KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi Ağ Oluşturma ve Bölgesel İşbirliği için KOBİ lerin Güçlendirilmesine Yönelik Teknik Yardım - TR 07R2.02-01 İşbu rapor, Ağ Oluşturma ve Bölgesel İşbirliği İçin KOBİ lerin Güçlendirilmesine Yönelik Teknik Yardım Projesi (KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi) kapsamında hazırlanmıştır. Bu proje, Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilmektedir. Bu yayının içeriğinin tüm sorumluluğu ECORYS NEDERLAND B.V liderliğindeki konsorsiyuma aittir ve hiçbir şekilde Avrupa Birliği nin görüşlerini yansıttığı düşünülemez. Bu projenin son yararlanıcısı Ekonomi Bakanlığı dır. Bu raporun tüm hakları Ekonomi Bakanlığı na aittir.
İçindekiler Önsöz, 3 1. Giriş, 5 2. UR-GE Tebliğinin Amacı ve Kapsamı, 13 2.1. Proje Hazırlık Evresi, 20 2.2. İhtiyaç Analizi,33 2.3. Proje Yöneticisi İstihdamı, 60 2.4. Eğitim Faaliyeti, 75 2.5. Danışmanlık Faaliyeti, 96 2.6. Yurtdışı Pazarlama Faaliyeti, 118 2.7. Alım Heyeti Faaliyeti, 145 3. Görünürlük, 164 4. Veri Tabanları,167 5. Proje İzleme ve Değerlendirme, 173 2
Önsöz Cumhuriyetimizin 100. yılını kutlayacağımız 2023 yılında; 500 milyar dolar ihracata ulaşarak dünya ihracatından yüzde 1,5 oranında pay elde etmeyi ve dünyanın ilk 10 ekonomisi arasında yer almayı hedefliyoruz. Bugün ülkemizdeki işletmelerin yüzde 99 unu, 56 bini aşkın ihracatçımızın yüzde 98 ini ve ihracatımızın yüzde 60 ını oluşturan ve sayısı 3,4 milyonu aşan KOBİ lerimiz, 2023 hedeflerimize ulaşmamızda öncü rol oynayacaktır. Bu noktadan hareketle, KOBİ lerimizin rekabet gücünü uluslararası platformda artıracak etkin destek sistemleri oluşturmak için önemli çalışmalara imza atmaktayız. Sürekli öğrenme yaklaşımı ile yürüttüğümüz çalışmalarda vizyonumuz; KOBİ lerimizin ihracat kapasitesini ve rekabet gücünü geliştirecek projeler ortaya koyabilmektir. Bu vizyon ışığında Bakanlık olarak, kümelenme ile ilgili birikimimizi ihracatta devlet yardımları politikalarımıza yansıtarak; kümelenme anlayışını temel alan, proje bazlı, hedef pazar ve hedef sektör odaklı, Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ (UR-GE) isimli devlet yardımı mekanizmamızı 23 Eylül 2010 tarihinde uygulamaya koyduk. Bu Tebliğ çerçevesinde bugüne kadar İşbirliği Kuruluşlarımızdan gelen 116 projeyi destek kapsamına aldık. Bununla birlikte, Bakanlık olarak, ihracat odaklı işbirliği ağlarının geliştirilmesi amacıyla yürüttüğümüz bir diğer önemli çalışma, Şubat 2011 Kasım 2013 dönemlerini kapsayan, Avrupa Birliği destekli KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi dir. Projemiz, bir yandan Avrupa ve dünyadaki güncel gelişme ve çözümleri ülkemize aktarmaya çalışırken, bir yandan da İşbirliği Kuruluşlarımızın UR-GE proje yönetim kapasitelerini artırmayı amaçlamaktadır. Bu çerçevede, İşbirliği kuruluşlarının UR-GE proje yönetim kapasitelerini artırmak amacıyla hazırlanan bu kılavuz ise firmaların ihracat ve rekabet gücünü geliştirmek için yürütülecek olan UR-GE projelerinin hazırlanması ve uygulanması aşamalarına ilişkin yararlı bilgiler sunmaktadır. Kılavuz; İşbirliği Kuruluşlarımızın proje yönetim kapasitelerinin gelişmesine büyük katkı sağlarken, yürütülen başarılı projelerin de ihracatımızın artışına hız kazandıracağına inanıyorum ve bu önemli yayının hazırlanmasında emeği geçenlere teşekkür ediyorum. Zafer Çağlayan Ekonomi Bakanı 3
4
1. Giriş KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi, Kümelenme Rehberi dokuz kılavuzdan oluşmaktadır. Küme Geliştirme Sürecinde URGE Projesi Hazırlama ve Uygulama Kılavuzu İşbirliği Kuruluşları ve küme yöneticileri için hazırlanmıştır. T.C. Ekonomi Bakanlığı ve T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yürütülen KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi KOBİ lerin uluslararası piyasalardaki rekabet gücünü kümelenme anlayışıyla geliştirmeyi hedeflemektedir. Kümelere yol göstermek ve gelişimlerine katkı sağlamak amacıyla Proje kapsamında hazırlanan Kümelenme Rehberi on kılavuzdan oluşmaktadır. 1. Yerel Paydaşlar için Kümelenme Kılavuzu 2. Küme Kolaylaştırıcıları için Uygulamalı Küme Geliştirme Kılavuzu 3. Kümelerin Tanımlanması ve Önceliklendirilmesi Kılavuzu 4. Kümeler için Güven Oluşturma, İşbirliği ve Ağ Yönetimi Kılavuzu 5. Kümeler için Uluslararasılaştırma Stratejileri ve Pazarlama Kılavuzu 6. Kümeler için Değer Zinciri Yönetimi Kılavuzu 7. Kümeler için Tedarik Zinciri Yönetimi Kılavuzu 8. Kümeler için İnovasyon ve AR-GE Yönetimi Kılavuzu 9. Kümeler için Performans İzleme ve Değerlendirme Kılavuzu 10. Küme Geliştirme Sürecinde UR-GE Projesi Hazırlama ve Uygulama Kılavuzu Bu Kılavuz Kimler için Hazırlanmıştır? Bu kılavuz İşbirliği Kuruluşları, proje yöneticileri ve küme yöneticileri olmak üzere, firmaların ihracat ve rekabet gücünü geliştirmek için çalışmalar yürüten tüm kişi ve kurumlar için hazırlanmıştır. Bu kılavuzda yer verilen kümelenme tanımlarından UR- GE Tebliği kapsamında yer alan projelerin küme olduğu, ya da UR- GE Tebliği nin yürütülmesi için küme olma şartı arandığı sonucu çıkarılmamalıdır. Kümelenme tanımına girmeyen, coğrafi olarak yakın olmasa da sektörel bir birliktelik oluşturabilen, organizasyonel olarak yakınlığı olan firmalar ihracat vizyonu ile birlikte hareket ederek bağlı oldukları işbirliği kuruluşunun liderliğinde UR- GE Tebliği nden yararlanabilmektedir. Kılavuz UR- GE Tebliği nin kümelenme süreçlerinin etkin yürütülmesinde küme yönetimleri tarafından da kullanılabilecek, proje yaklaşımı ile özgün bir şekilde tasarlanabilecek bir devlet desteği olduğu vurgusunu yapmayı hedeflemektedir. 5
Küme Nedir ve Kümelenme Yaklaşımı İhracat için Neden Önemlidir? Yerel Paydaşlar için Kümelenmeye Giriş Kılavuzu nda da belirtildiği gibi belirli bir faaliyet alanında uzmanlaşmış bir grup firmanın, değer zincirinde yer alan diğer firmalar ve kurumlarla (kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler gibi) birlikte oluşturduğu coğrafi yoğunlaşma, yığın olarak tanımlanmaktadır. Bu yığınlar arasından, firmaların rekabet gücünü geliştirmek amacıyla bilinçli bir işbirliği yaratabilen gruplara ise küme denir. Küme girişimi ise iş kümesinin gelişimini mevcut aktörler arasındaki ilişkileri düzenleyerek ve/veya işbirliği potansiyelini güçlendirerek arttırmayı hedefleyen organize bir çaba 1 olarak tanımlanmaktadır. Kümeyi bir arada tutan unsur yasal bir zorunluluk değil, küme içinde yer alan aktörler arasındaki güven ve işbirliğidir. Güven ve işbirliği, grubun ortak zorluklara göğüs germesini ve ortak fırsatları değerlendirerek birbirini güçlendirmesini sağlar. Kümenin merkezini özel sektör oluşturur. Kümedeki diğer aktörler (kamu kurumları, işbirliği kurumları, Ar-Ge ve eğitim kurumları) küme merkezindeki sektörün gelişmesi için çalışır. Böylece kümede yer alan firmalar, tek başına hareket eden firmalara göre daha verimli, daha yenilikçi ve dolayısıyla daha rekabetçi olabilirler 2. Kümenin temel unsurları arasında; firmalar, destek kurumları, eğitim ve araştırma kurumları yer almaktadır. URGE Tebliği ile ortak ihtiyaç, ortak vizyon ve ortak öğrenme yaklaşımı ile kümelenmenin temel unsurları biraraya gelmektedir. Şekil 1: Kümenin Temel Unsurları 6 1 Örjan Sölvell, Göran Lindqvist & Christian Ketels 2 Yerel Paydaşlar için Kümelenmeye Giriş Kılavuzu
Kutu 1: Ostim İş ve İnşaat Makinesi Kümesi (İŞİM), Ankara İŞİM kümesinde firmaların rekabetçi ve yenilikçi projelerinin artırılması amacıyla ortak tedarik, ortak üretim, ortak tanıtım, ortak pazarlama, ortak Ar-Ge, ortak eğitim ve danışmanlık ile ortak lobi çalışmaları yürütülmektedir. İŞİM Kümesi üyeleri Ekonomi Bakanlığı UR-GE Desteğinden de yararlanmaktadır. OSTİM İş ve İnşaat Makineleri Kümesi, 2007 yılında kurulmuştur. 89 üye firmanın bulunduğu İş ve İnşaat Makineleri Kümesi (İŞİM); Hafif İnşaat Makineleri, İş Makineleri ve Yedek Parçaları, Beton Santralleri, Kırma- Eleme Tesisleri, Asfalt Plentleri, Araç Üstü Ekipmanları, Aktarıcı- Konveyör Sistemleri gibi alt sektörlerden oluşmaktadır. İŞİM Kümesinde pek çok farklı çalışma eş zamanlı olarak yürütülmektedir. Firmaların rekabetçi ve yenilikçi projelerinin artırılması amacıyla ortak tedarik, ortak üretim, ortak tanıtım, ortak pazarlama, ortak arge, ortak eğitim ve danışmanlık ile ortak lobi çalışmaları yürütülmektedir. Kuruluşundan itibaren sektör bilgilendirme toplantıları, akademik ve tanıtıcı toplantılar, üniversite son sınıf öğrenci bitirme tez projeleri, devlet kademeleri ile temaslar, AB ve Ulusal Kaynaklı yürütülen projeler, Komatek 2009 ve Komatek 2011 İş ve İnşaat Makineleri Fuarına ortak katılımlar, firma ziyaretleri, eğitim ve tanıtım faaliyetleri gibi faaliyetler yürütülmektedir. Bunun yanında, İŞİM Kümesi üyeleri Ekonomi Bakanlığı tarafından sunulan UR- GE Desteğinden de yararlanmaktadır. İŞİM Kümesi tarafından uygulanan projelerden biri de Çankaya Üniversitesi son sınıf öğrenci projelerinin küme üyesi firmalarda gerçekleştirilmesidir. Üniversite tarafından her akademik yıl süresince yapılmakta olan deneyimli iki öğretim üyesi ve bir asistanın liderliğinde yürütülen mezuniyet projelerinin, işletmelerde kapasite geliştirmeye katkı sağlaması hedeflenmiştir. Kaynak: Yerel Paydaşlar için Kümelenme Kılavuzu Kutu 2: Ubiquitous Bilişim Yetkinlikleri Kümesi Finlandiya Kümenin faaliyetleri arasında küme üyesi firmalara eğitim ve imkanları sağlamak yer almaktadır. Ubiquitous Bilişim Yetkinlikleri Kümesi, Küresel Kümeler Projesi kapsamında, uluslararası ticarette büyüme bekleyen Finli KOBİ ler için ticaret eğitim programı geliştirmiştir. Ubiquitous Bilişim Yetkinlikleri Kümesi (Computing Competence Kümesi), Finlandiya Uzmanlık Merkezi Programı nın bir parçası olarak Bilişim ve İletişim Teknolojilerinin (BİT) toplumun farklı kesimlerine yaygınlaştırılmasını sağlamak, küresel ticaret arenasında BİT tabanlı konseptler ve ürünlerin ticarileştirilmesini arttırmak ve yeni teknolojilerin geliştirilmesini desteklemek amacıyla kurulmuştur. Kümenin ana faaliyetleri arasında küme üyesi firmalara eğitim ve öğretim imkanları sağlamanın yanında bilgi ve iletişim teknolojileri konusunda başlangıç ve risk sermayesi desteği yer almaktadır. Ubiquitous Bilişim Yetkinlikleri Kümesi, Küresel Kümeler (Global Clusters) projesi kapsamında, uluslararası ticarette büyüme bekleyen Finli KOBİ ler için bir ticaret eğitim programı geliştirmiştir. Eğitim; çalıştaylar, piyasa ve rakip analizleri ile şirkete özel danışmanlık hizmetini içermektedir. Küme üyeleri, bu program sayesinde Asya da, Avrupa da veya Kuzey Amerika da önemli iş bağlantıları elde etmişlerdir. 7
İhracat Yapmak İsteyen Firmalar İçin Kümelenme Neden Önemlidir? Küreselleşme çağında ihracat pazarlarına ulaşmak özellikle KOBİ ler için büyük önem taşımaktadır. Birçok KOBİ için ihracat genellikle yüksek riskler içeren karmaşık bir iş olarak algılanmaktadır. İhracat odaklı kümeler ve küme yönetimleri temelde bu riskleri en aza indirmek için çeşitli çalışmalar yürütmektedir. Bu süreçte firmaların kurumsal ve yapısal olarak iyileşmeleri ve ihracat kapasitelerini artırmak için küme programları düzenlenmektedir. Kümeler içinde yer alan KOBİ ler için İşbirliği Kuruluşları ve/veya küme yönetimi tarafından geliştirilen projeler ya da kullanılan kamu kaynakları ile üretimde verimliliğin, pazarlama performansının, kurumsallaşma seviyesinin, inovayon yeteneği gibi alanlarda kapasitenin artmasına yönelik stratejiler oluşturulmaktadır. Hedef odaklı bu çalışmalar ışığında firmaların iş ve üretim süreçlerinde gelişerek ya da iş modellerini değiştirerek küresel değer zincirlerine entegre olmaları için destek sağlanmaktadır. İhracat yapmak isteyen ya da ihracat performansını artırmak isteyen KOBİ ler için kümelenme sürecinin faydaları aşağıdaki gibi sıralanabilir: Birçok KOBİ için ihracat genellikle yüksek riskler içeren karmaşık bir iş olarak algılanmaktadır. İhracat odaklı kümeler ve küme yönetimleri temelde bu riskleri en aza indirmek için çeşitli çalışmalar yürütmektedir. Küme içinde yer alan firmalar bağlı oldukları kurum ve kuruluşlar aracılığı ile sektörleri ile ilişkili uluslararası platformlara daha kolay ulaşabilirler, Küme yönetimleri firmaların ürün ve süreç geliştirmelerine yönelik Ar-Ge projeleri ve çalışmaları başlatabilmektedir, Küme içinde yer alan firmalar ürün, teknoloji ve pazar bilgisine daha kolay ulaşabilmektedir, Küme yönetimleri firmaları yakından tanıyarak, çeşitli analiz çalışmaları ile firmaların ihtiyaçlarına ve hedeflerine yönelik çözümler getirmek için projeler geliştirmekte ve işbirliği ağları oluşmasını sağlayabilmektedir, Küme içinde yer alan firmalar hedeflenen ihracat pazarları ile ilgili pazar araştırmaları ve eğitimlerden yararlanarak ihracat stratejileri geliştirebilmektedir, Küme içinde yer alan firmalar bağlı oldukları kurum ve kuruluşlar aracılığı ile sektörleri ile ilişkili uluslararası platformlara daha kolay ulaşabilirler. İhracat pazarını geliştirmek isteyen KOBİ ler kendileri ile benzer süreçleri ve benzer problemleri yaşayan diğer firmalarla ortak akıl, ortak çözüm yolları geliştirebilirler, Küme yönetimi tarafından sektöre ve/veya firma grubuna yönelik olarak düzenlenen fuar ziyareti, eşleştirme faaliyetleri, alım heyetleri gibi organizasyonlara katılarak daha az zamanda, hedeflerine uygun potansiyel alıcılarla iletişime geçebilirler, 8
Nihai ürünün oluşmasında yer alan ve aynı değer zincirinde faaliyet gösteren ulusal ve uluslararası firmalarla birlikte çalışarak ürününün müşteri için değerini artıracak ortak projeler geliştirebilirler, Sektörün sorunlarını belirleyerek çözüm yolları geliştirilmesinde aynı sektörde yer alan firmalarla, sektör liderleri ile birlikte sektörel bir güç oluşturabilirler, İşbirliği kuruluşu ya da organize olmuş bir küme yönetimi ile temsil edilen firmaların uluslararası platformda görünürlükleri artmakta ve yeni pazarlar için güven oluşturmaktadır, Kümelenme firmaların kendi kazançlarının ve kârlılıklarının önüne geçmez, bunlar için engel teşkil etmez. Aksine küme içindeki firmalar arasında rekabet devam eder. Ancak ortak sorunların birlikte aşılmasını ve ortak fırsatların elbirliğiyle daha iyi değerlendirilebilmesini sağlar. Küme içi rekabet firmaların sürekli kendilerini yenilemelerini ve küresel rekabetçi ortama ayak uydurmalarını sağlar. Kutu 3: Küme Tarafından Düzenlenen ve Firmaların Uluslararasılaşmasına Yönelik Etkinlik Örneği Konya Otomotiv Yan Yan Sanayi Sanayi Kümesi Kümesi tarafından tarafından 2010 ve 20122010 yıllarında ve Uluslararası 2012 yıllarında Otomotiv Sektörünün Geleceği temalı Kümelenme Konferansları gerçekleştirilmiş, konferansa Uluslararası Otomotiv Sektörünün Geleceği temalı Kümelenme Konferansları uluslararası düzeyde sektör temsilcileri ve araştırmacılar ile ulusal ölçekte etkin STK ve şirket gerçekleştirilmiş, temsilcilerinin katılımı konferansa sağlanmıştır. uluslararası Bir buçuk gün süren düzeyde konferansın sektör ardından temsilcileri ana sanayi ve ve araştırmacılar ana yan sanayi temsilcileri ile ulusal ile ölçekte küme üyelerini etkin kapsayan STK ve şirket işbirliği temsilcilerinin toplantıları düzenlenmiştir. katılımı sağlanmıştır. Böylece hem bölgedeki Bir buçuk otomotiv gün sektörü süren uluslararası konferansın pazara ardından tanıtılmış, ana hem sanayi bölgedeki ve ana KOBİ ler yan sanayi sanayi/ana temsilcileri yan sanayi ile yetkilileri küme üyelerini ile buluşmuş, kapsayan hem de işbirliği sektördeki toplantıları gelişmeler düzenlenmiştir. doğrultusunda küme Böylece üyelerinin hem bilgilendirilmesi bölgedeki sağlanmıştır. otomotiv Çalışmanın sektörü son uluslararası günü yapılan pazara işbirliği toplantılarına tanıtılmış, Man, hem Mercedes, bölgedeki Tofaş, KOBİ ler Renault, Ford ana Otosan, sanayi/ana Bosch yan ve Temsa sanayi katılmış, yetkilileri elektrikli araçların ile buluşmuş, küresel durumundan hem de sektördeki ar- ge merkezlerinin gelişmeler çalışmalarına doğrultusunda değin bir küme çok çalışmanın bilgisi paylaşılmıştır. üyelerinin bilgilendirilmesi sağlanmıştır. Çalışmanın son günü yapılan işbirliği Kaynak: Uluslararasılaşma Kılavuzu, KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi toplantılarına Man, Mercedes, Tofaş, Renault, Ford Otosan, Bosch ve Temsa katılmış, elektrikli araçların küresel durumundan ar-ge merkezlerinin çalışmalarına değin bir çok çalışmanın bilgisi paylaşılmıştır. Kaynak: Uluslararasılaşma Kılavuzu, KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi 9
Kümelerin Gelişmişlik Düzeyine Göre Sınıflandırılması Kümeler, bir sektörün gelişmesi için gereken ve bölgede var olan ekonomik unsurlara (girdi, insan kaynağı, talep, vb.) bağlı olarak doğal bir yoğunlaşma sonucu oluşurlar 3. Kümelerin ortaya çıkışı doğal süreçte oluşsa da, gelişerek rekabetçi ve değer üreten olgun kümeler haline gelmeleri için genellikle dışarıdan müdahale ve desteğe ihtiyaç duyulur. Kümeler (fikir aşamasındaki yığınlar da dahil edildiğinde) gelişmişlik düzeyine göre 4 gruba ayrılır. Aşağıda bu grupların genel tanımları yapılmıştır 4. Tablo 1: Kümelerin Gelişmişlik Düzeyine Göre Sınıflandırılması Kümelerin ortaya çıkışı doğal süreçte olsa da, gelişerek rekabetçi ve değer üreten olgun kümeler haline gelmeleri için genellikle dışarıdan müdahale ve desteğe ihtiyaç duyulur. 10 3 Bununla birlikte stratejik nedenlerle, dışarıdan güçlü bir müdahale (genellikle devletin girişimi) ile oluşturulan kümeler de vardır, ancak bu tür küme oluşumu olağan dışı bir durumdur. 4 Kümeler için Uluslararasılaşma El Kitabı, KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi, 2013
Amacı KOBİ lerin rekabet güçlerini ve sürdürülebilir ihracat kapasitesini kümelenme yaklaşımı ile artırmak olan URGE Tebliği, kümelerin gelişmişlik düzeyleri ne olursa olsun kullanabilecekleri ve her aşamada gelişme sürecini kolaylaştırıcı bir araç olarak değerlendirilebilir. Amacı KOBİ lerin rekabet güçlerini ve sürdürülebilir ihracat kapasitesini kümelenme yaklaşımı ile artırmak olan UR-GE Tebliği, kümelerin gelişmişlik düzeyleri ne olursa olsun kullanabilecekleri ve her aşamada gelişme sürecini kolaylaştırıcı bir araç olarak değerlendirilebilir. Aşağıda farklı gelişim düzeylerindeki kümeler için bazı başarı ölçütleri sunulmuştur. Bu tabloda sunulan ölçütler örnek olarak verilmiş olup, kümelerin ve uluslararasılaşma faaliyetlerinin özelliğine göre tasarlanmış farklı ölçütler üzerinden değerlendirme yapmak mümkündür. Tablo 2: Farklı Gelişim Düzeylerindeki Kümeler için Bazı Başarı Ölçütleri 5 Özellikle KOBİ lerin ağırlıklı olduğu kümelerde başlatılacak olan kümelenme girişimleri için belirli bir finansman kaynağına ihtiyaç duyulmaktadır. Küme üyeleri ile yapılacak ilk toplantı ve çalıştaylar, küme vizyonu, küme geliştirme stratejileri ve yol haritasının belirlenmesi gibi temel analizler için finansman temini, küme yöneticisinin istihdamı kümelenme sürecini hızlandıracak faktörler arasında yer almaktadır. 5 Bu tabloda sunulan ölçütler örnek olarak verilmiş olup, kümelerin ve uluslararasılaşma faaliyetlerinin özelliğine göre tasarlanmış farklı ölçütler üzerinden değerlendirme yapmak mümkündür. Kaynak: Kümeler için Uluslararasılaşma Kılavuzu, KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi 11
Bu konuda özellikle Ekonomi Bakanlığı tarafından uygulanmakta olan Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesinin Desteklenmesi (UR-GE) Tebliği, küme yönetimleri tarafından sıkça kullanılmaktadır. Tebliğ de tanımlanan İşbirliği Kuruluşunun koordinasyonu altında hazırlanacak projeler ile birçok kümelenme faaliyeti yüksek hibe oranları ile desteklenmektedir. Küme yönetimleri, kümelere uygun destek programlarını yakından takip etmeli ve küme ihtiyaçlarına göre hazırlayacakları başvurular ile firmaları yararlandırmalıdır. 2010 yılında Ekonomi Bakanlığının tebliğ ettiği destek programı Türkiye de sınai ve/veya ticari faaliyette bulunan şirketler ile yazılım sektöründe faaliyet gösteren şirketlerin uluslararası pazarlarda rekabet gücünü ortak ihtiyaç analizi, ortak öğrenme ve ortak pazarlama başlıkları altında arttırmaya hedeflemektedir. Bu destek programı kapsamında 116 Proje 76 İşbirliği Kuruluşu ve toplam 2102 Firma ile yürütülmektedir 6. 12 6 Yerel Paydaşlar için Kümelenmeye Giriş, KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi, s.30
2.URGE Tebliği nin Amacı ve Kapsamı Tebliğin Amacı Nedir? URGE Tebliği nin vizyonu yerel dinamiklerin harekete geçirilmesine olanak sağlayarak işbirliği kuruluşlarının önderliğinde ihracat seferberliği başlatmaktır. Ekonomi Bakanlığı İhracat Genel Müdürlüğü tarafından uygulanmakta olan UR-GE Tebliği nin vizyonu yerel dinamiklerin harekete geçirilmesine olanak sağlayarak İşbirliği Kuruluşlarının önderliğinde firmalar arasında kurulan işbirlikleri ile ihracat seferberliği başlatmaktır. Bakanlığın misyonu kümelenme yaklaşımını esas alan ve etkin proje yönetimi ile hayata geçirilen projelerle başlatılan ihracat seferberliğinin kalıcı bir başarıya dönüşmesini sağlamaktır. Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesinin Desteklenmesi Tebliği kapsamındaki UR- GE Projelerine İşbirliği Kuruluşları başka bir ifade ile üyeleri için işbirliği faaliyeti gerçekleştiren Türkiye İhracatçılar Meclisi, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, İhracatçı Birlikleri, İl Ticaret ve/veya Sanayi Odaları, Organize Sanayi Bölgeleri, Endüstri Bölgeleri, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri, Sektörel Üretici Dernekleri, Sektörel Dış Ticaret Şirketleri (SDŞ) ile imalatçıların kurduğu dernek, birlik ve kooperatifler başvurabilir. Şekil 2 : İşbirliği Kuruluşları İhracatçı Birlikleri İl Sanayi / Ticaret Odaları TOBB, TİM, TEİK Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Organize Sanayi Bölgeleri Endüstri Bölgeleri Sektörel Üretici Dernekleri Sektörel Dış Ticaret Şirketleri (SDŞ) İmalatçıların kurdukları Dernek, Birlik veya Kooperatifler UR-GE Projesi amacı, kapsamı, süresi, bütçesi, hizmet sağlayıcıları, uygulayıcıları ve öngörülen çıktıları belirlenmiş faaliyetler bütünü olarak düşünülmelidir. Firmaların İşbirliği Kuruluşu önderliğinde biraraya gelerek; Ortak ihtiyaç analizi, Ortak öğrenme (eğitim ve danışmanlık) Ortak pazarlama (tanıtım, marka, ticaret heyeti, eşleştirme) gibi ihracata yönelik eylem ve faaliyetleri desteklenmektedir. UR-GE Desteğinin firmalar için etkin bir şekilde kullanılmasını sağlayan en önemli faktör, desteğin proje yaklaşımı ile uygulanıyor olmasıdır. İşbirliği kuruluşlarından sektörel gelişmeyi gözeten, ihracat yapmamış olan firmaların ihracat yapmasını, hali hazırda ihracat yapan firmaların kapasitesini artıracak projeler hazırlayarak desteğe başvurmaları beklenmektedir. 13
Tebliğ ile KOBİ lerin ihracat odaklı rekabet stratejileri benimsemeleri ve uluslararası rekabet ortamında ihtiyaçları olan kabiliyetlerin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Bu süreçte firmaların öncelikli olarak faaliyet gösterdikleri iş ortamında işbirliği yapabilecekleri diğer firmaları, kurum ve kuruluşları tanımaları, gelişmek için birlikte çalışmaları, bilgi transferi için iş ağları kurmaları teşvik edilmektedir. Benzer hedefleri olan KOBİ lerin benzer ihtiyaçları olacağı, firmalar için ortak olan sorunların birlikteliğin gücü ile daha kolay aşılabileceği, bölgelerin belirli sektörlerde markalaşarak dünya için cazibe merkezi haline gelebilecekleri gerçeğinden yola çıkılarak tasarlanan tebliğ tüm bu ihtiyaçlara cevap veren kümelenme yaklaşımı esas alınarak hazırlanmıştır. Tebliğ kapsamında uygulanmaya başlayan projelerde aynı zamanda bir küme girişimini oluşturan taraflar uluslararası rekabetin geliştirilmesi için biraraya gelmektedir. Şekil 3: UR-GE Projeleri ile Biraraya Gelen Taraflar UR-GE Tebliği ile firmalar, destek kurumları, eğitim ve araştırma kurumları ortak ihtiyaç, ortak vizyon ve ortak çözümler yaklaşımı ile kümelenmenin temel unsurları biraraya gelmektedir. 14
Desteğin kapsamını aşağıda belirtilen faaliyetler oluşturmaktadır: Projenin ve projede yer alacak tüm faaliyetlerin etkin bir şekilde yürütülmesi, firmalar arasında işbirliklerinin geliştirilmesi ve bilgi transferinin sağlanması amacı ile proje yöneticisinin istihdam edilmesi, Sektörel dinamiklerin farklı ölçeklerde (dünya, ulusal ve bölgesel) incelendiği, firma analizlerinin yapılarak rekabet ve ihracata yönelik ihtiyaçların tesbit edildiği ihtiyaç analizi faaliyeti, Belirlenen ihtiyaçlar ışığında firmaların rekabet ve ihracat kapasitelerini geliştirici eğitim ve danışmalık faaliyetleri, İhtiyaç analizi ile belirlenen hedef pazarlara yönelik olarak gerçekleştirilen yurtdışı pazarlama ve alım heyeti faaliyetleri, Proje faaliyetleri sonunda katılan firmalara bireysel danışmanlık faaliyeti. Şekil 4: UR-GE Projesi Faaliyetleri İşbirliği Kuruluşu Proje Başvurusu İstihdam İhtiyaç Analizi Eğitim ve/veya Danışmanlık Faaliyetleri Yurtdışı Pazarlama ve/veya Alım Heyeti Bireysel Danışmanlık UR-GE Projeleri yukarıda da belirtildiği gibi birbirini takip eden farklı aşamalardan oluşmaktadır. İlk olarak İşbirliği Kuruluşu tarafından proje kapsamı ve katılımcı firma profillerinin sunulduğu Proje Başvuru Dosyası Bakanlığa sunulmaktadır. Proje başvuru dosyası onaylandıktan sonra ihtiyaç analizi başvurusu yapılır. İhtiyaç analizinin gerçekleştirilmesini müteakip, analizin sonucuna göre eğitim, danışmanlık, yurtdışı pazarlama ve alım heyeti başvuruları yapılır. İstihdam başvurusu projenin gerekliliğine bağlı olarak ihtiyaç analizi öncesi veya sonrasında da yapılabilir. 15
Desteğin Limiti Nedir? Proje kapsamında yer alan faaliyetler için destek oranları aşağıda yer alan tabloda verilmektedir: Tablo 3: UR-GE Destek Limiti İhtiyaç Analizi Eğitim/ Danışmanlık Yurtdışı Pazarlama Alım Heyeti İstihdam Bireysel Danışmanlık Destek Oranı 75% 75% 75% 75% 75% 70% Desteklenen Kurum İşbirliği Kuruluşu İşbirliği Kuruluşu İşbirliği Kuruluşu İşbirliği Kuruluşu İşbirliği Kuruluşu Şirketler Destek Tutarı (USD) 400.000 150.000 (faaliyet başına) 100.000 (faaliyet başına) Emsal Brüt Ücret 50.000 Program Süresince (En Faaliyet Fazla 36 ay) 5 Adet 10 Adet 2 kişi 3 Yıl Ekonomi Bakanlığı İhracat Genel Müdürlüğü tarafından desteklenen UR-GE Projelerinin geliştirilmesi için İşbirliği Kuruluşları ile düzenli olarak görüş alışverişinde bulunulmaktadır. 2010 yılından itibaren edinilen tecrübe aşağıda belirtilen hususların İşbirliği Kuruluşları ve küme yöneticileri için kritik önem taşıdığını göstermektedir: UR-GE Projesine başvuracak İşbirliği Kuruluşunun proje yönetim yaklaşımını benimsemesi ve bu yaklaşımı proje başvuru dosyasında tanımlaması, Projenin yönetim ve koordinasyonunda görev alacak yetkin kişiyi/ kişileri ataması, İşbirliği kuruluşunun istihdam desteğinden yararlanmak için çaba göstermesi ve proje yönetim yaklaşımını etkin bir şekilde yürütmesi, İşbirliği kuruluşunun projede daha proaktif rol alması, tüm faaliyetlerde özellikle ihtiyaç analizi aşamasında firma ziyaretlerine ihtiyaç analizini gerçekleştiren hizmet sağlayıcı ile birlikte katılması, İşbirliği kuruluşlarının yurtdışı alım heyetleri ve seyahatlere rekabetçilik ve işbirliği ağ yapılarının geliştirilmesi, ihracatta sürekliliğinin sağlanması için özel çalışmaların geliştiirlmesi, İşbirliği kuruluşlarının kendi ölçme-izleme-değerlendirme sistemlerini geliştirip uygulamayı hedeflemeleri. 16
Başvuru: İŞBİRLİĞİ KURULUŞLARI İÇİN ÖNEMLİ BİLGİLER Proje başvuruları Ekonomi Bakanlığı na (İhracat Genel Müdürlüğü) yapılır. İhracat Genel Müdürlüğü nün projeyi onaylamasını müteakip İşbirliği kuruluşu projeye başlayabilir. Projenin başlangıç tarihi ilk faaliyetin başladığı tarihtir. Proje başvurusunda eksiklik ve / veya revize edilme ihtiyacı olması durumunda proje başlangıç tarihi ertelenebilir. Proje başvuru dosyası Ekonomi Bakanlığı na (İhracat Genel Müdürlüğü) gönderilir. Proje başvuru dosyası aynı zamanda CD ile teslim edilir. E- posta ile yapılan başvurular yapılmamış kabul edilir. URGE Projesi birden fazla aşamadan oluşmaktadır. Proje Başvuru dosyasının onayını müteakip her aşama için başvuru yapılması gerekmektedir. İşbirliği kuruluşu, ihtiyaç analizi faaliyeti kapsamında yapacağı hizmet alımlarında ve eğitim/danışmanlık programlarında yapacağı hizmet alımlarında BROP illerinde en az 2, diğer illerde en az 3 şirket veya üniversiteden yapılacak çalışmaların ayrıntılı planını ve bütçesini içeren teklif alır. İşbirliği kuruluşu, en kaliteli hizmet en uygun fiyat prensibi doğrultusunda seçimini yapar ve diğer tekliflere ilişkin belgelerle birlikte başvuru esnasında Ekonomi Bakanlığı na (İhracat Genel Müdürlüğü) sunar. Projelerde yer alacak katılımcı şirket sayısında üst sınır olmamakla birlikte şirket sayısının projenin sağlıklı bir şekilde yürütülebilmesine olanak verecek düzeyde tutulması önerilmektedir. Gerçekleştirilmiş olan başarılı URGE Projelerinde firma sayısının 15-30 arasında olduğu görülmektedir. İşbirliği Kuruluşu, ihtiyaç analizi, danışmanlık ve/veya eğitim faaliyeti çerçevesinde hizmet alacağı danışmanlık ve/veya eğitim şirketini, üniversiteyi ya da danışmanı/eğitmeni proje başvurusu sırasında PROJE EK I- A- 1, PROJE EK I- A- 2 ve PROJE EK I- A- 3 de belirtilen belgeler ile birlikte sunar. İşbirliği kuruluşu, diğer bir işbirliği kuruluşu ile birlikte ortak proje başvurusunda bulunabilir. Projede başvuru sahibi işbirliği kuruluşunun ve varsa projede ortak olarak yer alan işbirliği kuruluşunun sınai ve ticari faaliyette bulunan üyeleri yer alabilir. 17
(devamı) Değerlendirme: Proje Değerlendirme Komisyonu, İhracat Genel Müdürlüğü KOBİ ve Kümelenme Destekleri Daire Başkanı, Şube Müdürü ve Proje uzmanından oluşur. İlgili Genel Müdür Yardımcısı gerekli görmesi halinde Komisyon toplantısına başkanlık eder. Proje uzmanı Proje Değerlendirme Formu nda (PROJE EK II) yer alan değerlendirme kriterlerine göre başvuruyu içerik, şekil ve bütünlük açısından inceler. Komisyon, incelemenin ardından İşbirliği Kuruluşu nu projeyi anlatmak üzere çağırabilir, projeyi olduğu gibi kabul edebilir, projeye ilişkin değişiklik ve geliştirme önerilerinde bulunabilir, veya projeyi reddedebilir. Aynı ilden, ilgili ve tamamlayıcı sektörlerden gelen proje başvurularında mükerrerliği önlemek, etkinliği arttırmak, faaliyetlerin birbirini tamamlamasını sağlamak adına Komisyon, İşbirliği Kuruluşlarından birlikte proje sunmalarını isteyebilir. Bu durumda harcamayı yapan İşbirliği Kuruluşu na ödeme yapılır. Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı (BROP) illerinde en az 5 (beş) şirketin, diğer illerde en az 10 (on) şirketin katıldığı projeler değerlendirmeye alınır. İhtiyaç analizini gerçekleştirecek olan şirket veya üniversitenin aynı projenin eğitim ve danışmanlık programları kapsamında hizmet vermemesi esastır. Özel durumlar Proje Değerlendirme Komisyonu tarafından değerlendirilir. Uygulama Bir proje en fazla 36 ay sürebilir. İşbirliği kuruluşu aynı anda en fazla 5 (beş) proje yürütebilir. Projeye şahıs firmaları katılamamaktadır. İşbirliği kuruluşu, ihtiyaç analizi faaliyeti kapsamında yapacağı hizmet alımlarında ve eğitim/danışmanlık programlarında yapacağı hizmet alımlarında BROP illerinde en az 2, diğer illerde en az 3 şirket veya üniversiteden yapılacak çalışmaların ayrıntılı planını ve bütçesini içeren teklif alır. 18