ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ YERLİ NOHUT ÇEŞİTLERİNİN Fusarium oxysporum f.sp. ciceris IRKLARINA KARŞI REAKSİYONLARI Ayfer MARTİN BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI ANKARA 2004 Her hakkı saklıdır
ÖZET Yüksek Lisans Tezi YERLİ NOHUT ÇEŞİTLERİNİN Fusarium oxysporum f. sp. ciceris IRKLARINA KARŞI REAKSİYONLARI Ayfer MARTİN Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bitki Koruma Anabilim Dalı Danışman :Prof. Dr.F. Sara DOLAR Nohut solgunluk etmeni Fusarium oxysporum f. sp. ciceris (Foc) in ırk 0, 2, 3 ve 5 olmak üzere 4 ırkına karşı 16 tescilli nohut çeşidinin (Aydın 92, Küsmen, İzmir 92, Canıtez 87, Menemen 92, Uzunlu 99, Sarı 98, Diyar 95, ILC 195/2, ILC 482, Damla 89, Aziziye 94, Cevdet Bey, Er 99, Gökçe, Akçin 91) gösterdikleri reaksiyon bu çalışmada belirlenmiştir. Irk 0 patojenitesi en düşük ırk olarak bulunmuştur. Bu ırka sadece 2 çeşit (Küsmen ve Uzunlu 99) hassas reaksiyon vermiştir. Aydın 92, İzmir 92, Menemen 92, Aziziye 94, Akçin 91 ve Er 99 dayanıklı, diğer 8 çeşit ise tolerant reaksiyon göstermiştir. Irk 2 ye, 3 çeşit hassas (ILC 195/2, ILC 482, Akçin 91), 12 çeşit tolerant ve sadece 1 çeşit (Gökçe) dayanıklı bulunmuştur. Irk 3 ve 5 e ise 7 çeşit hassas, 8 çeşit tolerant ve 1 çeşit dayanıklı reaksiyon göstermiştir. Bu çalışmanın sonucunda Gökçe, Diyar 95 ve İzmir 92, birer ırka dayanıklı, 3 ırka tolerant reaksiyon göstererek Foc a en dayanıklı çeşitler olmuştur. Uzunlu 99 ve ILC 482 ise en hassas çeşitler olarak değerlendirilmiştir. 2004, 34 sayfa ANAHTAR KELİMELER: Nohut, Solgunluk, Fusarium oxysporum f.sp. ciceris, Irk i
ABSTRACT Master Thesis THE REACTION OF CHICKPEA CULTIVARS AGAINST RACES OF Fusarium f.sp.oxysporum ciceris Ayfer MARTİN Ankara University Graduate Scholl of Naturel and Applied Sciences Department of Plant Protection Supervisor: Prof. Dr. F. Sara DOLAR Reactions of 16 registered chickpea cultivars (Aydın 92, Küsmen, İzmir 92, Canıtez 87, Menemen 92, Uzunlu 99, Sarı 98, Diyar 95, ILC 195/2, ILC 482, Damla 89, Aziziye 94, Cevdet Bey, Er 99, Gökçe, Akçin 91) against four races (race 0, 2, 3 and 5) of wilt caused by Fusarium oxysporum f. sp. ciceris (Foc) were determined in this work. Race 0 was the least virulent race. Only two cultivars (Küsmen and Uzunlu 99) showed susceptible reaction against this race. The cultivars, Aydın 92, İzmir 92, Menemen 92, Aziziye 94, Akçin 91 and Er 99 were resistant and other 8 cultivars were tolerant against race 0. Three cultivars (ILC 195/2, ILC482, Akçin 91) were susceptible against race 2 while 12 cultivars were tolerant and only one cultivar (Gökçe) was resistant. Seven cultivars were susceptible, 8 cultivars were tolerant and 1 cultivar was resistant against races 3 and 5. The cvs. Gökçe, Diyar 95 and İzmir 92 were the most resistant cultivars being resistant against 1 of each differant race, and tolerant to 3 different races of Foc. Uzunlu 99 and ILC 482 cvs. were rated as the most susceptible. 2004, 34 pages Key Words: Chickpea, Wilt, Fusarium oxysporum f.sp. ciceris, Race ii
TEŞEKKÜR Yerli Nohut Çeşitlerinin Fusarium oxysporum f.sp. ciceris Irklarına Karşı Reaksiyonlarını saptamak amacıyla yapılan bu çalışmada, araştırmam süresince yakın ilgi ve desteğini gördüğüm çok değerli danışman hocam Sayın Prof..Dr. F.Sara DOLAR a ve ırk 0 ve 5 izolatlarını temininde yardımcı olan Dr. Juan GIL (Universidad de Cordoba, Departamento de Genetica) teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim. Ayrıca nohut tohumlarının temininde bana yardımcı olan Ege Tarımsal Arş. Ens., Tarla Bitkileri Mer.Arş. Ens., Güneydoğu Anadolu T.A.E., Doğu Anadolu T.Arş. Ens. Ve Karadeniz Tarımsal Arş. Ens. Müdürlüklerine de teşekkür ederim. Araştırmamdaki fotoğraf çekimlerini yapan Dr. Fikret DEMİRCİ ye ve Araştırma Görevlisi Harun BAYRAKTAR a, tezimim her aşamasında desteklerinden dolayı A.Ü. Z.F. Bitki Koruma Bölümü elemanlarına teşekkür ederim. Çalışmam süresince maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen aileme ve diğer arkadaşlarıma teşekkür ederim Ayfer MARTİN Ankara, Ocak. 2004 iii
İÇİNDEKİLER ÖZET. i ABSTRACT.. ii TEŞEKKÜR.. iii ŞEKİLLER DİZİNİ... v ÇİZELGELER DİZİNİ.. vi 1. GİRİŞ.... 1 2. KAYNAK ARAŞTIRMASI... 3 2.1. Fusarium oxysporum f.sp. ciceris in morfolojisi, belirtileri ve mücadelesi 3 2.2. Fusarium oxysporum f.sp. ciceris in ırkları ve çeşit reaksiyonları. 6 3. MATERYAL VE YÖNTEM 11 3.1.Kullanılan Nohut Çeşitleri 11 3.2. Kullanılan Foc Irkları... 11 3.3. Bitki inokulasyonu ve hastalık değerlendirmesi.. 11 3.3.1. Kök Daldırma Metodu... 11 3.3.2. Toprak İnokulasyon Metodu.. 12 3.3.3. Hastalık Değerlendirmesi... 13 4. ARAŞTIRMA BULGULARI. 14 4.1. Kök Daldırma ve Toprak İnokulasyon Metotlarının Karşılaştırılması... 14 4.2. Yerli Nohut Çeşitlerinin Fusarium oxysporum f. sp. ciceris in Dört Irkına Karşı Gösterdikleri Reaksiyonlar.. 14 5. TARTIŞMA ve SONUÇ. 27 KAYNAKLAR. 30 ÖZGEÇMİŞ 34 iv
ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 4.1a. Aydın 92, Küsmen, Uzunlu-99, Gökçe, ILC 195/2, ILC 482, Canıtez, Cevdet Bey çeşitlerinin Foc un 0 no lu ırkına gösterdikleri reaksiyonlar...16 Şekil 4.1b. Damla 89, İzmir 92, Menemen 92, Aziziye 94, Akçin 91, Diyar 95, Er 99, Sarı 98 çeşitlerinin Foc un 0 no lu ırkına gösterdikleri reaksiyonlar..17 Şekil 4.2a. Aydın 92, Küsmen, Uzunlı-99, Gökçe, ILC 195/2, ILC 482, Canıtez 87, Cevdet Bey çeşitlerinin Foc un 2 no lu ırkına gösterdikleri reaksiyonlar 19 Şekil 4.2b. Damla 89, İzmir 92, Menemen 92, Aziziye 94, Akçin 91, Diyar 95, Er 99, Sarı 98 çeşitlerinin Foc un 2 no lu ırkına gösterdikleri reaksiyonlar...20 Şekil 4.3a. Aydın 92, Küsmen, Uzunlu-99, Gökçe, ILC 195/2, ILC 482, Canıtez 87, Cevdet Bey çeşitlerinin Foc un 3 no lu ırkına gösterdikleri reaksiyonlar...22 Şekil 4.3b. Damla 89, İzmir 92, Menemen 92, Aziziye 94, Akçin 91, Diyar 95, Er 99, Sarı 98 çeşitlerinin Foc un 3 no lu ırkına gösterdikleri reaksiyonlar...23 Şekil 4.4a. Aydın 92, Küsmen, Uzunlı-99, Gökçe, ILC 195/2, ILC 482, Canıtez 87, Cevdet Bey çeşitlerinin Foc un 5 no lu ırkına gösterdikleri reaksiyonlar...25 Şekil 4.4b. Damla 89, İzmir 92, Menemen 92, Aziziye 94, Akçin 91, Diyar 95, Er 99, Sarı 98 çeşitlerinin Foc un 5 no lu ırkına gösterdikleri reaksiyonlar...26 v
ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 4.1.Fusarium oxysporum f. sp. ciceris in 2 nolu ırkıyla yapılan kök daldırma ve toprak inokulasyon metotları sonucunda JG-74 nohut hattındaki hastalık durumu.. 14 Çizelge 4.2.Onaltı nohut çeşidinin Fusarium oxysporum f.sp.ciceris ırk 0 a dayanıklılık durumu. 15 Çizelge 4.3.Onaltı nohut çeşidinin Fusarium oxysporum f.sp.ciceris ırk 2 ye dayanıklılık durumu. 18 Çizelge 4.4.Onaltı nohut çeşidinin Fusarium oxysporum f.sp.ciceris ırk 3 e dayanıklılık durumu. 21 Çizelge 4.5.Onaltı nohut çeşidinin Fusarium oxysporum f.sp.ciceris ırk 5 e dayanıklılık durumu.....24 vi
tolerant reaksiyon göstererek on altı çeşit içinde 4 ırkın hepsine karşı en iyi dayanıklılık durumu gösteren çeşitler olmuştur.bu üç çeşide ilaveten 4 ırka da tolerant reaksiyon gösteren Damla 89 da Foc solgunluğu ile mücadelede tercih edilebilecek bir çeşit gibi görünmektedir.uzunlu 99 ırk 2 ye ILC 482 ırk 0 a tolerant diğer 3 ırka hassas reaksiyon göstermeleri nedeniyle bu araştırma sonucunda Foc a en hassas çeşitler olarak değerlendirilmişlerdir.ülkemizde de son yıllarda, yaygın olarak görülen Fusarium oxysporum f. sp.ciceris in nohutlarda neden olduğu solgunluğa karşı etkili ve ekonomik bir kimyasal mücadelenin olmadığı göz önünde tutulduğunda, bu hastalığa karşı dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi önem kazanmaktadır. Bu çalışmada elde edilen bulgular bu hastalığa karşı dayanıklı nohut çeşitlerinin seçimine yardımcı olacak niteliktedir. 29
KAYNAKLAR Anonymous.2002. F. A. O. http // : www. fao. org / Beniwal, S. P. S.,Ahmed, S., Gorfu, D., 1992. Wilt/root rot diseases of chickpea in Ethiopia Tropical Pest Management. 38 (1) 48-51. Cabrera de la Colina, J., Trapero-Casas, A. and Jimenez-Diaz, R. M. 1985.Races of Fusarium oxysporum f. sp. ciceri in Andalucia, southern Spain. İnternational Chickpea Newsletter, 13: 24-26. De, R. K., Chaudhary, R. G., Naimuddin. 1996.Comperative efficacy of bio- control agents and fungisides for controlling chickpea wilt caused by Fusarium oxysporum f. sp. ciceri. Indian Journal of Agricultural Sciences. 66:6, 370-373. Demirci, E.,Eken, C., Kantar, 1999. Pathogenicity of Wilt and Root Rot Pathogens of Chickpea cv.aziziye-94.j. Turk. Phytopath., Vol. 28, No. 1-2, 25-32. Dolar, F. S. 1995. Evaluation of Some Chickpea Cultivars for Resistance to Ascochyta rabiei ( Pass.) Labr., Fusarium oxysporum and Fusarium solani in Türkiye. J. Turk. Phytopath., Vol. 24, No.1,15-22 Dolar, F. S. 1996. Survey of Chickpea Diseases in Ankara, Turkey. International Chickpea and Pigeonpea Newsletter. No. 3:33-34. Dolar, F. S. 1997. Determination of the races of Fusarium oxysporum f. sp. ciceris in Ankara province, Turkey. J. Turk., Phytopath., 26 (1) : 11-15. Eser, 1976. Nohut ( Cicer arietinum L.) ta Başlıca Bitki Özelliklerinin Kalıtım Değerleri : Bu Özellikler ile Bitki Verimi Arasındaki İlişkiler ve Ascochyta rabiei ( Pass. ) ye Dayanıklılığın Kalıtımı. A. Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları : 620. 40 s. Gupta, S. K., Upadhyay, J. P., Ojha, K. L. 1997. Effect of fungicidal seed treatment on the incidence of chickpea wilt complex. Annals of Plant Protetion Sciences. 5:2, 184-187. Haware, M. P., Y.L. Nene, and R. Rajeshwarı. 1978. Eradication of Fusarium oxysporum f. sp. ciceri Transmitted in Chickpea Seed. Phytopathology 68:1364-1367. 30
Haware, M.P. and Nene, Y. L. 1982. Races of Fusarium oxysporum f. sp. ciceri. Plant Diseases, 66:809-810. Haware, M.P., Nene, Y.L., and Mathur, S.B. 1986a. Ascochyta blight. Seed Borne Diseases of Chickpea. Technical Buletin from the Danish Goverment Institute of Seed Pathology for Developing Countries, No:1, s. 9-15 Cpenhagen. Denmark. Haware, M.P., Nene,Y.L., and Mathur, S.B. 1986b. Seed-Borne Diseases of Chickpea. Technical Bulletin from the Danish Government.No: 2. Institute of Seed Pathology for Devoloping Countries. Copenhagen- Denmark. Haware, M.P; Jimenez-Diaz,Amin, K,S;Phillips, J.C and Halila,H; 1990.Interegrated Management of Wilt and Root Rot, of Chickpea. ICRISAT Conference Paper no. CP 561. Iftikhar, K., Khalid, T., Ilyas, M. B. 1997.Field screening of chickpea germplasm for the sources of resistance against Fusarium wilt.pakistan Journal of Phytopathology. 9 : 1 31-33. Infatino, A., Parta Puglia, A., Singh, K. B. 1996.Screening wild Cicer species for resistance to Fusarium wilt. Plant Diseases. 80 :1, 42-44. Jimenez- Diaz, R.M. and Trapero- Casas, A. 1990. Improvement of chickpea resistance to wilt and root rot diseases. Options Mediterraneenes. Serie Seminaries 9:65-72. Jimenez-Diaz, R.M., Singh, K.B., Trapero-Casas, A., and Trapero-Casas, J.L. 1991. Resistance in Kabuli chickpeas to Fusarium wilt. Plant Dis. 75 : 914-918. Kaiser, W.J., Alcala-Jimenez, A.R., Hervas-Vargas, A., Trapero-Casas, J.L., and Jimenez-Diaz, R.M. 1994. Screening of wild Cicer species for resistance to races 0 and 5 of Fusarium oxysporum f. sp ciceris. Plant Dis.78:962-967. Kelly, A., Alcala-Jimenez, A.R., Bainbridge, B.W., Heale J.B., Perez-Artes,E., Jimenez- Diaz, R.M.1994. The use of amplified fragment length polimorphisms (AFLP s) of genomic DNA for the characterisation isolates of Fusarium oxysporum f. sp. ciceri. In: Schots A, Duey SM, Oliver R, eds. Modern Assays in Plant Pathogenic Fungi: Identification, Detection and Quantification. Oxford: CAB International, 75-82. Khot, G. G. ; Tauro, P., Dadarwal, K. R. 1996. Rhizobacteria from chickpea (Cicer arietinum L. rhizosphere effective in wilt control and promote nodulation. Indian Journal of Microbiology. 36 :4, 217-222. 31
Kumar, J., and Haware 1982. Inheritance of resistance to Fusarium wilt in chickpea. Phytopathology 72:1035-1036. Kumar, B.S.D. 1996. Crop improvement and disease suppression by a Bacillus sp. SR 2 from peanut rhizosphere. Indian Journal of Experimental Biology. 34: 8, 794-798. Maden, S. 1987.Seed borne Fungal Disease Of Chickpea in Turkey. J. Turkish Phytopath. 16 (1): 1 8. Nene, Y.L., and Haware M.P. 1980. Screening chickpea for resistance to wilt. Plant Dis., 64:379-380. Nene, Y.L. 1982. Races of Fusarium oxysporum f. sp. ciceri in Andalucia, southern Spain. Tropical Pest Management 28:61-70. Nene, Y.L., Sheila,V.K. and Sharma, S.B.1984. A world list of chickpea (Cicer arietinum L. ) and pigeonpea ( Cajanus cajan (L.) Mills p. ) pathogens. ICRISAT Pulse Pathology Progress Report 32. pp. 19. Nene, Y.L., Sheila, V.K. and Sharma, S.B., 1996 A world list of chickpea and pigeonpea pathogens. 5 th edn. Patoncheru 502 324 Andhra Pradesh, İndia:International Crops Research Institute for the Semi Arid Tropics. 27p. Padwick, G.W. 1940.The genus Fusarium.A critical study of the fungus causing wilt of gram ( Cicer arietinum L.) and the related species of the subsection Orthocera with special relation to the variability of key characteristics.indian J.Agric.Sci. 10:241-284. Pandey, A. K., Arora, D. K., Payden R.R., Srivastava, A. K. 1996. Integrated control of chickpea by solar heating of soil amended with oilseed meals and fungicides. Indian Phytopathology. 49: 3, 247-253. Phillips, J.C. 1988. A distinct race of chickpea wilt in California International Chickpea Newsletter, 18:19-21. Rangeswaran, R., Prasad, R. D., Anuroop, C. P. 2001. Field evalution of two bacterial antagonist, Pseudomonas putida (PDBCAB 2) and P. fluorescens against wilt and root-rot of chickpea. Journal of Biological Control. 15: 2 165-170. Reddy, M.V. ve Singh, K.B.,1984.Evaluation of a World Collection of Chickpea Germ Plasm Accessions for Resistance to Ascochyta Blight. Plant Disease.68:900-901. 32
Reddy, M. V. ve Kabbabeh, S., 1985.Pathogenic Variability in Ascochyta rabiei ( Pass.) Lab. in Syria and Lebanon. Phytopath. Medit.24: 265-266. Shugha, S. K., Kapoor,S. K., Singh, B. M. 1995.Management of chickpea wilt with fungicides. Indian Phytopathology. 48:2, 27-31. Singh, R. N., Upadhyay, J. P., Ojha, K. L. 1993. Management of chickpea wilt by fungicides and Gliocladium. Journal of Applied Biology. 32-2, 46-51. Singh, K.B., and M.V. Reddy. 1993. Resistance to six races of Ascochyta rabiei in the world germplasm collection of chickpea. Crop Sci. 33:186-189. Singh,K.B., Malhotra,R.S. and Saxena, M.C. 1997a. Registrtion of FLIP 91-178 C,FLIP 93-53 C, and FLIP 93-98 C: Chickpea Germplasm Lines Resistant to Ascochyta Blight, Fusarium Wilt, and Cold.Crop Sci. 37:633. Singh, R. S., Daljeet, Singh., Singh, H. V., Singh D. 1997b. Effect of fungal antagonist on the growth of chickpea plants and wilt caused by Fusarium oxysporum f. sp.. ciceri. Plant Diseases Research. 12:2, 103-107. Singh, D.K., Jha, D.K.,Haque, M.F. 1997c. Field screening chickpea cultivars against Fusarium wilt. Journal of Research, Birsa. Agricultural University. 9:2, 201-202. Sonawane, S. S., Pawar, N. B. 2001.Studies on biological management of chickpea wilt.journal of Maharashtra Agricultural Universites. 26:2, 215-216. Soran, H. 1977 The fungus disease situation of edible legumes in Turkey. J. Turk.Phytopath., 6 (1): 1-7. Stevenson, P.C., Turner, H.C. and Haware, M.P. 1997. Phytoalexin accumulation in the roots of chickpea (Cicer arietinum L.) seedlings associated with resistance to fusarium wilt (Fusarium oxysporum f. sp. ciceri). Physiological and Molecular Plant Pathology.50,167-178. Trapero-Casas, A. 1983. Wilt and root rot of chickpea in the Guadalquiver valley: importance, distiribution, etiology, epidemiology and control (original in Spanish). Ph. D. Thesis, University of Cordoba. 295 pp. Trapero-Casas, A. And Jimenez-Diaz,R.M. 1985. Fungal wilt and root rot diseases of chickpea in Southern Spain. Phytopathology, 75:1146-1151. Westerlund, F.V., Campbell,R.N. and Kimble, K.A.1974. Fungal root rots and wilt of chickpea in California Phytopathology, 64:432-436. 33
ÖZGEÇMİŞ 1973 yılında Ankara da doğdu. İlk orta ve lise tahsilini Ankara da tamamladı. 1992 yılında A.Ü. Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümünü kazandı. 1996 yılında mezun oldu.mezun olduktan sonra 1yıl İngilizce hazırlık okudu. 2000 yılında A.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Bitki Koruma Ana Bilim Dalında yüksek lisansa başladı. 34
35