İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI 5510 SAYILI YASA SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SİGORTASI İLE İLGİLİ YÖNETMELİKLERE İLİŞKİN RAPOR KASIM 2006 1
I. GİRİŞ Bilindiği üzere, 13.04.2006 tarih ve 5487 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu ile, uzun bir zamandır gündemde olan sosyal güvenlik kurumlarının tek çatı altında toplanması yönünde önemli bir düzenleme yapılmıştı. Ancak sayın Cumhurbaşkanı nın Sosyal Güvenlik Kurumu Yönetim Kurulu'nun seçilmişler dışındaki dört üyesinin atanmasını ortak kararname kapsamından çıkarıp bakan onayına bırakan 6. madde düzenlemesi, Anayasa'yla kabul edilen parlamenter demokratik sistemle, Anayasa'nın 8, 104 ve 105. maddeleriyle bağdaşmamaktadır. gerekçesiyle 5487 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu, 6. maddesinin Türkiye Büyük Millet Meclisi'nce bir kez daha görüşülmesi için, Anayasa'nın değişik 89 ve 104. maddeleri uyarınca geri gönderilmesi üzerine, TBMM de yeniden görüşülen Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu sayın Cumhurbaşkanının gerekçesi doğrultusunda düzenlenerek 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu 16.05.2006 tarihinde TBMM de kabul edilmiş ve 20.05.2006 tarih 26173 sayılı Resmi Gazete de yayınlanmıştır. Yine, sosyal sigortalar ile genel sağlık sigortası bakımından kişileri güvence altına almak, bu sigortalardan yararlanacak kişileri ve sağlanacak hakları, bu haklardan yararlanma şartları ile finansman ve karşılanma yöntemlerini belirlemek; sosyal sigortaların ve genel sağlık sigortasının işleyişi ile ilgili usûl ve esasları düzenlemek üzere hazırlanan 5489 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 19.04.2006 TBMM de kabul edilmişti. Ancak Cumhurbaşkanımız sayın Ahmet Necdet SEZER tarafından incelendikten sonra yayımlanması uygun bulunmayan, 3, 28, 29, 31, 40, 46, 55, 63, 80, 82, geçici 1, geçici 2, geçici 4, geçici 6 ve geçici 9. maddelerinin bir kez daha görüşülmesi için, Anayasa'nın değişik 89. ve 104. maddeleri uyarınca Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı'na geri gönderilmişti. TBMM de yeniden görüşülen ve herhangi bir değişiklik yapılmadan 2
aynen kabul edilen 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Resmi Gazete 16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır. Bu bağlamda, 5510 Sayılı Yasanın uygulanmasına ilişkin olarak Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı tarafından hazırlanan Sosyal Güvenlik Kurumu Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ile Yeminli Mali Müşavirlerce İşyeri Kayıtlarının İncelenmesi Hakkında Yönetmelik, Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Asgari İşçilik Tespit Komisyonunun Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, Sigorta Primlerinin Hak edişlerden Ödenmesi İle Kesin Teminatların Mahsup Edilmesi ve İadesi Hakkında Yönetmelik ve Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Sosyal Güvenlik Kontrol Memurları Yönetmeliği incelenerek odamız görüşleri aşağıda sunulmuştur. II) SOSYAL GÜVENLİK KURUMU SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER İLE YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLERCE İŞYERİ KAYITLARININ İNCELENMESİ HAKKINDA YÖNETMELİK HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİMİZ 1) Söz konusu yönetmeliğin Rapor Düzenlenmeyecek İşler başlıklı 7. maddesinde Meslek Mensupları; a) Hariçten işçi çalıştırılmaksızın daimi nitelikteki işyerlerinin sigortalıları ile yapılan işler, b) Piyasadan hazır halde alınıp satılan mal teslimine ilişkin işler, c) Kurumda tescil edilmemiş veya tescil edilmiş olmakla birlikte işçilik bildiriminde bulunulmamış olan ihaleli işler ile özel bina inşaatı işyerleri, Hakkında bu Yönetmelik hükümlerine göre rapor düzenleyemez. Hükmü getirilmektedir. Öncelikle belirtmek gerekir ki, hem hariçten işçi çalıştırılmadan devamlı işyeri işçileriyle yapılan işler, hem de piyasadan hazır halde alınıp satılan mal teslimine ilişkin işlerin mutlak surette bu yönetmelik kapsamına alınması ve meslek mensuplarının bu konuyla ilgili rapor düzenlemelerinin sağlanması gerekmektedir. Çünkü, bu şekilde yapılan işlerde işverenler dışardan herhangi bir işçi çalıştırmadığı 3
gibi, kurumun da sigortasız/kayıtdışı işçi çalıştırılmasından kaynaklanan herhangi bir prim kaybı da söz konusu değildir. Bu konuyla ilgili SSK nın 16-16 ve 16-20 sayılı genelgelerinde de, piyasadan hazır halde alınıp satılan mal teslimine ilişkin işlerde teminat iadesi hususunda ilişiksizlik belgesi aranmayacağı belirtilmektedir. Ancak, buna rağmen işverenlerin uzun bir süre teminat çözememeleri nedeniyle sıkıntı yaşandığı bilinmektedir. Kurumunda ayrıca gereksiz yere inceleme yaptırarak zaman ve maddi kayba uğraması önlenebilecektir. Ayrıca, Kurum Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı nın her zaman için ilgili meslek mensuplarının düzenledikleri raporları denetlemesi ve herhangi bir mevzuata aykırı işlem olması halinde de ilgili meslek mensuplarının sorumlu tutulması mümkün bulunmaktadır. Bu bağlamda, meslek mensuplarına hem hariçten işçi çalıştırılmadan devamlı işyeri işçileriyle yapılan işler, hem de piyasadan hazır halde alınıp satılan mal teslimine ilişkin işlerle ilgili inceleme yetkisi tanınması, hem Kurum ve hem de işveren yararına olacaktır. Öte yandan, meslek mensuplarına ihale konusu işlerin devamlı işyeri işçileri ile yapılıp yapılmadığı konusunda da meslek mensuplarına yetki verilmelidir. Meslek mensupları; a) İhale konusu iş ile devamlı işyerinin faaliyetlerinin (iş kolu kodunun) uyuşup uyuşmadığı ile işyeri işçilerinin nitelik-vasıflarının taahhüt edilen işin yapılmasına uygun olup olmadığı yönünde inceleme yapılması, b) İhale konusu işin faaliyet dönemi içinde, işveren tarafından başka bir işin yapılıp yapılmadığı, c) Devamlı işyeri işçi sayısı ve niteliklerinin ihale konusu işlerin yapılması için yeterli olup olmadığı, esas alınarak bahse konu işlerde meslek mensuplarına rapor düzenleme yetkisi verilebilir. Kurum tarafından düşük tutarlı işlerde işverenlerin mağduriyetlerinin önlenmesi için rapor düzenleme sınırı da koyabilecektir. 2) Meslek mensupları tarafından, ihale konusu ve özel bina inşaatı işlerine ilişkin olarak yaptıkları incelemelerde incelemeye sunulan faturalardan, alt 4
işverenlerin iş yaptırdığı alt işverenler (alt işverenin alt işvereni) tarafından düzenlenen malzemeli işçilik veya safi işçilik faturalarının dikkate alınıp alınmayacağı açıkça belirtilmemiştir. Bu nedenle, bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin bir işte veya bir işin bölüm veya eklentilerinde, iş alan ve bu iş için görevlendirdiği sigortalıları çalıştıran alt işverenlerin yaptıkları işlerin bir kısmını veya tamamını diğer bir işverene (alt işverenin alt işvereni) yaptırmaları halinde faturaların işleme alınıp alınmayacağına yönetmelik de yer verilmelidir. 3) İncelemenin sağlıklı yürütülebilmesi için Meslek mensupları tarafından Sosyal Güvenlik Kurumu Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ile Yeminli Mali Müşavirlerce İşyeri Kayıtlarının İncelenmesi Hakkında Yönetmelik kapsamında yaptıkları işlerle sınırlı olmak üzere, işçilik ya da safi işçilik faturası veren diğer işverenlerle ilgili olarak bilgi istemeleri halinde kurum üniteleri tarafından gerekli kolaylık ve yardımın sağlanacağı ifadesine yer verilmelidir. III) SOSYAL GÜVENLİK KURUMU BAŞKANLIĞI ASGARİ İŞÇİLİK TESPİT KOMİSYONUNUN ÇALIŞMA USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELİK HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİMİZ Söz konusu Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Asgari İşçilik Tespit Komisyonunun Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin Tebliğde asgari işçilik oranları yayımlanmamış olan işkolları başlıklı 11. maddesinde; Madde 11 - Tebliğde asgari işçilik oranları yayımlanmamış olan işkolları ile ilgili olarak Kuruma yeterli işçilik bildirilmiş olup olmadığının araştırılmasına veya Kurum Denetim ve Kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca işin yürütümü için gerekli olan asgari işçilik miktarının tespitine esas olmak üzere uygulanması gereken asgari işçilik oranının belirlenmesi amacıyla araştırma veya tespite konu işe ait son hakediş raporunun, hakediş raporu düzenlenmeyen anahtar teslimi, yap-işlet-devret veya yap-işlet suretiyle ihale edilen işler ve benzer işlerde yüklenici tarafından idareye verilen ve kabul edilen teklif, teknik doküman, analizler, maliyet bedelleri, 5
teklif birim fiyat cetvelleri ve mahal listeleri ve benzeri işe ait sözleşmenin ilgili bölümleri, diğer teknik ve mali dokümanlarının, idarece işverene malzeme verilmiş olup olmadığının, verilmiş ise verilen malzemenin cinsi, miktarı ve sözleşme yılı fiyatlarıyla toplam bedelini gösteren iş bitirme belgesinin, gerekiyorsa işin sözleşmesinin aslı veya idarece ya da aslı görülmek suretiyle Kurumca onaylı fotokopilerinin, gerekli diğer belgelerle birlikte ilgili Kurum ünitesi tarafından Komisyona intikal ettirilmek üzere Kurum Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü ilgili merkez birimine (Daire Başkanlığına) gönderilir. Hükmü getirilmektedir. İlgili maddede tebliğde asgari işçilik oranları yayımlanmamış olan işkolları ile ilgili olarak sadece Kurum Denetim ve Kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca işin yürütümü için gerekli olan asgari işçilik miktarının tespitine esas olmak üzere uygulanması gereken asgari işçilik oranının belirlenmesi amacıyla ilgili Kurum ünitesi tarafından Komisyona intikal ettirilmek üzere Kurum Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü ilgili merkez birimine (Daire Başkanlığına) gönderileceği öngörülmektedir. Oysa, meslek mensupları tarafından ihale konusu ve özel bina inşaatı işlerine ilişkin olarak yapılan incelemelerde, tebliğde asgari işçilik oranları yayımlanmamış olan işlerle ilgili olarak, asgari işçilik oranı tespiti için Kurum ünitesi tarafından Komisyona intikal ettirilmek üzere Kurum Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü ilgili merkez birimine (Daire Başkanlığına) gönderileceği yönünde bir düzenlemeye yer verilmemiştir. Bu nedenle ihale konusu ve özel bina inşaatı işlerine ilişkin olarak yaptıkları incelemelerde tebliğde asgari işçilik oranları yayımlanmamış olan işlerle ilgili olarak ilgili Kurum ünitesi tarafından Komisyona intikal ettirilmek üzere Kurum Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü ilgili merkez birimine (Daire Başkanlığına) gönderilmesine ilişkin bir düzenleme yapılmalıdır. 6
IV) SOSYAL GÜVENLİK KURUMU BAŞKANLIĞI SOSYAL GÜVENLİK KONTROL MEMURLARI YÖNETMELİĞİ HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİMİZ Söz konusu Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Sosyal Güvenlik Kontrol Memurları Yönetmeliğin Sosyal Güvenlik Kontrol Memurlarının Görevleri başlıklı 9. maddesinde; Madde 9 Sosyal güvenlik kontrol memurları, ünite amiri veya görevlendireceği yardımcısı tarafından yazılı emir verilmesi üzerine: a) Yapılacak denetim ve kontrol sonucunda; 1) İşyerinin mevcut durumunun, gerektiğinde özel bina inşaatlarının yapı sınıf ve grubunun belirlenmesi için inşaatın niteliğinin (kaloriferli veya asansörlü olup olmadığı gibi) ve ruhsatsız yapılan inşaatların yüzölçümleri ve nitelikleri ile yarım kalan inşaatların Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği nin nolu ekinde yer alan cetvele göre yapılmış olan kısımlarının seviyelerinin, 2) İşyerinin faal olup olmadığı ile işyeri tescilinde verilen bilgilerin doğruluğunun, 3) İşyerlerinde yapılan işin niteliği ile değişiklik olup olmadığının, 4) İşyerinde çalışan sigortalıların Kuruma bildirilip bildirilmediğinin, 5) İşyerinde sigortalı çalıştırılıyorsa kimlerin hangi sürede ve ücretle çalıştırıldıklarının, 6) İşyerinde çalıştırılan sigortalıların prime esas kazanç ve prim ödeme gün sayılarıyla diğer bilgileri içeren ilgili aya ait aylık prim ve hizmet belgelerinin işyerlerinde asılı olup olmadığının, 7) İşyerinde işçi sağlığı ve iş güvenliği mevzuat hükümlerine aykırı hususların tespit edilmesi; b) Diğer kanunlar uyarınca defter tutmak zorunda olan veya defter tutmakla yükümlü olmayan işverenlerin, alt işverenlerin veya 10/06/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununun 7 nci maddesine göre sigortalıyı devir alan işverenlerin defter ve belgelerinin incelenmesi, 7
c) İşverenlerin, alt işverenlerin, sigortalıyı devir alan işverenlerin, sigortalıların ve diğer şahıs veya kuruluşların adreslerinin ve mal varlıklarının araştırılması, d) Sigortalılar ile Kurumdan gelir veya aylık alanların, geçindirmekle yükümlü bulundukları kimselerinin olup olmadıkları ile bunların sağlık yardımlarına müstehak bulunup bulunmadıklarının araştırılması, e) Kurumdan gelir veya aylık alanların; gelir veya aylık alma haklarının devam edip etmediğinin tespit edilmesi, f) Ölümle sonuçlanmayan veya maluliyet doğurmayan ve Kurumca gerekli görülen iş kazası, meslek hastalığı, hastalık olaylarını soruşturulması, g) Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü ile Rehberlik ve Teftiş Başkanlığının görüşü ve Yönetim Kurulu Kararı ile belirlenen ihaleli işler ve bina inşaatlarıyla ilgili asgari işçiliğin tespiti, h) Gerekli görülen hallerde, sigortalıların sosyal sigorta yardımlarını aldığı sürece, 31/05/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa göre çalışmayacağı belirtilenlerin fiilen çalışıp çalışmadığının tespiti, ı) Sürekli iş göremezlik geliri almakta iken ölen sigortalıların ölüm sebebini bildiren ve ilgili makamlarca düzenlenen onaylı ölüm tutanağı, defin ruhsatı, gömme izin kağıdı, ölü muayene zabıta varakası, otopsi raporu veya doktor raporu gibi belgelerin temininin imkansız olduğu hallerde, sigortalının ölümünden önce sürekli iş göremezliğine esas iş kazası veya meslek hastalığı dışında başka bir kaza geçirip geçirmediği ya da başka bir hastalığa yakalanıp yakalanmadığının mahallinde tahkiki, j) Kurumca Genel Sağlık Sigortası ile ilgili verilecek diğer görevler ile ünite amirince verilecek ve benzeri inceleme, araştırma, tespit denetim ve tarama, Bu hususlarda, ilgililerin beyanlarının alınarak tutanağa kaydedilmesi, görevlerini yürütür. Ünitelerde, "Sosyal Güvenlik Kontrol Memurluğu Servisi" kurulur. İkiden fazla sosyal güvenlik kontrol memuru bulunan ünitelerde çalışmaların organize edilmesi ve 8
eşgüdüm sağlanması için, sosyal güvenlik kontrol memurlarından biri ünite amiri tarafından servis sorumlusu olarak görevlendirilir. Hükmü getirilmektedir. Öncelikle, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı hükümlerine aykırı hususların tespit edilmesinin Bakanlık İş Müfettişleri (Teknik) tarafından yerine getirilen ve özellik arzeden, teknik bilgi ve deneyim gerektiren bir iş olduğu belirtilmelidir. Bu konuda ayrıca ve SSK Başkanlığı Sigorta Müfettişleri tarafından da inceleme yapılmaktadır. Bu nedenle, Sosyal Güvenlik Kontrol Memurlarının işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği mevzuat hükümlerine uyulup uyulmadığını denetleme imkanı yasal olarak mümkün olmadığı gibi, Sosyal Güvenlik Kontrol Memurlarına bu yetkinin verilmesi halinde ehil ve yeterli olmayan kişilerce işlem yapılacağından telafisi imkansız hatalara ve yanlışlıklara yer verilmiş olacaktır. Yine, Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü ile Rehberlik ve Teftiş Başkanlığının görüşü ve Yönetim Kurulu Kararı ile belirlenen ihaleli işler ve bina inşaatlarıyla ilgili asgari işçiliğin tespiti yaptırılacağı öngörülmektedir. Asgari işçilik incelemesi hem kurum müfettişleri, hem de meslek mensupları tarafından yapılmakta olup ayrıca kontrol memurlarına da ihaleli işler ve bina inşaatlarıyla ilgili asgari işçiliğin tespiti yaptırılması gereksizdir. Aynı yönetmeliğin 10. maddesinde imla hataları ve düşük cümleler bulunmaktadır. V) SİGORTA PRİMLERİNİN HAK EDİŞLERDEN ÖDENMESİ İLE KESİN TEMİNATLARIN MAHSUP EDİLMESİ VE İADESİ HAKKINDA YÖNETMELİK HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİMİZ Sigorta Primlerinin Hak edişlerden Ödenmesi İle Kesin Teminatların Mahsup Edilmesi ve İadesi Hakkında Yönetmelik le ilgili olarak odamızın herhangi bir eleştiri veya önerisi bulunmamaktadır. 9
VI) SONUÇ OLARAK; Bu bağlamda, 5510 Sayılı Yasanın uygulanmasına ilişkin olarak Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı tarafından hazırlanan Sosyal Güvenlik Kurumu Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ile Yeminli Mali Müşavirlerce İşyeri Kayıtlarının İncelenmesi Hakkında Yönetmelik, Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Asgari İşçilik Tespit Komisyonunun Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, Sigorta Primlerinin Hak edişlerden Ödenmesi İle Kesin Teminatların Mahsup Edilmesi ve İadesi Hakkında Yönetmelik ve Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Sosyal Güvenlik Kontrol Memurları Yönetmeliği incelenerek hazırlanan Oda görüşlerimizin dikkate alınması halinde hem iş barışı sağlanacak, hem işverenlerin mağduriyetlerinin önlenmesi mümkün olacak hem de Kurumun daha düşük maliyetlerle ve daha kısa sürede iş ve işlemlerini yürütmesi sağlanacaktır. 10