9.Bölüm Sigorta Muhasebesi Yrd. Doç. Dr. Nuraydın TOPÇU
AMAÇLARIMIZ: Bu bölümü tamamladıktan sonra; aşağıdaki bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz: 1. Sigorta muhasebesi ile ilgili işlemleri en kısa sürede yapabileceksiniz. 2. Sigorta kavramlarını öğrenip, sigorta hesap planını kullanabileceksiniz. 3. Prim üretimi ve iptaline ait muhasebe kayıtlarını tutabileceksiniz. 4. Hasar muhasebesi ile ilgili işlemleri kaydedebileceksiniz. 5. Sigorta branşları itibariyle alınan ve verilen reasüransları muhasebeleştirebileceksiniz. 6. Dönem sonu muhasebe işlemlerini yapabileceksiniz. ANAHTAR KAVRAMLAR Sigorta muhasebesi Prim üretimi Hasar muhasebesi Sovtaj Reasürans İÇİNDEKİLER SİGORTA MUHASEBESİNİN ÖZELLİKLERİ VE TEORİSİ SİGORTA İŞLETMELERİNDE KULLANILAN BAŞLICA DEFTERLER Kanuni Defterler Günlük Defter (Yevmiye Defteri) Büyük Defter (Defter-i Kebir) Envanter-Bilanço Defteri Diğer Kanuni Defterler Karar Defteri Hisse Senedi Defteri Kayıt (Rejistro) Defteri Fesih ve İptal Defteri SİGORTA İŞLETMELERİNDE KAYIT DÜZENİ T.T.K. ve V.U.K. Açısından Kayıt Düzeni S.M.K. ve Sigortacılık Faaliyetleri Açısından Kayıt Düzeni SİGORTA MUHASEBESİNE İLİŞKİN HESAP PLANI ÖZELLİKLİ OLAYLARA İLİŞKİN MUHASEBE UYGULAMALARI Prim Üretimi Ve İptali 2
Direkt Pirim Üretimi Endirekt Prim Üretimi Hasar İşlemleri Ve Tazminat Ödemesi Teknik Karşılıklar Kazanılmamış Primler Karşılığı Devam Eden Riskler Karşılığı Muallak Hasar ve Tazminat Karşılığı Matematik Karşılıklar Dengeleme Karşılığı REASÜRANS İŞLEMLERİ MUHASEBESİ Alınan Reasüransların Muhasebeleştirilmesi (Reasürör Kayıtları) Prim Devri Komisyon Bedeli Tazminat Ödemesi Verilen Reasüransların Muhasebeleştirilmesi (Sedan Kayıtları) Prim Devri Komisyon Bedeli Tazminat Ödemesi KOASÜRANS İŞLEMLERİ MUHASEBESİ SİGORTA İŞLETMELERİNDE DÖNEM SONU MUHASEBE İŞLEMLERİ FİNANSAL TABLOLAR Ayrıntılı Solo Bilanço Ayrıntılı Solo Gelir Tablosu 3
1.SİGORTA MUHASEBESİNİN ÖZELLİKLERİ VE TEORİSİ Sigorta; aynı türden tehlikeyle karşı karşıya olan kişilerin, belirli bir miktar para ödemesi yoluyla toplanan tutarın, sadece o tehlikenin gerçeklemesi sonucu fiilen zarara uğrayanların zararını karşılamada kullanıldığı, bir risk transfer sistemidir. Bu sistem sayesinde kişiler, karşı karşıya bulundukları tehlikelerin neden olabileceği, parayla ölçülebilen zararlarını, nispeten küçük miktarlarda ödemiş oldukları primler yoluyla paylaşmaktadırlar, TTK na göre, sigorta sözleşmesi, sigortacının bir prim karşılığında, kişinin para ile ölçülebilir bir menfaatini zarara uğratan tehlikenin, rizikonun, meydana gelmesi hâlinde bunu tazmin etmeyi ya da bir veya birkaç kişinin hayat süreleri sebebiyle ya da hayatlarında gerçekleşen bazı olaylar dolayısıyla bir para ödemeyi veya diğer edimlerde bulunmayı yükümlendiği sözleşmedir. Sigorta; Belirli bir prim karşılığında Kişi hayatının ya da organlarının veya kişi ve kuruluşların para ile ölçülebilir değerlerinin Sigorta kural, kanun ve yönetmeliklerince belirlenmiş raslantısal (tesadüfi) rizikoların gerçekleşmesinden doğacak maddi hasarlarını Aynı rizikonun tehdidi altında bulunan kişileri ya da kuruluşları bir araya getirerek Ölçülen değer üzerinden ve gerçekleşen hasar oranında karşılayarak Sosyoekonomik çöküntüleri dağıtan ve önleyen Yatırımlara aktarılan fonları ve ikrazları ile ekonomiye kaynak yaratan işlemler bütünüdür. Tanımdan da anlaşılacağı gibi sigortanın amacı; insanları ve ekonomik varlıkları tehdit eden, ancak öngörülebilmekle beraber, meydana gelip gelmeyeceği, hangi ölçüde ve ne zaman meydana geleceği belli olmayan rizikolara karşı sigortalıyı korumaktır. Sigorta, zararın meydana gelmesini önlemek amacı ile yapılmamaktadır. Buradaki amaç, zarar meydana geldikten sonra zararı sigortalılar arasında eşit olarak dağıtmaktır. 4
Ticari işletmelerde uygulanan muhasebe prensipleri ve metotları bir bütündür. şirketler bilanço esasına göre defter tutmalarına rağmen farklı muhasebe tekniği kullanmak zorundadırlar. İşletmelerin özellikleri göz önüne alınarak muhasebeyi iki bölümde incelemek mümkündür: Genel Muhasebe ve İhtisas Muhasebesi. Genel Muhasebe Birinci sınıf işletmelerin tamamında kullanılan muhasebedir. Bazı şirket ve kurumlar, faaliyet konuları gereği genel muhasebenin yanında farklı muhasebe tekniği de kullanmak zorundadırlar. Bu şirketler; Görüldüğü gibi farklı muhasebe tekniği kullanacak şirket ve kurumlar finans sektöründe faaliyet gösteren kurumlar olup, sigorta şirketleri de bu kapsamda sayılmıştır. Sigorta muhasebesi; genel muhasebenin esas ve metotlarına göre işletmenin çalışma konusuna giren işlemlerin kaydı için gerekli özel hesapları bulunan bir uzmanlık muhasebesidir. Sigorta muhasebesi, belirli bir faaliyet dönemi içinde işletmenin varlıklarında meydana gelen değişiklikleri belirli bir sistem içinde toplamak, sınıflamak, bunları para birimi ile ifade etmek ve ilgili hesapları kaydetmek yoluyla, işletmenin varlıkları hakkında ayrıntılı bilgi vermektedir. İşletmenin varlıklarında meydana gelen söz konusu değişiklikler belirli zamanlarda düzenlenen bilançolarda gösterilmektedir. Diğer taraftan aynı dönem içersisinde, işletmenin ana faaliyet konusunu oluşturan sigortacılık faaliyetleri ve yan faaliyetleri ile öz varlığında meydana gelen artış ve azalışlarını göstermek suretiyle faaliyet sonuçları hakkında da bilgi vermektedir. Sigorta şirketlerinin muhasebesinde, bir taraftan ticaret şirketlerinden farklı olmayan işlemlere ait muhasebe kayıtlarına yer verildiği gibi, diğer taraftan da işletmenin bünyesine özgü (sigortacılıkla ilgili) işlemlerin muhasebe kayıtları yer alır. 5
Sigorta işletmelerini ticaret ve üretim işletmelerinden ayıran başlıca özellik, üretmiş oldukları hizmet olan sigorta güvencesinin taşımış olduğu niteliklerdir. Sigorta güvencesi üretiminde üretim satış döngüsü, diğer üretim faaliyetlerinden farklılık göstermektedir. Sigorta güvencesinde önce ürünün satışı yapılmakta daha sonra üretimi gerçekleştirilmektedir. Yani, sigorta güvencesi diğer ürünler gibi önceden üretilip satılmamakta, teminatın satışı üretimden önce gelmektedir. Üretilen ürünün nitelikleri güvence talebinde bulunanlara göre değişebilmekte ve ürünün depolanması söz konusu olmamaktadır. Sigorta işletmelerinde ortaya çıkan işlemler esas bakımından iki kısımda düşünülür: Sigorta işletmelerinde; ticaret işletmelerinde veya diğer bireysel kuruluşlarda olduğu gibi oluşan işlemlerin muhasebeleştirilmesi, Bir hizmetin görülmesi ve yapılması işletmesi olan sigorta şirketlerinin, kendi yapılarına has işlemlerinin muhasebeleştirilmesi. Birinci grupta sayılan işlemler, diğer işletmelerden ayrı bir özellik göstermediğine göre, bunların muhasebeleştirilmesi genel muhasebe esasları, prensipleri ve metotlarına göre yapılır. Buna karşılık sigorta muhasebesinin özelliğini ikinci kısımda yer alan işlemler oluşturmaktadır. Sigorta işletmelerinin gösterdiği özellikler sigorta muhasebesine de yansımaktadır. Sigorta işletmelerinde sigortacının alacağı primin miktar ve süresi, tazminatın ödenip ödenmeyeceği, ödenecekse miktarı ve benzeri durumların önceden bilinmesi olasılığı yoktur. Bu nedenle sigorta işletmeleri muhasebesine özellik kazandırmaktadır. Bu özellikleri şöylece sıralayabiliriz: Sigorta işletmelerinin borç ve alacakları türlü yönleri ile belirsizdir, Sigorta işletmelerinde kesin olarak dönem kar ya da zararının saptanması olanaksızdır, Sigortalıların ödedikleri primlerin önemli bir bölümü hasar güvencesi olarak sigortalılara geri ödenmektedir, Sigorta işletmelerinin yedek akçelerinin bir bölümü öteki işletmelerin yedek akçelerinden farklıdır, 6
Sigorta işletmelerinin hesap dönemi sonunda düzenlenen bilançoları çoğu kez öngörme hatası taşır, Sigorta işletmelerinin aktif değerlerinin değerlendirme konusuna özellikle özen gösterilmektedir. 2. SİGORTA İŞLETMELERİNDE KULLANILAN BAŞLICA DEFTERLER Çok amaçlı sigorta şirketlerinin muhasebesinin önemli konularından biri de, işletmelerde kullanılacak defterlerin belirlenmesidir. 2.1. Kanuni Defterler Bilanço esasına tabi olan sigorta işletmelerinde Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanunu nun ilgili hükümlerine göre temelde aşağıdaki defterler tutulur: 2.1.1. Günlük Defter (Yevmiye Defteri) İşlemlerin muhasebe terimleri ile tarih sırasına göre ve V.U.K., T.T.K. maddelerinde belirtilen kayıt disiplinlerine uygun olarak kaydedildiği defterdir. Yevmiye defterine ilk yapılan kayıt açılış kaydıdır. Açılış kaydı açılış bilançosu ya da dönem başı bilançosunda yer alan unsurların hesaplara kaydedilmesidir. Bu kayıtla hesaplar açılır. Bu kayıttan sonra günlük işlemler sırasıyla belgelere dayanarak yevmiye maddeleri halinde yevmiye defterine kaydedilir. 2.1.2. Büyük Defter (Defter-i Kebir) İşletmelerin yapmış olduğu mali nitelikteki işlemlerin bir tasnife tabi tutularak niteliklerine göre bölündüğü hesapları bünyesinde toplayan deftere, büyük defter veya defter-i kebir denilmektedir. Türk Ticaret Kanununun. Maddesi, Vergi Usul Kanununun. Maddesi gereği tutulması zorunlu olan büyük defterlerde, hesapların muhasebe eşitliğindeki öğeler ile ilgilerine göre sıralanmalarına dikkat edilmelidir. 2.1.3. Envanter-Bilanço Defteri İşletmelerin kuruluşunda ve her hesap dönemi sonunda, varlık, borç ve sermayeleri ile bilançolarının dökümlü olarak kaydolduğu bir defterdir. Varlık ve borçlar envanter çıkarılarak saptanır. Envanter ise, bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle kesin bir şekilde ve müfredatlı olarak tespit etmek demektir. 2.2. Diğer Kanuni Defterler Sigorta işletmelerinde yukarıda açıklanmış olan defterlerden başka kanunen tutulması zorunlu olan defterler de şunlardır: 7
2.2.1. Karar Defteri Anonim şirket durumunda çalışan sigorta işletmelerinde karar defterleri olarak iki defter tutulur. Bunlardan birincisi Hissedarlar Genel Kurul Karar Defteri, ikincisi de Yönetim Kurulu Karar Defteri dir. İki defterin tutulması Türk Ticaret Kanunundaki hükümlerle emredilmiştir. 2.2.2. Hisse Senedi Defteri Sigorta işletmelerinin yatırım yaptıkları anonim şirketlerin hisse senetleri ile elde edilen temettü gelirlerinin izlenmesi için Hisse senedi Defteri adı verilen bir defterin tutulması zorunludur. 2.2.3. Kayıt (Rejistro) Defteri Sigorta işletmelerince düzenlenen sigorta poliçelerinin tek tek yevmiye ve büyük deftere kaydedilmesi oldukça güçtür. Bu nedenle poliçeler ilgili servisler tarafından muhasebe servisine bildirilmeden önce notere tasdik ettirilmiş bir deftere tarih ve sıra numarasıyla kaydedilir. Bu defterler genellikle yangın, nakliyat, kaza ve hayat branşlarında ayrı ayrı tutulur. Kayıt defterine bir ay süresince düzenlenen sigorta poliçelerinde yer alan prim, yönetim giderleri ve gider vergisi ayrı ayrı kaydedilir. Buradaki bilgiler ilgili servisler tarafından muhasebe fişi kesilerek muhasebe servisine iletilir. 2.2.4. Fesih ve İptal Defteri Sigorta işletmeleri sigorta poliçelerini kaydettikleri kayıt defteri yanında, gerek o ay, gerekse önceki aylarda düzenlenen poliçelerden iptal edilenleri yine tarih ve sıra numarasına göre fesih ve iptal defteri adı verilen deftere geçirirler. Ay sonunda, iptal edilen poliçelere ait primler bu defterden yararlanılarak belirlenir ve bir muhasebe fişiyle muhasebe servisine bildirilir. Sigorta işletmeleri yukarıda belirtilen defterlerin yanında işlerin izlenmesinde ve kontrolünde yararlanmak üzere şu yardımcı defterleri de tutmaktadırlar:. Teklifname defteri, Sigortalıların adlarına ve poliçe numaralarına göre tutulan defterler, Sigortalıların oturdukları yere göre tutulan defterler, Primlerin vadelerine göre tutulan defterler, Sona eren sözleşmeleri gösteren defterler, Hasarların izlenmesi için tutulan defterler. 8
3.SİGORTA İŞLETMELERİNDE KAYIT DÜZENİ Sigorta Murakabe Kanunu nun 2. Maddesine göre, sigorta birliği kuruluşuna izin verilen sigorta şirketleri, belge ve kayıt tutma yönünden anonim şirketlerin ve kooperatiflerin bağlı oldukları kanun hükümlerine tabidirler. Diğer taraftan vergi mükellefi olmaları sebebiyle Vergi Usul Kanunu ndaki belge ve kayıt düzenine ait hükümlere de bağlı kalmaktadırlar. 3.1. T.T.K. ve V.U.K. Açısından Kayıt Düzeni Ticari defterler ve kayıt nizamı ile ilgili hükümler T.T.K. da, V.U.K. da; belgeler ile ilgili hükümler V.U.K. da düzenlenmiştir. Ayrıca T.T.K. da şirket türüne göre; V.U.K. alış ve satış büyüklüklerine göre defter tutma ve kayıt nizamı bakımından özel hükümler yer almaktadır. 3.2. S.M.K. ve Sigortacılık Faaliyetleri Açısından Kayıt Düzeni V.U.K.; Banka, banker ve sigorta şirketleri B.S.M.V. mevzuuna giren işlemleri müfredatlı veya bordrolar üzerinden toplu olarak kendi muhasebe defterlerinde veya isterlerse ayrı bir Banka Sigorta Muamele Vergisi defterinde diğer işlemlerden ayırmak sureti ile gösterilir. Damga Resmi Kanununa göre yolcu bileti ücretleri, sigorta primleri ve ilan ücretleri gibi mevzular üzerinden resim istifa etmeye mecbur olan gerçek ve tüzel kişiler bu ücret ve primlerle istifa ettikleri damga resimleri için tarih sırası ile bir kayıt tutmaya mecburdurlar. Tüccarlar bu kayıtları muhasebe defterinde tuttukları hesaplarda gösterebilirler. Kayıtların muhasebe defterinde gösterilmemesi halinde ayrı bir Damga Resmi Defteri tutulur. Devlet müesseselerinin resmi defter ve kayıtları Damga Resmi Defteri yerine geçer hükümlerine yer verilmiştir. Bu hükümler incelenirse, T.T.K. ve V.U.K. nda yer alan hükümlere göre tutulması zorunlu defterlere ilaveten ticari defterlerde ayrı kayıt tutulmaması halinde B.S.M.V. ve Damga Resmi için de ayrıca defter tutulması ve tasdik ettirilmesi gerekmektedir. 4.SİGORTA MUHASEBESİNE İLİŞKİN HESAP PLANI Hesap planı, işletmelerin finansal bilgi gereksinmeleri göz önünde bulundurularak kullanacakları tüm hesapların hesap grupları, ana hesaplar, yardımcı hesaplar ve alt hesaplar olarak sitemli bir biçimde gösterilmesidir. Bu bakımdan hesap planı işletmelerde muhasebe sisteminin bir iskeletini oluşturur. 9
Tüm isletmeler için muhasebeleştirme ve mali raporlama açısından tek düzeni sağlama, tek tip bilanço ve gelir tablosunun doğrudan elde edilmesi, denetim ve gözetim için gerekli olan bilgilerin doğrulanabilir ve denetlenebilir bir şekilde doğrudan ve sağlıklı olarak elde edilmesi, yetkili mercilerin ihtiyaç duyduğu bilgilerle diğer istatistiki bilgilere doğrudan ulaşılması, çeşitli analiz ve yorumlar için ihtiyaç duyulan bilgilerin standart bir şekilde elde edilmesini sağlamak amacı ile tek düzen hesap planı geliştirilmiştir. Türkiye'de dört çeşit tek düzen hesap planı kullanılmaktadır. Bunlar; 30/12/ 2004 tarih ve 25686 sayılı Resmi Gazete de Hazine Müsteşarlığı tarafından Sigortacılık Hesap Planı ve İzahnamesi Hakkında Tebliğ- Sigortacılık Muhasebe Sistemi Tebliğ No:1- yayınlanmıştır. Bu düzenlemenin amacı; sigortacılık sektöründe tek tip mali tablolar hazırlanmasına imkân tanınması, şirketlerin yükümlülüklerini yerine getirebilmesinin ve mali güçlerinin izlenebilmesi, sigorta ve reasürans şirketleri ile emeklilik şirketlerinin muhasebe kayıtlarında ve raporlamalarında tekdüzelik sağlanması, sağlıklı ve mukayese edilebilir bilgi üretimi ve akımını sağlayacak bir altyapı oluşturup gerek sigortacılık sektörünün, gerekse sigorta ve reasürans şirketleri ile emeklilik şirketlerinin mali durumunun ve gelişiminin mümkün olan en iyi şekilde izlenebilir ve değerlendirilebilir hale gelmesidir. Türkiye de kurulu sigorta ve reasürans şirketleri, Türkiye de faaliyette bulunan yabancı şirketlerin şubeleri ve emeklilik alanında Türkiye de faaliyet gösteren bütün şirketler bu tebliğ hükümlerine tabidir. Sigortacılık hesap planı, hesap sınıfları 1-9 arasında kodlanmış olup hesap kod ve sınıfları aşağıdaki gibidir. 10
SINIF KODU HESAP SINIFLARI 1 CARİ VARLIKLAR 2 CARİ OLMAYAN VARLIKLAR 3 KISA VADELİ YÜKÜMLÜLÜKLER 4 UZUN VADELİ YÜKÜMLÜLÜKLER 5 ÖZ SERMAYE 6 GELİR TABLOSU HESAPLARI 7 HAYAT DIŞI BRANŞLARI TEKNİK KISIM GELİR TABLOSU 8 (BOŞ) 9 NAZIM HESAPLAR Hesap numaralama sistemi, belirli hesaplar hariç 3 haneden oluşmuştur. İstisnai hesaplar ise 5 veya 6 haneden oluşmaktadır. Hesap numaralarının hanelere göre gösterimi aşağıda belirtildiği şekildedir. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F G H I A- Hesap Sınıfını Tanımlar B- Grup Numarasını Tanımlar, C- Defteri Kebir Hesap Numaralarını Tanımlar, DE- Yardımcı Hesap Numaralarını Tanımlar, F- Alt Hesap Numaralarını Tanımlar, G H I - Tali Hesap Numaralarını Tanımlar. 11
Sigortacılık Hesap Planı yapısını oluşturan ve yukarıda belirtilen 9 adet ana hesaptan ilk beş grup bilanço kalemlerini oluşturmaktadır. Bu beş gruptan ilk iki hesap aktifleri, geriye kalan üçü ise pasif tarafını meydana getirir. 6. ve 7. Grup hesapları Gelir Tablosu nu oluşturan hesaplardır. Gelirler ve giderlere ilişkin alt kalemler sistematik bir şekilde bu hesap içinde yer alır. 9. grup ana hesabını oluşturan Nazım Hesaplar, Bilanço Dışı Hesaplar olup, bilançonun aktif ve pasif toplamının altında yer alır. Sigortacılık Hesap Planı nda; a) Müsteşarlığın izni olmadan defteri kebir seviyesinde yeni hesap açılamaz. b) Defteri kebir düzeyinde açılmış olup yardımcı ve alt hesapları bulunmayan hesaplar için şirketlerin ihtiyaç duymaları halinde yardımcı, alt ve daha tali dereceli hesaplar açabilirler. c) Defteri kebir hesabı ile birlikte bir veya daha fazla yardımcı hesap varsa yeni yardımcı hesapların ilavesi, bir veya daha fazla alt hesap varsa yeni alt hesapların ilavesi, Müsteşarlığın izniyle mümkündür. d) Yardımcı hesap veya alt hesap seviyesinde tespit edilmiş maddeler için şirketler gerek duyacakları alt veya tali hesapları, mevcut hesap numaralarının sonuna yeni haneler eklemek suretiyle açabilirler. e) Diğer hesaplar, ilgili bölümde ayrı bir hesap açılmasını gerektirmeyen büyüklükte olan işlemlerle sık tekrarlanmayan işlemlerin kaydı için ayrılmıştır. Bir işlem bu niteliği taşımadığı halde kaydedileceği özel bir hesap bulunmuyorsa, bu tür işlemler için Müsteşarlıktan izin alınarak özel bir hesabın açılması şarttır. SİGORTA İŞLETMELERİNDE HESAP PLANI 1 CARİ VARLIKLAR 10 NAKİT VE NAKİT BENZERİ VARLIKLAR 11 FİNANSAL VARLIKLAR İLE RİSKLİ SİGORTALILARA AİT FİNANSAL YATIRIMLAR 12 ESAS FAALİYETLERDEN ALACAKLAR 13 İLİŞKİLİ TARAFLARDAN ALACAKLAR 14 ALACAKLAR 18 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAAKKUKLARI 19 DİĞER CARİ VARLIKLAR 12
2 CARİ OLMAYAN VARLIKLAR 22 ESAS FAALİYETLERDEN ALACAKLAR 23 İLİŞKİLİ TARAFLARDAN ALACAKLAR 24 DİĞER ALACAKLAR 25 FİNANSAL VARLIKLAR 26 MADDİ VARLIKLAR 27 MADDİ OLMAYAN VARLIKLAR 28 GELECEK YILLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI 29 DİĞER CARİ OLMAYAN VARLIKLAR 3 KISA VADELİ YÜKÜMLÜLÜKLER 30 FİNANSAL BORÇLAR 32 ESAS FAALİYETLERDEN BORÇLAR 33 İLİŞKİLİ TARAFLARA BORÇLAR 34 DİĞER BORÇLAR 35 SİGORTACILIK TEKNİK KARŞILIKLARI 36 ÖDENECEK VERGİ VE BENZERİ DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER İLE KARŞILIKLARI 37 DİĞER RİSKLERE İLİŞKİN KARŞILIKLAR 38 GELECEK AYLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAAKKUKLARI 39 DİĞER KISA VADELİ YÜKÜMLÜLÜKLER 13
4 UZUN VADELİ YÜKÜMLÜLÜKLER 40 FİNANSAL BORÇLAR 42 ESAS FAALİYETLERDEN BORÇLAR 43 İLİŞKİLİ TARAFLARA BORÇLAR 44 DİĞER BORÇLAR 45 SİGORTACILIK TEKNİK KARŞILIKLARI 46 DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER VE KARŞILIKLARI 47 DİĞER RİSKLERE İLİŞKİN KARŞILIKLAR 48 GELECEK YILLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAAKKUKLARI 49 DİĞER UZUN VADELİ YÜKÜMLÜLÜKLER 5 ÖZSERMAYE 50 ÖDENMİŞ SERMAYE 52 SERMAYE YEDEKLERİ 54 KAR YEDEKLERİ 57 GEÇMİŞ YILLAR KARLARI 58 GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI(-) 59 DÖNEM NET KARI 6 GELİR TABLOSU HESAPLARI 60 HAYAT DIŞI TEKNİK GELİR 61 HAYAT DIŞI TEKNİK GİDER(-) 62 HAYAT TEKNİK GELİR 63 HAYAT TEKNİK GİDER(-) 64 EMEKLİLİK TEKNİK GELİR 65 EMEKLİLİK TEKNİK GİDER(-) 66 YATIRIM GELİRLERİ 67 YATIRIM GİDERLERİ(-) 68 DİĞER FAALİYETLERDEN VE OLAĞANDIŞI FAALİYETLERDEN GELİR VE KARLAR İLE GİDER VE ZARARLAR 69 DÖNEM NET KARI VE ZARARI 14
7 HAYAT DIŞI BRANŞLARI TEKNİK KISIM GELİR TABLOSU HESAPLARI 9 NAZIM HESAPLAR 5. ÖZELLİKLİ OLAYLARA İLİŞKİN MUHASEBE UYGULAMALARI Bu bölümde, sigorta muhasebesi açısından özellik arz eden olaylara ilişkin muhasebe uygulamaları işlenecektir. 5.1 Prim Üretimi Ve İptali Sigorta işletmeleri açısından prim üretimi (poliçe kesme), ya merkezde direkt olarak yapılmakta ya da acenteler gibi aracılar yardımıyla endirekt olarak gerçekleştirilmektedir. Üretim, hangi şekilde gerçekleşirse gerçekleşsin şirketin gelirini artırıcı niteliktedir. İptal edilen poliçelere ait primler ise şirket için gider niteliğindedir. 5.1.1. Direkt Pirim Üretimi Direkt prim üretimi, arada komisyon vb menfaat geçekleştirecek herhangi bir yasal aracı (acente, broker, banka ) olmaksızın, sigortaya konu olacak 3.taraf riskini sigorta şirketlerinin doğrudan kendilerini düzenledikleri poliçe ile üstlendikleri işlemlerdir. Sigorta işletmeleri tarafından direkt pirim üretimi gerçekleştirildiğinde, ilgili branşa ait teknik kısım gelir tablosu hesabı (6lı ve 7 li hesaplar) alacaklandırılmakta, peşin ya da taksitli satış durumuna göre ilgili aktif hesap borçlandırılmaktadır. Prim üretimi ile ilgili yasal kesintiler ise Ödenecek Vergi ve Fonlar hesabı na alacak yazılmaktadır. Pirim borcunun tahsil edilmesi durumunda ilgi cari hesap kapatılmaktadır. Dönem sonunda 7 nolu Hayat Dışı Branşları Teknik Kısım Gelir Tablosu hesaplarından 6 nolu Gelir tablosu hesabına aktarma işlemi yapılmalıdır. 15
5.1.2.Endirekt Prim Üretimi Prim üretimleri doğrudan sigorta şirketleri tarafından yapılmakla birlikte, sigorta aracıları tarafından da yapılmaktadır. Sigorta aracıları belli bir sigorta şirketine bağlı çalışan acenteler ve sigorta şirketlerinden bağımsız çalışan sigorta brokerleridir. Aracıların başlıca görevleri; sigorta müşterisini riskler ve buna uygun çözümler hakkında bilinçlendirmek, prim ödemelerini, hasarların tazmin edilmesini ve poliçenin yenilenmesini takip etmek, gerektiğinde hatırlatmada bulunmaktır. Bu işlemlerin karşılığında da komisyon almaktadırlar. Prim tahsil etme yetkisi bulunan acenteler, müşterilerden aldıkları primleri sigorta şirketine öderler. Bu hizmetlerine karşılık aracılar komisyon alırlar. Komisyon genellikle prim tutarına dahil edilir. Endirekt pirim üretimi durumunda, direkt prim üretiminde yapılan kayıtlara benzer bir yol izlenmekle birlikte, ortaya çıkan borç alacak ilişkisi ve komisyon ödemesi de kayıtlarda yer almaktadır. ÖRNEK: X Sigorta şirketinin Yangın Sigorta Departmanından o güne ilişkin olarak prim üretiminin şu şekilde gerçekleştiği bildirilmiştir. PİRİM ÜRETİMİ DİREKT PİRİM ÜRETİMİ 20.000,00 Sigortayı Anıl A.Ş. satın almıştır ENDİREKT PİRİM ÜRETİMİ 10.000,00 Mert Acentesi 16
Ödemeler şu şekilde yapılacaktır. Direkt pirim üretiminde peşinat olarak 5.100,00 TL tahsil edilmiş geri kalanı 4 eşit taksite bölünmüştür. Acente tarafından gerçekleştirilen pirim üretiminde ise % 50 peşin tahsilât gerçekleştirilmiş, kalanın 2 eşit taksitte tahsili kararlaştırılmıştır. Acente komisyonu üretilen pirim bedelinin % 10 u olarak belirlenmiştir. NET PRİM : 30.000,00 Direkt 20.000 Endirekt 10.000 YANGIN SİGORTA VERGİSİ %10 : 3.000,00 (Net Prim x %10) Direkt 2.000 Endirekt 1.000 BSMV (Gider Vergisi) MATRAHI : 33.000,00 Direkt 22.000 Endirekt 11.000 GİDER VERGİSİ %5 : 1.650,00 (BSMV matrahı x %5) Direkt 1.100 Endirekt 550 TOPLAM (Brüt Prim) : 34.650,00 Direkt 23.100 Endirekt 11.550 / 120 SİGORTACILIK FAAL. ALACAKLAR 34.650,00 120.01 Sigortalılardan Alacaklar 23.100 120.01.xx Anıl A.Ş. 23.100 120.03 Aracılardan Alacaklar 11.550 120.03.01 Acentelerden Alacaklar 11.550 120.03.01.01 Mert Acentesi 11.550 701 YANGIN 30.000,00 701.01Yangın Teknik Gelir 30.000 701.01.1 Yazılan Primler 30.000 701.01.1.1 Brüt Yazılan pirimler 30.000 701.01.1.1.1 Direkt Pirimler 20.000 701.01.1.1.2 Endirekt Pirimler 10.000 360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 4.650,00 360.01 Ödenecek Vergiler 4.650 360.01.01 Gider Vergisi (BSMV) 3.000 360.01.02 Yangın S. Vergisi 1.650 Prim üretimi tahakkuku / Peşinatın alınması kaydı; / 17
100 KASA 10.100,00 100.01 Türk Parası 10.100 120 SiGORTACILIK FAAL. ALACAKLAR 10.100,00 120.01 Sigortalılardan Alacaklar 5.100 120.01.xx Anıl A.Ş. 5.100 120.03 Aracılardan Alacaklar 5.000 120.03.01 Acentelerden Alacaklar 5.000 120.03.01.01 Mert Acentesi 5.000 Peşinatın tahsilatı / Gider Vergisi ( BSMV) vergi dairesine ödenmiştir (ödemenin banka havalesi ile yapıldığı kabul edilmiştir). / 360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 1.100,00 360.01 Ödenecek Vergiler 360.01.01 Gider Vergisi 102 BANKALAR 1.100,00 102.01 Vadesiz 102.01.1 Türk Parası Gider vergisinin ödenmesi / Acentelere İlişkin komisyon kaydı; / 701 YANGIN 1.000,00 701.02 Yangın Teknik Gideri 1.000 701.02.5 Faaliyet Gideri 1.000 701.02.5.1 Üretim Komisyon Gideri 1.000 320 SİGORTACILIK FAALİYETL. BORÇLAR 1.000,00 320.03 Aracılara Borçlar 1.000 320.03.01 Acentelere Borçlar 1.000 320.03.01.01 Mert Acentesi 1.000 Komisyon Tahakkuku / 18
Dönem Sonu Kayıtları; / 701 YANGIN 30.000,00 701.01Yangın Teknik Gelir 30.000 701.01.1 Yazılan Primler 30.000 701.01.1.1 Brüt Yazılan pirimler 30.000 701.01.1.1.1 Direkt Pirimler 20.000 701.01.1.1.2 Endirekt Pirimler 10.000 60 HAYAT DIŞI TEKNİK GELİRELR 30.000,00 600.01 Brüt Yazılan Pirimler 30.000 600.01.01 Direkt Pirimler 20.000 600.01.02 Endirekt Pirimler 10.000 Dönem sonu kaydı / / 614 FAALİYET GİDERLERİ 1.000,00 614.01 Üretim Komisyon Giderleri 1.000 701 YANGIN 1.000,00 701.02 Yangın Teknik Gideri 1.000 701.02.5 Faaliyet Gideri 1.000 701.02.5.1 Üretim Komisyon Gideri 1.000 / Yukarıdaki örnekte yer alan acentemizin gerçekleştirdiği prim üretiminin iptal edilmesi halinde, yapılacak kayıtlar aşağıdaki gibi gerçekleşecektir. / 701 YANGIN 10.000,00 701.01Yangın Teknik Gelir 10.000 701.01.1 Yazılan Primler 10.000 701.01.1.1 Brüt Yazılan pirimler 10.000 701.01.1.1.2 Endirekt Pirimler 10.000 360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 1.550,00 360.01 Ödenecek Vergiler 360.01.01 Gider Vergisi (BSMV) 1.000 360.01.02 Yangın S. Vergisi 550 100 KASA ESABI 5.000,00 100.01 Türk Parası 5.000 120 SiGORTACILIK FAAL. ALACAKLAR 6.550,00 120.03 Aracılardan Alacaklar 6.550 120.03.01 Acentelerden Alacaklar 6.550 120.03.01.01 Mert Acentesi 6.550 Pirim ve peşinat iptali / 19
/ 320 SİGORTACILIK FAALİYETL. BORÇLAR 1.000,00 320.03 Aracılara Borçlar 1.000 320.03.01 Acentelere Borçlar 1.000 320.03.01.01 Mert Acentesi 1.000 701 YANGIN 1.000,00 701.02 Yangın Teknik Gideri 1.000 701.02.5 Faaliyet Gideri 1.000 701.02.5.1 Üretim Komisyon Gideri 1.000 Komisyon iptali / 5.2. Hasar İşlemleri Ve Tazminat Ödemesi Sigorta poliçesi ile sağlanana rizikonun gerçekleşmesi, sigortacının tazminat ödeme yükümlülüğünü doğurur. Sigortacı, poliçede kayıtlı koşullara göre, sigortalının gerçek zarar ve ziyanını ödemekle yükümlüdür. Sigortalı da rizikonun gerçekleştiğini, yani sigortalı şeyde bir hasar meydana geldiğini sigortacıya bildirmek zorundadır. Meydana gelen olaya ilişkin, karşılaşılan hasarın giderilmesi amacı ile tazminat ödenmesine ilişkin gerekli araştırma ve incelemeler sonucunda, tazminat ödemesi sigorta işletmesi tarafından gerçekleştirilir. Tazminat ödemesi kaydında ilgili branşın teknik kısmı gelir tablosu hesabına borç, ilgili aktif hesaba alacak yazılır. Eksper için ödenen ücretler ( %22 oranında gelir vergisi stopajına tabidir) ilgili branş teknik kısım gelir tablosu hesabında eksper ücretleri olarak gider yazılmaktadır. Buna karşılık ayrılan stopaj, Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabına, kalan tuta ise ilgili varlık hesabına alacak olarak kaydedilir. Dönem sonunda tazminat ödemeleri ve eksperin masrafları ilgili branş hayat dışı teknik giderleri hesabına aktarılmaktadır. Sigortacı, kısmi zarar görmüş malların sigorta bedelinin tamamını ödedikten sonra, kendi mülkiyetine geçmesi halinde, bunların satışından elde edilebilecek gelirlerinin (sovtaj geliri) ilgili dönemlerde tahakkukunu yapması gerekmektedir. Bu gelir unsuru da dönem sonunda 6. Grup hesaplarına aktarılarak işlem tamamlanır. ÖRNEK: A Sigorta şirketi poliçe üretimini gerçekleştirdiği Yangın Sigorta Branşına ait bir poliçeden dolayı 10.000 TL tazminat ödemesi gerçekleştirmiştir. İlgili tazminat tutarını belirlenebilmesi için 100 TL lik bir eksper masrafına katlanılmıştır. 20
Tazminat ödemesi kaydı; / 701 YANGIN 10.000,00 701.02 Yangın Teknik Gideri 10.000 701.02.1 Ödenen Hasarlar 10.000 701.02.1.1 Brüt Ödenen Hasar 10.000 100 KASA ESABI 10.000,00 100.01 Türk Parası 10.000 / Ekspertiz ücret kaydı; / 701 YANGIN 100,00 701.02 Yangın Teknik Gideri 100 701.02.1 Ödenen Hasarlar 100 701.02.1.1 Brüt Ödenen Hasar 100 100 KASA ESABI 78,00 100.01 Türk Parası 78 360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 22,00 / Dönem içinde ilgili hasarlı malzemeden satılabilir olanlar 200 TL ye satılmıştır. / 100 KASA ESABI 200,00 100.01 Türk Parası 200 701 YANGIN 200,00 701.01 Yangın Teknik Geliri 200 - Sovtaj Geliri- Sovtaj gelir kaydı / Dönem sonunda ilgili hesaplar (7 Nolu grup) gelir tablosu hesaplarına ( 6 nolu grup) devredilmektedir. / HAYAT DIŞI TEKNİK GİDER 9.900,00 610.01 Brüt Ödenen Hasarlar 9.900 701 YANGIN 9.900,00 701.02 Yangın Teknik Gideri 9.900 701.02.1 Ödenen Hasarlar 9.900 701.02.1.1 Brüt Ödenen Hasar 9.900 21
Dönem sonu kaydı / 5.3. Teknik Karşılıklar Sigorta teknik karşılıkları, 7397 sayılı Sigorta Murakabe kanununa göre sigorta işleri ile uğraşmak üzere anonim şirket olarak kurulan sigorta işletmeleri tarafından, hesap döneminin son gününde hükmü devam eden sigorta mukaveleleri için ayrılan ve K.V.K'nun 14/4 maddesine göre gider olarak hasılattan indirilen karşılıklardır. Teknik karşılıklar sigorta işletmeleri ve reasürans şirketlerine özgü pasif nitelikli hesaplardan oluşmaktadır. Sigorta ve reasürans şirketlerinin Tek Düzen Hesap Planında 3 nolu hesap grubunda yer almaktadır, Bu karşılıkların en önemli fonksiyonu, sigortalanmış olan olayın meydana gelmesinden dolayı ortay çıkacak tazminat taleplerinin karşılanabilmesi için bir güvence sağlamasıdır. Ayrıca bilgi kullanıcılarına, sigorta şirketinin üzerine almış olduğu risk durumunu göstermektedir. 5684 sayılı Sigortacılık Kanununun 16. Maddesine göre sigorta ve reasürans şirketleri,sigorta sözleşmesinden doğan yükümlülükleri için yeteri kadar karşılık ayırmak zorundadırlar. Söz konusu maddeye göre teknik karşılıklar; Kazanılmamış Primler Karşılığı Devem Eden Riskler Karşılığı Muallak Hasarlar Ve Tazminat Karşılığı Matematik Karşılıklar Dengeleme Karşılığı İkramiye ve İndirimler Karşılığı Bu kısımda sadece özellik arz eden teknik karşılıkların muhasebe kayıtları işlenecektir. 22
5.3.1. Kazanılmamış Primler Karşılığı Sigorta sözleşmeleri daima belirli bir süre için düzenlenirler. Bu süre genellikle bir yıldır; ancak, bir yılı asan sigorta sözleşmeleri bulunabileceği gibi,bir yıldan kısa süreler için düzenlenmiş poliçeler de söz konusu olabilir cari riskler karşılığı olarak da anılan Kazanılmamış primler karşılığı, Sigorta poliçelerinin süreleri ile faaliyet dönemi süresinin bir birine uymaması halinde faaliyet dönemi içinde elde edilen prim tutarlarından belirli orandaki bir kısmının gelecek faaliyet dönemine ait olduğu kabul edilerek, içinde bulunan faaliyet dönemi sonunda karşılık olarak ayrılması cari riskler karşılığını oluşturmaktadır. Muhasebe İlkeleri bakımından, cari riskler karşılık miktarı bütün sigorta poliçeleri için ayrı ayrı sarkan bölümlere düşen primlerin hesaplanması ile bulunur. Örneğin; 1 Nisan 2000 tarihinde bir yıl süre için düzenlenen bir sigorta poliçesi 2001 yılında 3 ay daha yürürlükte olacaktır. Bu durumda sözü geçen poliçeye ait primin 9/12 si 2000 yılında ve 3/12 si 2001 yılında gerçekleşebilecek risklerin karşılığı olarak alınmıştır. Bu nedenle 3/12 oranındaki 2001 yılına ait primlerin kaydedildiği cari yıl prim gelirlerinden çıkartılarak izleyen yıl riskini karşılayacak tutar olarak muhasebeleştirmek, cari riskler karşılığı ayırmanın temelini oluşturur. Bu karşılığın ayrılma prensibi alacak ve borç senetleri reeskontu ile aynıdır. Bu karşılık tutarı, dönemsellik ilkesi gereği bilançonun pasifinde yer alan gelecek döneme ilişkin gelir kalemidir. Kazanılmamış primler karşılığının hesaplanması için değişik yöntemler kullanılmaktadır. a) Gün Esası Sistemi: Bu yönteme göre her bir poliçede sigorta süresine bakılarak ertesi döneme sarkan gün sayısına isabet eden prim karşılık olarak ayrılır. Gün esasına göre kazanılmamış prim karşılıklarına ait örnek Tablo 1 de gösterilmiştir. Prim yazılıs tarihi Kazanılmıs prim Kazanılmamıs prim 01.01 365/365 0/365 01.07 182/365 183/365 31.12 1/365 364/365 Bu yöntemde ilgili karşılık aşağıdaki formül yardımıyla bulunmaktadır. 23