Yerel Desenler T.C. KALKINMA BAKANLIĞI Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü Kalkınma Ajansları 2011 Yılı Genel Faaliyet Raporu
T.C. KALKINMA BAKANLIĞI Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü
T.C. Kalkınma Bakanı Dr. Cevdet Yılmaz Bakan Yardımcısı Mehmet Ceylan Müsteşar Kemal Madenoğlu Müsteşar Yardımcısı Ahmet Yaman Genel Müdür Nahit Bingöl İzleme, Değerlendirme ve Analiz Dairesi (Rapor Koordinatörü) Daire Başkanı Kamil Taşcı Hazırlayanlar Günseli Erşahin, Ramazan Güven, İlgen Şerifeken, Eda Erdoğan Katkıda Bulunanlar Aykut Aniç, Mustafa Caner Meydan, Muzaffer Açıkgöz, Mehmet Emin Özsan, Şevket Atan Avrupa Birliği Ekonomik ve Sosyal Uyum Dairesi Daire Başkanı - Mesut Kamiloğlu Alperen Köseoğlu, Kadriye Yeşilkaya, Fulya Yatmaz, Erol Ohtamış, Selçuk Yılmaz, Işıl Bozkurt Bölgesel Rekabet Edilebilirlik Dairesi Daire Başkanı - Serkan Valandova Abdullah Taban, Adnan Saygılı, Ali Şen, Erdem Kazaz, Hüseyin Ulubeyli, Mustafa Işık, Selcan Zorlu Kentsel ve Mekânsal Gelişme Dairesi Daire Başkanı - Emre Başaran Alper Yılmaz, Ramazan Özmen, Rahim Küçüktaş, Hüseyin Kılıç, Funda Kulerü Strateji ve Politika Geliştirme Dairesi Daire Başkanı - Murat Kara Ahmet Tamer, Mesut Akbaş, Leyla Bilen Kazancık, Ahmet Şimşek, Muhammed Enes Soy, Nuri Barış Tartıcı, Fahrettin Kerim Kadıoğlu Yerel ve Kırsal Kalkınma Dairesi Daire Başkanı - İbrahim Kuzu Kazım Koşal, Neslihan Başer, Hasan Şanalmış, Nurettin Tüysüz Kalkınma Ajansları Genel Sekreterlerine ve personeline katkı ve desteklerinden ötürü teşekkür ederiz. YAPIM Büyükharf Bas. Yay. Tan. Dan. Org. Ltd. Şti. Uğur Mumcu Cd. 13/5 Çankaya / Ankara T: 0312 446 15 72 F: 0312 446 15 82 www.buyukharf.com.tr BASKI Başak Matbaacılık ve Tanıtım Hiz. Ltd. Şti. T: 0312 397 16 17 Bu rapor, Kalkınma Ajansları Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği nin 93. maddesine istinaden, Kalkınma Ajansları tarafından hazırlanan yıllık faaliyet raporlarından yararlanılarak hazırlanmıştır.
YEREL DESENLER Kalkınma Ajansları 2011 Yılı Genel Faaliyet Raporu İzleme, Değerlendirme ve Analiz Dairesi Başkanlığı
İçindekiler Sunuş: İnsan Odaklı Bir Kalkınma Anlayışı 7 Önsöz: Yerel Desenler 8 Kavramsal Çerçeve ve Giriş: Kalkınmada Beşinci Eksen 10 1. Kurumsal Mükemmeliyete Doğru: Hukuki, İdari Yapılar ve Operasyonel Analiz 19 1.1 Yönetişim Ortamı: Kalkınma Ajansı 20 1.2 Hukuki Temel 22 1.3 Görev, Yetki ve Sorumluluk Tanımları 22 1.4 Kuruluş ve Organizasyon 23 i. Danışma: Kalkınma Kurulu 24 ii. Karar: Yönetim Kurulu 24 iii. İcra: Genel Sekreterlik 24 a. Rekabet Gücünü Artırmak: Planlama, Programlama ve Koordinasyon Birimi 24 b. Program Yönetim Birimi 24 c. Etki ve Sürdürülebilirlik: İzleme ve Değerlendirme Birimi 24 d. İdari ve Mali İşler 24 e. Cazibe Merkezi Yaratmak: Yatırım Destek Ofisleri 26 1.5 Yeterlik, Sadakat, Saygınlık: Personel Verileri 26 i. Beşeri Kaynaklar Politikası: Niteliği Seçmek, Çabayı Ödüllendirmek 26 ii. Bilgi ve Deneyimi Harmanlayanlar 27 a. Genel Sekreter 27 b. Dengeli İstihdam: Uzmanlar, İç Denetçiler, Destek Personeli 27 c. Sürekli Gelişim: Hizmet İçi Eğitim 30 2. Kaynakları Doğru ve Etkili Kullanmak: Mali Veri Analizi ve Denetim 33 2.1 Gelir Gerçekleşmeleri 34 2.2 Kurumsal, Fonksiyonel, Ekonomik: Gider Gerçekleşmeleri 40 2.3 Mali Yönetim Yeterliği 45 2.4 Bağımsız Dış Denetim 46
3. Takım Çalışması: Bilgi Sistemleri, İletişim ve Koordinasyon 51 3.1 Yönetim Bilgi ve Karar Destek Sistemleri 52 i. Saydamlık ve Hesap Verebilirlik İçin: Kalkınma Ajansları Yönetim Sistemi (KAYS) 52 ii. Veri Paylaşımında Hibrit Tasarım: Kalkınma Ajanslarında Coğrafi Bilgi Sistemlerinin (CBS) Kullanımı Projesi 54 iii. Bölgesel Kalkınma Penceresinden Bakmak: İl Koordinasyon ve İzleme Sistemi (İKİS) 56 3.2 Ajanslar Arası Ağların Güçlendirilmesi: Koordinasyon Toplantıları 57 i. Genel Sekreterler Toplantısı 57 ii. Birinci Kalkınma Ajansları Konferansı (KALK!1) 58 iii. Diğer Toplantılar 58 4. Planlama Faaliyetleri 63 4.1 Bölge Planı Çalışmaları 64 4.2 Diğer Planlama Çalışmaları 64 4.3 Raporlama ve Analiz Çalışmaları 65 5. Bölgesel Kalkınmayı Yeşertmek: Mali ve Teknik Destekler 69 5.1 Mali Destek Programları 70 i. Doğrudan Finansman Desteği (Proje Teklif Çağrıları) 74 ii. Doğrudan Faaliyet Destekleri 74 iii. Güdümlü Proje Destekleri 78 5.2 Teknik Destek Programları 79 5.3 Bölgelere Yatırımcı Çekmek: Yatırım Destek Faaliyetleri 82 6. Tanıtım 91 6.1 Konferans, İşlik ve Sempozyumlar 92 6.2 Diğer Kurumlarla İşbirliği ve Ortak Faaliyetler 94 6.3 Fuarlar ve Tanıtım Faaliyetleri 98 Sonuç Yerine: Başlangıcın Sonu 105 Ek: Teklif Çağrıları Kapsamında Desteklenen Projeler Listesi 109
Şekiller Şekil 1.1: Ajans Organları ve İşleyiş Yapısı 23 Şekil 1.2: Ajans Genel Sekreterlerinin Eğitim Düzeyi 27 Şekil 1.3: Ajans Personelinin Statüye Göre Dağılımı 29 Şekil 1.4: Ajans Personelinin Cinsiyete Göre Dağılımı 29 Şekil 1.5: Ajans Personelinin Eğitim Düzeyi 29 Şekil 2.1: Ajans Gelir Gerçekleşmelerinin Ana Gruplar Bazında Dağılımı (%) 37 Şekil 2.2: Ajans Gider Gerçekleşmelerinin Ana Gruplar Bazında Dağılımı (%) 41 Tablolar Tablo 1.1: Ajans Genel Sekreterlerinin Eğitim Düzeyi 27 Tablo 1.2: Ajansların Personel Dağılımı (2010-2011) 28 Tablo 2.1: Kalkınma Ajansları 2011 Yılı Gelir Bütçesi Gerçekleşmeleri (TL) 36 Tablo 2.2: Ajans Gelirlerinin Dağılımı (TL) 38 Tablo 2.3: Ajansların Gelirlerinin Gerçekleşme Oranları (Gerçekleşen/Bütçelenen) Tablosu (%) 39 Tablo 2.4: Kalkınma Ajansları 2011 Yılı Gider Hedef ve Gerçekleşmeleri (TL) 40 Tablo 2.5: Ajans Giderlerinin Dağılımı (TL) 43 Tablo 2.6: Kalkınma Ajanslarının 2011 Yılı Giderleri (Gerçekleşen/Bütçelenen) Gerçekleşme Durumu (%) 44 Tablo 5.1: 2011 Yılı Teklif Çağrısı Uygulamaları (Bin TL) 72 Tablo 5.2: Duyurulan ve Sonuçlanan Destek Programları (2011) 75 Tablo 5.3: Değerlendirme Süreci 2011 de Sona Eren 2010 Yılı Teklif Çağrısı Uygulamaları 76 Tablo 5.4: 2011 Yılı Doğrudan Faaliyet Destek Programları 77 Tablo 5.5: 2011 yılı Güdümlü Proje Desteği Uygulamaları 80 Tablo 5.6: 2011 Yılı Uygulamaları (Bin TL) Güdümlü Proje Desteği 80 Tablo 5.7: 2011 Yılı Teknik Destek Uygulamaları 81
Sunuş: İnsan Odaklı Bir Kalkınma Anlayışı Ülkemizin kalkınma süreci 2000 li yıllarda yakalanan istikrarla birlikte ciddi ivme kazanmış bulunmaktadır. Bunda, ekonomik ve sosyal değerlerin bir arada ele alınarak kalkınmada stratejik yaklaşımın benimsenmiş olması kadar, kalkınma ajansları yoluyla gerçekleştirdiğimiz yönetişim modelinin de payı büyüktür. Yeni kalkınma anlayışı insan odaklıdır. Kalkınma sadece ekonomiden ve ekonomik büyümeden ibaret değildir; sosyal ve çevresel gelişme ile temel hak ve hürriyetlere saygı boyutuyla birlikte kalkınmayı çok daha geniş bir çerçevede anlamak gerekmektedir. Bizim kalkınma anlayışımız; kapsayıcı, tüm kesimleri kucaklayan bir kalkınma anlayışıdır. Büyüme ve gelişmenin toplumun tüm kesimlerini içermesi gerçek anlamda hakkaniyetli bir kalkınma için gerekli bir husustur. Herkesi kucaklayan, bizzat vatandaşları kalkınma sürecine katan, kalkınmanın nimetlerini de tüm topluma yayan bir anlayış, ülkemiz kalkınma anlayışının özünü oluşturmaktadır. Kalkınma ajansları Yeni Bölgesel Gelişme nin temel kurumsal yapı taşlarıdır. Salt merkezden yönlendirilen, tek yönlü ele alınan kalkınma anlayışı yerine katılımcı, yönetişim ve bölgelerin potansiyelinin değerlendirilmesine öncelik veren; aşağıdan yukarı planlamayı, geri bildirimi esas alan bir kalkınma yaklaşımı yeni bölgesel gelişme yaklaşımının temellerini oluşturmaktadır. İmkan sağlandığında, uygun kanallar açıldığında milletin enerjisi de harekete geçmektedir. Millete dayalı olan, millete güvenen, milletle el ele yürüyen yönetimler, hem yönetim olarak başarılı olmakta hem de toplumun önünü ve ufkunu açabilmektedir. Kalkınma ajansları insanımızın içindeki cevhere güvenen, sürdürülebilir gelişmenin ancak bölgelerin kendi içsel dinamiklerinin harekete geçirilmesiyle mümkün olduğunu bilen kuruluşlar olarak gelecekte daha büyük işlere imza atacak, refahın toplumun tüm kesimlerine dengeli dağılmasına aracılık edecektir. Cevdet Yılmaz T. C. Kalkınma Bakanı 7
Yerel Desenler Önsöz: Ülkelerin kalkınma, sosyal ve kültürel anlamda insicam kazanma çabaları birçok coğrafi, sosyal, kültürel, ekonomik vs. nedenlerle çok çeşitli biçimlerde akamete uğramıştır. Makro değerlere bakılarak dünyanın en gelişmiş kabul edilen ülkelerinde bile beklenen gelişmeyi gösteremeyen bölgeler bulunmaktadır. Günümüz dünyasında kalkınma konusu düşünce ve uygulamadaki yeni gelişmelerden nasibini almış, tepeden inme çözümler yerine, gelişmeyi ülke sathına yayma eğilimi öne çıkmıştır. Bir anlamda, bütün ülkeyi tek renkmiş gibi görmek yerine, tüm renkleriyle ülkenin gerçek gereksinimleri ve yerel potansiyeline ışık tutulmaya başlanmıştır. Bu yeni kalkınma modeli, yukarıdan bir elin tüm ülkeyi kalkındırması anlayışını artık geride bırakıp iç dinamiklere dayanarak içerik ve çerçeve tanımı yapılmış belli bölgelerde kalkınmayı sağlama amacına matuftur. Türkiye de kalkınma göstergeleri bakımından farklı istatistiki değerler kaydeden bölgelere sahip ülkelerden biridir. Bölgeler arasında ve bölge içinde var olan farkların en aza indirilmesi ve Türkiye nin kısmi değil bütüncül bir şekilde kalkınma yoluna girmesi gereği ortadadır. bölgesel Bu arayışla hazırlanıp 25 Ocak 2006 tarihinde yürürlüğe konulan 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun, merkezi kalkınmanın dikey ve yatay ölçülerini çizmiştir. sivil toplum örgütlerinin Dikey açıdan, 5449 sayılı Kanun kamu ve özel kuruluşlar ile kurumların işbirliğini geliştirmeyi öngörür. Bu da kalkınmayı sadece kamu kesiminin altyapı, eğitim, sağlık ve makro ekonomi gibi büyük başlıklar altında yükleneceği bir görev olarak görmek yerine, sosyal ve ekonomik konuları bir araya getirmek ve her üç grubu (kamu, özel kesim, sivil toplum) bir eksen etrafında bir araya getirmek anlamına gelmektedir. Kanunun çizdiği perspektifin yatay eksenini ise Düzey-2 bölgeleri 1 ile kalkınma ajansları oluşturmaktadır. Bunun anlamlarından biri, belki en temel olanı, kalkınma meselesinin yatay coğrafi eksen üzerinde ele alınmasıdır. Bu da böl- 1 2002/4720 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bölgesel istatistiklerin toplanması, geliştirilmesi, bölgelerin sosyo-ekonomik analizlerinin yapılması, bölgesel politikaların çerçevesinin belirlenmesi ve Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemine uygun karşılaştırılabilir istatistiki veri tabanı oluşturulması amacıyla ülke genelinde İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması tanımlanmıştır. Bu sınıflamaya göre istatistiki açıdan Türkiye 12 Düzey 1 Bölgesi ve 26 Düzey-2 Bölgesine ayrılmıştır. Bu ayrım bir idari sınıflama olmayıp planlama amacı da güden istatistiki bir sınıflamadır. 8
Yönetişim Sürdürülebilirlik Rekabet Strateji İşbirliği Yeni Bölgesel Gelişme gesel potansiyeli harekete geçirmek, bölgelerin gelişmesini hızlandırmak, bölgeler arası ve bölge içi gelişme farklarını asgariye indirmek gibi yine kanunda amaç olarak çizilen sonuçlara yönelimin temelini oluşturuyor. Kalkınma ajanslarımızdan beklenen, iç dinamiklere dayalı olarak kalkınmayı gerçekleştirmek, yerel kesimler arasında işbirliği ağlarını güçlendirmek, kuruldukları bölgenin ulusal ve/veya küresel çapta rekabet gücünü artırmak ve hızlı kalkınmayı sağlamaktır. Esasen kalkınma ajanslarının da etken olduğu, yeni bölgesel gelişme yaklaşımının temel felsefesi insanımızın içindeki cevhere güvenmek ve ondan beslenen bir dinamizmle fark yaratabilmektir. sürdürülebilir 2007-2013 yıllarını kapsayan 9. Kalkınma Planı tarafından kalkınmanın beş ekseninden biri olarak belirlenmiş olan Bölgesel Gelişmenin Sağlanması eksenine doğrudan hizmet eden kalkınma ajansları, özellikle yerel düzeyde beşeri kurumsal kapasitenin artırılması hedefine ulaşma yolunda etkili araçlar olarak hizmet vermektedir. Bu itibarla, 2011 yılı kalkınma ajanslarının kurumsallaşmalarını belirgin bir düzeye çıkarıp tüm bölgelerin gelişmesine somut katkılar sağladığı bir yıl olmuştur. paydaşlarla Ancak, bir gerçek var ki kalkınma ajanslarımız henüz yolun başındadır. Birçok bölgede şimdiye kadar erişilememiş bir teknik kapasiteyle kurulan ajanslardan beklenti de büyüktür. Elbette, kuruluş ve organizasyon hızı düşünülecek olursa, ajanslarımızdan çok şey beklenmesi de gerekir. 2009 yılında genel sekreterler hariç 200 civarında personel istihdam ediliyor iken bu sayı 2010 da 769 a, 2011 de ise 933 e ulaşmıştır. Personel alımları bile tamamlanmadan sahaya inebilen; kurumlarla koordinasyon kurup birlikte çalışabilen, öncelikler belirleyip gelen projeler için yoğun bir değerlendirme faaliyeti yürüten, proje denetim mesaisi yapabilen kamu sorumluluğunun bir sonucu olarak iç ve dış denetimini gerçekleştirebilen bir yapının çalışmaları dikkate değer olsa gerek. Nitekim hızla harekete geçirilen bu sistem, 2010 yılında tüm ajansların en az bir mali destek programı uygulamış olması hedefini gerçekleştirmiştir. Bunun için personel istihdamı, fiziki imkan ve tesislerin tedariki, bölge planının hazırlanması, onaylanması, başvuru rehberlerinin onayı, çağrının ilanı, eğitimler vb. süreçlerin ikmal edilmesi gerektiği hesaba katılırsa ilerlemenin mahiyeti takdir edilecektir. Kalkınma Ajansları 2011 yılı Faaliyet Raporunu saygıyla takdim ederiz. Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü 9
Kavramsal Çerçeve ve Giriş: Kalkınmada Beşinci Eksen 2007-2013 yıllarını kapsayan 9. Kalkınma Planı, stratejik yaklaşımı, katılımcılığı, insan odaklı gelişme ve yönetim anlayışını ilke olarak benimsemektedir. Bundan hareketle, ekonomik ve sosyal gelişme yolunda beş eksen çizilmiştir. Genel Müdürlüğümüzün görev ve yetki kapsamına giren bölgesel gelişme de bu eksenler arasındadır. 1 Planda, Bölgesel Gelişmenin Sağlanması ekseni altında dört hedef belirlenmiştir: 1) Bölgesel gelişme politikasının merkezî düzeyde etkinleştirilmesi 2) Yerel dinamiklere ve içsel potansiyele dayalı gelişmenin sağlanması 3) Yerel düzeyde kurumsal kapasitenin artırılması 4) Kırsal kesimde kalkınmanın sağlanması Bu hedefler doğrultusunda; iç dinamiklere dayalı olarak kalkınmayı sağlamak, yerel kesimler arasında işbirliği ağlarını güçlendirmek ve kuruldukları bölgelerin gerek ulusal gerek küresel düzlemde rekabet güçlerini artırarak sürdürülebilir gelişmeyi sağlamak amaçlarına hizmet edecek kalkınma ajanslarımızın görev, yetki ve sorumluluklarını belirlemek amacıyla 08.02.2006 tarih ve 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun çıkarılmıştır. 2 Kalkınma ajanslarının çatısını kuran 5449 sayılı Kanundan sonra, ajansların faaliyetlerini nasıl yürüteceği ile ilgili hükümler aşağıda sıralanan ilgili yönetmeliklerde düzenlenmiştir. 1) Çalışma Usul ve Esasları 2) Personel 3) Bütçe ve Muhasebe 4) Proje ve Faaliyet Destekleme 5) Denetim Son olarak, Bakanlığımız tarafından hazırlanan satın alma ve destek yönetimi konularına ait Usul ve Esaslar ile Kılavuz, ajanslarımızın bu hususlarda riayet edeceği kılavuz çizgileri belirlemiştir. 1 Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), TBMM Kararı 2 Resmi Gazete, 1 Temmuz 2006, Sayı: 26215, s. 3-4 10
Bir kalkınma ajansı yönetim kurulu, kalkınma kurulu ve genel sekreterliğin alt birimlerle birlikte danışma, karar ve icra süreçlerini yürütmesi yoluyla iş yapmaktadır. Ajansın danışma organı kalkınma kuruludur. Yönetim kurulu karar alma merciidir. Nihayet, genel sekreterlik ise icra organıdır. Alt birimler ise; bölge plan ve programlarını oluşturmak, bu plan ve programa göre oluşturulacak destek programlarını idare etmek, desteklenen projelerin izleme ve değerlendirmesini yapmak, bilgi derleme ve analizi gibi işleri tamamlamak, destek projeleri için mali yönden takip süreçlerini sonuca ulaştırmak gibi görev ve sorumlulukları yerine getirmek üzere çalışmalarını sürdürmektedir. Ajans personelinin deneyim ve birikimi icra edilen işlevin niteliği ölçüsünde kritik önemi haizdir. 2010 yılında ajanslarda 635 i uzman, toplam 769 (genel sekreterler hariç) personel çalışırken; 2011 yılında bu sayı uzmanlarda 766, toplam personelde 933 e (genel sekreterler hariç) ulaşmıştır. 151 personel destek birimlerinde çalışmakta, 16 personel ise iç denetçi olarak hizmet vermektedir. Eğitim seviyesi bakımından ajans personelinin seçkinliği ortadadır: Yüzde 57 si lisans mezunu, yüzde 36 sı yüksek lisans mezunu olan personel içerisinde 789 kişi İngilizce; 74 kişi Almanca 43 kişi Fransızca bilmektedir. Uzman personelin tümü için belirli düzeyde İngilizce bilgisi istihdam için ön şarttır. Sadece yüzde 1 i ön lisans mezunu olan personelin içinde doktora yapanların oranı yüzde 6 dır. Doğu ve batı dillerinden 16 tanesi ajans personelince konuşulmaktadır. Kalkınma ajanslarının, mali yönetimlerinde saydamlığın, hesap verebilirliğin uyumun ve koordinasyonun sağlanması amacıyla Bakanlığımızca, 2011 yılı içinde Kalkınma Ajansları Yönetim Sistemi (KAYS) - Çalışma Programı Bütçe ve Muhasebe (ÇPBM) modülü uygulamaya alınmış ve 1 Ocak 2011 itibarıyla ajansların kullanımına açılmıştır. KAYS ın; proje ve faaliyet destekleme, izleme, insan kaynakları yönetimi, paydaş veri tabanı yönetimi, arşiv ve belge yönetimi, yatırım destek ofisleri faaliyetleri, performans yönetimi ve bölge planı modüllerinin geliştirilmesine yönelik çalışmalar devam etmektedir. Kalkınma ajansları bölgesel analizler, yatırımların bölgeye çekilmesi ve yatırımcıların uygun alanlara yönlendirilmesi, bölge planlama gibi mekâna dayalı faaliyetlerinde kullanmak üzere coğrafi bilgi sistemlerine (CBS) ihtiyaç duymaktadır. Bu amaçla Bakanlığımızca kalkınma ajanslarının ihtiyaç duyacağı coğrafi bilgi sistemi kullanım alanlarını, bu alanlara ilişkin veri setleri ve kaynakları ile kullanılabilecek alternatif sistem önerileri ortaya konulması için bir araştırma yapılarak; Kalkınma Ajansları CBS Kullanım Alanları Raporu; Ajans CBS Veri Setleri ve Erişebilirlik Raporu Ajans CBS Tasarımı Alternatifleri Raporu hazırlanmıştır. Koordinasyon, kalkınma işinin sinir sistemidir. Bu sebeple; Bakanlık koordinasyonunda ve Kalkınma Bakanı Sayın Cevdet Yılmaz başkanlığında yaklaşık iki ayda bir gündemli olarak gerçekleştirilen genel sekreterler toplantılarına 2011 yılında da devam edilmiştir. Toplantılar, 17-18 Ocak ve 14-16 Kasım tarihlerinde Ankara da, 24-26 Mart ta ise Türkiye Sanayi Sevk ve İdare Enstitüsü nde (TÜSSİDE) Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) ile işbirliği 11
Bölgesel, ulusal ve küresel ölçeklerde rekabet durumu ile işbirliği imkanları gözden geçirilerek hazırlanan bölge planları, bölgesel gelişmenin önemli politika dokümanları arasındadır. içinde düzenlenmiştir. Bu toplantılarda ajans faaliyetleri, sorunlar ve bunlara ilişkin çözüm önerileri tartışılmıştır. Ayrıca ajansların yaptığı iyi uygulama örneklerinin tüm ajanslara yaygınlaştırılması için gerekli paylaşım sağlanmıştır. Ajansların Kalkınma Bakanlığı ve birbirleriyle iletişiminin güçlendirilmesi için bir ağ oluşturmak, tecrübe paylaşımı gerçekleştirmek, geçmiş yılların muhasebesini yapmak, gelecek için ortak bir vizyon belirlemek ve ajanslar arasında işbirliği alanlarını tespit etmek amacıyla 26 kalkınma ajansından ve Kalkınma Bakanlığı ndan toplam yaklaşık 500 yetkili ve personel ile Kalkınma Bakanı Sayın Cevdet Yılmaz ın katılımlarıyla 16-19 Haziran 2011 tarihleri arasında Erzurum Palandöken de Kuzey Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı (KUDAKA) nın ev sahipliğinde 1. Kalkınma Ajansları Konferansı (KALK!1) gerçekleştirilmiştir. Ajansların projelere sağladığı mali ve teknik destekler, ilgili projelerin gerçekleştirilmesinin yanı sıra kalkınmanın tabana yayılması, kalkınma bilincinin geliştirilmesi ve işbirliğinin yapılandırılması gibi konular için de hayati önem arz etmektedir. Kalkınma ajansları mali ve teknik destek sağlama konusunda sadece kamu kuruluşlarını değil aynı zamanda KOBİ ler ile dernek, birlik gibi sivil toplum kuruluşlarını da desteklemektedir. 2011 yılında 26 ajansın 25 tanesi proje teklif çağrısına çıkmış; sadece Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı (DAKA), Van depremi nedeniyle teklif çağrısını 2012 yılına ertelemek zorunda kalmıştır. 2010 yılında ajanslar, teklif çağrılarına yapılan toplam 9.471 proje başvurusundan 1.736 tanesini destekleme kararı almış, duyurulan 452,8 milyon lira ajans destek miktarı ise 351,4 milyon lira olarak gerçekleşmiştir. 2011 de ise başvurusu yapılan 6.046 projenin 1.704 tanesini destekleme kararı verilmiş; 462,5 milyon lira olarak duyurulan mali destek miktarı ise 308,9 milyon lira olarak gerçekleşmiştir. Teknik desteğe gelince; 2011 yılında ajanslara gelen 1.503 başvurunun 891 tanesine 6,4 milyon lira kaynak sağlanmıştır. Ajansların 2011 de toplam gelir bütçesi yaklaşık 1,54 milyar lira iken gerçekleşen miktar yaklaşık 939,6 milyon liradır. Bunda merkezî bütçe payı ile önceki yıllardan devreden gelirlerin azalması rol oynamıştır. Bütçeden ajanslara öngörülen 450 milyon liralık tahsis yerine ancak 100 milyon lira aktarım yapılabilmiştir. Genel bütçe katkısının yanı sıra belediye, sanayi ve ticaret odaları tarafından sağlanacak katkılar da beklenenin altındadır. Yalnızca il özel idareleri bütçeye beklenenin üzerinde katkı yapabilmiş; il özel idareleri payı yüzde 3,4 beklenirken yüzde 7,9 olarak gerçekleşmiştir. Proje ve faaliyet destekleme giderlerinin payı yüzde 77,6 beklenirken yüzde 54,9 olarak gerçekleşmiştir. Genel yönetim giderleri ise yüzde 37 ile gider kalemleri sırasında ikincidir. Kalkınma ajanslarının temel faaliyetleri arasında planlama ve tanıtım da bulunmaktadır. Bölgesel, ulusal ve küresel ölçeklerde rekabet durumu ile işbirliği imkanları gözden geçirilerek hazırlanan bölge planları, bölgesel gelişmenin önemli politika dokümanları arasındadır. Bu planlara Kalkınma Ajanslarının kılavuz çizgileri demek yanlış olmayacaktır. Bütün Düzey-2 bölgeleri için bölge planları tamamlanmış olup ajanslar sektörel ve tematik alanlarda daha özgün analiz çalışmaları içine girmiş bulunmaktadır. Kalkınma ajansları kuruluş aşamasını tamamlamış, kurumsallaşma yolunda önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Ajanslar bu süreç içerisinde kurumsal kapasitelerini mütekamil hale getirirken asıl olarak da kendi bölgelerinde planlama, destek, tanıtım, koordinasyon, izleme ve değerlendirme gibi somut saha çalışmalarını yönetme becerisini elde etmişlerdir. 12
Zenginleştirilmiş Bölgesel Gelişme Politikası Geleneksel Yeni Yaklaşım Merkeziyetçi ve yukardan aşağı, edilgen kişi ve kurumlar, müdahalecilik Katılımcı ve aşağıdan yukarıya, yerindenlik, yerel sahiplik ve benimseme, kişi ve kurumları güçlendirme/etken kılma, çok katmanlı yönetişim, ortaklık, topyekûn rekabet Amaçlar Bölgesel gelişmişlik düzeylerinin dengelenmesi Ulusal ekonomik büyüme Temel altyapı ihtiyaçlarının karşılanması Yatırımların az gelişmiş bölgelere yönlendirilmesi Bölgesel rekabet gücünün geliştirilmesi Kurumsal kapasitenin geliştirilmesi İç büyüme dinamiklerinin desteklenmesi Sosyal ve beşeri sermayenin güçlendirilmesi Araçlar Kapsamlı bölge planlama Sektörel teşvikler KÖY uygulamaları Büyük ölçekli altyapı yatırımları Stratejik bölge planlama Bölgesel teşvikler Eylem planları/programlar Programa dayalı mali ve teknik destekler Cazibe Merkezleri Programı KÖYDES, BELDES, SODES Odaklar Görece az gelişmiş bölgeler Tüm bölgeler Kurumlar Merkezî yönetim, taşra teşkilatları Merkezî yönetim, yerel yönetimler, kalkınma ajansları, iş dünyası, STK lar 13
Kalkınma Ajansları Güney Marmara Balıkesir Çanakkale Trakya Edirne Kırklareli Tekirdağ İstanbul İstanbul Bursa- Eskişehir- Bilecik Bursa Eskişehir Bilecik Batı Karadeniz Zonguldak Karabük Bartın Ankara Ankara Ahiler Aksaray Kırıkkale Kırşehir Niğde Nevşehir Kuzey Anadolu Çankırı Kastamonu Sinop Edirne Kırklareli Tekirdağ İstanbul Yalova Kocaeli Doğu Marmara Kocaeli Sakarya Düzce Bolu Yalova Sakarya Bartın Zonguldak Karabük Düzce Bolu Çankırı Kastamonu Sinop A Çanakkale Bursa Bilecik Çorum Balıkesir Eskişehir ANKARA Kırıkkale Yozgat Kütahya Kırşehir Manisa Afyonkarahisar İzmir Uşak Nevşehir Kays Aksaray Aydın Denizli Burdur Isparta Konya Niğde Muğla İzmir İzmir Antalya Karaman Mersin Ada Zafer Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Güney Ege Aydın Denizli Muğla Batı Akdeniz Antalya Isparta Burdur Mevlana Konya Karaman Çukurova Mersin Adana 14
Doğu Karadeniz Artvin Giresun Gümüşhane Ordu Rize Trabzon Doğu Anadolu Bitlis Hakkari Muş Van Karacadağ Bitlis Hakkari Muş Van Doğu Akdeniz Hatay Kahramanmaraş Osmaniye İpekyolu Gaziantep Adıyaman Kilis Dicle Mardin Siirt Batman Şırnak Fırat Bingöl Elazığ Malatya Tunceli Kuzeydoğu Anadolu Erzurum Erzincan Bayburt Serhat Ağrı Ardahan Iğdır Kars Orta Karadeniz Amasya Çorum Samsun Tokat Orta Anadolu Amasya Çorum Samsun Tokat 15 Samsun masya Tokat Ordu Giresun Trabzon Gümüşhane Bayburt Rize Artvin Erzurum Erzincan Tunceli Bingöl Muş Bitlis Ağrı Kars Iğdır Van Siirt Batman Mardin Diyarbakır Şanlıurfa Malatya Adıyaman Elazığ Kahramanmaraş Osmaniye Gaziantep Kilis Hatay na eri Sivas Şırnak Hakkari Ardahan
İzmir kendini yeniliyor: Bölgesel yenilik stratejisi İzmir Bölgesel Yenilik Stratejisi nin oluşturulması ile İzmir de kamu, özel ve sivil toplum kesimlerinin yenilik kültürünün geliştirilmesi, özel sektörün yenilik faaliyetlerinin artırılması, araştırma ve teknoloji geliştirme faaliyetlerinin iş dünyasının ihtiyaçlarına göre şekillenmesi, yenilik için gereken bilginin akışını sağlayacak kamu, özel, sivil toplum kesimleri ve üniversite işbirliklerinin ve ağlarının güçlendirilmesi, harcanan kamu kaynaklarının miktarının ve niteliğinin artırılması ve ayrılan kaynakların daha etkin kullanımının sağlanması amaçlanıyor. 2011 yılında başlayan strateji çalışması kapsamında ulusal ve uluslararası çalışmaların takibi, yenilik göstergelerinin tespiti, bölgesel platformların oluşturulması, araştırma ve analiz konularında çalışmalar gerçekleştirildi. Yenilik konusundaki çalışmaları ile öne çıkan bir kuruluş olan Ege Üniversitesi Bilim Teknoloji Uygulama ve Araştırma Merkezi (EBİLTEM) ile işbirliği yapıldı. Çalışmanın bilimsel aşamasına katkı sağlamak üzere Ar-Ge ve yenilik konusunda deneyimli akademisyen ve uygulamacılardan oluşan 13 kişilik Teknik Komite kuruldu. Teknik Komite nin yanı sıra, bölgede yenilik konusunda faaliyet gösteren kamu kurum ve kuruluşları temsilcileri, akademisyenler, meslek odaları ve sivil toplum kuruluşları temsilcilerinden İzmir Bölgesel Yenilik Komitesi oluşturuldu. Elde edilen görüş ve öneriler çerçevesinde son halini alan İkincil Verilere Dayalı İzmir Bölgesel Ar-Ge ve Yenilik Kapasitesi Raporu ilgili kesimlerle paylaşıldı ve internet sitesinden yayımlanmaya başlandı. 16
2011 yılında başlayan strateji çalışması kapsamında ulusal ve uluslararası çalışmaların takibi, yenilik göstergelerinin tespiti, bölgesel platformların oluşturulması, araştırma ve analiz konularında çalışmalar gerçekleştirildi. Ayrıca İzmir Yenilik Sistemi içerisindeki kurum kuruluşların ve ihtiyaç ve kapasitelerinin belirlenmesine yönelik İzmir Yenilik Ekosistemi değerlendirilmesi çalışmaları yapıldı. Bu çalışma için hazırlanarak geliştirilen anket, İzmir de faaliyet gösteren sanayi ile ilgili oda, dernek, borsa, birlik, organize sanayi bölgesi (OSB) ve serbest bölgeler olmak üzere toplam 21 kuruma uygulandı.anket sonuçlarının işlenmesi ile oluşturulan İzmir Yenilik Ekosistemin Mevcut Durum Raporu yayımlandı. Ayrıca çalışmalar kapsamında İzmir Yenilik Ekosistemi Haritası oluşturuldu. Çalışmaların bölgede yaygınlaştırılması için Ege Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimleri Fakültesi işbirliği ile İzmir Kümelenme ve Yenilik Portalı tasarlanarak yayına konuldu. işbirliğinde İzmir de Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerini planlamak, hayata geçirmek ve sonucunda İzmir i yenilik gücü yüksek, teknoloji üreten ve ihraç eden bir bölge haline getirmek hedeflenmektedir. Çalışmanın diğer önemli bir özelliği ise İzmir in Ar-Ge ve yenilik kapasitesinin belirlenmesi için yapılan ilk çalışma olması ve bu özelliği ile hem İzmir hem de Türkiye için bir model çalışma olarak değerlendirilmesidir. Çalışmanın ilerleyen aşamalarında İzmir Yenilik Stratejisi Nihai Rapor ve Eylem Planı nın oluşturulması hedeflenmektedir. Bu kapsamda 2012 yılında, analiz sonuçları ışığında İzmir de Ar-Ge ve yenilik kapasitesinin geliştirilmesi için atılacak adımlara ilişkin strateji hedef ve eylemlerin belirlenmesine yönelik geniş katılımlı bir işlik düzenlenmesi, ayrıca hem analiz hem de işlik sonuçlarının birlikte yorumlanması ile bir nihai rapor oluşturulması ve bölgede bu çalışmanın tanıtımının yapılması amaçlanmaktadır. Bu strateji çalışmasının en önemli amacı İzmir de teknoloji bazlı üretiminin yapıldığı güçlü kapasiteli bir yenilik ekosistemi oluşturmaktır. İzmir in altyapısı, insan kaynakları, tüm kamu, özel ve sivil toplum kesimlerinin 17
Hukuki, İdari Yapılar ve Operasyonel Analiz KURUMSAL MÜKEMMELİYETE DOĞRU 1
Hukuki, İdari Yapılar ve Operasyonel Analiz KURUMSAL MÜKEMMELİYETE DOĞRU 1.1 Yönetişim Ortamı: Kalkınma Ajansı Son yıllarda bölgesel kalkınma yeniden tanımlanmaktadır. Topyekûn kalkınmanın bir parçası olarak da kavramlaştırılabilen bu yaklaşımın temelinde iyi yönetişimin güçlendirilmesi vardır. Diğer bir ifadeyle, yeni bölgesel kalkınma anlayışında yerel paydaşlarla işbirliği içinde yerel potansiyelin, küresel bir bakış açısıyla, harekete geçirilmesi amaçlanmaktadır. İşbirliği, koordinasyon, etkinlik ve katılımcılık temel ilkeleri ile oluşturulmuş kalkınma ajansları; bölgesel kalkınma anlayışında köklü bir değişimin bölge düzeyindeki kilit yapı taşlarıdır. Kalkınma Bakanlığı nın koordinasyonu ile Düzey-2 bölgelerinde ayrı tüzel kişiliği bulunan birimler olarak faaliyet yürüten ajanslar, bölgeler arası gelişmişlik farklarının dengeli bir yapıya kavuşturulması, yerel kalkınmanın hızlandırılması ve sürdürülebilir dengeli gelişmenin sağlanabilmesi yolunda kritik bir role sahiptir. Bölgesel gelişmenin ülke içinde ve ülke dışında çok yönlü bir etkileşim sürecini gerektirdiği anlaşıldığı ve merkezden yönlendirilen, sadece içe dönük yerel, kırsal, kentsel veya bölgesel gelişme modellerinin başarılı olmadığı görüldüğü için, yerel aktörlerin hem planlama hem uygulama safhalarında sürekli aktif olması, sahiplenme göstermesi, araştırma ve proje üretme kapasitesi geliştirmesi ve bunu Merkezin kapsayıcı politikaları ile bölgesel aktörlerin yapı ve yönelimleri arasında köprü vazifesi görmek üzere bölge kalkınma ajansları kurulmuştur. 20