ÖNSÖZ İçinde yaşadığımız yüzyılda sürekli kalkınma için dünyamızın korunması gerektiği anlayışı giderek sahiplenilmektedir. Bu sevindirici gelişmeyle birlikte çocuklarımıza daha yaşanır bir dünya bırakma azmimiz artmaktadır. Ekonomik gelişmenin çevreyle uyumlu olması arzulanan bir durumdur. Enerji maliyetleri değerlendirildiğinde doğalgazın cazipliği belirginleşmektedir. Doğalgaz gibi çevreyle dost enerji kaynakların kullanımındaki artış bu noktada bir gösterge olarak karşımızda çıkmaktadır Kurum olarak çalışmalarımızda sürekli ve emniyetli gaz arzını ilke edindik. Tüm faaliyetlerimizde bunun sorgusunu gerçekleştirdik. Planlama, uygulama ve kontrol çalışmalarımızda teknik emniyete azami önem verdik, vermekteyiz. Teknik emniyetin ve sürekli gaz arzının siz değerli sanayi kuruluşlarımız için ne kadar önemli olduğunun bilincindeyiz. Değerli sanayicimiz, doğalgazın güvenli kullanımında gereken özeni göstereceğinize olan inancımız tamdır. Bu, standartlara uygun malzeme ve işçilik gerektirmektedir. Bu amaçla çalışmalarınızda yoğun bir emek ve birikimin sonucu olarak hazırlamış olduğumuz Endüstriyel Tesisler Doğalgaz Teknik Esasları nı esas edinmeniz şirketinizin menfaatine olacaktır. Sizler bununla birlikte teknik emniyete önem vermeli ve acil eylem planları hazırlamalısınız. Doğalgaz gibi çevreci bir yakıtın etkili ve verimli tüketimi, daha yaşanabilir bir Dünya, daha üretken bir Türkiye ve daha karlı bir işletme demektir. Çalışmalarınızda başarılar dileriz. 1
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 1. AMAÇ... 4 2. KAPSAM... 4 3. TANIMLAR... 4 4.ENDÜSTRİYEL TESİSLERDE DOĞALGAZ TESİSATI... 9 4.1.Gaz Teslim Noktas... 9 4.1.1. Servis Kutusu... 9 4.1.2. Bas nç Düşürme ve Ölçüm İstasyonu... 9 4.1.2.1.Bas nç Düşürme ve Ölçüm İstasyonu Ekipmanlar... 11 4.2.Boru Hatt Tasar m... 11 4.2.1.Azami gaz çekiş kapasitesi... 11 4.2.2.Gaz teslim noktas ç k ş bas nc... 11 4.2.3.Gaz h z... 11 4.2.4.Boru hatt... 11 4.2.5.AKV... 12 4.2.6.İzolasyon Flanş... 12 4.2.7.Tahliye Hatt (Vent)... 13 4.2.8.Emniyet Selenoid Vanas... 13 4.2.9.Sayaç... 13 4.2.10. Güzergah seçimi...... 13 4.2.10.1.Yeralt boru hatlar... 14 4.2.10.2.Yerüstü boru hatlar... 15 4.2.11.İkincil Bas nç Düşürme İstasyonu... 19 4.3.Malzeme Seçimi... 20 4.3.1.Endüstriyel tesislere ait doğalgaz tesisatlar nda kullan lacak çelik boru ve fittingsler... 20 4.3.1.1. Çelik Borular... 21 4.3.1.2.Fittingsler... 22 4.3.1.3.Vanalar... 22 4.3.1.4.Flanşlar ve Aksesuarlar... 22 4.3.1.5.Saplama ve Somunlar... 22 4.3.1.6.S zd rmazl k Contas... 22 4.3.1.7.Dişli Bağlant larda Kullan lacak Malzemeler... 22 4.4.Çelik Tesisat n Kaynakla Birleştirilmesi... 23 4.4.1.Teknik Bilgiler... 23 4.4.2.Elektrod Malzemesi... 26 4.4.3.Kaynakç lar n Kalifikasyonu... 26 4.4.4.Kaynak Hatalar... 26 4.4.5.Kaynak Kalite Kontrolü... 26 4.4.6.Kaynak kalitesinin DAĞITIM ŞİRKETİ taraf ndan kontrolü... 27 4.5.Testler... 27 4.5.1.Ön test (Mukavemet Testi)... 27 4.5.2.S zd rmazl k testi... 28 4.5.3.DAĞITIM ŞİRKETİ nin Kontrolü... 28 4.6.İç Tesisatta polietilen boru kullan m... 28 4.6.1.Polietilen Borulara Ait Genel Özellikler... 29 4.6.2.PE Borular n Tesisatland r lmas... 29 4.6.2.1. Güzergah Tespiti... 29 4.6.2.2.Tranşe Boyutlar... 29 4.6.2.3. Tranşenin Aç lmas... 29 4.6.2.4. Polietilen Borular n Tranşeye Yerleştirilmesi... 30 4.6.2.5. Polietilen Borular n Birleştirilmesi... 31 4.6.2.6. Geri Dolgu İşlemi... 31 4.7. Sayaçlar... 35 4.8 Elektronik Hacim Düzelticiler... 35 4.9.Brülör Gaz Kontrol Hatt (Gas Train)... 35 4.9.1. Brülör Gaz Kontrol Hatt Ekipmanlar... 36 4.9.1.1. Fanl Brülör Gaz Kontrol Hatt Ekipmanlar (Q 1200 KW )... 37 2
4.9.1.2. Fanl Brülör Gaz Kontrol Hatt Ekipmanlar (Q > 1200 KW)... 38 4.9.1.3. Atmosferik Brülör Gaz Kontrol Hatt Ekipmanlar (Q 350 KW)... 39 4.9.1.4. Atmosferik Brülör Gaz Kontrol Hatt Ekipmanlar ( Q > 350 KW )... 40 4.9.1.5. İki Kademeli Gaz Proses Bekleri Gaz Kontrol Hatt Ekipmanlar... 41 4.9.1.6. Oransal Gaz Proses Bekleri Gaz Kontrol Hatt Ekipmanlar... 42 4.9.2.Gaz kontrol hatt ekipmanlar bağlant şekilleri... 43 4.10.Hesap Yöntemleri... 43 4.10.1. Boru Çap Hesap Yöntemi... 43 4.10.2. Ölü Hacim Hesab... 44 4.10.3. Sayaç Hacimleri (Körüklü Sayaçlar İçin)... 45 4.10.4. Havaland rma Hesap Yöntemi... 46 4.10.5. Endüstriyel Bacalar ve Hesap Yöntemi... 52 4.10.5.1. Bacalar n Boyutland r lmas... 52 4.10.5.2. Baca gaz emisyon değerleri... 52 4.11.Yak c Cihazlara Ait Elektrik Tesisat ve Topraklamas... 55 4.11.1. Elektrik Tesisat... 55 4.11.2. Topraklama Tesisat... 56 4.12. Katodik Koruma... 57 4.12.1. Galvanik Anotlu Katodik Koruma... 57 4.12.2. Katodik Koruma Hesap Yöntemi... 58 4.13. Mutfak Tesisat... 61 4.13.1. Bas nç... 61 4.13.2. Kapasite... 62 4.13.3. Havaland rma... 62 4.13.4. Mutfak cihazlar emniyet ekipmanlar... 63 4.14.Radyant s t c lar... 65 4.14.1. Cihazlar n Yerleştirilmesi... 65 4.14.2. Tesis Hacmi... 65 4.14.3. Bacalar... 65 4.14.4. Havaland rma... 66 4.14.4.1. Egzost havas tahliyesi... 66 4.14.4.2. Yakma Havas Temini... 68 4.15 El Şalomalar... 69 4.16 Doğalgaz Jeneratörleri. 69 5. TALİMAT VE TAVSİYELER... 71 5.1.TALİMATLAR... 71 5.2.TAVSİYELER... 71 6. UYARILAR... 72 7. PROJE DOSYASI FORMATI... 73 3
ENDÜSTRİYEL TESİSLER DOĞALGAZ TEKNİK ESASLARI 1 AMAÇ Bu teknik esaslar n amac ; s nma, proses ve kojenerasyon uygulamalar nda doğalgaz tüketiminin yap lacağ ticari, endüstri, sanayi tesislerinde teknik emniyet kurallar na bağl kalarak doğalgaz tesisat n n projelendirme ve uygulama esaslar n belirlemektir. 2 KAPSAM Endüstriyel,sanayi ve üretim amaçl ticari tesisler bu teknik esaslarda öngörülen koşullara göre projelendirilecek ve dönüşüm işleri bu esaslara uygun olarak DAĞITIM ŞİRKETİ taraf ndan sertifika verilmiş mühendislik firmalar taraf ndan gerçekleştirilecektir. Bu teknik esaslarda belirlenen kurallar: a) Doğalgaza dönüşümü yap lacak endüstriyel tesislerde veya bu kapsamdaki doğalgaz tesisat nda yap labilecek ek ve değişiklikler ile ilgili hususlar (Dahili iç tesisat ), b) Doğalgaz ihtiyac kapasitelerine bak lmaks z n (Gaz teslim noktas servis kutusu yada istasyon olan ) mal ve hizmet üreten ticari ve endüstriyel yerler, c) 200 m 3 /h üzeri olan tüketimler için 300 mbarg ç k şl servis kutusu ile gaz kullan m olan yerleri, d) Endüstriyel,sanayi,ticari tesislerde s nma amaçl olan kullan mlar kapsar. 3. TANIMLAR 3.1 Dağ t m Şirketi: EPDK taraf ndan belirlenen bölge dahilinde doğal gaz n dağ t m ve mahalli gaz boru hatt şebekesi ile nakli faaliyetlerini yapmaya yetkili k l nan tüzel kişidir. Endüstriyel Kuruluş: Sanayi Odas na kay tl olan ve üretim maksatl faaliyet gösteren, doğalgaz tesis genelinde proses, s nma ve/veya mutfak tüketimi maksatl kullanan kuruluşlard r. 3.2 Büyük Ticari Kuruluş: Ticaret Odas na kay tl olup işletme ile ticari gaz kullan m sözleşmesi yapan kuruluşlard r. 3.3 Müşteri: Dağ t m Şirketi ile doğalgaz kullan m sözleşmesi imzalayan gerçek veya tüzel kişidir. 3.4 Bağlant Anlaşmas : DAĞITIM ŞİRKETİ ile Müşteri aras nda, doğalgaz n koşullar n belirlemek maksad yla imzalanan akittir. temini için abone bağlant hatt ve abone bağlant bedeli 3.5 Gaz Al m Sözleşmesi : DAĞITIM ŞİRKETİ ile Müşteri aras nda doğal gaz n sat ş koşullar n belirlemek maksad yla imzalanan akittir. 3.6 Dağ t m Şebekesi: Doğal gaz n kent girişindeki ana bas nç düşürme ve ölçüm istasyonlar ndan al narak gaz teslim noktalar na iletimini sağlayan yeralt gaz boru hatlar n n tümüdür. 4
3.7 Gaz Teslim Noktas : Müşteriye gaz arz n n sağlanacağ noktad r. (Servis Kutusu veya Bas nç Düşürme ve Ölçüm İstasyonu) 3.8 Tam Yanma: Doğalgaz n, kimyevi bileşimine uygun olarak hesaplanm ş gerekli miktarda yakma havas ile kimyasal tepkimeye girmesi olay d r. CH 4 + 2O 2 + 8N 2 CO 2 + 2H 2 O + 8N 2 + ENERJİ 3.9 Is Gücü: Is gücü, su, buhar veya hava gibi bir s taş y c ak şkana, bir s üreticisi taraf ndan birim zamanda aktar lan yararl s miktar d r. kw, kcal/h 3.10 Anma Is Gücü (Q N ): Anma s gücü, belirli bir yak t (kat, s v veya gaz) için TS 4040 da yer alan şartlar sağlamak üzere önceden belirtilen ve kararl durumda, s üreticisinden s taş y c s ak şkana sürekli olarak aktar lan s miktar d r. kw, kcal/h 3.11 Anma Is Gücü Alan (A N ): Anma s gücü alan A N, belirli bir yak t türü (kat, s v, gaz) için, s üreticisinin kararl duruma erişmesinden sonra anma s gücünü sürekli olarak veren, bir taraf nda s t c ak şkan n bulunduğu ve diğer taraf n alev ve s cak yanm ş gazlar n yalad ğ, imalatç taraf ndan s üreticisinin (s cak su kazan, buhar kazan vb.) etiketinde belirtmiş olduğu alan olup birimi m 2 dir. 3.12 Üst Is l Değer: Üst s l değer, belirli bir s cakl k derecesinde bulunan 1 Nm 3 gaz n tam yanma için gerekli minimum hava ile kar şt r larak herhangi bir s kayb olmadan yak ld ğ nda ve yanma ürünleri başlang ç derecesine kadar soğutulup kar ş m ndaki su buhar yoğuşturulduğunda aç ğa ç kan s miktar d r. Sembolü H o, Birimi kcal/nm 3 tür. Bu değer minimum 8100 kcal/nm³ maksimum 10427 kcal/nm³ tür. 3.13 Alt Is l Değer: Alt s l değer, belirli bir s cakl k derecesinde 1 Nm 3 gaz n, tam yanma için gerekli minimum hava ile kar şt r larak herhangi bir s kayb olmadan yak ld ğ nda ve yanma ürünleri, kar ş mdaki su buhar yoğuşturulmadan başlang ç s cakl ğ na kadar soğutulduğunda aç ğa ç kan s miktar d r. Sembolü Hu, birimi kcal/nm 3 tür. Hesaplamalarda esas al nan değer 8250 kcal/nm 3 tür. 3.14 Wobbe Say s : Wobbe say s, bir gaz n sabit beslenme bas nc nda yak lmas ile aç ğa ç kan s ile ilgili olup aşağ daki formülle hesaplan r. W = Gaz n üst s l değeri / (Gaz n bağ l yoğunluğu) 1/2 3.15 Gaz Modülü: Bir cihaz n wobbe say s farkl başka bir gazla çal şabilir hale dönüştürülmesinde, s girdi paritesi ve primer hava sürüklenmesinin doğru değerini elde etmek için, cihaz n daha önce çal şt ğ gazla ayn olmas gereken orand r. Sistemde gaz kesintisine gidildiğinde Propan yada mix LPG fakirleştirilerek fakirleştirme ünitesi ile ayn tesisatta kullan m sağlanabilir. 3.16 Gaz Brülörü: Gaz brülörü, gaz yanma havas (oksijen) ile belli oranlarda kar şt ran ve s ihtiyac na göre gerekli gaz hava kar ş m oran n, alevin biçim ve büyüklüğünü ayarlamak suretiyle, issiz ve tam yanma sonucu alevin meydana gelmesini 5
sağlayan, bu amaçla otomatik kumanda, kontrol, ayar, ateşleme ve güvenlik tertibat ile donat lan ve gerektiğinde yakma havas n cebri veya tabii olarak sağlayan elemanlar içeren bir cihazd r. 3.17 Test Nipeli: S zd rmazl k testi, bak m ve ayarlar s ras nda yap lacak bas nç ölçümlerinde kullan lmak amac ile aksesuarlar ve boru hatlar üzerine konulan elemanlard r. Ancak söz konusu test nipeli gaz tesisat üzerinde kullan lacak olan gaz filtresi,regülatör gibi elemanlar n üzerinde olmas halinde, tesisat üzerine ikinci bir test nipeli koyulmas na gerek yoktur. 3.18 Brülör Gaz Kontrol Hatt : Brülör gaz işletme ve emniyet elemanlar ndan (küresel vana, manometre, filtre, minimum gaz bas nç presostat, maksimum gaz bas nç presostat, selenoid vanalar, vb.) oluşan armatür grubudur. 3.19 Valf (Ventil): Valf, s zd rmazl k (kapatma) eleman olup ak ş yönüne karş hareket ederek s zd rmazl k yüzeyinden uzaklaşmak (valf n aç lmas ) veya yaklaşmak (valfin kapanmas ) suretiyle ak ş kesen bir tesisat eleman d r. 3.20 Vana: Ak ş kesme tesisat eleman d r. 3.21 Kaynak: Birbirinin ayn veya eritme aral klar birbirine yak n iki veya daha fazla metalik veya termoplastik parçay, s, bas nç veya her ikisi birden kullan larak ayn ya da yaklaş k eritme aral ğ nda ilave malzeme katarak veya katmadan yap lan birleştirme veya dolgu işlemidir. 3.22 Metal Kaynağ : Metalik malzemeleri, s, bas nç veya her ikisi birden kullan larak; ayn cinsten eritme aral ğ nda, ayn ya da yaklaş k bir malzeme (ilave metal) katarak veya katmadan yap lan birleştirme ya da doldurma işlemidir. 3.23 Klape: Klape, s zd rmazl k (kapatma) eleman olup yatay veya düşey bir eksen etraf nda dönerek ak ş doğrultusuna z t yönde oturma yüzeyinden aç lmak (açma durumu) veya oturma yüzeyine yaklaşmak (kapatma durumu) suretiyle ak ş kesen bir tesisat eleman d r. 3.24 Yanm ş Gaz Klapesi: Bacada veya yanm ş gaz kanal nda termik veya mekanik olarak çal şan bir klapedir. 3.25 At k Gaz Ç k ş Borusu (Duman Kanal ): Gaz tüketim cihaz ile baca aras ndaki irtibat sağlayan daire, kare veya dikdörtgen kesitli baca bağlant kanallar d r. 3.26 At k Gaz Bacas : Gaz tüketim cihazlar nda yanma sonucu oluşan at k gazlar n atmosfere at lmas n sağlayan kanald r. 3.27 At k Gaz Ak ş Sigortas : At k gaz borusuna/kanal na monte edilen ve bacada meydana gelen kuvvetli çekiş, y ğ lma ve geri tepme durumlar nda gaz kesen emniyet tertibat d r. 6
3.28 Yang n Vanas : Gaz kontrol hatt nda kesme vanas ndan önce konulan ve yang n v.b. bir nedenle ortam s cakl ğ n n belirli bir değere yükselmesi durumunda gaz ak ş n otomatik olarak kesen vanad r.(kapasitesine bak lmaks z n isteğe bağl d r. Yan c ve parlay c malzeme işleyen kuruluşlarda DAĞITIM ŞİRKETİ taraf ndan zorunlu olarak ta istenebilir.) 3.29 Esnek Bağlant Eleman : Boru hatt n n, güzergah üzerinde mesnetlendiği noktalarda (farkl oturma zeminine sahip yap lar n dilatasyon noktalar v.b.) meydana gelebilecek birbirinden bağ ms z dinamik zorlanmalarda, brülör gaz yolu hatlar nda tesisat üzerindeki titreşimi absorbe etmek ve boru hatt n n zarar görmesini engellemek amac ile boru hatt üzerine yerleştirilen elemanlard r. 3.30 Sertifikal Mühendis: EPDK Sertifika Yönetmeliğine göre sertifika alm ş firmalarda, proje ve/veya uygulama yapan sertifikal mühendislerdir. 3.31 Sertifikal Firma: EPDK Sertifika Yönetmeliğine göre sertifika alm ş gerçek veya tüzel kişidir. 3.32 Proses: Bir maddeye enerji verilerek, genelde bu enerji s d r ve bu maddeden enerji transferi yap lmak suretiyle malzemenin işlenmesi olarak adland r l r. 3.33 Normal Metreküp: Bir atmosfer bas nçta (1013,25 mbarg) ve 0 C de kuru gaz n hacmine normal metreküp denir. 3.34 Standart Metreküp: Bir atmosfer bas nçta (1013,25 mbarg) ve 15 C de kuru gaz n hacmine standart metreküp denir. 3.35 Bağ l Yoğunluk: Ayn bas nç ve s cakl k şartlar alt nda 15 C ve 1013,25 mbar da belirli bir hacimdeki gaz kütlesinin ayn hacimdeki kuru hava kütlesine oran d r. 3.36. Radyant Is t c : İnsan boyundan yüksek seviyeden, gaz yak p bulunduğu mekana s transferini ş n m ile yaparak s tan cihazlard r. 3.37. Kazan: Is nma veya proses amaçl s cak su veya su buhar üreten, baz hallerde kullan m amaçl s cak su temin eden cihazlard r. 3.38. Boyler: Kazan ile eş güdümlü çal şan veya kendine ait bir yakma sistemi bulunan kullan m amaçl s cak su üretim maksatl cihazlard r. 3.39. At k Gaz Ç k ş Borusu (Duman Kanal ): Gaz tüketim cihaz ile baca aras ndaki irtibat sağlayan daire, kare veya dikdörtgen kesitli baca bağlant kanallar d r. 7
3.40 Baca: Gaz tüketim cihazlar nda yanma sonucu oluşan at k gazlar n atmosfere at lmas n sağlayan daire, kare veya dikdörtgen kesitli kanald r. 3.41. Baca Şapkas : Bacan n çekiş etkisini düzenleyen, bacay harici etkilerden koruyan ve baca ç k ş ucuna yerleştirilen şapkad r. 3.42. Etkili Baca Yüksekliği: At k gaz n bacaya girdiği yer ile at k gaz n bacay terk ettiği nokta aras ndaki yükseklik fark d r. (TS 11386, TS 11388, TS 11389 EN 13384 1). 3.43 Müstakil (Bireysel) Baca: Tek bir birime hizmet vermek üzere inşaa edilmiş, binan n bir kat ndan çat n n üstüne kadar ç kan ve diğer katlarla cihaz bağlant s olmayan bacad r. 3.44. Hidrolik Çap: Kanal kesit alan n n (A), kanal çevre uzunluğuna (U) bölümünün 4 kat d r. D h = 4.A/U A : Kanal kesit alan U : Kanal çevre uzunluğu D h : Hidrolik çap 3.45. Tabii Havaland rma Sistemi: Yanma için gerekli yakma havas n bulunduğu kapal ortamdan alan cihazlar n havaland rmas n n d ş atmosfere aç k bölümden tabii olarak yap lmas n sağlayan sistemdir. (kanal, menfez vb.) 3.46. Cebri (Mekanik) Havaland rma Sistemi: Alt ve üst havaland rman n, vantilatör, aspiratör gibi mekanik sistemlerle havaland rma kanallar kullan larak sağland ğ sistemdir. 3.47. Alt Havaland rma: Yak c cihaz için gerekli yakma havas n temin için tesis edilen sistemdir. 3.48. Üst Havaland rma: Ortamda bulunabilecek at k ve/veya çiğ gazlar n d ş ortama tahliyesi ve yakma havas n n alt havaland rma noktas ndan ortama girişinin rahat yap labilmesi için tesis edilen sistemlerdir. 3.49. EN: Avrupa standartlar (European Norm) 3.50.IEC: Uluslararas Eloktroteknik Komisyonu (International Electrotechnical Commission) 3.51.ISO: Uluslararas Standardizasyon Kuruluşu(International Organization for Standardization) 3.52.TS: Türk Standartlar 3.53.TSE: Türk Standartlar Enstitüsü 8
4.ENDÜSTRİYEL TESİSLERDE DOĞALGAZ TESİSATI Endüstriyel tesislerde doğalgaza dönüşüm işlemi ihtiyaç duyulan gaz debisine ve bas nc na uygun gaz teslim noktas tesis edilmesi ve sonras ndaki tesisat n bu teknik esaslara uygun olarak tasar mlanmas ile yap l r. Tüm tesisat bileşenleri ve yak c cihaz seçiminde TS, EN, ISO, IEC standartlar ndan herhangi birine, bu standartlar haiz olmayan malzemeler, TSE taraf ndan kabul gören diğer standartlardan birine uygun olmal d r. Standartlarda yap labilecek değişikliklerde yeni tarihli standard n resmi gazetede yay nlanmas ndan sonra yeni standart geçerli olur. ENDÜSTRİYEL TESİSLERDE DÖNÜŞÜM ÖZELLİKLERİ : Sanayi tesislerinin doğalgaza dönüşümü, dönüşümü yap lacak tesisin mevcut kazan ve yak c (brülör) durumuna, kazan dairesi ve havaland r lmas ile emniyet sistemine ve baca gibi esas unsurlara bağl d r. Tesise çekilecek doğalgaz hatt, ihtiyaç duyulan GAZ TESLİM noktalar tesis edilmesi ve sonraki tesisat donan m n n Teknik Esaslara uygun olarak tasar m ve uygulamas yap lmal d r. Dönüşümü yap lacak bir sanayi tesisi için gerekli kriterler aşağ daki gibidir: Gaz debisi ve bas nç değerlerinin tespit edilmeli. Belirlenen debi ve bas nca göre boru hatt tasar m n n yap lmal. Tesiste bulunan YAKICI CİHAZLARIN tipi ve yaş irdelenmeli. Kazan dairesinin konumu ve havaland r lmas teknik şartnamelere göre düşünülmeli. Kapasiteye uygun YAKICI CİHAZLARIN seçimi yap lmal. Mevcut bacan n şartnamelere göre düzeltilmesi veya yeniden yap lmas. Her şeyden önemlisi; Emniyeti bir işletme, standartlara uygun malzeme ve işçiliktir. 4.1 Gaz Teslim Noktas : Endüstriyel tesise gaz tesliminin yap lacağ noktad r.gaz teslim noktas n n tipi tesis için gerek duyulan gaz debisi, gaz bas nc veya bölgedeki doğalgaz şebekesinin çelik veya PE olmas na göre değişkenlik gösterir. Yukar daki esaslara bağl olarak gaz arz n n sağlanacağ gaz teslim noktas tipleri; Servis kutusu İstasyon (PE hattan beslenen) İstasyon (Çelik hattan beslenen) şeklinde olabilir. 4.1.1 Servis Kutusu: PE şebekeden beslenir. İhtiyaç duyulan gaz debisinin 200 m³/h e kadar olduğu endüstriyel tesisler için uygundur. Giriş bas nc 2 4 barg, ç k ş bas nc 21 mbarg veya 300 mbarg d r. 4.1.2 Bas nç Düşürme ve Ölçüm İstasyonu: Endüstriyel Tesislerde kullan lacak Bas nç Düşürme ve Ölçüm İstasyonlar, DAĞITIM ŞİRKETİ taraf ndan haz rlanm ş Teknik Şartnameye uygun olmal d r. Bu Şartnameye uygun olmayan istasyonlar Dağ t m Şirketi taraf ndan kabul edilmeyecektir. Gaz kesintisine tahammülü olmayan kuruluşlarda çift ölçüm hatl istasyonlar kullan lacak, her iki hat üzerinde de sayaç ve Elektronik Hacim Düzeltici bulunacakt r. Ölçüm hatt regülasyon sonras nda tek sayaçl olan istasyonlarda ise sayac n yedeği de istasyon ile beraber teslim edilecektir. İstasyonlar n nominal kapasiteleri, projedeki toplam tüketim miktar ndan en az %10 fazla olacak şekilde seçilecektir. İstasyonlar tel çit ile çevrilecek ve tel çitin iç k sm betonlanacakt r. İstasyonun ayd nlatmas ve topraklamas n n yap lm ş olmas gerekmektedir. İstasyonda iş güvenliği tabelalar as l olacakt r. Ayr ca istasyon yedek parçalar n gösterir liste ve istasyon manueli teslim edilmelidir. 9
a. İstasyon (PE hattan beslenen): PE şebekeden beslenir. İhtiyaç duyulan gaz debisinin 500 Sm³/h e kadar olduğu endüstriyel tesisler için uygundur. Giriş bas nc 2 4 barg, ç k ş bas nc max. 300 mbarg dir. 500 Sm 3 /h ve 300 mbarg üzerindeki gaz debisi taleplerinde Dağ t m Şirketinin önceden onay al nmal d r. b. İstasyon (Çelik hattan beslenen): Çelik hattan beslenir. Giriş bas nc şebeke işletme koşullar na bağl olarak 12 19 veya 19 25 barg dir. Ç k ş bas nc normal olarak 4 barg d r. 4 barg üstü ç k ş bas nc taleplerinde Dağ t m Şirketi nin önceden onay al nmal d r. 4.1.2.1 Bas nç Düşürme ve Ölçüm İstasyonu Ekipmanlar : İstasyon aşağ da belirtilen ekipmanlardan oluşmaktad r. 1 İzolasyon bağlant elemanlar : İstasyonun elektriksel yal t m n sağlamak amac yla giriş flanş sonras ve ç k ş flanş öncesi bulunur. 2 Filtre: Gaz içinde bulunabilecek 5 μm dan büyük toz ve parçac ğ tutarak regülatör, kontrol ve güvenlik ekipmanlar ile sayac koruyan elemand r. 3 Regülatör: Gaz teslim noktas giriş bas nc n Dağ t m Şirketi ile müşteri aras ndaki anlaşmada belirlenen bas nç değerine düşürmek ve sürekliliğini sağlamak için kullan lan ekipmand r. İki adet regülatör hatt olan bas nç düşürme ve ölçüm istasyonlar nda, regülatörlerden bir tanesi yedektir. 4 Emniyet kapamal gaz bas nç regülatörü (Shut off regülatör): İstasyonlarda ç k ş bas nc n n ayarlanan emniyet s n rlar içerisinde olduğunu sürekli kontrol edebilmek amac yla bu emniyet elemanlar kullan lm şt r. Bunlar regülatör öncesi ayr bir eleman olabileceği gibi regülatörlerle monoblok şeklinde de olabilmektedir. Regülatörün ç k ş bas nç değerinin ayarlanan maksimum değer üzerine ç kmas veya minimum değer alt na düşmesi durumunda gaz ak ş n keser. 5 Sayaç: Faturalama için gerekli okumay yapar. İstasyonlarda genellikle rotary ve türbin tipi sayaçlar kullan lmaktad r. Sayaçlar üzerinde standart şartlar (1.01325 barg ve 15 C) esas al narak bas nç, s cakl k ve s k şt r labilirlik faktörüne göre düzeltme yapan bir elektronik hacim düzeltici (Korrektör) mevcuttur.ancak istasyon da kullan lacak sayaçlar n minimum ölçme değerlerinin, gaz hatt nda kullan lacak olan küçük kapasiteli cihazlar n gaz debisinin üzerinde kalmas durumunda söz konusu sayaçlar Dağ t m Şirketinin onay n almak ve Müşterinin Sürekli Tüketim Taahhütnamesi vermesi kayd ile gaz tesisat n n üzerine konulabilecektir. Sayaç seçimleri küçük kapasiteli cihazlar n tüketim değerleri dikkate al narak yap lacakt r. Faturalamaya esas olarak kullan lacak ölçüm ekipmanlar (sayaçlar ve gerektiği durumlarda elektronik hacim düzelticiler ) sadece Dağ t m Şirketi taraf ndan temin edilecektir. 6 Emniyet tahliye vanas ve hatt : Bu vanalar, sistemi aş r bas nca karş korur. Anl k bas nç yükselmelerinde fazla gaz sistemden tahliye ederek regülatörün (emniyet kapamal ) kapanmas n ve hatt n devre d ş kalmas n önler. NOT : İstasyonun periyodik bak m veya herhangi bir sebeple devre d ş kalmas durumunda istasyona müdahale yaln zca Dağ t m Şirketi yetkilileri taraf ndan yap l r. 10
4.2 Boru Hatt Tasar m : 4.2.1 Azami gaz çekiş miktar : Müşteri ile Dağ t m Şirketi aras nda yap lan doğalgaz sat ş sözleşmesinde belirlenen saatlik maksimum gaz çekiş miktar d r (Sm³/h). Boru çap belirlenirken ileride olabilecek tüketim art şlar göz önüne al narak saptanan maksimum kapasite dikkate al nmal d r.projelendirme ve boru hatt tasar m esas nda cihazlar n anma s l kapasiteleri değil, cihaz üzerinde bulunan (üflemeli,üflemesiz, atmosferik tip) brülör yada bek gibi yak c cihazlar n maksimum s l kapasitelerine göre gaz tüketim değerleri hesaplanacakt r. Toplam tüketim miktar tesisteki mevcut yak c cihazlar n gaz tüketim kapasiteleri aritmetik olarak toplanacak ve eşdeğer zaman faktörü 1 olarak al nacakt r. 4.2.2 Gaz teslim noktas ç k ş bas nc : Müşteri ile Dağ t m Şirketi aras nda yap lan doğalgaz sat ş sözleşmesinde; gaz teslim noktas tipine, kapasitesine ve müşteri ihtiyac na göre belirlenen bas nçt r. 4.2.3.Gaz n h z : Sistemde gereksiz gürültü ve titreşimi önlemek amac yla kabul edilebilir maksimum gaz h z 25 m/sn dir. Ancak, mutfak hatt tesisatlar nda maksimum gaz h z 300 mbarg de 10 m/sn ve 21 mbarg de 6 m/sn al nacakt r. 4.2.4 Boru hatt : Gaz teslim noktas ndan sonra çekilecek boru hatt n n çelik olan k s mlar n n tamam nda kaynakl birleştirme yap lmal d r. Gaz teslim noktas ndan sonra tesis genelinde boru tesisat n n tamam çelik veya bir k sm çelik bir k sm PE boru kullan larak yap labilir. PE boru kullan m ile ilgili uygulamalar gaz teslim noktas n n tipine göre değişir. Gaz teslim noktas n n çelik hattan beslenen istasyon olmas durumunda; toprak alt hatlarda PE boru kullan lmas söz konusu ise, istasyon ç k ş ndan sonraki minimum 25m lik k s m çelik boru olmal (P0 hatt ), gaz teslim noktas n n PE hattan beslenen istasyon olmas durumunda ise istasyon ç k ş ndan sonraki minimum 5 mt lik k s m çelik boru olmal, daha sonra PE/Çelik geçiş parças ile PE boruya geçilmelidir. Hatt n toprak üstüne ç kacağ noktadan 1 mt. öncesinde tekrar çelik boruya geçiş yap lmal d r. İstasyon öncesi ve sonras katodik koruma yap lmal d r. 4.2.5 AKV : Gaz teslim noktas n n istasyon olmas durumunda, istasyondan minimum 1m. uzakl ğa AKV konulmal d r (TS EN 331). İstasyon ç k ş flanş nda ve istasyon AKV bağlant lar nda flanşlar aras nda çelik conta kullan lacakt r. Boru hatt n n giriş yapt ğ bina ile istasyon aras ndaki mesafenin 50 m. den büyük olmas durumunda bina d ş na ikinci bir AKV konmal d r. İstasyon ile ikincil bas nç düşürme istasyonu aras ndaki mesafe 10 m. den daha az ise, bas nç düşürme ve ölçüm istasyonu ç k ş nda AKV konulmas na gerek yoktur. Gaz teslim noktas n n servis kutusu olmas durumunda AKV sayaç öncesinde konulmal d r. Sayac n, boru hatt n n giriş yapt ğ binaya olan mesafesinin 50 m. den fazla olmas durumunda bina d ş na ikinci bir AKV konulmal d r. Aç k ortamda bulunan AKV ler koruyucu kutu içine al nmal d r. AKV nin, toprak alt na konulmas halinde aşağ daki rögar şartlar sağlanmal d r. * Su veya yağmur girişini engelleyecek şekilde (contal ) kapak yap lmal, * Rogar içinde birikebilecek su için gider bulunmal, * AKV ye yap labilecek müdahale ve bak m onar m çal şmalar na engel olmayacak boyutlarda oluşturulmal d r. 4.2.6 İzolasyon Flanş : Boru hatt n n topraktan ç kt ğ noktaya yak n bir yere konmal d r. 11
DN 80 (3 ) e kadar olan çaplarda kaynakl izolasyon mafsal yada izolasyon flanş, DN 80 (3 ) üzerinde olan çaplarda izolasyon flanş kullan lacakt r. İstasyon (Giriş Ç k ş) Çap Seçim Hesaplar : D: Boru çap (mm) Q: Max.ak ş debisi (Nm3/h) Pmut: Mutlak bas nç (barg) (Pmut = Pmut + Pişletme) Pişl: Gaz hatt n n işletme bas nc Patm : (Atmosfer bas nc = 1 barg) V: Ak ş h z (m/sn) (Giriş h z max 20 m/sn Ç k ş h z max 25 m/sn) Giriş Çap Seçim Kriterleri: Minimum giriş bas nc ve maksimum gaz ak ş debisinde, gaz h z 20 m/sn yi geçmeyecek şekilde giriş çap seçilir. Ç k ş Çap Seçim Kriterleri: Minimum ç k ş bas nc ve maksimum gaz ak ş debisinde, gaz h z 25 m/sn yi geçmeyecek şekilde ç k ş çap seçilir. D= 18,82* [Q / (V*PM)]1/2 Regülatör Seçim Hesaplar : Q : Debi (Nm3/h) Cg : Regülatör geçirgenlik katsay s Pmut : Mutlak bas nç (barg) Pişletme : Gaz hatt n n işletme bas nc Patm : Atmosfer bas nc = 1 barg (PMut = Patm + Pişletme) K : Doğalgaz katsay s (0,52) Q=K*Cg*Pm 4.2.7 Tahliye Hatt (Vent) : Boru hatt ndaki gaz n gerektiğinde tahliyesi için; boru hatt na (hat binaya girmeden önce), emniyet kapama vanalar sistemine, bas nç tahliye vanalar na, brülör öncesi gaz kontrol hatt na monte edilmelidir. Bir kesme vanas ve bir ç k ş borusundan ibarettir. Kapal mahallerde bulunan tahliye borular n n ucu emniyetli bir ortama ve çat seviyesinin en az 1.5 m yukar s na ç kar lmal d r. Eğer çat seviyesine ç kar lma durumu mümkün olmuyor ise tahliye borusu potansiyel tutuşma kaynağ ndan uzağa, gaz birikme olas l ğ olmayan bir d ş ortama ç kar lmal d r.tahliye borular kelepçelerle sabitlenmelidir. Mümkün olduğunca boru boyu k sa olmal ve gereksiz dirseklerden kaç n lmal d r. Boru boyu 20m. yi geçiyorsa boru çap büyütülmelidir. Tahliye borusunun çap ana gaz tesisat n n girişindeki boru çap n n 1/4 ü olmal d r (min. DN 20).Relief tahliye hatt ile manuel tahliye hatt kesinlikle birbirine ortak hat olarak bağlanmamal söz konusu hatlar ayr ayr tesisatland r lmal d r. Tahliye borusunun ucu içine yabanc madde veya yağmur, kar suyu girmeyecek şekilde olmal d r. 4.2.8 Emniyet Solenoid Vanas : Herhangi bir gaz kaçağ durumunda kapal mahallerde birikebilecek gaz alg layarak sesli ve ş kl sinyal verecek, exproof özellikli gaz alarm cihaz ve bina d ş nda buna irtibatl normalde aç k solenoid vana kullan lmal d r (TS EN 161). Gaz alarm cihaz ve solenoid vanalar n konulacağ mahaller ve adetleri hakk nda Dağ t m Şirketi nin onay al nmal d r. 12
4.2.9 Sayaç: Gaz teslim noktas n n servis kutusu olmas durumunda; sayaç bina d ş na konulmal d r. Sayac n bina içine konulmas n n gerektiği durumlarda bina d ş na mutlaka bir ana kesme vanas konulmal ve sayaç havaland rmal bir kabin içine konulmal d r. (Sayac n konulacağ yer için önceden Dağ t m Şirketi nin onay al nmal d r.) Türbin ve rotary tip sayaç kullan lmas durumunda sayaçtan önce filtre konulmal d r. (DIN 3386, TS 10276) Gaz teslim noktas n n bas nç düşürme ve ölçüm istasyonu olmas durumunda; sayaç istasyon içinde regülasyon öncesinde çift sayaç hatt veya regülasyon sonras nda tek sayaç şeklinde bulunur. (Türbinmetre, Rotarymetre v.b.) Ancak Dağ t m Şirketi minimum ölçüm kapasitelerini dikkate alarak sayaçlar n gaz hatt üzerinde olmas na karar vermekte serbesttir. Sayaç seçimlerinde tesislerde yedek cihaz olmas halinde söz konusu bu cihazlar da çal ş yor kabul edilerek gaz tüketim kapasiteleri de göz önüne al narak sayaç seçimleri yap lacakt r. 4.2.10 Güzergah seçimi: Güzergah seçimi s ras nda boru hatt n n mekanik hasar ve aş r gerilime maruz kalmayacağ emniyetli yerlerden geçirilmesine dikkat edilmelidir. Boru hatt yak t depolar, drenaj kanallar, kanalizasyon, havaland rma bacas, asansör boşluğu ve yang n merdivenleri gibi yerlerden geçirilmemelidir. Boru hatlar takviye amac ile yap lm ş herhangi bir yap n n bünyevi bir eleman ya da onu güçlendiren bir sistem gibi düşünülemez, yap lamaz. Yeralt ndaki gaz borular diğer borulara ve binalara yeterli emniyet mesafesinden gitmelidir. Gerekli emniyet mesafeleri aşağ daki Tablo 1 de verilmiştir. Boru hatt n n, farkl oturma zeminine sahip yap lar n dilatasyon bölgelerindeki geçiş noktalar nda oluşabilecek mekanik zorlanmalara karş esnek bağlant eleman kullan lmal d r. (TS 10878) Boru hatlar n n havas z veya yeteri kadar havaland r lmayan yerlerden zorunlu olarak geçmesi durumunda Dağ t m Şirketi nin onay al nmal ve aşağ daki tedbirlere uyulmal d r. a) Gaz boru hatt çelik k l f içine al nmal, b) K l f borusu için de kaynakl ekler kullan lmamal, c) Bu yerlerde hiçbir yard mc boru eleman tesis edilmemeli, d) Korozyon tehlikesi s f ra indirilmeli, e) Uygun havaland rma düzeneği oluşturulmal d r. PARALEL VEYA DİKİNE GEÇİŞ MİNİMUM MESAFE ELEKTRİK KABLOLARI KANALİZASYON BORULARI AGRESİF AKIŞKAN BORULARI OKSİJEN BORULARI METAL BORULAR 50 cm. DİK GEÇİŞ = 50cm. PARALEL GEÇİŞ = 100 cm. 50 cm. SENTETİK BORULAR AÇIK SİSTEMLER (KANAL VS.) DİĞER ALTYAPI TESİSLERİ 30 cm. DİK GEÇİŞ = 50 cm. PARALEL GEÇİŞ = 150 cm. 50 cm. 13