lik bir göç almış bulunmaktadır. Göç alınan illerin başında 26 bin nüfusla Denizli, 24 bin nüfusla Şanlıurfa, 21 bin nüfusla İzmir, 13 bin nüfusla Ağrı, 11 bin nüfusla Diyarbakır, 8 bin nüfusla Bitlis, 8 bin nüfusla Erzurum, 7 bin nüfusla Muş ve değişik sayılarla diğer iller gelmektedir. Son 80 yılda Türkiye nin nüfusu (71.517.100 kişi) yaklaşık beş kat artış göstermiştir. Aynı dönemde, Aydın ilinin nüfusu yaklaşık 4,5 kat artış göstermiş ve 2008 yılı sonu itibarı ile açıklanan adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre İlimizin nüfusu 965.500 kişidir.il nüfusunun ülke genelinde olduğu gibi % 50 si erkek (482.434 kişi) % 50 si kadın (483.066 kişi) dır. Aydın ilinde en düşük yıllık nüfus artış hızı %o8.8 ile 1940-1945 dönemindedir. En yüksek yıllık artış hızı ise %o42.2 ile 1950-1955 döneminde gerçekleşmiştir. 1990-2002 döneminde ise ilin nüfus artış hızı %o 14.2 dir. 1927-2002 döneminde Aydın İlinin nüfusu sürekli artış göstermiş iken 2002-2008 döneminde bu artış oranın oldukça azaldığını hatta durma noktasına geldiğini söyleyebiliriz. (2002 nüfusu 950 757 kişi, 2008 yılı ADNKS. Sonuçları 965.500 kişi). Sonuçlarına göre ülke nüfusunun % 75 i şehirlerde yaşamaktayken ilimiz nüfusunun nüfusun % 58 i (556.700 kişi) şehirlerde, %42 si ise (408.800 kişi ) kırsal kesimde yaşamaktadır. Ülkemizde kilometrekareye düşen kişi sayısı 93 iken, ilimizde bu rakam 123 dür. 1.2.Sanayi SANAYİ 1.2.1.Sanayi Bölgeleri TANIM: İlimizin sanayi yapısı; tarım bölgesi olması sebebiyle tarıma dayalı işlenmiş ürünler(tekstil), kimyevi maddeler ve mamulleri(selüloz), bitkisel ürünler (zeytin, zeytinyağı, tütün, yaş sebze ve meyve, vb.) ve sanayi mamullerinden (otomotiv endüstrisi, makine ve makine ekipmanları) oluşmaktadır. Organize Sanayi Bölgeleri tamamlandıkça İlimiz Sanayinin yapısı da sektörler yönünden değişik bir yapıya kavuşmaktadır. İlimizde faaliyet halinde olan 4 adet Organize Sanayi Bölgesi mevcut olup, bunlar Aydın I. (Umurlu) Organize Sanayi Bölgesi, Aydın II. (ASTİM) Organize Sanayi Bölgesi, Nazilli Organize Sanayi Bölgesi ve Ortaklar Organize Sanayi Bölgesidir. Ayrıca gerçekleştirme çalışmaları devam eden Söke Organize Sanayi Bölgesi, Çine Organize Sanayi Bölgesi, Buharkent Organize Sanayi Bölgesi ile Çine (Akçaova) Tarıma Dayalı İhtisas Organize Sanayi Bölgesi olmak üzere dört adet organize sanayi bölgesi projesi bulunmaktadır. 2011 yılı itibariyle Aydın I., Astim, Nazilli, Ortaklar Organize Sanayi - 125 -

Bölgelerinde bulunan toplam fabrika sayısı 138 adet olup istihdam edilen toplam personel sayısı 5988 kişidir. Tüm Organize Sanayi Bölgelerinin kendi yönetim birimleri mevcuttur. Kayıtlara göre sanayi işletmelerinin, başta İstanbul (%31) olmak üzere, Bursa (% 8), Ankara(% 7), İzmir (% 5), Konya (% 4), Gaziantep (% 3), Denizli(% 3), Kocaeli (% 2), Adana (% 2), Tekirdağ (% 2), Kayseri (% 2), Mersin (% 2) olmak üzere, toplam % 71 i, on iki ilimizdedir Bölgelere göre bir değerlendirme yaptığımızda, sanayi işletmelerinin % 48 Marmara Bölgesinde, %17 İç Anadolu Bölgesinde, % 14 Ege Bölgesinde, % 8 Akdeniz Bölgesinde, %6 Karadeniz Bölgesinde, % 5 Güneydoğu Anadolu Bölgesinde, % 2 Doğu Anadolu Bölgesinde olduğu görülmektedir. Aydın ilinde sanayi işletmesi 711 dir. Toplam sanayi işletmesi içinde % 1 lik bir oran ile sanayisi gelişmiş illerimiz arasında yer almaktadır. Ege Bölgesindeki İllerin sanayisine göre bir değerlendirilmesi yapıldığında, İzmir İli % 37 lik bir oran ile bölge illeri arasında birinci sırada yer almaktadır. İzmir i sırasıyla %18 ile Denizli, % 11 ile Manisa, % 9 ile Uşak, % 7 ile Afyonkarahisar, %7 ile Aydın, %6 ile Muğla, %5 ile Kütahya, takip etmektedir. Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, Güne Ege Kalkınma Ajansı, İl Sanayi Odası Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Aydın İlinde Sanayi İşletmelerinin Sektörel Dağılımı: AYDIN İlinde bulunan sanayi işletmelerinin sektörel dağılımına baktığımızda, % 43 ile Gıda Ürünleri İmalatı, % 9 ile Diğer Madencilik ve Taşocakçılılığı imalatının ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir. Bunları sırasıyla aşağıdaki sektörler takip etmektedir. % 8 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı % 6 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı % 5 Tekstil Ürünleri İmalatı, % 3 Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (Mobilya hariç), % 3 Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerin İmalatı, % 2 Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (Makine teçhizatı hariç) % 2 İçecek İmalatı % 2 Elektrikli Teçhizat İmalatı, % 2 Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı % 2 Kauçuk ve plastik ürünleri imalatı, % 1 Giyim eşyası imalatı; kürkün işlenmesi ve boyanması % 1 Motorlu kara taşıtışların bakım ve onarımı, % 1 Ana Metal Sanayi % 1 Mobilya İmalatı, % 1 Elektrik gaz buhar ve haval. sis.üret.ve dağıtımı % 1 Kağıt ve Kağıt Ürünlerinin İmalatı % 1 Deri ve ilgili ürünlerin imalatı, % 1 Kömür ve Linyit Çıkartması % 1 Diğer Ulaşım Araçlarının İmalatı % 4 Diğer (LPG dolum sınai gaz dolum, Madeni yağ geri kazanım kullanılmış yemek ve sıvı, Metal cevherleri madenciliği,) Aydın İlindeki Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Siteleri İle İlgili Özet Bilgiler A) Organize Sanayi Bölgeleri: a) Tamamlanan Organize Sanayi Bölgeleri:64 Aydın Organize Sanayi Bölgesi : (Sicil No: 51) -95 hektar büyüklüğündedir. -1996 yılında tamamlanmıştır. - 126 -

-Bölgedeki; 67 adet sanayi parselinin tamamı tahsis edilmiştir. Tahsis edilen parsellerin; 45 adedi üretim, 6 adedi inşaat, 16 adedi proje aşamasındadır. -Üretime geçen parsellerde yaklaşık 2.120 kişi istihdam edilmektedir. -Ağırlıklı sektör grubu; gıda, dokuma ve demir-çelik sanayidir. b) Yatırım Programında Yer Almayan Osb Projeleri Söke Organize Sanayi Bölgesi : (Sicil No: 40) -185 hektar büyüklüğündedir. -Bölgede 89 adet sanayi parseli bulunmaktadır. -Altyapı keşif ve uygulama proje aşamasındadır. Nazilli Organize Sanayi Bölgesi : (Sicil No: 64) -126 hektar büyüklüğündedir. -Bölgedeki; 46 adet sanayi parselinin tamamı tahsis edilmiştir. Tahsis edilen parsellerin; 8 adedi inşaat, 38 adedi proje aşamasındadır. Aydın-ASTİM Organize Sanayi Bölgesi : (Sicil No: 56) -524 hektar büyüklüğündedir. -Bölgedeki; 156 adet sanayi parselinin 109 adedi tahsis edilmiştir. Tahsis edilen parsellerin; 94 adedi üretim, 5 adedi inşaat, 10 adedi proje aşamasındadır. 47 adet parsel tahsis edilmemiştir. -Üretime geçen parsellerde yaklaşık 3.500 kişi istihdam edilmektedir. -Ağırlıklı sektör grubu; gıda, tarım aletleri ve elektrik makineleri sanayidir. Ortaklar Organize Sanayi Bölgesi : (Sicil No: 71) -122 hektar büyüklüğündedir. -Bölgedeki; 38 adet sanayi parselinin 22 adedi tahsis edilmiştir. Tahsis edilen parsellerin; 4 adedi üretim, 4 adedi inşaat, 14 adedi proje aşamasındadır. 16 adet parsel tahsis edilmemiştir. -Üretime geçen parsellerde yaklaşık 30 kişi istihdam edilmektedir. Çine Organize Sanayi Bölgesi: (Sicil No:214) -221 hektar büyüklüğündedir. -Bölgede 53 adet parsel bulunmaktadır. -Altyapı proje aşamasındadır. Köşk (Ege ) Sera Organize Sanayi Bölgesi: -07.12.1999 tarihinde Yer Seçimi Komisyonunca 400 hektarlık alan incelenmiştir. İncelenen bu alanda Sera Organize Sanayi Bölgesinin kurulmasına yönelik çalışmalar sürmektedir. Buharkent Organize Sanayi Bölgesi: (Sicil no: 200) -84 hektar büyüklüğündedir. -Bölgede 56 adet sanayi parseli bulunmaktadır. Aydın Organize Sanayi Bölgesi (Umurlu I ve II nolu İlave Alanlar) : (Sicil No: 51) -25.08.2005 tarihinde yer seçimi komisyonunca 16 hektarlık alan incelenmiştir. Çine Organize Sanayi Bölgesi(ilave alan): (Sicil No:214) -09.02.2011 tarihli ve 1204-09 sayılı yazımızla 54 ha büyüklüğündeki alanın yer seçiminin uygun görüldüğü bildirilmiştir. B) KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİ: TAMAMLANAN KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİ: - 127 -

Aydın ilinde 1.525 işyerlik 9 adet Küçük Sanayi Sitesi hizmete sunulmuştur. Bu projeler için Bakanlığımızca kullandırılan kredi 2010 yılı fiyatlarıyla 32.156.840.-TL ye karşılık gelmektedir. Durum ve eğilimler: İlimizde tarımsal üretim potansiyeli uygun iklim ve toprak özellikleri nedeniyle oldukça iyidir. Yılda üç ürün alınabilmekte olup ürün deseni de oldukça geniştir. Bu üretim kapasitesi ve çeşitliliği nedeniyle tarımsal sanayi gelişmiş olsa da yeterli değildir. Özellikle tarımsal ürünleri yüksek katma değerli ürüne dönüştürecek sanayi işletmeleri için önemli yatırım fırsatları bulunmaktadır. Bu açıdan bakıldığında ilimizde tarımsal sanayinin zamanla daha işlerlik kazanacağı tahmin edilmektedir. Değerlendirme ve Sonuçlar: - Çine-Aydın ile Çine-Bodrum-Güllük limanı arasındaki demiryolunun bir an önce yapılması Çine madenlerinin (Feldispat ve Kuvars) ihracatı bakımından önemlidir. Ayrıca ilde aktif olarak çalışan iki organize sanayi bölgesinin yanından demiryolu geçmesine rağmen herhangi bir yükleme istasyonu bulunmaması taşıma maliyetlerini artırmaktadır. Yükleme istasyonlarının yapılması hem trafiği rahatlatacak hem de taşıma maliyetlerini düşürecektir. - Dünyanın klasik enerji kaynaklarının kısıtlı oluşuna rağmen, nüfus ve sanayileşmedeki artışın bir sonucu olarak enerjiye olan talep de sürekli artmaktadır. Bu anlayışla sanayi, tarım ve turizm sektöründe kullanılmak üzere jeotermal ve rüzgâr enerjisi gibi alternatif enerji kaynakları değerlendirmeye alınmalıdır. - Tarıma Dayalı Organize İhtisas Sanayi Bölgeleri kurulmalı, bu konuda Aydın da Odaların oluşturduğu Tarıma Dayalı İhtisas Organize Sanayi Müteşebbis Heyetine, istimlâk edilecek olan hazine arazilerinin bedelsiz, genişleme bölgesindeki şahıs arazilerinin ise emlak beyan değeri üzerinden devrinin sağlanması ve Ankara daki işlemlerin çabuklaştırılması yönünde yardımcı olunmalıdır. - Bu gün mesleki teknik eğitim kurumlarının programı tarımın, sanayinin, ticaretin ve hizmet sektörünün ihtiyaçlarını karşılamaktan uzaktır. Mesleki teknik eğitimin il ve ülkemiz ihtiyaçlarını karşılayacak ve ara eleman yetiştirecek şekilde yeniden dizayn edilmesi gerekmektedir. - 128 -

SANAYİ 1.2.2. Madencilik TANIM: Ege bölgesinin tarım ve turizm bakımından önemli illerinden biri olan Aydın ili, madenciliğin de yoğun olarak yapıldığı illerden biridir. Metalik madenler bakımından altın, bakır, kurşun, çinko, cıva ve demir oluşumları bulunmaktadır. Koçarlı Satılar altın sahasında 1 gr/ton tenörlü 5.630 ton görünür+ muhtemel rezerv mevcuttur. Bakır, kurşun, çinko cevherleşmelerine il merkezinde, Söke, Çine ve Koçarlı ilçelerinde rastlanmakta olup, düşük tenörlü küçük boyutlu zuhurlar olduğundan, ekonomik değildir. Bozdoğan Altıntaş sahasında % 2 zinober tenörlü 52.500 ton rezervli bir yatak olup işletilmemektedir. Ayrıca Nazilli ve Germekcik ilçelerinde küçük civa zuhurları vardır. Söke-Koçarlı-Salhane sahasında ortalama % 44.51 Fe tenörü tespit edilmiştir. Ayrıca yatakta %54.46 ya kadar varan % Fe değerleri de tespit edilmiştir. Yatağın ortalama silis içeriği ise % 28 dir. Buna göre, yatakta 119.000 ton yüksek tenörlü ve 360.000 ton düşük tenör ve yüksek silisli cevher tespit edilmiştir. Söke-Çavdar demir zuhurunda ise ortalama % 42.62 Fe ve %22.05 Si tenörlü 13.500.000 ton görünür+mümkün rezerv bulunmaktadır. Yüksek silis, düşük tenör ve kısmen kükürt değerlerinin yüksek oluşu nedeniyle bu yatak işletilmemektedir. Metalik maden yataklarının yanı sıra endüstriyel hammaddeler yönünden de zengin yataklar mevcuttur. Bunlardan barit, diyatomit, grafit ve kuvars gibi endüstriyel hammaddeler yanında seramik sanayinin olmazsa olmazı olan feldispat yataklarından üretilen madenler dünya pazarına ihraç edilmektedir. Çine-Yeniköy-Ozanbelenin'de düşük tenörlü bir barit zuhuru mevcuttur. Karacasu Dedeler köyünde iyi kaliteli % 90 SiO2 ve % 2 Al2O3 içeriği olan diyatomit yatağında zaman zaman işletme yapılmaktadır. Bozdoğan Beyler Mahallesinde düşük tenörlü 6.000 ton görünür rezerve sahip grafit zuhuru bulunmaktadır. Seramik hammaddelerinden birisi olan kuvars, Bozdoğan Söke Çine ilçeleri sınırları dahilinde olup % 96.21 SiO2 ve %1.2 Fe2O3 ortalama tenörlü 9.663.100 ton kuvars mevcuttur. Karasu Dandolos sahasında % 4 5 S tenörlü, 51.800 ton görünür+muhtemel kükürt rezervine sahip yatak düşük tenörlü olması nedeniyle işletilememektedir. Mermer açısından Karacasu ilçesi önemli potansiyellere sahiptir. İlçede Geyre, Tepecik, Hangediği ve Nargedik sahalarında toplam 30 milyon m3 potansiyel mermer rezervi tespit edilmiştir. Bu sahalarda özel sektör tarafından işletme yapılmaktadır. Mika yönünden ise Germencik Dağyeri sahası iyi kaliteli olup rezervi belirlenmemiştir ve herhangi bir işletme mevcut değildir. Bozdoğan Gerzile'de orta kaliteli 200.000 ton görünür rezerve sahip talk mevcuttur. Koçarlı Çavdar Küçükçavdar sahasında %0.0425 U3O8 (autinit) tenörlü 208.942 ton görünür, Çavdar- Arapsu sahasında %0.02-0.03 (autinit ve torbernit) tenörlü 10.784 ton, % 0.03 den büyük tenörlü 19.508 ton muhtemel uranyum rezervi tespit edilmiştir. Çavdar Demirtepe sahasında, % 0.0234 0.0956 (autinit, bassetit, uranopilit) kalitesinde, %0.0234 tenörlü 263.343 ton U3O8, % 0.0956 tenörlü 1.456.687 ton U3O8 olmak üzere 1.728.207 ton görünür+muhtemel uranyum rezervi mevcuttur. Kisir Osmankuyu sahasında ise % 0.02-0.03 U3O8 uraninit, gümmit, uranotil, torbernit, autinit, meta autinit, meta torbernit, fosforanilit minerali belirlenmiş olup, %0.02 0.03 tenörlü 11.530 ton U3O8 ve % 0.03'den büyük tenörlü 34.365 ton U3O8 olmak üzere toplam 45.895 ton muhtemel uranyum rezervi mevcuttur. Karacasu ve Söke ilçelerinde % 55-60 Al2O3 (Karacasu), % 44-55 Al2O3 (Söke) tenörlü yataklarda korund, manyetit ve zımpara olmak üzere Karacasu da 172.000 ton görünür+muhtemel, Söke'de 55.000 ton muhtemel rezerv tespit edilmiştir. İşletilen zımpara yatakları mevcuttur. Dünya albit üretiminde Ülkemiz ilk sırayı almaktadır. Üretimin hemen hemen tamanı Çine Milas'dan yapılmaktadır. Bu bölgede feldispat zenginleştirilmesine yönelik tesisler bulunmaktadır. Çine Milas bölgesinden 1.5 milyon ton/yıl civarında albit ihraç edilmektedir. İl merkezi, Söke ilçesi ve Çine Karpuzlu Akçaova yataklarında % 8 11.44 K2O ve % 0.73 Fe2O3 içerikli 1.878.516 ton muhtemel, seramikte katkı olarak kullanılabilir nitelikte orta-düşük kaliteli 151.819 ton muhtemel ortaklaz (potasyum feldispat) rezervi ile % 8.35 11 Na2O3 ve % 0.7 Fe2O3 içerikli iyi kalitede 67.363.515 ton muhtemel ve 21.987.172 ton orta-düşük kalitede albit (sodyum feldispat) rezervi mevcuttur. Bu yataklar günümüzde seramik ve cam sanayiinde kullanılmak üzere yurt içi ve yurt dışı pazarlara yönelik olarak işletilmektedir. Genel Müdürlüğümüzün il dahilinde kömür ve jeotermal enerji hammaddelerine yönelik yaptığı çalışmaları sonucunda da linyit ve jeotermal alanlar ortaya çıkarılmıştır. Linyit - 129 -

oluşumlarının gözlendiği sahalardan bazıları Şahinali, Söke, Küçükçavdar ve Dalama linyit sahaları olup, sahalardan zaman zaman üretim yapılmıştır. Aydın ili jeotermal enerji kaynakları bakımından önemli potansiyele sahiptir. Kaplıca, Kaplıca tesisi ısıtılması, sera ısıtması, elektrik üretimi, şehir ısıtmacılığı gibi çok yönlü kullanım özelliğine sahip olan bu jeotermal sahalar, il turizmi ve sanayisinin gelişiminde çok etkilidir. İl dâhilindeki önemli bazı jeotermal alanlar Yılmazköy, Germencikömerbeyli, Bozköy-Çamur, Umurlu-Serçeköy, Pamukören, Germencik-Gümüş, Sultanhisar, Salavatlı, Kuşadası-Ilıca, Buharkent-Ortakçı ve Nazilli-Gedik sahalarıdır. Bunlardan Pamukören jeotermal alanında gerçekleştirilen sondajda 188 ºC sıcaklık ve 58 lt/sn debiye sahip akışkan görünür hale getirilmiş ve 37 MWt termal güce sahip jeotermal enerji kazandırılmıştır. Bozköy-Çamur sahasında 59-142ºC sıcaklık ve 280 lt/sn debi, Ömerbeyli sahasında ise 203-232ºC ve 725 lt/sn debiye sahip akışkanlar 107 MWt ve 594.83 MWt termal güce sahiptir. ALTIN (Au) Koçarlı-Satırlar Altın Sahası Tenör :1 gr/ton Au Rezerv :5.650 ton görünür+muhtemel rezerv. ASBEST ( Asb ) Çine-Kızılkaya Zuhuru Tenör :Damarlar şeklinde, düşük kaliteli asbest talk-tremolit şistlerin içinde yer alıyor. Rezerv: Zuhur olduğu için rezerve yönelik çalışma yoktur. BAKIR-KURŞUN-ÇİNKO ( Cu-Pb-Zn ) Aydın ili merkez, Söke, Çine, Koçarlı ve Nazilli Zuhurları Tenör: Düşük tenörlü bakır-kurşun-çinko. Rezerv: Zuhur olduğu için rezerve yönelik çalışma yoktur. BARİT ( Ba ) Bozdoğan-Yeniköy-Ozanbeleni Zuhuru Tenör :Düşük. Rezerv :Zuhur olduğu için rezerve yönelik çalışma yoktur. CİVA ( Hg ) Bozdoğan-Altıntaş Sahası Tenör :% 2 zinober. Rezerv :52.500 ton rezervli bir yatak olup, işletilmemektedir. Ayrıca Nazilli ve Germencik ilçelerinde küçük cıva zuhurları vardır. DEMİR ( Fe ) Söke-Koçarlı-Salhane Fe Sahası Tenör :% 44.51 Fe Rezerv :119.000 ton yüksek tenörlü, 360.000 ton düşük tenörlü ve yüksek silisli cevher rezervi tespit edilmiştir. Söke-Çavdar Fe Zuhuru Tenör : % 42,62 Fe % 22.05 SiO2 Rezerv :13.500.000 ton görünür+mümküm rezerv olup tenörün düşük olması nedeniyle işletilmemektedir. DİYATOMİT ( Diy ) Karacasu-Dedeler Köyü Sahaları Kalite :İyi,SiO2 içeriği % 90, Al2O3 içeriği % 2 Rezerv :Zaman zaman işletilen yatak, filtre yardımcı malzemesi ve dolgu maddesi olarak kullanıma uygundur. FELDİSPAT (Fld) Aydın ili Çine, Söke ve Merkez ilçesi feldispat Yatakları Tenör :% 8-11.44 K2O, % 0.73 Fe2O3 ve % 8.35-11 Na2O, % 0.7 Fe2O3 Rezerv :Aydın ilinde % 8-11.44 K2O, % eser-0.73 Fe2O3 içerikli, iyi kalitede 1.878.516 ton, orta-düşük kaliteli 151.819 ton muhtemel potasyum feldispat rezervi ile % 8.35-11 Na2O, %eser-o.7 Fe2O3 içerikli, iyi kalitede 67.363.515 ton muhtemel, orta-düşük kaliteli 21.987.172 ton muhtemel sodyum feldispat rezervi vardır. Ayrıca, Çine-Kavşit köyünde halen özel sektör tarafından işletilen iyi-orta kaliteli 798.000 ton muhtemel potasyum-sodyum feldispat rezervi vardır. Bu yataklar günümüzde özel sektör tarafından seramik ve kısmen cam sanayi hammaddesi olarak değerlendirilmektedir. GRAFİT (Grf) Bozdoğan-Beyler mahallesi ve Genzile Köy Zuhurları - 130 -

Tenör :Düşük. Rezerv :Beyler Mahallesi zuhurunda 6.000 ton görünür rezerv mevcuttur. KUM-ÇAKIL (Kçm) Merkez-Çakırbeyli Sahası Kalite :Orta Rezerv :4.000 m3 görünür rezerv. Nazilli-Dallıca Köyü Kalite :İyi Rezerv :18.000 m3 görünür rezerv. KUVARS ( Q ) Çine, Bozdoğan ve Koçarlı ilçelerinde bir kısmı işletilmekte olan kuvars yatakları mevcuttur. Aşağıdaki çizelgede belli başlı yatakların rezerv ve kaliteleri verilmiştir. - 131 -

KUVARSİT ( Qz ) Bozdoğan-Söke-Çine ilçeleri Sahaları Tenör :% 96.21 SiO2, % 1.2 Fe2O3 (Çine-Çamköy) Rezerv :9.663.100 ton muhtemel rezerv. KÜKÜRT ( S ) Karacasu-Dandalos Kükürt Sahaları Tenör :% 4-5 S Rezerv :51.800 tonluk görünür+muhtemel rezerv olup yatak tenörün düşük olması nedeniyle işletilmemektedir. MERMER ( Mr ) Karacasu-Geyre Sahası Kalite :İyi Rezerv :2.500.000 m3 mümkün rezerv. Karacasu-Tepecik Sahası Kalite :Orta Rezerv :9.000.000 m3 jeolojik rezervli yatak geçmiş yıllarda işletilmiştir. Karacasu-Yazır-Hangediği Sahası Tenör :Orta Rezerv :3.000.000 m3 mümkün rezervi olan yatak geçmiş yıllarda işletilmiştir. Karacasu-Nargedik-Düğünyurdu Sahası Tenör :Orta, iyi Rezerv :15.000.000 m3 jeolojik rezervi olan sahada işletilmekte olan birçok yatak vardır. Bozdoğan-Başalan Çilebabat Sahaları Tenör :İyi Rezerv :562.500 m3 jeolojik rezerv vardır. VERMİKÜLİT ( V ) Germencik-Dağyeni Köyü Zuhuru Kalite :Iyi kalite. Rezerv :Belirlenmemiş, herhangi bir işletme yoktur. TALK ( Talk ) Bozdoğan-Genzile Köyü Sahaları Kalite :Orta. Rezerv :350.000 ton görünür rezerv. URANYUM ( U ) Koçarlı-Çavdar-Küçükçavdar Sahası Kalite :% 0.0425 U3O8 autinit. Rezerv :208.942 ton görünür rezerv. Çavdar-Arapsu Sahası Kalite :%0.02-0.03 autinit ve torbernit Rezerv :% 0.02-0.03 tenörlü 10.784 ton U3O8, %0.03'den büyük tenörlü 19.508 ton U3O8 muhtemel rezerv. Çavdar-Demirtepe Sahası Kalite :%0.0234-0.0956 autinit, bassetit, saleeyit, uranopilit Rezerv : % 0.0234 tenörlü 263 343 ton U3O8, ortalama % 0.0956 tenörlü 1.456.867 ton U3O8 olmak üzere toplam 1.729.207 görünür+muhtemel rezerv. Kisir-Osmankuyu Sahası Kalite :% 0.02-0.03 U3O8 uraninit, gümmit, uranotil, torbernit, autinit, meta-autinit, metatorbernit, fosforanilit Rezerv :% 0.02-0.03 tenörlü 11.530 ton U3O8, % 0.03'den büyük tenörlü 34.365 ton U3O8 olmak üzere toplam 45.895 ton muhtemel rezerv. ZIMPARA ( Zım ) Karacasu-Circivan ve Söke-Gümüşköy ve Kayas Çiftliği Sahaları Kalite :% 55-60 Al2O3 (Karacasu), % 44-55 Al2O3 (Söke) korund, manyetit ve zımpara Rezerv : Karacasu'da 172.000 ton görünür+muhtemel, Söke'de 55.000 ton muhtemel rezerv belirlenmiş olup, Karacasu'daki Göztepe ve Bölükardıç yatakları halen işletilmektedir. Diğer yataklar ise terk edilmiştir. Kaynak: İl Özel İdare (http://aydinozelidaresi.gov.tr/images2/img/920/file/raporlar/2012%20 Faaliyet% 20Raporu.pdf), MİGEM - 132 -

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Aydın da özellikle çok çeşitli olan ancak işlenmesi noktasında eksiklikleri bulunan tarımsal üretim yapısı, zengin feldspat madeni ve jeotermal enerji potansiyeli, geniş bir alana yayılan ormanlık alanları ilk bakışta göze çarpan zenginliklerdir. DPT nin 2009 yılında yayımlamış olduğu İllerde Öne Çıkan Sektörler adlı çalışmasına göre; Aydın da gıda ürünleri ve içecek imalatı, tekstil ürünleri imalatı, madencilik ve taş ocakçılığı ile metalik olmayan diğer mineral ürünlerinin imalatı sektörleri öne çıkmaktadır. Aydın tarım ve turizmin önce gelen illerinden olduğu kadar madencilikte de Ege Bölgesi nin önemli illerinden biridir. Metalik madenler bakımından altın, bakır, kurşun, çinko, civa ve demir oluşumları bulunmaktadır. Koçarlı Satılar altın sahasında 1 gr/ton tenörlü 5.630 ton görünür+ muhtemel rezerv mevcuttur. Bakır, kurşun, çinko cevherleşmelerine il merkezinde, Söke, Çine ve Koçarlı ilçelerinde rastlanmakta olup, düşük tenörlü küçük boyutlu zuhurlar olduğundan, ekonomik değildir. Bozdoğan Altıntaş sahasında % 2 zinober tenörlü 52.500 ton rezervli bir yatak olup işletilmemektedir. Ayrıca Nazilli ve Germekcik ilçelerinde küçük civa zuhurları vardır. Söke-Koçarlı-Salhane sahasında ortalama % 44.51 Fe tenörü tespit edilmiştir. Ayrıca yatakta %54.46 ya kadar varan % Fe değerleri de tespit edilmiştir. Yatağın ortalama silis içeriği ise % 28 dir. Buna göre, yatakta 119.000 ton yüksek tenörlü ve 360.000 ton düşük tenör ve yüksek silisli cevher tespit edilmiştir. Söke-Çavdar demir zuhurunda ise ortalama % 42.62 Fe ve %22.05 Si tenörlü 13.500.000 ton görünür ve mümkün rezerv bulunmaktadır. Yüksek silis, düşük tenör ve kısmen kükürt değerlerinin yüksek oluşu nedeniyle bu yatak işletilmemektedir. Metalik maden yataklarının yanı sıra endüstriyel hammaddeler yönünden de zengin yataklar mevcuttur. Bunlardan barit, diyatomit, grafit ve kuvars gibi endüstriyel hammaddeler yanında seramik sanayinin olmazsa olmazı olan feldspat yataklarından üretilen madenler dünya pazarına ihraç edilmektedir. Çine-Yeniköy-Ozanbelenin'de düşük tenörlü bir barit zuhuru mevcuttur. Karacasu Dedeler köyünde iyi kaliteli % 90 SiO2 ve % 2 Al2O3 içeriği olan diyatomit yatağında zaman zaman işletme yapılmaktadır. Bozdoğan Beyler Mahallesinde düşük tenörlü 6.000 ton görünür rezerve sahip grafit zuhuru bulunmaktadır. Seramik hammaddelerinden birisi olan kuvars, Bozdoğan Söke Çine ilçeleri sınırları dahilinde olup % 96.21 SiO2 ve %1.2 Fe2O3 ortalama tenörlü 9.663.100 ton kuvars mevcuttur. Karasu Dandolos sahasında % 4 5 S tenörlü, 51.800 ton görünür ve muhtemel kükürt rezervine sahip yatak düşük tenörlü olması nedeniyle işletilememektedir. Mermer açısından Karacasu ilçesi önemli potansiyellere sahiptir. İlçede Geyre, Tepecik, Hangediği ve Nargedik sahalarında toplam 30 milyon m3 potansiyel mermer rezervi tespit edilmiştir. Bu sahalarda özel sektör tarafından işletme yapılmaktadır. Mika yönünden ise Germencik Dağyeri sahası iyi kaliteli olup rezervi belirlenmemiştir ve herhangi bir işletme mevcut değildir. Bozdoğan Gerzile'de orta kaliteli 200.000 ton görünür rezerve sahip talk mevcuttur. Koçarlı Çavdar Küçükçavdar sahasında %0.0425 U3O8 (autinit) tenörlü 208.942 ton görünür, Çavdar- Arapsu sahasında %0.02-0.03 (autinit ve torbernit) tenörlü 10.784 ton, % 0.03 den büyük tenörlü 19.508 ton muhtemel uranyum rezervi tespit edilmiştir. Çavdar Demirtepe sahasında, % 0.0234 0.0956 (autinit, bassetit, uranopilit) kalitesinde, %0.0234 tenörlü 263.343 ton U3O8, % 0.0956 tenörlü 1.456.687 ton U3O8 olmak üzere 1.728.207 ton görünür ve muhtemel uranyum rezervi mevcuttur. Kisir Osmankuyu sahasında ise % 0.02-0.03 U3O8 uraninit, gümmit, uranotil, torbernit, autinit, meta autinit, meta torbernit, fosforanilit minerali belirlenmiş olup, %0.02 0.03 tenörlü 11.530 ton U3O8 ve % 0.03'den büyük tenörlü 34.365 ton U3O8 olmak üzere toplam 45.895 ton muhtemel uranyum rezervi mevcuttur. Karacasu ve Söke ilçelerinde % 55-60 Al2O3 (Karacasu), % 44-55 Al2O3 (Söke) tenörlü yataklarda korund, manyetit ve zımpara olmak üzere Karacasu da 172.000 ton görünür+ muhtemel, Söke'de 55.000 ton muhtemel rezerv tespit edilmiştir. İşletilen zımpara yatakları mevcuttur. Dünya albit üretiminde Ülkemiz ilk sırayı almaktadır. Üretimin hemen hemen tamamı Çine Milas'tan yapılmaktadır. Bu bölgede feldspat zenginleştirilmesine yönelik tesisler bulunmaktadır. Çine Milas bölgesinden 1.5 milyon ton/yıl civarında albit ihraç edilmektedir. İl merkezi, Söke ilçesi ve Çine Karpuzlu Akçaova yataklarında % 8 11.44 K2O ve % 0.73 Fe2O3 içerikli 1.878.516 ton muhtemel, seramikte katkı olarak kullanılabilir nitelikte orta-düşük kaliteli 151.819 ton muhtemel ortoklaz (potasyum feldspat) rezervi ile % 8.35 11 Na2O3 ve % 0.7 Fe2O3 içerikli iyi kalitede 67.363.515 ton muhtemel ve 21.987.172 ton orta-düşük kalitede albit (sodyum feldspat) rezervi mevcuttur. Bu yataklar günümüzde seramik ve cam sanayiinde kullanılmak üzere yurt içi ve yurt dışı pazarlara yönelik olarak işletilmektedir. - 133 -

Porselen, vitrifiye seramik hammaddesi olan feldspat, potasyum, sodyum ve kuvarsın İl deki üretimi; ülke toplam üretiminin yaklaşık %95 ini oluşturacak şekilde Çine ve yöresindeki maden rezervlerinden karşılanır. Aydın-Ortaklar ile Denizli-Sarayköy İlçesi arasında kalan ve Büyük Menderes Grabeni adı verilen çöküntü alanı içinde Ülkemizde yüksek sıcaklık değerlerine sahip Jeotermal potansiyelin yaklaşık % 70 ini bulundurmaktadır. Çimento Sanayinin önemli hammaddesi olan kaolen, kalker ve kil varlığı nedeniyle çimento sanayi gelişmiştir. Yine yer altı kaynaklarımızdan olan memba suları, içme suyu olarak şişelenerek tüketiciye sunulmakta, ilimiz sanayisindeki yeri, artan üretimle beraber gelişme göstermektedir. Aydın'ın en önemli yer altı zenginliği jeotermal enerji kaynaklarıdır. Birçok yörede olmakla birlikte özellikle Germencik-Ömerbeyli jeotermal sahası 230 C ile Türkiye'de en yüksek sıcaklığa sahip jeotermal enerji sahasıdır. Ayrıca potansiyel bakımından da ülkemizin en zengin jeotermal alanıdır. Köşk Yavuzköy'de Menderes Geothermal Elektrik Üretim AŞ ye ait 8,5 Megawatt gücünde Jeotermal elektrik santrali, Türkiye nin ilk özel sektör jeotermal elektrik santrali olup, toplam 15.450.000.- USD tutarındaki yatırımı ile elektrik enerjisi üretmektedir. Yine Germencik İlçesinde Gürmat A.Ş. ye ait 47 Megawatt gücünde jeotermal elektrik santrali üretime geçmiş durumdadır. Jeotermal enerjiden arta kalan sıcak su, seracılıkta önemli bir maliyet kalemi oluşturan ısıtma giderlerinin azaltılması yolunda kullanılabilmektedir. Ayrıca elektrik üretiminden arta kalan atık sudan meşrubat ve gazlı içecek sanayinde kullanılmak üzere sıvı karbondioksit imalatı yapılabilmektedir. Bu konuda Hollanda sermayeli Linde Gaz A.Ş. faaliyete geçmiş bulunmaktadır. Porselen, vitrifiye seramik hammaddesi olan feldspat, potasyum, sodyum ve kuvarsın İl deki üretimi; ülke toplam üretiminin yaklaşık % 95 ini oluşturacak şekilde Çine ve yöresindeki maden rezervlerinden karşılanır. Üretilen madenlerin yaklaşık yıllık 500.000 600.000 tonu iç piyasaya, 2.500.000 tonu da dış piyasaya satılarak İl ekonomisine katma değer kazandırmaktadır. Çine Akmaden A.Ş. Kaltun Madencilik A.Ş. ve Esan Eczacıbaşı A.Ş. bu konuda faaliyet göstermektedir. Doğalgaz ve demiryolunun Çine bölgesine gelmesi halinde seramik üretimi konusunda yatırım yapacak olan iş adamları bulunmaktadır. Çimento sanayiinin önemli hammaddesi olan kaolen, kalker ve kil varlığı nedeniyle çimento sanayi gelişmiştir. İlin bazı ilçe ve köylerinde işletilen kireç taşı ve kil ocakları küçük ölçekli olup, temel olarak inşaat malzemeleri sanayine hammadde üretmektedirler. Durum ve eğilimler: İl Özel İdaresince Maden Kanunu Kapsamında Ruhsatlandırılmış Sahalar. Ruhsatı Türü Sayısı 1 A Grubu Ruhsatları 13 Hammadde Üretim İzni 16 Jeotermal Kaynak Arama Ruhsatı 216 Jeotermal Kaynak ve Doğal Mineralli Su işletme Ruhsatları 43 Toplam 288 Aydın'daki Santrallerin Sayısı, Kurulu Güçleri, Toplam Üretimleri, 2001-2011 Yıllar İl Jeotermal Santraller Sayısı (Adet) Kurulu Güç(MW) Toplam Üretim(kWh) 2008 Aydın 1 7,951 44.390.430,00 2009 Aydın 2 55,351 277.466.319 2010 Aydın 3 64,851 442.870.723 2011 Aydın 5 123,851 459.484.284-134 -

- 135 -

Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimiz yukarıda da ifade edildiği gibi, maden bakından oldukça zengin bir bölgedir. Özellikle son on yıldan beri jeotermal kaynakların elektrik enerjisi üretilmesi maksadıyla sondajları yapılmaktadır. 1-A grubu madenler ve 4. Grup madenler ilimizin diğer en yaygın madencilik sektörünü oluşturmaktadır. Jeotermal kaynakların çıkarılmasında oluşan emisyon, diğer maden atıklarından kaynaklı kirlilik ilimizde titizlikle üzerinde durulması gerektiren konulardır. 2. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ 2.1. Sıcaklık TANIM: Türkiye son yıllarda çok sayıda aşırı hava olayı ile karşı karşıya. Aşırı ve anlık yağışlar ve sonucunda oluşan sel felaketleri, kentsel altyapının çökmesi, sıcak hava olayları, aşırı hava olaylarının gerçekleşme sıklığındaki artış günlük yaşamda daha gözlenir durumdadır. Meteoroloji Genel Müdürlüğü nün İklim Verilerinin Değerlendirilmesi Raporunda 2010 yılının, 1970-2000 yılı normalleri olan 12.81 C den 2.38 C daha sıcak geçtiğini ortaya koyuyor. Rapor, mevcut meteorolojik veriler çerçevesinde en sıcak 10 yılın tamamının 1998-2010 yılları arasında gerçekleştiği tespitini de yapıyor. 2010 yılında 6 istasyonda uzun yıllar ekstrem maksimum sıcaklık değeri gözlemlenirken, 14 istasyonda yeni ekstrem maksimum sıcaklıklar ve 1 istasyonda ekstrem minimum sıcaklık kayıt edilmiştir. 2012 yılı ise, 1970-2000 yılı normallerinden 1.39 C daha sıcak geçerek 14.2 C ortalama ile en sıcak üçüncü yıl oldu. 2012 içinde 31 istasyon kendi maksimum sıcaklık rekorunu kırdı. Bununla beraber, 2012 yılı boyunca 66 merkezde çoğu birden fazla olmak üzere günlük maksimum sıcaklıkların 5 günden fazla ortalama maksimum sıcaklığın 5 C üzerinde seyrettiği toplam 166 adet sıcak hava dalgası yaşandığı tespit edilmiştir. Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl için 1970-2012 yılları arası yıllık ortalama sıcaklık değerleri (⁰C), Türkiye Ortalama Değerleri Türkiye nin 1971-2000 ortalamalarına göre Kış mevsimi ortalama sıcaklığı 4.1 C dir. 2009-2010 yılı kış mevsimi ortalama sıcaklığı 6.8 C ile mevsim normallerinin 2.7 C üzerinde gerçekleşmiştir. 1954-1955 kış mevsimi 3.3 C anomali ile birinci ve 1965-1966 kış mevsimi 2.9 C anomali ile ikinci ve 2009-2010 kış mevsimi 2.7 C anomali ile üçüncü sıcak yıl olmuştur. Türkiye nin 1971-2000 ortalamalarına göre ilkbahar mevsimi ortalama sıcaklığı 12.2 C dir. 2010 yılı ilkbahar mevsimi ortalama sıcaklığı 13.3 C ile mevsim normallerinin 1.1 C üzerinde gerçekleşmiştir. 1971-2000 ortalamalarına göre en sıcak ilkbahar mevsimi 2.1 C anomali ile 1989 yılı ilkbahar mevsimi olmuştur. Türkiye de 1971-2000 yaz mevsimi sıcaklık ortalaması 23.0 C dir. 1940 tan 2010 e kadar yaz mevsimi sıcaklık anomalileri yukarıdaki grafikte olduğu gibidir. 2010 yılı yaz mevsimi sıcaklık ortalaması 25,2 C ile normallerinin 2,2 C üstünde gerçekleşmiştir. Türkiye nin 1961-1990 periyodundaki Sonbahar mevsimi ortalama sıcaklığı 14.8 C dir. 2010 yılı Sonbahar mevsimi ortalama sıcaklığı 16,7 C gerçekleşmiştir. Bu sonuçla 2010 yılı Sonbahar mevsimi 1961-1990 periyoduna göre 1,9 C daha sıcak geçmiştir. Uzun yıllar Türkiye geneli ve Aydın ın sıcaklık verileri incelendiğinde; hem Türkiye genelinin hem de hem de Aydın ın sıcaklık artışı olduğu görülmektedir. Sıcaklık değerlenin yerel ve bölgesel değişimlerinde büyük sapmalar olmamaktadır. Küresel ölçekte sıcaklık konusu irdelendiğinde son 30 yıldan beri kayda değer artışların olduğu söylenebilir. Durum ve eğilimler; İlimizin 1960 2012 Ortalama Sıcaklık Değerleri - 136 -

İlimizin 1970 2011 Ortalama Sıcaklık Değerleri 1960 2010 yılları arası Türkiye sıcaklık değişimleri grafiği (Kaynak; http://www.dsi.gov.tr/docs/sempozyumlar/t%c3%bcrkiye-de-iklim-de%c4%9fi%c5%9fikli%c4%9fi-veolas%c4%b1-etkileri-(%c3%b6-l-%c5%9fen).pdf?sfvrsn=2) Türkiye nin en sıcak 10 yılı ve 1970-2000 yılı ortalaması olan 12,81 C ile farkı - 137 -

Değerlendirme ve Sonuçlar: Fosil yakıtların yakılması, arazi kullanımı değişiklikleri, ormansızlaştırma ve sanayi süreçleri gibi insan etkinlikleriyle atmosfere salınan sera gazı birikimlerindeki hızlı artışın doğal sera etkisini (Yeryüzünde ve atmosferde tutulan ısı enerjisi, atmosfer ve okyanus dolaşımıyla Yeryüzünde dağılır ve uzun dalgalı yer radyasyonu olarak atmosfere geri verilir. Bunun bir bölümü, bulutlarca ve atmosferdeki sera etkisini düzenleyen sera gazlarınca - su buharı (H2O), karbondioksit (CO2), metan (CH4), diazotmonoksit (N2O), ozon (O3), vb. - soğurularak atmosferden tekrar geri salınır. Bu sayede Yerküre yüzeyi ve alt atmosfer ısınır. Yerküre nin beklenenden daha fazla ısınmasını sağlayan ve ısı dengesini düzenleyen bu sürece doğal sera etkisi denmektedir) kuvvetlendirmesi sonucunda Yerküre nin ortalama yüzey sıcaklıklarındaki artış meydana gelmektedir. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ 2.2. Yağış TANIM: İlimizde 22 yıllık veriler incelendiğinde ortalama yağış 600 mm civarında olduğu anlaşılmaktadır. Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: 1970 2012 yılları arası meteorolojik verilerin incelenmesi neticesinde, ilimize düşen ortalama yağışın 500 mm civarında olduğu, bu 22 yıllık veride 1972, 1989, 1990, 1991 ve 1992 yıllarında yağışın 400 mm nin altına düşmüştür. Durum ve eğilimler: - 138 -

(Kaynak, http://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/yillik-toplam-yagis-verileri.aspx?m=aydin#sfb) İl için 1960-2012 yılları arası yıllık ortalama yağış miktarları (kg/m2) - 139 -

1971-2000 Yılları Arası Sıcaklık-Yağış Verilerine Bağlı Aydın İklim Diyagramı (http://www.mgm.gov.tr/iklim/iklim-siniflandirmalari.aspx?m=aydin) İklim sistemi, atmosfer, kara yüzeyleri, kar ve buz, okyanuslar ve diğer su kütleleri ile canlıları kapsayan karmaşık ve etkileşimli bir sistemdir. Bu sistem, zaman içinde, kendi iç dinamiklerinin etkisi altında ve dış etmenlerdeki (zorlamalar olarak adlandırılmaktadır) değişikliklere bağlı olarak yavaş yavaş değişim gösterir. Dış zorlamalar, volkanik patlamalar ve güneşle ilgili değişkenlikler gibi doğal olaylar ile atmosferin bileşimindeki insan kaynaklı değişiklikleri içerir. Güneş radyasyonu, iklim sisteminin güç kaynağıdır. Yerküre nin radyasyon dengesini etkileyen, dolayısıyla iklimi değiştiren üç temel yol bulunmaktadır: 1) Gelen güneş radyasyonundaki değişiklikler (Güneşin kendisindeki ya da Yerkürenin yörüngesindeki değişikliklere bağlı olarak); 2) Güneş radyasyonunun yansıtılan kısmındaki değişiklikler (bu kısım albedo olarak adlandırılmaktadır ve bulut örtüsü, aerosoller denilen küçük parçacıklar ya da arazi örtüsündeki değişikliklere bağlı olarak değişebilmektedir); 3) Yerküre den uzaya geri gönderilen uzun dalgalı radyasyondaki değişiklikler (sera gazı salınımlarının atmosferdeki birikimlerine bağlı olarak). Bunların yanı sıra, rüzgarlar ve okyanus akıntılarının, Yerküre yüzeyi üzerindeki ısı dağılımında oynadıkları rol nedeniyle, iklim üzerinde önemli etkileri bulunmaktadır. İklim değişikliği, nedeni ne olursa olsun iklimin ortalama durumunda ve/ya da değişkenliğinde onlarca yıl ya da daha uzun süre boyunca gerçekleşen değişiklikler biçiminde tanımlanmaktadır. Dünyamızın bugüne kadarki tarihi boyunca, yaklaşık 4,5 milyarlık bir periyotta iklim sisteminde, milyonlarca yıldan on yıllara kadar tüm zaman ölçeklerinde doğal etmenler ve süreçlerle birçok değişiklik olmuştur. Jeolojik devirlerdeki iklim değişiklikleri, özellikle buzul hareketleri ve deniz seviyesindeki değişimler yoluyla yalnızca dünya coğrafyasını değiştirmekle kalmamış, ekolojik sistemlerde de kalıcı değişiklikler meydana getirmiştir. Günümüzde sözü edilen küresel iklim değişikliği ise, fosil yakıtların yakılması, arazi kullanımı değişiklikleri, ormansızlaştırma ve sanayi süreçleri gibi insan etkinlikleriyle atmosfere salınan sera gazı birikimlerindeki hızlı artışın doğal sera etkisini (Yeryüzünde ve atmosferde tutulan ısı enerjisi, atmosfer ve okyanus dolaşımıyla Yeryüzünde dağılır ve uzun dalgalı yer radyasyonu olarak atmosfere geri verilir. Bunun bir bölümü, bulutlarca ve atmosferdeki sera etkisini düzenleyen sera gazlarınca - su buharı (H 2 O), karbondioksit (CO 2 ), metan (CH4), diazotmonoksit (N 2 O), ozon (O3), vb. - soğurularak atmosferden tekrar geri salınır. Bu sayede Yerküre yüzeyi ve alt atmosfer ısınır. Yerküre nin beklenenden daha fazla ısınmasını sağlayan ve ısı dengesini düzenleyen bu sürece doğal sera etkisi denmektedir). kuvvetlendirmesi sonucunda Yerküre nin ortalama yüzey sıcaklıklarındaki artışı ve iklimde oluşan değişiklikleri ifade etmektedir. Sera gazı emisyonlarındaki bu artış, özellikle 1750 li yıllardan itibaren, yani sanayi devriminden bu yana net olarak gözlemlenmektedir. En önemli sera gazı olan CO 2 'nin atmosferdeki birikimi sanayi öncesi dönemde yaklaşık 280 ppm'den (milyonda bir parçacık) 2005 yılında 379 ppm'e yükselmiştir. Sanayi öncesi dönemde yaklaşık 715 ppb - 140 -

olan CH 4 birikimi, 2005 yılında ise 1774 ppb'e çıkmıştır. Küresel atmosferik diazot monoksit birikimi %18 oranında artış göstermiş ve sanayi öncesi yaklaşık 270 ppb'den 2005 yılında 319 ppb'ye çıkmıştır. Küresel iklim değişikliği, yerkürenin uzun jeoloji tarihi boyunca yaşanan iklimin doğal değişkenliğine ek olarak insan etkinliklerinin neden olduğu bir değişikliktir. Buna paralel olarak, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi nde (BMİDÇS) iklim değişikliği, karşılaştırılabilir bir zaman döneminde gözlenen doğal iklim değişikliğine ek olarak, doğrudan ya da dolaylı olarak küresel atmosferin bileşimini bozan insan etkinlikleri sonucunda iklimde oluşan bir değişiklik biçiminde tanımlanmaktadır. Fosil ve biyokütle yakıtların yakılması, insan kaynaklı sera gazı emisyonlarının en büyük kaynağıdır. Çimento üretimi karbondioksit, tarım ve katı atık düzenli depolama sahaları metan gazı salmaktadır. Gübre kullanımı ve naylon üretimi, diazot monoksit ve buzdolabı ile klimalar florine sera gazı emisyonlarını artırmaktadır. Arazi kullanımı değişiklikleri de iklim sistemini önemli ölçüde etkilemektedir. Tarım amaçlı kullanım için arazi açılması, koyu renkli yüzeyin miktarını artırmakta ve sonuç olarak gelen güneş radyasyonu yansımaktan çok emilmektedir. Arazi açılması ayrıca, ormanların tahrip edilmesi nedeniyle, karbondioksiti tutan ve depolayan ağaç ve bitkilerin azalması anlamına gelmektedir. Çölleştirme, atmosfere geçen toz miktarında artışa neden olması dolayısıyla güneşten Yerküre yüzeyine gelen enerjiyi azaltarak küresel ısınmayı yavaşlatan bir etkiye sahip olabilmektedir. Şehirleşme, şehir ısı adalarının, yani şehirlerde çevrelerine göre daha sıcak alanların oluşmasına yol açmaktadır. İklim değişikliğiyle ilgili en güncel bilimsel, teknik ve sosyoekonomik bilgileri, çok sayıda bilim insanının katılımıyla, düzenli aralıklarla değerlendirerek raporlar halinde yayımlayan IPCC (Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli) nin 2007 yılında açıkladığı Dördüncü Değerlendirme Raporu'nun 1. Çalışma Grubu Bölümünde, iklim sisteminin şüphe götürmeyecek şekilde ısındığı; 20. yüzyılın ortalarından bu yana ortalama yüzey sıcaklıklarında gözlenen artışın büyük bölümünün kuvvetli olasılıkla (% 90) insan kaynaklı sera gazı salımlarındaki artıştan kaynaklandığı ve bu bulgunun, bir önceki IPCC Değerlendirme Raporuna göre daha güçlü ve somut kanıtlara dayandığı belirtilmektedir (http://www.mgm.gov.tr/iklim/iklim-degisikligi.aspx#sfu). Ulusal iklim değişikliği çalışmaları çerçevesinde yapılan çalışmalarda; Türkiye nin 1970 yılında 41,581 Gr olan karbondioksit (CO2) salınımları, 1990 yılında 142,727 Gr a ve 1998 yılında 198,744 Gr'a ulaşmıştır. Enerji denge çizelgelerinde verilen projeksiyon verileri kullanıldığında, CO2 salkımlarının 2000, 2005 ve 2010 yıllarında, sırasıyla, 253,578, 347,850 ve 486,465 Gr a ulaşacağı görülmektedir. Öngörülen yakıt tüketimi tutarları gerçekleşirse, 1990 yılına göre 2000 yılında % 78, 2010 yılında ise % 241 oranında bir artış beklenmektedir. Yıllara göre sektörlerin yakıt tüketiminden kaynaklanan toplam salıma katkı payları incelendiğinde, 1970 yılında toplam CO2 salkımlarının % 28'si enerji ve çevrim, % 26'sı sanayi, % 24'ü ulastırma ve % 22'si öteki sektörlerden (konut, hizmet, ticaret, tarım, vb.) kaynaklanırken, bu oranların 1990 yılında % 36 enerji ve çevrim, % 26 sanayi, % 19 ulaştırma ve % 19 öteki sektörler olarak gerçeklestigi görülmektedir (Anonim, 2000). Gerçeklesen yakıt tüketim tutarları kullanılarak hesaplanan en son yıl 1998'dir. 1998 yılındaki sektör paylarına göre, enerji ve çevrim % 38, sanayi % 29, ötekiler kapsamındaki sektörler % 17 ve ulaştırma % 16 paya sahiptir. 2010 yılında ise, enerji ve çevrim sektörünün payındaki artısın devam ederek % 46'ya ulaşması beklenmektedir. 2010 yılında, sanayi, ulaştırma ve öteki sektörlerin beklenen payları ise sırasıyla, % 27, % 16 ve % 11 dir. Bu öngörülere göre, gelecek yıllarda en önemli salım kaynağının enerji ve çevrim sektörü olacağı ve 2010'larda toplam salımın yaklaşık yarısının bu sektörden kaynaklanacağı öngörülmüştür (http://www.mgm.gov.tr/files/iklim/idcs.pdf). Değerlendirme ve Sonuçlar: Küresel ölçekte meydana gelen iklimsel değişikliklerin doğal sonucundan ilimizde etkilenmektedir. İklim değişiklilerine ilişkin küresel ölçekte alınacak tedbirlerle sorunun azaltılması sağlanabilecektir. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ 2.3. Deniz suyu yüzey sıcaklığı TANIM: Derinliği en az 2 m olan yerlerde, deniz düzeyinden 50 cm derinlikte, sabah saat 06.30 ve 09.00 arasında ölçülen deniz suyu sıcaklığı ortalamasıdır. - 141 -

Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, DSİ, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Atmosferdeki hava olaylarının ve hava kütlelerinin asıl oluşum kaynağı Okyanus ve denizlerdir. İklim değişikliğinin en doğru göstergesi deniz suyundaki ısınma ve soğumalardır. Deniz suyunun ısınması ya da soğuması denizlerdeki ekolojik yapıyı değiştirerek pek çok canlıyı etkilediği gibi denizlerden ekonomik olarak yararlanan önemli bir kesimi de yakından ilgilendirmektedir. Durum ve eğilimler; 2012 Yılı Aylara Göre Kuşadası Deniz Sıcaklığı Ortalaması 30 25 20 15 10 5 0 2012 Yılı Aylara Göre Kuşadası Deniz Sıcaklığı Ortalaması Grafiği Uzun Yıllar (1950-2000) Mevsimsel Deniz Suyu Sıcaklıkları Grafiği - 142 -

Kaynak: http://www.dsi.gov.tr/docs/sempozyumlar/t%c3%bcrkiye-de-iklim-de%c4%9fi%c5%9fikli%c4%9fi-ve-olas%c4%b1-etkileri-(%c3%b6-l- %C5%9Fen).pdf?sfvrsn=2) Değerlendirme ve Sonuçlar: Deniz suyu sıcaklığına ilişkin olarak veriler incelendiğinde, ülkemizdeki durumun seyrinde diğer yerlere oranla büyük sapmaların meydana gelmediği görülmektedir. Küresel ölçekte iklimsel değişikliklerin ilimiz deniz suyu sıcaklık değişimlerine yansıması da doğal bir sonuç doğurmaktadır. Uluslar arası eylem planları ile hava kalitesinde iyileştirmeler yaşanabileceği muhakkaktır. 3.HAVA KALİTESİ HAVA KALİTESİ 3.1. Hava Kirleticileri TANIM: Bu gösterge; havadaki SO 2 ve PM 10 konsantrasyon miktarını göstermektedir. SO 2 yakıtların doğal olarak yapısında bulunan kükürt bileşiklerinin yanma esnasında açığa çıkmasıyla oluşan kirletici, boğucu, renksiz ve asidik gazdır. Partikül maddeler, gaz halindeki emisyonların kimyasal dönüşümü ve yığın halinde şekillenmesi ile oluşur. 5-10 mikrometre çaplı partiküller, asılı partikül olarak tanımlanır. Genel olarak heterojen karışımları içerir ve karakteristikleri bir yerden bir başka yere önemli değişiklik gösterir. Çapı 10 mikrometre altındaki partiküller maddelere PM 10 denir. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlimizde oluşan SO 2 ve PM 10 miktarları ortalamalarının yıllara göre değişimi ve yıllık olarak aşım gün sayısı değişimleri incelendiğinde hem AB hem de Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği sınır değerlerinin aşılmadığı belirlenmiştir. - 143 -

Durum ve eğilimler: Aydın İlinin 2008-2011 Yılları Arasında Kış Sezonu SO2 (Kükürtdioksit) Ortalama Değerleri(µg/m3), ( Kaynak, Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2012) AY 2008 2009 2010 2011 OCAK 123 98 39 113 ŞUBAT 94 69 39 99 MART 45 63 37 58 NİSAN 24 17 23 21 MAYIS 12 23 11 7 HAZİRAN 17 9 7 5 TEMMUZ 11 10 3 7 AĞUSTOS 13 11 2 7 EYLÜL 13-5 11 EKİM 11-7 14 KASIM 67-46 - ARALIK 106-81 - 2008-2011 Yıllarına Ait Kükürtdioksit (SO2) Ortalama Değerleri (Kaynak: Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Aydın İlinin 2008-2012 Yılları Arasında Kış Sezonu Partikül Madde(PM) Ortalama Değerleri(µg/m3),(Kaynak: Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) AYLAR 2008 2009 2010 2011 OCAK 163 102 81 167 ŞUBAT 125 69 79 206 MART 71 71 69 88 NİSAN 83 46 51 61 MAYIS 163 43 41 54 HAZİRAN 66 43 47 57 TEMMUZ 59 44 60 66 AĞUSTOS 71 51 71 66 EYLÜL 77 40 55 70 EKİM 45 54 69 KASIM 70 93 88 ARALIK 69 83 103-144 -

300 250 200 150 100 50 PM 2008 PM 2009 PM 2010 PM 2011 0 YIL 2008-2011 Yıllarına ait Partikül Madde (PM) Ortalama Değerleri, (Kaynak, Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) SO2: kükürtdioksit ÖLÇÜM YAPILAN GÜN SAYISI SO2 ORTALAMASI (µg/m3) KVS DEĞERİNİN AŞILDIĞI GÜN SAYILARI İLK SEVİYE UYARI EŞİĞİNİN AŞILDIĞI GÜN SAYILARI 2008 191 65 0 0 2009 216 40 0 0 2010 318 24 0 0 2011 360 34 0 0 YIL Partikül Madde 10 ÖLÇÜM YAPILAN GÜN SAYISI PM10 ORTALAMASI (µg/m3) KVS DEĞERİNİN AŞILDIĞI GÜN SAYILARI İLK SEVİYE UYARI EŞİĞİNİN AŞILDIĞI GÜN SAYILARI 2008 177 100 0 0 2009 356 61 1 1 2010 365 66 0 0 2011 360 90 27 0 Değerlendirme ve Sonuçlar: Yoğun şehirleşme, şehirlerin yanlış yerleşmesi, motorlu taşıt sayısının artması, düzensiz sanayileşme, kalitesiz yakıt kullanımı, topoğrafik ve meteorolojik şartlar gibi nedenlerden dolayı özellikle kış mevsiminde hava kirliliği yaşanabilmektedir. Aydın da 2008-2011 yılları arası kükürt dioksit KVS değerinin aşıldığı ve ilk seviye uyarı eşiğinin aşıldığı gün olmamakla birlikte, Partikül Madde de KVS değerinin aşıldığı 2009 yılında 1, 2011 yılında 27 gün aşıldığı, ilk seviye uyarı eşiğinin 2009 yılında aşıldığı bir gün olarak tespit edilmiştir. 4. SU-ATIKSU SU-ATIKSU 4.1. Su Kullanımı TANIM: Bu gösterge belediye, sulama, içme ve kullanma, sanayi olmak üzere sektörel bazda kaynaklardan çekilen toplam su miktarını gösterir. - 145 -

Kaynak: DSİ, TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Durum ve eğilimler: Veri Formatı 2011-2012 Yılı DSİ 21. Bölge Müdürlüğü Aydın Toprak-Su Kooperatiflerince İşletilen Sulamalar Sulama Sulama Bulunduğu Yer İşletmeye Sulama Alanı Net (ha) Kuyu Adedi Adı Ünitesi Açıldığı Brüt 2012 Yılı 2013 Yılı 2012 Yılı 2013 Yılı Adı İl İlçe Yıl Kesin Program Kesin Program Ataeymir Ataeymir Aydın Karacasu 1983-330 330 8 8 Geyre Geyre Aydın Karacasu 2005-200 200 5 5 Palamutçuk Palamutçuk Aydın Karacasu 1994-150 150 2 2 Horsunlu Horsunlu Aydın Kuyucak 2005-75 75 4 4 Sinekler Sinekler Aydın Kuyucak 2005-107 107 4 4 Yöre Yöre Aydın Kuyucak 1981-140 140 3 3 Kızılcaköy Kızılcaköy Aydın Merkez 2005-126 126 3 3 Bozyurt Bozyurt Aydın Nazilli 2005-100 100 3 3 S.hisar Mkz. S.hisar Mkz. Aydın S.hisar 1980-500 500 14 14 Atça Atça Aydın S.hisar 1989-470 470 19 19 Aydın Toplam - 2.198 2.198 65 65-146 -

Aydın da Belediyelerce Kullanılan Su Miktarları (TUİK, Seçilmiş Göstergelerle Aydın, 2012) İlçelere Göre Belediyelerin İçme ve Kullanma Suyu Arıtma Tesisi Mevcut Durumu, 2010 (1), (TUİK, Seçilmiş Göstergelerle Aydın, 2012-147 -

İlçelere Göre Belediyeler Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılan Su Miktarı, 2010, (TUİK, Seçilmiş Göstergelerle Aydın, 2012 Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde, DSİ tarafından inşa edilen sulama altyapıları, artan nüfusun ihtiyaçları kapsamında su çekim miktarları artmaktadır. - 148 -

SU-ATIKSU 4.2. Belediye İçme Kullanma Suyu Kaynakları TANIM: Belediyeler tarafından içme ve kullanma suyu temin edilen baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve gölet olmak üzere çekilen suyun kaynaklarına göre oranını ifade etmektedir. Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde 1990 ve sonrasında, baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve göletlerden çekilen su miktarı, toplam çekilen su miktarı, (%) Durum ve eğilimler; Veri Formatı İlçelere ve Kaynaklarına Göre Belediyeler Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Çekilen Su Miktarı 2010, (TUİK, Seçilmiş Göstergelerle Aydın, 2012) Değerlendirme ve Sonuçlar: Kentleşme sürecinin ve nüfusun hızla arttığı ilimizde suya duyulan ihtiyaç da paralel olarak artmaktadır. Planlama kapsamında içme ve kullanma suyu gereksinimleri için barajlar tesis edilmektedir. - 149 -

SU-ATIKSU GÖSTERGE: Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Veren Belediyeler TANIM: Bu gösterge atıksu arıtma tesisi ile hizmet veren belediye sayısını ve atıksu arıtma tesislerine bağlı nüfusun yüzdelik oranını ifade eder. Kaynak: TUİK, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki 1994 yılı ve sonrası atıksu arıtma tesislerine bağlı nüfus, tüm il nüfusu, oranları (%) Durum ve eğilimler; Veri Formatı Aydın Belediyeler Atık Su İstatistikleri (TUİK, Seçilmiş Göstergelerle Aydın, 2012) - 150 -

İlçelere Göre İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi ve Arıtma Tesisi İle Hizmet Verilen Belediye Sayısı ve Nüfusu 2010, (TUİK, Seçilmiş Göstergelerle Aydın, 2012) YILLAR 1994 1998 2002 2004 2006 2008 2010 2011 2012 Atıksu Arıtma Tesisi ile Hizmet Veren Belediye 2 2 4 5 7 14 18 22 23 Sayısı Arıtma Tesisine Bağlı Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%) 9,34 13,78 14,60 21,66 32,85 39,82 48,58 66,71 69,3 Değerlendirme ve Sonuçlar: 2006 yılında, 2872 sayılı Çevre Kanunu nda değişiklik yapılmasına dair 5491 sayılı Çevre Kanununun yürürlüğe girmesiyle Belediyelerin atıksu arıtma tesislerinde sayısal artış meydana gelmiştir. - 151 -

SU-ATIKSU 4.4. Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayıları ve nüfusu TANIM: Bu gösterge 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı ve bağlı nüfus, Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Kaynak: TUİK, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı ve bağlı nüfus, Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Durum ve eğilimler; Veri Formatı Kanalizasyon Mevcut Durumu (İlçe ve Belde Belediyesi Düzeyinde) 15% 23% 62% Kanalizasyon Sistemi Mevcut olanlar Kanalizasyon Sistemi Mevcut Olmayanlar Kanalizasyon Sistemi Proje Aşamasında Olanlar Kanalizasyon Mevcut Durumu (İlçe Belediyesi Düzeyinde) 6% 94% Kanalizasyon Sistemi Bulunan Proje Aşamasında Olan Kanalizasyon Sistemi Mevcut Durumu (İlçe ve Belde Düzeyinde) Kanalizasyon Sistemi Bulunan Belediye Sayısı 34 Kanalizasyon Sistemi Bulunmayan Belediye Sayısı 4 Kanalizasyon Sistemi Proje Aşamasında Olan Belediye Sayısı 15-152 -

Kanalizasyon Sistemi Mevcut Durum (Belde Belediyeleri Düzeyinde) 39% 11% 50% Kanalizasyon Sistemi Bulunan Kanalizasyon Sistemi Bulunmayan Kanalizasyon Sistemi Proje Aşamasında Olan Kanalizasyon Sistemi Mevcut Durum (Belde Belediyeleri Düzeyinde) Kanalizasyon Sistemi Bulunan Belediye Sayısı 18 Kanalizasyon Sistemi Olmayan Belediye Sayısı 4 Kanalizasyon Sistemi Proje Aşamasında Olan Belediye Sayısı 14 Kanalizasyon Hizmetinden Faydalanan Nüfus Oranları (İlçe ve Belde Düzeyinde) 8% 1% 91% KANALİZASYON HİZMETİ ALAN NÜFUS KANALİZASYON HİZMETİ ALMAYAN NÜFUS KANALİZASYON HİZMETİ PROJE AŞAMASINDA OLAN NÜFUS Kanalizasyon Hizmetinden Faydalanan Nüfus Oranları (İlçe ve Belde Düzeyinde) Kanalizasyon Hizmeti Alan Nüfus 697.539 Kanalizasyon Hizmeti Alamayan Nüfus 59.673 Kanalizasyon Hizmeti Proje Aşamasında olan Nüfus 9.912-153 -

Kanalizasyon Sisteminin Atıksu Arıtma Tesisi İle Sonlanma Oranları 6% 12% 17% 65% KANALİZASYON SİSTEMİ AAT İLE SONLANAN BELEDİYE SAYISI KANALİZASYON SİSTEMİ AAT İLE SONLANMAYAN BELEDİYE SAYISI KANALİZASYON SİSTEMİ EN YAKIN ALTYAPIYA BAĞLI BELEDİYE SAYISI KANALİZASYONU OLUP AAT PROJE/İNŞAAT AŞAMASINDA OLAN BELEDİYE SAYISI Kanalizasyon Sisteminin Atıksu Arıtma Tesisi İle Sonlanma Oranları Kanalizasyon Sistemi AAT İle Sonlanan Belediye Sayısı 22 Kanalizasyon Sistemi AAT İle Sonlanmayan Belediye Sayısı 2 Kanalizasyon Sistemi En Yakın Altyapıya Bağlı Belediye Sayısı 4 Kanalizasyonu Olup AAT Proje/İnşaat Aşamasında Olan Belediye Sayısı 6 YILLAR 1994 1998 2002 2004 2006 2008 2010 2011 2012 Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen 16 19 20 21 23 24 28 31 34 belediye sayısı Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) 41,34 44,76 48,03 49,39 52,90 57,34 72,33 87,43 91 Değerlendirme ve Sonuçlar. Aydın da kanalizasyon altyapı sistemi toplam nüfusun %91 ine hizmet vermektedir, SU-ATIKSU 4.5. Sanayiden Kaynaklanan Atıksu ve Bertarafı TANIM: Bu gösterge yıllar itibariyle sanayi faaliyetlerinden kaynaklanan atıksu miktarları, atıksu arıtma tesisi ile hizmet veren sanayi bölgeleri ve oluşan atıksuyun arıtılma oranını ifade eder. Kaynak: TUİK, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre, ildeki sanayi bölgelerinden ve diğer sanayiden kaynaklanan atıksu miktarı, arıtma tesisi sayısı ve arıtılan atıksuyun kısmının toplam atıksu miktarına oranı (%) Durum ve eğilimler; - 154 -

Aydın da OSB dışında yer alan sanayi tesislerinin atıksu deşarj yerleri Tesis adı Batı Söke Çimento Fabrikası 1ve 2 nolu Evsel AAT Yüksel Seramik Endüstriyel AAT SÖKTAŞ (Tekstil)+MOOVA Süt İşleme Tesisi ortak AAT VF Ege Giyim (Tekstil) ECC Kimya San.Tic. SİBAŞ Gıd.San.Tic.A.Ş. Hisar Doğa Ür. ve Soğuk Dep.(Salyangoz Üretimi) YÖRE Tavuk Kanatlı Mezbaha Tes. JANTSA (Jant Üretimi) Titan Jantsa San.Tic.A.Ş. Deşarj yeri İşletme içi bahçe sulama Drenaj kanalı Belediyenin evsel atıksu arıtma tesisi D-15 Drenaj kanalı Drenaj Kanalı Drenaj kanalı Tesis içi arazi Kayran Çayı Musluca Çayı Musluca Çayı JMW Jant Sanayi PEKPAN Radyatör San.Tes. AYKİM Metal San. Osman Akça Tarım Ürünleri, (İncir İşleme Tesisi Orhanoğlu Gıda.(Salamura Tesisi) AN Gıda Ürt.Tes. ALBA Su Ürn.Balık İşleme Tes. UĞURLU Balık İşlm.Tes. KRAL İncir İşlm.Tes. Paşa Can Et.Mezbaha Tes Pınar Su Şişeleme Tes. Kaltun Dogal Kaynak Suyu Şişeleme Tes. Karacasu dericiler derneği EFELER Çiftliği Hayv.İşlet BM Agro Sera Tesis. Sultan Sera Tes. Koçak Deresi Musluca Çayı Kuru Dere Kuru dere yatağı Kuru dere yatağı Deliçay Akçay Didim Belediyesi AAT Drenaj kanalı Çine Çayı İşletme içi bahçe sulama İşletme içi bahçe sulama Dandalaz Çayı Drenaj Kanalı Drenaj Kanalı Kuru Dere Değerlendirme ve Sonuçlar: Aydın mevcut tarımsal faaliyetlerin etkisiyle gıda sanayinde gelişim göstermiştir. Türkiye genelindeki toplam zeytin - 155 -

alanlarının %30 undan fazlasına sahip olan Bölge de Aydın ili zeytinyağı üretiminde büyük paya sahiptir. İlin çeşitli ilçelerinde irili ufaklı 100 ü aşkın zeytinyağı işletmesi bulunmaktadır. İl ve Bölge ekonomisinde önemli bir payı olan zeytinyağı üretimi sonucu açığa çıkan karasu ise yüksek kimyasal oksijen ihtiyacı nedeniyle arıtımı zor ve pahalı bir atıksu niteliği taşımaktadır. Bakanlık izniyle bu atıksular sızdırmasız lagünlerde buharlaştırılarak bertaraf edilmektedir. İlimizde kurulu /kurulmakta olan toplam 6 adet OSB mevcuttur. Umurlu Beldesinde faaliyet gösteren Aydın OSB de su kullanımındaki artış ve atıksu karakterindeki değişimler sonucunda yetersiz kalan mevcut 2500 m 3 /gün kapasiteli Endüstriyel Tip AAT ne ilave olarak, yeni bir AAT nin kurulması kararı alınarak projenin hazırlanmasına ilişkin sözleşme imzalanmış olup, tesis alanına ilişkin Kamu Yararı Kararı alınması ile ilgili işlemler devam etmektedir. Halen OSB atıksularının bir kısmı arıtıldıktan sonra, bir kısmı ise doğrudan Musluca çayına deşarj edilmektedir. ASTİM OSB ne ait 1700 m 3 /gün kapasiteli Endüstriyel (Fiziksel+Biyolojik+Kimyasal) Tip AAT Aralık 2011 yılında tamamlanarak işletmeye alınmıştır. Tesisin atık sularının alıcı ortama deşarjı ile ilgili GFB müracaatı yapılmış olup, işlemleri devam etmektedir. 5. ARAZİ KULLANIMI 5.1.Arazi Kullanımı Durumu TANIM: Bu gösterge CORINE Arazi Örtüsü kategorilerine göre göreceli arazi örtüsü dağılımını gösterir. Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi:1990, 2000 ve 2006 yılları arazi kullanımlarının oranı (%). Durum ve eğilimler; Veri Formatı Aydın İli Arazi Varlığı Aydın arazi varlığı İl Aydın İli Toprak Yetenek Sınıflaması Aydın İli toprak yetenek sınıflaması 1. Sınıf (%) Tarım Arazisi (%) Çayır-Mera (%) Orman- Fundalık (%) Tarım Dışı (%) Aydın 48 3 47 11 2. Sınıf (%) 3. Sınıf (%) 4. Sınıf (%) 5. Sınıf (%) 6. Sınıf (%) 7. Sınıf (%) Aydın 7 6 9 7-15 55 1 8. Sınıf (%) 1; 1% 7; 7% 6; 6% 9; 9% 55; 55% 7; 7% 0; 0% 15; 15% 1 2 3 4 5 6 7 8 Aydın İli Toprak Yetenek Sınıflaması - 156 -

Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimiz arazi varlığı açısından çeşitlilik göstermektedir. Tarım arazilerinin ilin toplam arazi varlığı içerisinde %48 lik payla ilk sırayı aldığı Aydın da ilin ekonomik yapısı da arazi varlığının etkisiyle tarım ve tarıma dayalı sanayi yönünde şekillenmiştir. İlimizde orman ve fundalık alanlar % 47 lik payla birinci, tarım arazisi ise %48 lik payla ikinci sırada yer almaktadır. Muğla da orman ve fundalık alanların varlığı dikkat çekicidir. Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yayımlanan CORINE istatistik verilerine göre 2000-2006 yılları arasında arazi kullanım değişiklikleri tespit edilmiştir. Buna göre Aydın da tarımsal alanlarda bir miktar azalma oluşmuş, sulak alanlar ve su kütlelerinde değişim gözlenmemiştir. Buna karşılık orman ve yarı doğal alanlar azalırken yapay bölgelerde artış tespit edilmiştir. Aydın genel olarak hızlı bir kentleşme sanayileşme süreci geçirmemiştir ancak turizmdeki gelişmeler Kuşadası ve Didim de çevre sorunları meydana getirirken sanayileşme ve nüfus artışının etkisiyle de ova kesimdeki nitelikli tarım alanları tehdit altına girmiştir. Aydın ili Büyük Menderes Nehri ile sulanan geniş tarım arazilerine sahiptir. Büyük Menderes Nehri ne yakın araziler genelde 1. sınıf ve alüviyal topraklardan oluşmaktadır. Bu verimli topraklar doğuda Kuyucak ilçesi sınırlarından başlayarak batıya doğru uzanmakta ve kuzey-güney doğrultusunda yaklaşık 10 km lik bir alanda yayılış göstermektedir. İlin toprak yetenek sınıflamasına bakıldığında geleneksel tarım yöntemleriyle yüksek düzeyde verimin alınabildiği 1. sınıf arazilerin toplam arazi içindeki payı % 7 dir. Aydın Merkez ve ilçelerinin tamamında bu tarım alanları bulunmaktadır. İl topraklarında % 55 le en yüksek payı 7. sınıf araziler oluşturmaktadır. Mutlak tarım arazisi olarak nitelendirilen 1, 2 ve3. Sınıf araziler ise toplamda % 22 lik bir paya sahiptir. İlimizde, toprak kalitesini etkileyen başlıca etmenler arasında tarımda kontrolsüz ilaçlama ve gübre kullanımı, evsel ve endüstriyel atıklar ile erozyon ve tuzluluk yer almaktadır. İlaçlama ve gübreleme konusunda üretici denetlenmemektedir. Aşırı sulama ise toprağın tuzluluk oranını etkilemektedir. Sarayköy ve Akköy ovalarında sulama suyunun içeriğindeki sodyum toprak kalitesini etkilemektedir. Vahşi depolama sahalarından çıkan sızıntı suları özellikle Muğla da toprak kalitesini etkileyen en önemli unsurdur. Endüstriyel atıksu ve kentsel atıksulara ilişkin yönetim ve denetim eksiklikleri de toprak kalitesini bozan diğer hususlar arasında yer almaktadır. Toprağın yapısı, yüzeyinin çıplaklığı, arazinin eğimi ve toprağı yanlış işleme gibi faktörler erozyon riskini arttıran nedenlerdir. Aydın da erozyona neden olan 48 yan dere bulunmaktadır. Bu yan derelerin yaklaşık 180.000 ha yağış alanı mevcut olup ortalama yağış hesabıyla yılda bu derelerden 316.000.000 m 3 akış meydana gelmektedir. Bu akışlar, Büyük Menderes Nehri ne ulaşarak nehrin su debisini oluşturmaktadır. Menderes Vadisi nin kuzey ve güney yamaçlarını oluşturan araziye bakıldığında özellikle kuzey yamaçlar birdenbire yükselmekte ve mesafede kısa kalmaktadır. Dolayısıyla, arazi eğiminin fazla oluşu nedeniyle şiddetli yağışlarda etkili taşkınlar oluşmaktadır. Bu durum ilin erozyona karşı hassas yapısını da ortaya koymaktadır. Bu noktada 1, 2 ve 3. Sınıf toprak alanlarında, ekili-dikili alanlarda, sulu tarım arazileri ve erozyona maruz kalan alanlarda gerekli tedbirlerin alınması gerekmektedir. 6. TARIM TARIM 6.1. Kişi Başına Tarım Alanı TANIM: Toplam ekilebilir tarım arazisinin, toplam nüfusa oranı olarak ifade edilir. Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Ekilebilir arazi toplamı (ha) ve toplam nüfus (kişi), kişi başına tarım arazisi (ha/kişi) Durum ve eğilimler: GSYİH'ya Tarım Sektörünün Katkısı (TL), DİE, GTS, 2001 Aydın Türkiye Bitkisel Gelir Toplamı 1.521.856.604 137.725.583.000 Hayvansal Gelir Toplamı 362.492.803 105.088.422.000 Toplam 1.884.349.407 242.814.005.000-157 -

Harita; İlçelerde Tarım Alanlarının Dağılımı, DİE, GTS, 2001 Aydın ili Arazi Kullanımın Mekânsal Dağılımı Şematik Gösterim Aydın İli Arazi Kullanımın Mekânsal Dağılımı - 158 -

Değerlendirme ve Sonuçlar: Aydın ilindeki toplam 536 yerleşme nüfus ölçütüne göre kümelendiğinde bunların 8'i dışındaki tüm yerleşmeler 10.000 nüfusun altında kalarak kırsal yerleşme sınıfına girmektedir. Bölgenin hâkim yerleşme karakterini oluşturan bu kırsal yerleşmelerde yaşayan 154.339 hane halkının %60'ı tarımsal faaliyette bulunmaktadır (DİE, Genel Tarım Sayımı, 2001). Toprak, iklim, topoğrafik yapı ve ekolojik özellikleri ile polikültür tarıma elverişli olan Aydın ilinde ekonomik hayatın temelini oluşturan tarımın ağırlığı sanayi ve ticaret sektöründe de yoğun olarak hissedilmektedir. Büyük Menderes Irmağının suladığı bereketli ovalar üzerinde kurulu olan Aydın ili sahip olduğu toprak-su kaynaklarının zenginliği ve Akdeniz iklimi sayesinde her türlü bitkisel üretimin yapılabildiği önemli tarım potansiyeline sahiptir. Doğal yapısı dikkate alındığında orman alanlarının yansıra; sulama olanakları da sunan verimli ovaları Aydın ilinin ekonomik kimliğini belirleyen unsurlar olarak ele alınabilir. Bölgede sıkça kullanılan "dağından yağ, ovasından bal akar" deyimi Aydın ilinin sunduğu tarımsal olanakları ve kimliğini yansıtmaktadır. Ancak bu tarımsal zenginliğe sahip olmakla beraber dünyada ve Türkiye'deki tarım sektörü ve kırsal alanların tüm sorunları ile karşı karşıyadır. Bu çerçevede tarımsal üretimin ve tarımsal işletmelerin yapısı, tarımsal örgütlenme konularının yansıra sektörünün Aydın ili ekonomisindeki payı ve tarımsal istihdam yapısı da önem kazanmakta ve tüm bu konular bu bölümde ayrı başlıklar altında irdelenmektedir. Bölüm içinde kullanılan tarımsal üretim verileri kitabın yayına hazırlanma sürecindeki en güncel veriler olup; Türkiye İstatistik Kurumunca düzenlenen 2009 ve 2010 yılı verilerine dayanmaktadır. Tarımsal işletmelere ilişkin veriler ise 2001 yılı Genel Tarım sayımlarına (GTS) dayanmaktadır. Daha sonraki yıllarda bu sayımların yapılmamış olması verinin geçerliliğini zayıflatsa da değerlendirme olanağı sunması açısından bu veriler kullanılmıştır. Türkiye'de cumhuriyetin ilk yıllarında, milli ekonomide %40 düzeylerinde olan tarım sektörünün GSYİH içindeki payı, 1980 yılında %25, 1990 yılında %16 ve 2000 yılında ise %13,5 düzeyine düşmüştür. Aydın ilinde de benzer bir süreç yaşanmakla birlikte 1987'de GSYİH içinde %70 olan tarım sektörünün payı 2001 yılında da sektörler arasındaki üstünlüğünü korumaktadır. Aydın ilinin 2001 yılında GSYİH katkısı 1987 yılı sabit fiyatlarıyla 1. 565.776 TL olup, Aydın ilinin ülkeye oranı 1,4'tür. Aydın'ın GSYİH'ya katkısı içinde sektörlerin payını incelediğimizde tarım, çiftçilik ve hayvancılık sektörleri açısından katkının %47 olduğu görülmektedir (DİE, 2001). Bu katkının da %81'i bitkisel üretimden %19'u da hayvansal üretimden sağlanmaktadır. GSYİH'nin ilçelerdeki payı ve iktisadi faaliyet kollarına dağılımı Şekil 1'de görülmektedir. Buna göre Merkez, Koçarlı, Kuşadası, Söke, Didim ve Yenipazar dışındaki tüm ilçelerde GSYİH katkının yarısından fazla tarım sektöründe gelmektedir. Bu oran Germencik'te %90'lara ulaşırken Sultanhisar, Nazilli, Köşk ve Kuyucak onu izleyen ilçelerdir. Söke'de de tarım alanlarının ve tarımsal üretimin yoğunluğuna rağmen sanayi ve kentsel hizmetlerin gelişmişliği tarımın ekonomiye katkı payını düşürmektedir. Tarımın ekonomiye katkısını belirleyen bir diğer unsur da tarımda istihdam edilen nüfustur. İstihdam açısından bakıldığında da tarım başat sektör konumundadır. 2010 yılı rakamlarıyla 0,45 olan aktivite oranı ile toplam 457.022 kişinin istihdam edildiği ilde işgücündeki nüfusun %54'ü tarım sektöründe istihdam edilmektedir. Bu oran 1985 senesinde 0,67 iken 1990 senesinde 0.60'a gerilemiş ancak etkinliğini sürdürmüştür. Şekil 2'de ilçelerde istihdamın sektörel dağılımına bakıldığında köy ve bucaklar dışında ilçe merkezlerinde hizmetler sektörünün ilk sırada yer aldığı görülmektedir (TUİK, 2010). Gelire ve işgücüne katkısı dışında Aydın'da tarım sektörü ihracatta da önemli bir rol üstlenmiştir. 2010 yılı rakamlarıyla 499.842.000 USD ile TR32 bölgesinin toplam ihracat payının %19'unu ülkenin ise ancak binde 48'ini oluşturan Aydın ilinde yaklaşık 82.000 ton tarımsal ürün ihraç edilmektedir. İhracatı yapılan ürünlerin %11'ini yenilen meyveler ve kabuklu yemişler oluşturmaktadır. Ayrıca ürünler arasında %30 ile kuru incir birinci sırada yer alırken, %29 ile siyah zeytinin takip ettiği görülmektedir. Kuru kayısı, pamuk tohumu ve yeşil zeytin de ihracatı yapılan tarımsal ürünler arasındadır. En çok ihracat yapılan ülkeler arasında İtalya, Çek Cumhuriyeti, Almanya ve Fransa yer almaktadır. İhracat içinde payı en yüksek olan tarımsal ürün kategorisinde bulunan meyvelerde ihracat oranı 2004 yılından bu yana yaklaşık 2,3 katına çıkarak 61.076.084 USD'ye yükselmiştir. Aydın'da tarımsal üretimin altyapısını oluşturan doğal yapıya baktığımızda verimli tarım topraklarının etkinliği görülmektedir. Verimli topraklarının yer aldığı ovaların yansıra; toplam alanın %33'ü ormanlarla kaplıdır. İlin tarımsal yapısını büyük ölçüde etkileyen menderes havzasıdır. İlde 1. ve 2. sınıf verimli topraklar Büyük Menderes nehri etrafında yoğunlaşırken bu alanlar tarıma elverişli ovaları oluşturmaktadır. Mutlak tarım alanları olarak tanımlanan alanların yansıra 3. ve 4. sınıf topraklar Bozdoğan, Karacasu, Söke ve Büyük Menderes'in kuzeyinde kalan bölgelerde yoğunlaşmıştır. İlin geri kalanı ise 6. sınıf tarıma elverişli olmayan topraklardan oluşan orman alanlarıdır. - 159 -

İlin toplam alanının %52'sini oluşturan tarım alanlarının %43'ü ekilen tarla alanları %54'ü ise meyve alanlarından oluşmaktadır. Nadas ve sebze alanlarının oldukça kısıtlı olduğu ilde çayır ve mera alanlarının toplam alanın %4'ünü oluşturduğu görülmektedir. Tarım alanlarının ilçelere dağılımında Aydın ilinin arazi büyüklüğü açısından en büyük ilçesi olan Söke'nin tarım arazilerinde ve ekilen tarla alanlarında da en büyük paya sahip olduğu görülmektedir. Diğer taraftan Menderes ovasında yer alan Nazilli, Kuyucak, Koçarlı, Karacasu, Çine, Bozdoğan ve Merkez ilçelerinde ekilen tarla alanları tarım alanlarının yarısına yakınını oluştururken; incir ve zeytin üretiminin yaygın olduğu il genelinde meyve alanlarının yoğunlukta olduğu görülmektedir (DİE, GTS, 2001) (Şekil 3). Tarımsal üretimin ekonomik yaşamın temeli olduğu Aydın'da tarımsal üretim gerçekleştiren hane halkının toplamın %60'ını oluşturduğu görülür. Bu oran ülke genelinde %66 TR32 bölgesinde de %61'dir. Geniş bir ürün yelpazesine sahip olan Aydın'da hayvancılık, arıcılık ve örtü altı üretim yaygın olmakla birlikte bitkisel üretimin tarımsal üretimin temelini oluşturur. İlde yer alan tarım işletmelerinin %68'inde hem bitkisel üretim hem hayvancılık yapılırken, %30'unda sadece bitkisel üretim yapılmaktadır. (DİE, 2001) Bitkisel üretimde meyve, sebze ve endüstriyel bitkilerin ağırlıkta olduğu görülmektedir. Aydın ili bitkisel üretiminde %51'lik oran ile zeytin ve meyve ürünleri üretiminin birinci sırada, tahıl ve endüstriyel bitki üretiminin sırasıyla %17,8 ve %12 ile bunu takip ettikleri görülmektedir (Şekil 4). Ekili alanların yarısından fazlasını oluşturan zeytin ve meyve ürünleri incelendiğinde incir ve kestane Aydın ekonomisinin temelini oluşturan ürünlerin başında gelir. Endüstriyel ürün kategorisinde değerlendirilen pamuk da ilin tarımsal üretiminde önemli rol oynamaktadır. Ürün çeşitliliği de göz önünde bulundurularak tarım sektörünün gelişmesinde önemli rol oynayan incir, kestane, zeytin, pamuk, mısır ve buğday önemli ürünler kapsamında değerlendirilebilir. Bu ürünlerin 1991 yılından 2010 yılına kadar üretim değerleri ve ekilen alanları Tablo 2'de yer almaktadır. Buna göre; incir, kestane ve pamuk üretimi azalırken, ekilen alanlara paralel olarak buğday ve mısır üretiminin oldukça arttığı gözlenmektedir. Önemli kültür bitkilerinin üretiminde Aydın ilinin Türkiye üretimindeki payında ise %63,61 ile incir birinci sırada yer alırken ülke kestane üretiminin %31,44'ü de bu ilden karşılanmaktadır. Pamuk üretimi 1990'lı yıllardan bu yana oransal olarak azalmakla birlikte ülke içinde hala önemli bir paya sahiptir. Bu kapsamda Türkiye tarımsal üretiminde de büyük payı olan bu ürünlerin detaylı olarak değerlendirilmesi önemlidir. Aydın ilinde arazi kullanımda önemli değişimlerin yaşandığı istatistikler bağlamında gözlemlenmektedir. 14378 hektar alanda kullanım değişikliği olmuş olup, en büyük değişiklik tarım alanı ve yapılaşmış alan şeklinde yaşanmıştır. 516 hektar tarım alanı orman alanına dönüşürken, bunun on katı kadar bir orman alanının da tarım alanına dönüştüğü görülmektedir. Buna yakın bir tarım alanının da yapılaşmaya açılarak, sonuçta ildeki kaybın orman aleyhine işlediği izlenmektedir. Başka kullanıma geçen toplam arazi içinde orman olarak kayıp %37,6 dır. TARIM 6.2. Kimyasal Gübre Tüketimi TANIM: İlimizde, 305.523 tarımsal alana Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 2012 yılı verilerine göre toplam 27.267,667 ton azot, fosfor ve potasyum gübresi uygulanmıştır. Kaynak: Aydın Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Aydın da Yıllık toplam gübre tüketimi (27.267,667 ton), toplam tarımsal alan (305.523 ha), hektar başına kullanılan gübre ve mineral azot, fosfor ve potas miktarı (ton/ha) - 160 -

Durum ve eğilimler: Bitki Besin Maddesi (N,P,K olarak) Bitki Besin Maddesi Bazında Kullanılan Miktar (ton) İlde Ticari Gübre Kullanılarak Tarım Yapılan Toplam Alan (ha) Azot 19.563,657 305.523 Fosfor 5.153,88 Potas 2.550,13 TOPLAM 27.267,667 305.523 % 21 Azot Saf N (Ton) %17 P 2 O 5 Saf P 2 O 5 (Ton) %50 K 2 O Saf K 2 O (Ton) Merkez 11307,21 2374,50 3380,56 574,69 1037,92 518,96 Bozdoğan 7220,41 1516,28 2890,91 491,45 353,92 176,96 Buharkent 228,75 48037 37.632 23,35 13 117,48 Çine 11923,40 2504 3280,25 557,64 726,35 363,17 Didim 2324 488 259,89 111,49 46,71 23,35 Germencik 5291 1111,11 1719,16 292,25 297,36 148,68 İncirliova 6704,20 1407,80 1694,60 288,10 306,94 153,57 Karacasu 2238,98 470,18 1477,54 251,18 87,02 43,51 Karpuzlu 1364 286,45 272 46,24 81,75 40,87 Koçarlı 8337,71 1750,90 2847 483,99 457,62 228,81 Köşk 2002,5 420,50 524,97 89,24 159,08 79,54 Kuşadası 532,66 111,85 308,42 52,43 128,92 64,46 Kuyucak 3090,48 649 1348,15 229,10 232,10 116,12 Nazilli 7018,52 1473,88 2272,45 386,32 261,34 130,67 Söke 17941,76 3767,77 6491,30 1103,5 529,50 264,70 Sultanhisar 1314 276 71,85 160,70 38,56 19,28 Yenipazar 4320,94 907,40 945,70 12,21 342,16 171,08 Toplam 93.160,52 19.560.657 29.822.382 5153,88 5.100,25 2.550,13 5.153,88; 19% 2.550,13; 9% 19.563,66; 72% Azot Fosfor Potas Aydın da Tarım Topraklarına uygulanan Azot, Fosfor ve Potasyum Oranları Değerlendirme ve Sonuçlar: Çevre kalitesinin korunması, çevre kirliliğinin önlenmesi ve tarım topraklarının sürdürülebilir niteliğinin kalıcı kılınması için tarım topraklarına uygulanan gübrenin, toprak analizlerine bağlı olarak uygulanmasının sağlanması gerekmektedir. Bu hem tarım toraklarının verim gücü ve yer altı su kaynaklarının korunması kapsamında da oldukça önemlidir. - 161 -

TARIM 6.3.Tarım İlacı Kullanımı TANIM: Toplam tarım ilacı kullanımını (ton birimiyle aktif bileşen) ve hektar başına düşen tarım ilacı miktarıdır. Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri, TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık toplam tarım ilacı tüketimi (ton), toplam tarımsal alan (ha), hektar başına düşen tarım ilacı (ton/ha) Durum ve eğilimler; Kimyasal Maddenin Adı Kullanım Amacı Miktarı İlde Tarımsal İlaç Kullanılarak Tarım Yapılan Toplam Alan (ha) İnsekdisitler Böcek İlacı 494.550 kg/lt - Herbisitler Yabancı ot İlacı 102.800 lt - Fungisitler Mantar İlacı 128.900 kg/lt - Rodentisitler Kemirgen İlacı 20 kg - Nematositler Nematot İlacı - - Akarisitler Akar İlacı 37.850 kg/lt - Kışlık ve Yazlık Yağlar - - - Diğer Fumigant 4075 kg - 20; 0% 0; 0% 128.900; 17% 37.850; 5% 0; 0% 102.800; 13% 494.550; 65% İnsekdisitler Herbisitler Fungisitler Rodentisitler Nematositler Akarisitler Kışlık ve Yazlık Yağlar Aydın da Tarımda uygulanan İnsekdisit, Herbisit, Fungusir, Rodentisit, Nematosit, ve Akarisit Oranları Değerlendirme ve Sonuçlar: Tarımsal ürünlerde hastalık ve zararlılar için tatbik edilen kimyasal ilaçların, tarım alanlarında oluşturduğu kalıcı etki yararlı flora ve fauna için risk oluşturması yanı sıra yer altı su kaynaklarına olumsuz etkisi bakımından da oldukça önemlidir. Tarımsal ilaçların reçeteye bağlı olarak uzman kişilerce uygulanması bir zorunluluk olması gerekmektedir. - 162 -

TARIM 6.4. Organik Tarım TANIM: Toplam kullanılan tarımsal alanın oranı olarak organik tarım alanı (organik olarak ekilen mevcut alanların ve organik tarıma geçiş sürecinde olan alanların toplamı) payıdır. Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri, TUİK, GEKA Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Organik alanların toplam alanı (ha), Toplam tarım alanına oranı (%), Türkiye toplam organik tarım alanı içerisindeki oranı (%), Organik Tarım Alanında Toplam Üretim Miktarı (ton) Durum ve eğilimler; Veri Toplam üretim Üretim miktarı Formatı Yıllar Alan ( ha) Artış* (%) Miktar ( ton) Artış* (%) 2008 9.081-35.453-2009 17.146 188,79 40.558 114,39 2010 20.253 223,02 59.578 168,04 2011 29.824 328,42 107.340 302,76 2012 34.077 375,25 132.824 364,64 *Artışlar 2008 yılı baz alınarak hesaplanmıştır. Değerlendirme ve Sonuçlar: Bölgede organik tarım üretiminde Aydın ön plana çıkmaktadır. İl, 2011 yılında 81 il arasında organik tarım üretimi yapan çiftçi sayısı bakımından 2. sırada, üretim alanı bakımından 7. sırada, üretim miktarı bakımından ise 5. sırada yer almaktadır. Bölgede 2004-2011 döneminde birim alan başına elde edilen organik tarım üretimi iller bazında değerlendirildiğinde, Aydın ve Denizli ye kıyasla Muğla nın oldukça düşük değerlere sahip olduğu görülmektedir. Bununla birlikte ildeki toplam alan ve toplam üretim düşmesine rağmen birim alan başına üretim miktarında artış meydana gelmiştir. Söz - 163 -

konusu dönemde Aydın ve Denizli de birim alan başına elde edilen organik tarım üretiminde dalgalanmalar gözlenmektedir. Aydın da iyi tarım uygulamaları ve organik tarım konusunda üreticilerin desteklenmesine ve pazar bulması konusunda önlerinin açılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. İyi tarım uygulamalarının Türkiye de yaygınlaştırılması ve kontrolü amacıyla Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından İyi Tarım Uygulamaları ve Organik Tarımın Yaygınlaştırılması ve Kontrolü Projesi uygulanmaktadır. 2012-2014 dönemini kapsayan bu proje ile iyi tarım uygulamalarını benimseyen ve TR32 Bölgesi illerinin de yer aldığı 13 ilde (Mersin, Adana,,Isparta, Denizli, Aydın, Muğla, Balıkesir, Bursa, Tekirdağ, Edirne, Karaman, Ordu, Giresun) iyi tarım uygulamalarında; eğitim, yayım, demostrasyon kurma, olmak üzere ülke ihracatında önemli olan meyve (turunçgil, kiraz, fındık, incir, üzüm, elma) ve sebze (soğan, domates, biber, marul ve hıyar) ürünlerinde iyi tarım uygulamaları faaliyetleri yürütülmektedir. Bu tür faaliyetlerin bölgede öne çıkan diğer ürünler için de gerçekleştirilmesi gerekmektedir (http://geka.org.tr/yukleme/ planlama/guney_ege_bolgesinde_tarim_ve_hayvancilik.pdf). 7. ORMAN ORMAN 7.1. Ormanlık Alanlar TANIM: Orman alanlarının toplam büyüklüğünü ve yıllara göre değişimini ifade eder. Kaynak: TUİK, Çevre Durum Raporu 2011, Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki toplam orman alanı (ha), yıllık değişimi (ha/yıl), Orman vasfına göre dağılımı (%), ağaç türleri, sayıları ve oranları (sayı, %) Durum ve eğilimler; 1946 2011 Yılları Arası Ağaçlandırma Faaliyetleri (TUİK) Yıllar 1946-1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 Ağaçlandırma (ha) 32.831 467 670 236 68 685 602 Yıllar 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Ağaçlandırma (ha) 295 335 536 575 635 650 701 Yıllar 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Ağaçlandırma (ha) 500 520 445 848 555 740 196 Değerlendirme ve Sonuçlar: Akdeniz bitki coğrafyasına giren Ege Bölgesinde ve Aydın ili bitki örtüsünde yaygın orman ağacı Kızılçam (Pinus brutia) ve Karaçam (Pinus nigra) dır. Kızılçamlar Aydın ve Menteşe Dağlarının güney yamaçlarında 800 m. ye kadar yükselirler. Bu dağların kuzey yamaçlarında Karaçam ve kestane (Castanea sativa) toplulukları bulunmaktadır. Fıstık Çamı (Pinus pinea) özellikle Koçarlı ilçesinde ve özel ağaçlandırma sahalarında bulunur. Aydın Dağlarında Gedik mevkiinde 400-1000m. arasında kestane toplulukları bulunur. Bu ormanların içinde sarı çiçekli kızılçık (Cornus mas), Kırmızı meyvalı kızılcık (Cornus sanguinea), keçi söğüdü (Salix caprea), Aksöğüt (Salix alba), Meşe türleri (Quercus frainetto, Q. cerris, Q. pubescens, Q. infectoria) ile böğürtlen (Rhus fruticosus), Akçakesme (Phlyrea latifolia), Sandal (Arbutus andrachne) gibi maki türleride bulunmaktadır. Ayrıca kestanelerin arasında Akçaağaç yapraklı üvez (Sorbus torminalis), fındık (Corylus avellana) ve ıhlamur (Tilia argentea) görülmektedir. İl topraklarının yaklaşık % 36 sı (326.649 ha.) ormanlarla kaplı olmasına karşın, ormancılık faaliyetleri görece gelişmemiştir. Yaklaşık 154 köyü orman içi ve orman bitişiği olan Aydın ilinde ormancılık alanında faal nüfusun ancak % 2 lik bir bölümü ormancılık kesiminden yararlanmaktadır. Bununla beraber, Türkiye orman gelirinin yaklaşık %3,8 i Aydın dan sağlanmaktadır. Yüksek kesimlerde palamut meşesi, meşe, karaçam, fıstık çamları, sedir ağaçları bulunur. Kurakçık karakterdeki boylu makiler ise geniş alanları kaplar. İç kesimlerde 500-600 m'ye kadar bu tür bitkiler önemli yer tutar. Zeytin ağaçları, fıstık, menengiç bunlardan bazılarıdır. Bu türlerin bir kısmi insan eliyle bir kısmi da yangınlarda yok olmuştur. Yaklaşık 326.649 hektarlık bir alana yayılmış olan il ormanlarının % 47 si koru ve % 53 ü baltalık niteliğindedir. Koruluklar içinde yaklaşık % 32 si iyi koruluk, baltalıkların ise % 4 e yakın bir bölümü iyi baltalıktır. - 164 -

AYDIN 8. BALIKÇILIK BALIKÇILIK 8.1.Aydın da Balıkçılık TANIM: Her yıl, denizlerde avcılığı yapılan balıklar (denize kıyısı olan iller için), kabuklu deniz ürünleri ve yumuşakçalar ile iç sularda avlanan tatlı su ürünleri ile yetiştiricilik ürünleri olmak üzere üretilen balık miktarını gösterir. Üretime ilişkin veri yakalandığı zamanki ağırlığı olan canlı ağırlık ile ifade edilir. Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Kıyı şeridi uzunluğu (km), denizalanı ve iç su alanı (ha), Su ürünleri üretimi (bin ton) ve yıllara göre değişimi (%), Balık türlerinin dağılımı (%) Durum ve eğilimler: Veri Formatı Aydın da Faaliyet Gösteren Kültür Balıkçılığı İşletmeleri ve Kapasiteleri (Kaynak, http://www.tarim.gov.tr/bsgm/ Sayfalar/IcMenuDetay.aspx?rid=8) İli İlçesi Tesisin Adı Proje Kapasitesi (ton) Bozdoğan Bağcı A.Ş. II 2400 Bozdoğan Bütaş Su Ürünleri 600 Bozdoğan Gökkuşağı Ltd.Şti. 300 Bozdoğan Gökkuşağı Ltd.Şti. 150 Bozdoğan Hüseyin Pala I 26 Bozdoğan Kemer Hayvancılık Tarım İth.İhr.San.Tic.Ltd.Şti. 29 Bozdoğan Kemer Su Ürünleri Bağcı A.Ş 200 Bozdoğan Kenan Özsarı 60 Bozdoğan Menderes Su Ürünleri (1) 175 Bozdoğan Menderes Su Ür. 175 Bozdoğan Menderes Su Ürünleri 250 Bozdoğan Menderes Su Ürünleri(2) 175 Bozdoğan Miray Su Ürünleri 750 Çine Akpınar Alabalık Su Ür. Ltd.Şti. 150 Çine Nejdet Yavuz 100 Çine Topçam Tarım Ltd Şti I 100 Didim Birlik Su Ürün. Tic. Ltd. Şti. 30 Didim Doğan Neke 30 Didim Egemar Su Ürün.Tic.A.Ş(Latmos) 30 Didim Enver KABA 2000 Didim Kılıç A.Ş. (Kılıç-Işık) 2000 Didim Kılıç A.Ş. (Kılıç-Tarsu) 2000 Didim Kılıç Den. Ürün. Üret. İhr. İt 30 Didim Mustafa Akkaya 30 Didim Olivka Tarım Ürün. San. Ve Tic 30 Didim Olivka Tarım Ürün. San. Ve Tic 30 Didim Olivka Tarım Ürün. San. Ve Tic 20 Didim Ramazan Kopuz 30 Didim Tekmar Deniz Ürünleri Gıda Sanayi Ve Ticaret Limit 2000 Didim Tekmar Dniz Ürünleri Gıda Sanayi Ve Ticaret Limite 2000 Karacasu Ege Yıldızı Gıda Tic. 29 Karacasu Gökkuşağı Su Ürünleri Tarım Makina 12 Karacasu Salih Köysüren 29 Karpuzlu Ayhan Atilla Iıı 200 Karpuzlu Kardeniz Su Ürünleri 29 Karpuzlu Şeref Çoban 100 Merkez Ömriye Karatakka 29 Toplam 16238-165 -

Değerlendirme ve Sonuçlar: Aydın ve Muğla nın deniz kaynaklarına sahip olması ve aynı zamanda bölge iç sularında da su ürünleri yetiştiriciliğinin yapılması bunun başlıca nedenleri arasındadır. Ülkemizde büyüyen sektörler arasında yer alan su ürünleri kültür yetiştiriciliği sektörü özellikle Muğla ve çevresinde yoğun olarak yapılmaktadır. Ayrıca bölgede avcılık da önemli bir üretim yöntemi olarak dikkat çekmektedir. Ege bölgesi balık avcılığında Türkiye de 2. Sırada yer almakta, avcılıkla yapılan bu üretimin önemli kısmı TR32 Bölgesi kıyılarından sağlanmaktadır. Dünya Gıda ve Tarım örgütü raporlarına göre dünyada en hızlı büyüyen gıda sektörleri arasında yer alan su ürünleri sektörü, TR32 Bölgesi nde de aynı şekilde gelişmektedir. Artan talebe karşılık bölgede son yıllarda birçok tesis kurulduğu gözlenmekte ve söz konusu tesisler tam kapasite faaliyet göstermektedir. İşlenen ürünler özellikle Avrupa piyasasında ilgi görmekte ve talebin artmasıyla bölgede yeni tesislerin kurulmasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Bölge illerinden Aydın da kıyı bölgelerde kültür yetiştiriciliği, iç su ürünleri yetiştiriciliği ve avcılık faaliyetleri; Denizli de iç su ürünleri yetiştiriciliği ve avcılık faaliyetleri; Muğla da ise iç su ürünleri yetiştiriciliği, deniz kültür ürünleri yetiştiriciliği, avcılık, toprak havuz yetiştiriciliği gibi faaliyetler ön plandadır. Tarihi çok eski olmayan kültür balıkçılığı kıyı bölgelerde ilk zamanlarda bireysel girişimler olarak kurulmuştur. Zamanla pazar yapısının değişmesi ve maliyetlerin artmasıyla sektördeki küçük aktörler çekilmiş ve bu alan daha çok büyük firmaların kontrolüne geçmiştir. 2011 yılı Türkiye kültür balıkçılığı üretiminin % 38 ini karşılayan bölgede kültür balıkçılığı üretiminde Muğla ili ön plana çıkmaktadır. Hem iç su ürünleri hem de deniz ürünleri üretim miktarında bölgede ilk sırada yer alan il, kültür balıkçılığının önde gelen ürünleri olan çipura ve levrek üretiminde 54 298 ton ile Türkiye üretiminin yaklaşık % 69 unu sağlamaktadır. Bölgedeki balık üretim, kuluçka paketleme ve yem fabrikaları incelendiğinde büyük çoğunluğunun Milas ve çevresinde yer aldığı görülmektedir. Kültür balıkçılığında en büyük risk faktörünü oluşturan toplu balık ölümü olayları 2008 yılında Milas ve çevresinde ciddi biçimde probleme yol açmıştır. Bölgede yaklaşık 250 000-300 000 çipura ve levrek telef olmuştur. Bu şekilde yaşanabilecek sorunların önlenmesi amacıyla 2008 ve sonrasında yeni düzenlemelere gidilmiş balık çiftliklerinin konumları tekrar gözden geçirilmiş ve çoğunun yeri değiştirilmiştir. Bu tip sorunlarla bahşedilebilmesi, değer ve marka kaybının önüne geçilmesi açısından bölgede kurulacak bir araştırma merkezi ve laboratuvarı bölge için öncelikli konular arasında yer almaktadır (GEKA,2012). - 166 -

9. ALTYAPI VE ULAŞTIRMA ALTYAPI VE ULAŞTIRMA 9.1. Karayolu ve Demiryolu Ağı TANIM: İldeki toplam karayolu (otoyollar, devlet yolları, il yolları) ve demiryolu gelişimi ve uzunluğunu ifade eder. Kaynak: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bölge Müdürlükleri Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre karayolu ve demiryolu uzunlukları (km) Durum ve eğilimler: Veri Formatı Aydın da Yıllara Göre Karayolu, Otoyol ve Demir Yolu Uzunlukları 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Karayolu Ağ Uzunluğu (km) Otoyol Uzunluğu (km) Demiryolu Ağ Uzunluğu (km) - - - - - - 693 693 709 711 - - - - - - 51 51 51 51 - - - - - - 147 146 146 146 Değerlendirme ve Sonuçlar: Aydın ili, karayolu erişimi açısından İstanbul'u güneyde yer alan tatil beldelerine bağlayan kuzey güney aksı ve Anadolu'yu Ege'ye bağlayan karayolları kavşağında konumlanırken, aynı zamanda Anadolu'dan gelen demiryolunun Ege'ye açıldığı yolcu ve yük limanları ile üç ulaşım tipinin entegre olduğu bir ulaşım odağıdır. Diğer yandan İzmir havaalanına 80 km ile 100 km arasında değişen bir uzaklık söz konusudur. Bu güçlü ulaşım akslarının varlığı ile bir geçiş koridoru niteliğindedir. Ekonomik aktiviteler açısından turizm faaliyetlerinin yoğunluğu, önemli tarımsal ürünlerin ve sanayi hammaddelerinin ithalat ve ihracatının gerçekleştiği ilde erişilebilirlik ve ulaşım maliyetleri çok önemli bir rekabet avantajı sağlamaktadır. Bununla birlikte düşük maliyetli yatırımlarla ulaşım altyapısının güçlendirilmesi rekabet edebilirliği maksimize edecek bir altyapı sunmaktadır. Sahip olduğu olanaklar çerçevesinde, küçük dokunuşların ekonomik aktiviteyi artırması yanı sıra ulaşım altyapısının etkin kullanımını da sağlayabilecektir. Aydın, gelişmiş bir karayolu ağına sahiptir. İlin içinden geçen E-24 karayolu, İzmir, Muğla ve Denizli devlet karayollarına bağlanarak çevre illerle erişimi sağlamaktadır. Aydın - İzmir yönündeki devlet yoluyla Ege Bölgesi nin kuzey kesimlerine, Muğla üzerinden Ege Bölgesi nin güney kesimlerine erişilebilmektedir. Denizli bağlantısı ile de Ankara ve Afyon üzerinden İç Anadolu ya bağlantı gerçekleşmektedir. İstanbul (684 km), Ankara (603 km) ve yakınlığı nedeniyle İzmir (130 km) gibi metropollere karayolu erişimi ve bağlantıları güçlü olan ilde karayolu taşımacılığı yoğun olarak kullanılmaktadır. Özellikle ildeki 1. derece karayolu güzergâhı olan İzmir- Aydın otoyolunun yük taşımacılığı ve yaz aylarında yoğunlaşan turist ziyaretlerinden dolayı her geçen yıl yoğunluğu artmaktadır 710 51 146 ALTYAPI VE ULAŞTIRMA 9.2. Motorlu Kara Taşıtı Sayısı TANIM: İldeki, Otomobil (arazi taşıtı dahil), Minibüs, Otobüs, Kamyonet, Kamyon, Motosiklet, Özel Amaçlı Taşıtlar, Yol ve İş Makinaları ve Traktör toplamından ibaret motorlu kara taşıt sayısını ifade eder Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre motorlu kara taşıtı sayısı, taşıt kategorileri ve toplam araç sayısı içerisindeki oranları (%), İldeki kişi başına düşen araç sayısı - 167 -

Durum ve eğilimler; Aydın da Motorlu Taşıt Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Otomobil Minibüs Otobüs Kamyonet Kamyon Motosiklet Traktör Özel Amaçlı Taşıtlar Toplam - - - - - - 98.207 101.314 108.268 117.517 - - - - - - 9.080 8.835 8.934 9.073 - - - - - - 2.512 2.502 2.596 2.758 - - - - - - 36.933 36.462 41.237 44.330 - - - - - - 7.948 7.590 7.428 7.313 - - - - - - 78.077 82.363 86.399 92.812 - - - - - - 33.609 33.011 33966 35.648 - - - - - - 498 495 510 498 - - - - - - 266.864 101.314 289.388 309.949 126.243 9.200 2.882 47.668 7.522 98.363 36.690 443 329.011 Değerlendirme ve Sonuçlar: 2011 yılı TUİK Ulaştırma İstatistikleri ne göre; ortalama 100 kişiye 21 motorlu kara taşıtının düştüğü Türkiye ye göre Aydın daki ortalama değer daha yüksektir. Aydın da 100 kişiye düşen motorlu kara taşıtı sayısı yaklaşık 30 dur. Özel araçlara bakıldığında ise, Türkiye de 100 kişiye 10 araç düşerken, Aydın da bu sayı 11 dir. Tarımsal faaliyetlerin yoğun olduğu ilde 100 kişiye düşen traktör sayısının (3,5) Türkiye ortalamasının (1,9) iki katına yakın olması il genelinde modern tarım yapıldığının göstergesidir. İlde özellikle karayolu projelerinde bölünmüş yol çalışmalarının devam ettiği görülmektedir6. Ayrıca İzmir - Aydın Otoyolu Söke Bağlantısı Projesi nin 2011 de tamamlanması hedeflenmiştir. 170 km uzunluğundaki Aydın - Denizli Otoyolu nun proje çalışmaları da tamamlanmış, etap planlanarak yapım işlemi için ihaleler gerçekleştirilmeye başlanmıştır. - 168 -

ATIK 10. ATIK 10.1 Belediyeler Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan Atık ve Bertarafı TANIM: Bu gösterge, il içinde, belediyeler tarafından ya da belediyeler adına toplanan katı atıkların miktarı ve düzenli depolama oranını ifade eder. Belediye atıklarının en önemli miktarı haneler tarafından üretilen atıklardır. Ayrıca alımsatım ve ticaret kuruluşları, ofis binaları, kurum ve küçük işyeri atıklarını da kapsamaktadır Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık olarak belediyelerce ya da belediye adına toplanan katı atıklar (Ton), Düzenli Depolanan Katı Atık Miktarı (ton) ve oranı (%) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Düzenli Katı Atık Depolama Sahasının Adı ve Sorumlu Olan Belediye Aydın Belediyesi Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi- Aydın Belediyesi Didim Belediyesi Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi- Didim Belediyesi Kuşatak Belediyeler Birliği Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi(Kuşadası Belediyesi, Söke Belediyesi, Davutlar Belediyesi, Güzelçamlı Belediyesi) Düzenli Katı Atık Depolamanın Başladığı Tarih Depolama Ömrü Boyunca Yıllık Depolanan Atık Miktarı (ton/yıl) 2007 62.500 2007 2009 29.000 100.000 Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde halen faaliyette bulunan 3 adet katı atık düzenli depolama tesisi mevcuttur. Bunlar Aydın İli Çevre Hizmet Birliği adı altında Aydın belediyesince yaptırılan ve işletilen, Aydın Merkez Doğanköy yakınlarındaki tesis, KUŞ-ATAK Belediyeler birliği tarafından yaptırılan ve Kuşadası belediyesince işletilen, Kuşadası Kirazlı katı atık düzenli depolama tesisi ve Didim belediyesince yaptırılan ve işletilen Didim Katı atık düzenli depolama tesisidir. İlimizin doğu bölgesindeki yerleşim yerlerinde oluşan evsel katı atıkların bertarafı için Nazilli ve Çevresi Katı Atık Bertaraf Çevre Hizmet Birliği kurulmuş olup, birliğe 21 adet belediye üyedir. Bu belediyeler; Nazilli Sultanhisar, Köşk, Yenipazar, Kuyucak, Bozdoğan, Karacasu, Buharkent, Atça, İsabeyli, Pirlibey, Salavatlı, Yazıkent, Ataeymir, Başaran, Geyre, Yenice, Pamukören, Horsunlu, Yamalak, Kurtuluş tur. Birliğe ait yaptırılacak düzenli katı atık depolama tesisi için yer seçimi, Mahalli Çevre Kurulu kararı ve ÇED iş ve işlemleri tamamlanmıştır. Nazilli Sailer Köyü sınırları içerisinde belirlenen alanda kurulacak tesis sahasının kamulaştırma, satın alma ve tahsis işlemleri tamamlanmış, Birlik Başkanlığını yürüten Nazilli Belediyesi tarafından fizibilite raporu onaylanmak üzere Bakanlığımıza sunulmuştur. Bakanlığımızca 6360 Sayılı Büyük Şehir Belediyesi Kanunu gereğince, İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğünün görüşünün istenmesi gerektiği bildirildiğinden, bu konuda ilgili genel müdürlükten görüş istenmiş ancak henüz cevaplanmadığı için tesisin yapım aşamasına geçilememiştir. Gerekli onay ve görüşler tamamlanmış olsa idi, 2013 yılı sonu itibari ile tesisin tamamlanması planlanmış ancak birlikten kaynaklanmayan sebeplerden ötürü tesis hayata geçirilememiştir. Ayrıca Söke Belediyesi tarafından, 5393 sayılı Belediye Kanununun 15.Maddesinin birinci fıkrasının (g) bendi ile aynı maddenin 3. Fıkrası uyarınca, aynı Kanunun 18.Maddesindeki düzenleme doğrultusunda Entegre Katı Atık Yönetimi Tesisi kurulması planlanmıştır. Tesisin yapımı ve işletilmesi işi, 26/04/2011 tarihinde ihale edilmiş olup, ihaleyi alan firma ile 22/03/2013 tarihinde sözleşme imzalanmıştır. İhale kapsamında inşaa edilecek tesisler; Girdi Kabul ve Kantar Ünitesi, Ayırma Tesisi, Organik Hazırlama ve Besleme Tesisi, Biogaz Tesisi, Kojeneratif Enerji Santrali, Çürütülmüş Atık Susuzlaştırma tesisi, Hijenizasyon/Kompostlama/Kurutma Tesisi, Organik Gübre Üretim Tesisi, Atık Hava Temizleme Tesisi, Atık su arıtma tesisi, İdari ve Sosyal Tesislerdir. Bu bilgiler doğrultusunda ilimizdeki belediyelerden 13 adet belediyenin düzenli depolama (Aydın Merkez, Ovaeymir, - 169 -

Çeştepe, Çine, Kuşadası, Davutlar, Güzelçamlı, Söke, Didim, Akbük, Akyeniköy, Sarıkemer, Atburgazı), 6 belediyenin hem düzenli depolama hem vahşi depolama, 34 belediyenin ise vahşi depolama yöntemi ile evsel katı atıklarının bertarafını gerçekleştirdikleri anlaşılmaktadır. Oluşan çöp miktarına göre bertaraf yöntemlerinin oranına bakıldığında düzenli depolama yapan belediye sayısının azlığına rağmen, bu belediyelerin nüfusu yüksek olan belediyeler olması nedeni ile düzenli depolama yöntemi ile bertaraf edilen evsel katı atık oranının yüksek olduğu görülmektedir. ATIK 10.2. Katı Atıkların Düzenli Depolanması TANIM: İldeki katı atık tesisi sayısı ve hizmet verilen nüfus oranını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki katı atık tesis sayısı, katı atık düzenli depolama hizmeti veren belediye sayısı ve nüfus, hizmet verilen nüfusun tüm il nüfusuna oranı (%) Durum ve eğilimler; 2012 yılı Belediye Katı Atık Depolama (1) Dolgu yaparak ve tarımsal araziye dökerek yapılan bertarafı kapsamaktadır. - 170 -

Evsel Katı Atık Bertaraf Yöntemine Göre Belediye Sayıları 25% Düzenli Depolama 64% 11% Düzenli Depolama+Vahşi Depolama Vahşi Depolama Nüfusa Göre Evsel Katı Atık Bertaraf Yöntemi 30% düzenli depolama 9% 61% düzenli depolama+vahşidep olama vahşi depolama İlimizde Faaliyette/Proje Aşamasında Olan Evsel Katı Atık Düzenli Depolama Tesislerini Kullanan/üye olan Belediye Sayıları 21 7 5 16 4 AYDIN ILI ÇEVRE HIZMET BIRLIĞI DÜZENLI DEPOLAMA TESISI (MERKEZ-DOĞANKÖY) KUŞ-ATAK BELEDIYELER BIRLIĞI DÜZENLI DEPOLAMA TESISI (KUŞADASı- KIRAZLı) DIDIM DÜZENLI DEPOLAMA TESISI (DIDIM- TAVŞANBURNU) - 171 -