GERÇEK KİŞİLERCE 2005 YILINDA ELDE EDİLEN VE YILLIK BEYANA TABİ GELİR UNSURLARI 5
GERÇEK KİŞİLERCE 2005 YILINDA ELDE EDİLEN VE YILLIK BEYANA TABİ GELİR UNSURLARI Bu sirkülerimizde tam mükellef gerçek kişiler açısından 2005 yılında elde edilen menkul ve gayrimenkul sermaye iradı, değer artış kazancı, ücret geliri gibi bazı gelir unsurlarının beyanı ele alınmaktadır. I - Gayrımenkul sermaye iradlarının beyanı Aşağıda Tablo-1 de gayrımenkul sermaye iradlarının beyanına ilişkin olarak beyanname verilecek ve verilmeyecek haller özet olarak verilmiş olmakla birlikte bu hususta bilinmesi gerekenler aşağıdaki gibidir. 2005 yılında elde ettiği konut (=mesken) kira geliri, istisna tutarı o- lan 2.000 YTL sını aşanlar aşan kısmı beyan edeceklerdir. Başka deyişle kira gelirinin tamamı beyan edilecek ve bu gelire 2.000 YTL istisna uygulanacaktır. Gelir bu tutarın altında ise beyan söz konusu olmayacaktır. İşyeri kira gelirleri üzerinden vergi kesintisi yapılanlardan, 2005 yılında elde ettiği kira gelirlerinin brüt tutarı 15.000 YTL sını aşanlar kazançlarının tamamını beyan edecekler ve kesilen vergileri ise hesaplanacak vergilerden mahsup edeceklerdir. ANCAK beyan haddinin (=14.000 YTL) aşılıp aşılmadığının tespitinde; elde edilen gayrimenkul sermaye iratlarının, tevkifata tabi tutulmuş; birden fazla işverenden elde edilen ücretler ve menkul sermaye iratları (örn.hazine Bonosu FAİZİ, temettü geliri ) ile birlikte dikkate alınarak bulunacak toplam tutarın esas alınması gerekmektedir. İşyerini vergi kesintisi yapma zorunluluğu olmayan basit usulde vergiye tabi mükelleflere kiralayanlar kira geliri 800 YTL sını geçerse elde ettikleri bu kira gelirini beyan edeceklerdir. Bu durumda bu tutar 15.000 YTL lık beyan sınırı hesabında da dikkate alınacaktır. 800 YTL aşılmadığı zaman ise beyan sınırı hesabında da dikkate alınmayacaktır. Kiracısı tarafından stopaja tabi tutulmuş bulunan ve 2005 yılı kesinti dahil (brüt) tutarı 15.000 YTL yi aşmayan işyeri kira gelirleri ile 2005 yılı tutarı 2.000 YTL sını aşmayan konut kira gelirleri için beyanname verilmeyecektir. 15.000 YTLlık sınırın tespitinde, işyeri ve konut kira gelirleri, 2.000 YTL lık konut istisnası düşüldükten sonra birlikte dikkate alınacaktır. Eşler ve çocukların kira gelirleri ayrı beyanname ile beyan edilecektir. Vergi beyannamesi, 15 Mart tarihine kadar verilecek ve tahakkuk eden vergi Mart ve Temmuz aylarında 2 eşit taksitte ödenecektir. Üzerinden vergi stopajı yapılan işyeri kira gelirinin beyanı halinde yapılan kesintinin mahsup edilebilmesi için kesinti yapandan (kiracıdan) vergilerin ödendiğine ilişkin bir yazı alınarak beyannameye eklenecektir. 6
Beyannamede iade çıkması halinde ise buna ilaveten kesilen vergilerin yatırıldığına ilişkin vergi tahsil alındıları da verilecek beyannameye eklenecektir. Konut kira gelirleri beyan edilmez veya eksik beyan edilirse, 2.000 YTL lık istisna hakkı kaybedilir. Beyan edilmediği tespit edilen kira geliri için mükellef adına iki kat usulsüzlük cezası kesilir. Tespit edilen kira geliri üzerinden, gelir vergisi ile vergi cezası hesaplanır. Bundan başka gecikilen her ay için gecikme faizi ödenir. Emsal kira bedeli esası: Kiraya verilen mal ve hakların kira bedelleri emsal kira bedelinden düşük olamaz. Bedelsiz olarak başkalarının intifaına bırakılan mal ve hakların emsal kira bedeli, bu mal ve hakların kirası sayılır. Bina ve arazide emsal kira bedeli, yetkili özel mercilerce veya mahkemelerce takdir veya tespit edilmiş kirası, bu suretle takdir veya tespit edilmiş kira mevcut değilse Vergi Usul Kanunu'na göre belirlenen vergi değerinin % 5'idir. Ancak aşağıdaki hallerde de emsal kira bedeli esası uygulanmaz: 1 - Boş kalan gayrimenkullerin muhafazaları maksadiyle bedelsiz olarak başkalarının ikametine bırakılması; 2 - (3239 sayılı Kanunun 56'ncı maddesiyle değişen bent) Binaların mal sahiplerinin usul, füru veya kardeşlerinin ikametine tahsis edilmesi (Usul, füru ve kardeşlerden herbirinin ikametine birden fazla konut tahsis e- dilmiş ise bu konutların yalnız birisi hakkında emsal kira bedeli hesaplanmaz. Kardeşler evli ise eşlerden sadece biri için emsal kira bedeli hesaplanmaz.); 3 - Mal sahibi ile birlikte akrabaların da aynı evde veya dairede ikamet etmesi. Tablo -1 : 2005 takvim yılında elde edilen gayrımenkul sermaye iratlarının beyanı İradın Kaynağı Yıllık tutarı 2.000 YTL sını aşmayan konut kira gelirleri Yıllık tutarı 2.000 YTL sını aşan konut kira gelirleri Yıllık tutarı 15.000 YTL yi aşmayan işyeri kira gelirleri Yıllık tutarı brüt 15.000 YTL yi aşan işyeri kira gelirleri Konut ve işyeri kiralarının birlikte elde edilmesinden oluşan gelirler: - Konuttan elde edilen yıllık kira 2.000 YTL sını aşmak kaydıyla, konut istisnası uygulandıktan sonra kalan tutar ile birlikte 15.000 YTL yi aşmayan kira gelirleri - Konuttan elde edilen yıllık kira 2.000 YTL sını aşmak kaydıyla, konut istisnası uygulandıktan sonra kalan tutar ile birlikte 15.000 YTL yi aşan kira gelirleri Beyan Edilip Edilmeyeceği Hiç bir durumda beyan edilmeyecektir. Tamamı beyan edilip 2.000 YTL sı istisna edilecektir. Beyan edilmeyecektir. Beyan edilecektir. İstisna uygulandıktan sonraki konut kirası beyan edilecek, işyeri kira geliri beyan edilmeyecektir. Kira gelirlerinin tamamı beyan edilip 2.000 YTL sı istisna edilecektir.. - Basit usule tabi olanlara kiralanan işyerleri kira gelirleri 800 YTL sını geçtiğinde tamamı beyan edilecektir. 7
NOT: Beyan haddinin (=15.000 YTL yi.) aşılıp aşılmadığının tespitinde; elde edilen gayrimenkul sermaye iratlarının, tevkifata tabi tutulmuş; birden fazla işverenden elde edilen ücretler ve menkul sermaye iratları (Hazine Bonosu Faizi, temettü geliri gibi) ile birlikte dikkate alınarak bulunacak toplam tutarın esas alınması gerekmektedir. II - Menkul sermaye iradlarının beyanı Aşağıda Tablo-2 de menkul sermaye iradlarının beyanına ilişkin olarak beyanname verilecek ve verilmeyecek haller özet olarak verilmiştir. Buna ilave olarak bu hususta bilinmesi gerekenler aşağıda hatırlatılmaktadır. i) Temettü gelirlerinin beyanı 4842 sayılı kanunla getirilen düzenlemeye göre, tam mükellef kurumlardan elde edilen kar paylarının yarısı gelir vergisinden istisna edilmekte ve istisna edilen tutar dahil toplam temettü üzerinden yapılan stopajın tamamı, beyan edilen temettü üzerinden hesaplanan vergiden mahsup e- dilmektedir. (G.V.K madde 22/2) Bilindiği gibi şirketlerden kar payı (temettü geliri) elde eden gerçek kişiler belli hadleri geçtikleri zaman beyanname vermek zorundadırlar. Buna göre, 2005 yılında 50% istisna sonrası kar payı tutarı 15.000 YTL yi aşıyorsa bu gelir için beyanname vereceklerdir. Burada yapılan 10 % stopaj dikkate alınarak net temettüden brüte gidilmeli ve brüt temettü gelirinin yarısı dikkate alınmalıdır Gelir vergisi kanunumuzda hisse senetleri temettü gelirleri için ise enflasyon indirimi uygulaması öngörülmemiştir. Bu imkan sadece yatırım ortaklıklarından elde edilen kar payları için söz konusudur. ANCAK beyan haddinin (=15.000 YTL) aşılıp aşılmadığının tespitinde; alınan temettü gelirlerinin tevkifata tabi tutulmuş; birden fazla işverenden elde edilen ücretler, diğer menkul sermaye iratları (örn. HAZİNE Bonosu FAİZİ ) ve gayrimenkul sermaye iratları ile birlikte dikkate alınarak bulunacak toplam tutarın esas alınması gerekmektedir. Beyan haddi olan 15.000 YTL yi aşan kar payı elde edildiğinde vergileme şöyle olacaktır: Örnek: Alınan NET temettü : 900.000 YTL Vergi Stopajı : 100.000 YTL Brüt Temettü : 1.000.000 YTL % 50 istisna : (500.000) YTL Vergiye tabi gelir : 500.000 YTL Hesaplanan vergi (% 40) : 200.000 YTL Mahsup : (100.000) YTL Ödenecek Vergi : 100.000 YTL 8
Eski yıllar karlarının (=olağanüstü ihtiyatlar) dağıtılması durumunda ise;. (G.V.K Geçici madde 62) 31.12.1998 ve daha önceki tarihlerde sona eren hesap dönemlerinde kazançları gelir vergisinden istisna olacaktır. Başka deyişle bu ihtiyatların dağıtımı halinde herhangi bir vergileme söz konusu olmayacaktır. Bu kazançların dağıtımı sırasında kar dağıtımı stopajı da yapılmayacaktır. 1999-2002 yılları istisna kazançları nın dağıtımı halinde; yine kar dağıtımı stopajı yapılmayacaktır. Ancak elde edilen kar payları yıllık esasta gelir vergisine tabi olacaktır. Beyan edilecek tutar, elde edilen net kar payına bu tutarın 1/9 u eklenecek ve bu şekilde bulunan tutarın yarısı vergiye tabi gelir olarak beyan edilecektir. Yıllık beyannamede bu tutar üzerinden hesaplanan gelir vergisinden, yıllık beyana konu tutarın 1/5 i mahsup edilecektir. Aynı uygulama yatırım indirimi için Geçici 61. maddeyi seçen şirketler için de geçerli olacaktır. Örnek: Kar payı tutarı 900 (1/9) İlave 100 Toplam 1,000 % 50 istisna (500) Vergiye tabi gelir 500 Hesaplanan vergi <40%> 200 Vergiye tabi gelir/5 (100) Ödenecek Gelir Vergisi 100 1999-2002 yılları kurumlar vergisine tabi kazançları nın dağıtımı halinde; şu anda geçerli olan ve bir önceki bölümde anlatılan esaslar geçerli olacaktır. 1999 yılı yatırım indirimine esas kazançlar da açılan davaların kazanılmış olması sebebiyle kurumlar vergisine tabi kazanç sayılacağından şu anda geçerli olan ve bir önceki bölümde anlatılan esaslara tabi olacaktır. Ayrıca, maddeye göre; kurumlar vergisi mükelleflerinin doğrudan veya iştirakleri aracığıyla kar payı elde etmeleri halinde, bu kar paylarının dağıtımı ve kar payı elde eden gerçek kişilerce bu kar paylarının beyanı ile ilgili olarak da yukarıdaki esaslar aynen geçerli olacaktır. ii) Mevduat faizi, yatırım fonu ve repo gelirleri 2005 yılında elde edilen ve tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan TL ve/veya döviz mevduat faizi ve repo gelirleri ile her türlü yatırım fonu gelirleri tutarları her ne olursa olsun beyan dışı olup, varsa bu gelirler ü- zerinden yapılan stopajlar nihai vergi olacaktır. (G.V.K geçici madde 55) 9
Tevkifata tabi olmayan ve 800 YTL yi aşan menkul sermaye iratları ise yıllık gelir vergisi beyanına tabi bulunmaktadır. Örneğin yurt dışı bankalardan elde edilen mevduat faiz gelirleri eğer 800 YTL den fazla ise beyan e- dilecektir. iii) Kamu kağıtları faiz gelirlerinin beyanı Devlet Tahvili&Hazine Bonosu gibi her türlü kamu kağıtlarından elde edilen faiz gelirlerinin reel tutarının, 2005 yılı için 15.000 YTL yi aşması durumunda ise beyanname verilmesi ve gelirin sadece 15.000 YTL yi aşan kısmı değil ama tamamının(=enflasyon indiriminden sonraki tutar) beyan edilmesi gerekmektedir. Enflasyon indirimi: 2005 yılı indirim oranı %53,7 olarak ilan edilmiştir. Dövize, altına veya başka bir değere endeksli menkul kıymetler ile döviz cinsinden ihraç edilen menkul kıymetlerden elde edilen gelirlerin beyanında indirim oranı uygulaması söz konusu değildir. (G.V.K madde 76) 174.033 YTL lik istisna: 4710 sayılı kanunla Gelir Vergisi kanununa eklenen geçici 59. madde uyarınca (4710 sayılı kanun, R.G. tarihsayı:24/10/2001-.24563), 26.7.2001-31.12.2005 tarihleri arasında ihraç edilecek "Hazine Bonosu ve Devlet Tahvilleri"nin gerek "faiz" gerekse, "satış kazançları" toplamının 2001 yılı için 50 milyar lirası ve izleyen yıllarda ise bu tutarın yeniden değerleme ile arttırılan tutarları 31.12.2007 tarihine kadar vergiden istisna edilecektir. Buna göre enflasyon indiriminden sonraki reel (=gerçek) kazanç tutarına bu istisna ayrıca uygulanacaktır. İstisnanın 2005 yılı gelirlerine uygulanacak 174.033 YTL olacaktır. İstisna her iki gelir toplamına uygulanacak olup, faiz geliri için ayrı, alış-satış kazancı için ayrı istisna uygulaması söz konusu değildir. Burada mükellefler istisna tutarını her iki gelir unsuru arasında istedikleri gibi paylaştırabileceklerdir. Bu istisna Eurobond lar için de uygulanacaktır. (G.V.K geçici madde 59) Enflasyon indirimi ve istisna tutarı uygulandıktan sonra bulunan vergiye tabi "faiz geliri" 15.000 YTL yi altında kalırsa yıllık beyan konusu olmayacaktır. 15.000 YTL yi aşan bir tutar çıkıyorsa bunun tamamı beyan edilecektir. ANCAK beyan haddinin (=15.000 YTL.) aşılıp aşılmadığının tespitinde; alınan bu faiz gelirlerinin; tevkifata tabi tutulmuş; birden fazla işverenden elde edilen ücretler, diğer menkul sermaye iratları (örn. Temettü geliri) ve gayrimenkul sermaye iratları ile birlikte dikkate alınarak bulunacak toplam tutarın esas alınması gerekmektedir. 10
Tablo - 2 : 2005 takvim yılında elde edilen menkul sermaye iratlarının beyanı İradın Kaynağı 2005 takvim yılında elde edilen ve vergi kesintisine tabi tutulmuş olan Gelir Vergisi Kanununun 75 inci maddesinin 7, 12 ve 14 numaralı bentlerinde yazılı menkul kıymetler (mevduat faizi, faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kar payı ve repo gelirleri) ile menkul kıymetler yatırım fonlarının katılma belgelerine ödenen kar payları Yukarıda belirtilenler dışında kalan ve gayri safi tutarları toplamı - 15.000 YTL yi aşmayan menkul sermaye iratlarından; vergi kesintisine tabi tutulmuş olanlar ile kurumlardan elde edilen kar payları (temettüler). - 15.000 YTL yi aşan menkul sermaye iratlarından; vergi kesintisine tabi tutulmuş olanlar ile kurumlardan elde edilen kar payları (temettüler). - 15.000 YTL yi aşmayan menkul sermaye iratlarından; vergi kesintisine tabi tutulmuş olanlar ile kurumlardan elde edilen kar payları (temettüler), tevkifata tabi tutulmuş birden fazla işverenden alınan ücretler ile gayrimenkul sermaye iratları ile 15.000 YTL yi aşarsa Vergi kesintisine tabi olmayan menkul sermaye iratları Gelir Vergisi Kanununun 75 inci maddesinin ikinci fıkrasının 5 numaralı bendinde sayılan her nevi Devlet tahvili<eurobondlar dahil> ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerden sağlanan ve 15.000 YTL yi aşan gelirler Her nevi alacak faizleri, Menkul kıymetler yatırım ortaklıklarından(a.ş.) sağlanan ve indirim oranı uygulandıktan sonra gayri safi tutarı toplamı 15.000 YTL yi aşan kar payları Dövize, altına ve başka bir değere endeksli menkul kıymetler ile döviz cinsinden ihraç edilen menkul kıymetlerden elde edilen ve 15.000 YTL yi beyan haddini aşan menkul sermaye iratları Beyan Edilip Edilmeyeceği Tutarı ne olursa olsun beyan edilmeyecektir Beyan edilmeyecektir Beyan edilecektir Beyan edilecektir 800 YTL sını geçerse tamamı beyan edilecektir. 53,7 % İndirim oranı ve 174.033 YTL lik istisna uygulandıktan sonra kalan tutar beyan edilecektir. 53,7 % İndirim oranı uygulandıktan sonraki tutar 800 YTL sını geçerse tamamı beyan edilecektir. 53,7 % İndirim oranı uygulandıktan sonraki tutar beyan edilecektir. 53,7 % İndirim oranı uygulanmadan beyan edilecektir NOT: Menkul sermaye iratlarının toplamının 15.000 YTL yi aşıp aşmadığının tespitinde yasaya göre prensip olarak; indirim oranının uygulanabileceği menkul sermaye iratlarının, indirim oranı uygulandıktan sonra kalan kısımlarının dikkate alınması, bu iratların beyan edilmesinin gerektiği durumlarda ise indirim oranı uygulandıktan sonra kalan kısımlarının beyan edilmesi gerekmektedir. 11
Beyan haddinin (=15.000 YTL.) aşılıp aşılmadığının tespitinde; elde edilen menkul sermaye iratlarının, tevkifata tabi tutulmuş; birden fazla işverenden elde edilen ücretler ve gayrimenkul sermaye iratları ile birlikte dikkate alınarak bulunacak toplam tutarın esas alınması gerekmektedir. İndirim Oranı : Gelir Vergisi Kanununun 76 ncı maddesi hükmüne göre, aynı Kanunun 75 inci maddesinin ikinci fıkrasının 5, 6, 7, 12 ve 14 numaralı bentlerinde yer alan menkul sermaye iratlarına (döviz cinsinden açılan hesaplara ödenen faiz ve kar payları, dövize, altına ve başka bir değere endeksli menkul kıymetler ile döviz cinsinden ihraç edilen menkul kıymetlerden elde edilenler hariç) indirim oranının uygulanması suretiyle bulunacak kısım, bu iratların beyanı sırasında indirim olarak dikkate alınacaktı..indirim oranı, yeniden değerleme oranının o yılki Hazine İhalelerinde oluşan ortalama bileşik faize bölünmesi ile bulunmaktadır Bu oranın 2005 için oranının %53,7 olarak ilan edilmiştir. Örnek: Hazine Bonosu faizi <26.7.01 ve sonrası> : 500.000 Enflasyon indirimi <53,7%> : 268.500 Kalan : 231.500 İstisna tutarı : 174.033 Vergi matrahı : 57.467 Ödenecek vergi : 27.708 <Görüldüğü gibi 2005 yılı içinde 500.000 YTL Hazine Bonosu faiz geliri elde eden bir kişi bunun için 27.708 YTL vergi ödeyecektir. Vergi oranının 40% olduğu varsayılmıştır.> Örnek: Hazine Bonosu faizi <26.7.01 ve sonrası> : 380.000 Enflasyon indirimi <5378%> : 204.060 Kalan : 175.940 İstisna tutarı : 174.033 Kalan : 1.907 <Bu durumda, kalan 1.907 YTL, beyan haddinin (=15.000 YTL.) altında kaldığı için yıllık beyan söz konusu olmayacaktır.> <Ancak, bu gelirin yanısıra örneğin 13.500 YTL lik işyeri kira geliri olduğunda her iki gelir toplamı <13.500+1.907> 15.000 YTL yi geçtiğinden yıllık beyan söz konusu olacak ve gelirin toplamı=15.407 YTL beyan edilecektir.> III - Ücret gelirlerinin beyanı Birden fazla işverenden alınan ücretler aşağıdaki şartlar çerçevesinde yıllık beyana tabidir. Ancak; 12
beyana tabi gelirin sadece tek işverenden alınmış ücret geliri olması, sonraki işverenlerden alınmış, stopaja tabi tutulmuş ücretlerin toplamının GVK nun 103 üncü maddesinde yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan ( 2005 yılı için 15.000 YTL olan) tutarı aşmaması, ayrıca, diğer gelirlerle içtima etmesi halinde ücretler dışındaki vergiye tabi gelirlerin toplamının da belirlenen limiti geçmemesi koşuluyla, Türkiye de stopaja tabi tutulan ücretler beyan edilmeyecektir. Ücret gelirlerinin yıllık beyana konu olmaları halinde ücret gelirlerine tekabül eden vergi, 103. maddedeki tarife oranlarından beş puan indirilmek suretiyle hesaplanacaktır. Birden fazla işverenden alınan ücretlerin söz konusu olması halinde ücret gelirleri tek işveren ve birden sonraki işverenler olarak iki grupta toplanmaktadır. Birinci ücret, mükellefin tutar olarak bir işverenden aldığı en yüksek olanıdır. Bunun dışındaki ücret gelirleri kaç işverenden elde edilirse edilsin belirlenen limitin geçilip geçilmediği hesabında toplu olarak nazara alınacaktır. IV - Sair kazanç ve iratların beyanı i) Hisse senedi ve kamu kağıtlarının alım-satım kazançlarının beyanı İMKB de işlem gören hisse senetlerinin iktisaptan itibaren üç ay sonra satışı halinde elde edilen kazanç vergiden istisnadır. İMKB de işlem görmeyen tam mükellef kurumlara ait hisse senetlerinin bir yıl süreyle elde tutulduktan sonra satılması halinde de sağlanan kazanç vergiden istisnadır. Yurt dışında kurulmuş şirketlerin hisse senetleri alım-satımında ise herhangi bir süre söz konusu değildir. İvazsız olarak iktisap edilen hisse senetlerinin elden çıkarılmasındaki kazanç vergiden istisnadır. İMKB deki hisse senetlerinin üç ay içindeki al-sat işleminde, 2005 yılı için enflasyondan arındırılmış hisse senedi alım-satım kazançları tutarı 13.000 YTL yı aşanlar, bu hisse senetlerinin alım-satımından elde edilen kazancın 13.000 YTL yı aşan kısmını 2005 yılı gelir vergisi beyannamesi ile beyan edeceklerdir. Aynı şekilde her ne kadar süre ile elde tutulmuş olursa olsun itfa tarihinden önce elden çıkarılan kamu kağıtlarının, elden çıkarılması sonucunda elde ettikleri ve enflasyondan arındırılmış tutarı 13.000 YTL yı aşanlar, bu menkul kıymetlerin alım-satımından elde edilen kazancın 13.000 YTL yı aşan kısmını 2005 yılı gelir vergisi beyannamesi ile beyan edeceklerdir. Bu menkul kıymetler 26.7.2001 tarihinden sonra ihraç edilmiş ise istisna 13.000 YTL olarak değil 174.033 YTL olarak uygulanacaktır. 174.033 YTL lik istisna: 4710 sayılı kanunla Gelir Vergisi kanununa eklenen geçici 59. madde uyarınca (4710 sayılı kanun, R.G. tarihsayı:24/10/2001-.24563), 26.7.2001-31.12.2005 tarihleri arasında ihraç edi- 13
lecek "Hazine Bonosu ve Devlet Tahvilleri"nin gerek "faiz" gerekse, "satış kazançları" toplamının 2001 yılı için 50 milyar lirası ve izleyen yıllarda ise bu tutarın yeniden değerleme ile arttırılan tutarları 31.12.2007 tarihine kadar vergiden istisna edilecektir. Buna göre enflasyon indiriminden sonraki reel (=gerçek) kazanç tutarına bu istisna ayrıca uygulanacaktır. İstisnanın 2005 yılı gelirlerine uygulanacak tutarı 174.033 YTL olacaktır. İstisna her iki gelir toplamına uygulanacak olup, faiz geliri için ayrı alış-satış kazancı için ayrı istisna uygulaması söz konusu değildir. Burada mükellefler istisna tutarını her iki gelir unsuru arasında istedikleri gibi paylaştırabileceklerdir. Bu istisna Eurobond lar da geçerlidir. (G.V.K geçici madde 59) Yıl içinde hisse senedi ve/veya kamu kağıdı gibi birden fazla menkul kıymet alınıp satılması halinde bunların kazancının birlikte hesaplanması gerekmektedir. Üç ay içinde alınıp satılan İMKB deki hisse senetlerinden ve bir yıl içinde alınıp satılan borsa dışındaki hisse senetlerinden veya diğer menkul kıymet satışlarından zarar doğmuş ise bu zarar bu kapsamdaki kazanç toplamından düşülür. Başka deyişle kar ve zararlar mahsup edilerek net kazanç bulunur. Hisse senedi ve kamu kağıtlarının alım-satım kazançlarında, kazancın enflasyondan arındırılması; Maliyetin artırılması=tefe endekslemesi yöntemi ile yapılmaktadır. Burada enflasyon indirimi oranı uygulaması söz konusu değildir. (Hisse senetlerinin maliyeti, menkul kıymetin elden çıkarıldığı ay hariç olmak üzere satın alındığı aydan itibaren, her ay için TEFE oranında artırılır.) (G.V.K mükerrer madde 81) ii) Gayrımenkul ve diğer malların alım-satım kazançları 4 yıldan daha kısa süre elde tutulan gayrımenkullerin satışı halinde elde edilen kazanç 13.000 YTL yi aşıyorsa bu kazanç vergiye tabi tutulacaktır. Gayrımenkullerin satışından elde edilen kazanç tutarı; satış hasılatı ile maliyet bedeli arasındaki fark olarak dikkate alınacak ve maliyet bedeli ilgili kıymetin elden çıkarıldığı ay hariç olmak üzere her ay için Devlet İstatistik Enstitüsü nce belirlenen TEFE oranında artırılarak tespit edilecektir. Gayrimenkullerin yanısıra maddede ayrıca; 70. maddede yazılı haklar Telif hakları ve ihtira beratlarının Ortaklık hakları ve hisselerinin elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar da gelir vergisine tabi bulunmaktadır. TEFE endekslemesi ile bulunan maliyet bedeli ile satış tutarı arasındaki fark 2004 yılı için 13.000 YTL yi aşarsa elde edilen kazancın 12.000 YTL yi aşan kısmı 2005 yılında beyan edilecektir. Enflasyondan arındırılmış tutarı 13.000 YTL yi aşan kazançların 13.000 YTL ya kadar olan kısmı vergiden istisna olup beyannameye dahil edilmeyecektir. 14
Bilindiği üzere 4369 sayılı yasayla servete dahil her türlü (otomobil, tablo, gayrimenkul gibi) malların satış kazancı vergiye tabi tutulmuştu. Ancak 4444 sayılı kanunla yapılan düzenleme ile eski düzenlemeye geri dönülmüş ve gayrımenkul dışındaki servet unsurlarının satışından elde e- dilen kazancın vergilendirilmesinden vazgeçilmiştir. 13.000 YTL lik istisna, her bir işlem için değil bu madde kapsamındaki bütün işlemler nedeniyle ortaya çıkan vergiye tabi kazancın toplamına uygulanacaktır. (G.V.K madde mükerrer 80) Tablo-3 : 2005 takvim yılında elde edilen sair kazanç ve iratların beyanı Kazanç veya İradın Kaynağı Üç aydan daha uzun bir süre elde tutulan İMKB hisse senedi alım-satım kazançları Üç aydan daha kısa bir süre elde tutulan ve net tutarı 13.000 YTL yi aşmayan İMKB hisse senedi alım-satım kazançları Üç aydan daha kısa bir süre elde tutulan ve net tutarı 13.000 YTL yi aşan İMKB hisse senedi a- lım-satım kazançları Net tutarı 13.000 YTL yi veya 174.033 YTL yı aşmayan kamu kağıtları alım-satım kazançları Net tutarı 13.000 YTL yi veya 174.033 YTL yı a- şan kamu kağıtları alım-satım kazançları Üç aydan daha kısa bir süre elde tutulan İMKB hisse senedi ve elde tutulma süresi her ne olursa olsun kamu kağıtları alım-satım kazançlarının bir arada olması: Beyan Edilip Edilmeyeceği Hiç bir şekilde beyan edilmeyecektir. Beyan edilmeyecektir. Enflasyondan arındırması sonucu ortaya çıkan tutarın 13.000 YTL yi aşan kısmı beyan edilecektir. Beyan edilmeyecektir. Enflasyondan arındırması sonucu ortaya çıkan tutarın istisna tutarını aşan kısmı beyan edilecektir. - Kazancın net tutarı istisna tutarlarını aşmıyorsa Beyan edilmeyecektir. - Kazancın net tutarı istsisna tutarlarını aşıyorsa Enflasyondan arındırması sonucu ortaya çıkan tutarın istisna tutarını aşan kısmı beyan edilecektir. Bir yıldan daha uzun bir süre elde tutulan diğer tam mükellef hisse senedi alım-satım kazançları Bir yıldan daha kısa bir süre elde tutulan diğer tam mükellef hisse senedi (yurt içi şirketlere ait hisse senedi) alım-satım kazançları Yurt dışı hisse senetleri alım satım kazancı Dört yıldan daha uzun bir süre elde tutulan gayrımenkullerin alım-satım kazançları Dört yıldan daha kısa bir süre elde tutulan ve net tutarı 13.000 YTL yi ı aşmayan gayrımenkullerin alım-satım kazançları Dört yıldan daha kısa bir süre elde tutulan ve net tutarı 13.000 YTL yi n gayrımenkullerin alımsatım kazançları Servete dahil diğer malların alım-satım kazançları Hiç bir şekilde beyan edilmeyecektir. Enflasyondan arındırması sonucu ortaya çıkan tutarın istisna tutarını aşan kısmı beyan edilecektir. Enflasyondan arındırması sonucu ortaya çıkan tutarın istisna tutarını aşan kısmı beyan edilecektir. Hiç bir şekilde beyan edilmeyecektir. Beyan edilmeyecektir. 13.000 YTL yi aşan kısım beyan edilecektir. Hiç bir şekilde beyan edilmeyecektir. 15
Örnek 1: ÖRNEKLER Mükellef (A), üç ayrı işverenden ücret geliri elde etmekte olup, ücretlerin tamamı tevkif yoluyla vergilendirilmiş bulunmaktadır. Birinci işverenden alınan ücret İkinci işverenden alınan ücret Üçüncü işverenden alınan ücret 30.000 YTL 11.000 YTL. 5.000 YTL Birinci işverenden alınan ücret toplama dahil edilmeyecek olup, 2 nci ve 3 üncü işverenden alınan ücretler toplamı (11 +5 =) 16.000 YTL, 15.000 YTL lik beyan sınırını aştığı için 46.000 YTL ücret gelirinin tamamı beyan edilecektir. Örnek 2: Tamamı üzerinden tevkifat yapılmış olan 2005 yılı gelirleri aşağıdaki gibidir. Birinci işverenden alınan ücret İkinci işverenden alınan ücret İşyeri kira geliri (Brüt) 50.000 YTL 10.000 YTL 22.000 YTL Birden sonraki işverenden aldığı ücret geliri olan 10.000 YTL beyan sınırını aşmadığından, ücret gelirleri beyan edilmeyecektir. İşyeri kira geliri ise 2005 yılı için geçerli olan 15.000 YTL lik beyanname verme sınırını aştığından mükellef sadece işyeri kira gelirini beyan e- decektir. Örnek 3: 2005 yılı gelirleri aşağıdaki gibidir. Birinci işverenden alınan ücret İkinci işverenden alınan ücret Üçüncü işverenden alınan ücret Konut kira geliri 30.000 YTL 9.000 YTL 6.000 YTL 5.000 YTL Ücret gelirlerinin tamamı tevkif yoluyla vergilendirilmiştir. Birden fazla işverenden aldığı ücret gelirinin yanı sıra mesken geliri elde edilmiştir. Beyanname verilip verilmeyeceği öncelikle ücret gelirleri dikkate alınarak değerlendirilecektir. 16
Ücret gelirleri ile ilgili olarak birinci işverenden alınan ücret hariç, ikinci ve üçüncü işverenden alınan ücretlerin toplamı 15.000 YTL lik beyan sınırını aştığı için birinci işverenden alınan ücret de dahil olmak üzere ücret gelirlerinin tamamı beyan edilecektir. Konut kira gelirinden 2.000 YTL lik liralık istisna tutarı düşülecek olup, kalan tutar da gayrimenkul sermaye iradı olarak beyannameye dahil edilecektir. Örnek 4: 2005 yılı gelirleri aşağıdaki gibi olup, ücret gelirleri ile işyeri kira gelirleri tevkif yoluyla vergilendirilmiştir. Birinci işverenden alınan ücret İkinci işverenden alınan ücret Konut kira geliri İşyeri kira geliri (Brüt) 40.000 YTL 7.000 YTL 7.000 YTL 12.000 YTL İkinci işverenden alınan ücret, 15.000 YTL lik beyan sınırını aşmadığından ücret gelirleri beyan edilmeyecektir. Mesken kira gelirinden 2.000 YTL lik liralık istisna düşüldükten sonra kalan tutar her halükarda beyan edilecektir. Konut ve işyeri kira geliri toplamı 15.000 YTL lik beyan haddini aştığından, tevkifata tabi tutulmuş olan işyeri kira geliri de konut kira geliri (7.000-2.000=5.000) ile birlikte beyan edilecek; hesaplanan vergiden tevkif yoluyla alınan vergiler mahsup edilecektir. Örnek 5: 2005 yılı gelirleri aşağıdaki gibi olup, ücret gelirleri ile işyeri kira gelirleri tevkif yoluyla vergilendirilmiştir. Birinci işverenden alınan ücret İkinci işverenden alınan ücret Üçüncü işverenden alınan ücret İşyeri kira geliri (Brüt) 26/07/2001 tarihinden sonra ihraç edilen Hazine bonosu faiz geliri (indirim ve istisnadan sonra kalan tutar) 40.000 YTL 5.000 YTL 6.000 YTL 8.000 YTL 9.000 YTL 26/07/2001-31/12/2005 tarihleri arasında ihraç edilen hazine bonosu faiz gelirleri ve elden çıkarılmasından sağlanan değer artışı kazançları toplamının 2005 yılında 174.033 YTL si gelir vergisinden istisna edilmiştir. 17
Birinci işverenden alınan ücret hariç diğer ücretler toplamı (5.000+6.000=) 11.000 YTL lira beyan sınırını aşmadığından, ücret gelirleri beyan edilmeyecektir. Ancak ücret gelirleri dışında elde edilen gelirler toplamı (8.000+9.000=) 17.000 YTL beyan sınırını aşmaktadır. Bu durumda, işyeri kira geliri ile Hazine bonosu faiz geliri toplamı olan 17.000 YTL yı beyan edecektir. Örnek 6: 2005 yılında tamamı tevkif yoluyla vergilendirilmiş işyeri kira geliri, mevduat faizi ile birlikte konut kira geliri edilmiştir. İşyeri kira geliri (Brüt) Konut kira geliri Mevduat faizi 8.000 YTL 2.500 YTL 100.000 YTL Mevduat faizi geliri, Gelir Vergisi Kanununun Geçici 55 inci maddesinde 4783 ve 5035 sayılı Kanunlarla yapılan düzenlemeler uyarınca 31/12/2005 tarihine kadar beyan dışı olduğundan tutarı ne olursa olsun beyan edilmeyecektir. Konut kira gelirinden 2.000 YTL lik istisna düşülecek olup, kalan tutar 500 YTL beyan edilecektir. İşyeri kira geliri ise, elde edilen gayrimenkul sermaye iradı toplamı (8.000 + 500= 8.500 YTL) 15.000 YTL lık beyan sınırını aşmadığından beyannameye dahil edilmeyecektir. Örnek 8: 10/10/2004 tarihinde iktisap edilen Hazine bonolarından 700.000 YTLlık kısmını 20/02/2005 tarihinde 800 milyar liraya elden çıkarılmış, geriye kalanlardan ise 350.000 YTL lira faiz geliri elde edilmiştir. Söz konusu Hazine bonolarının ihraç tarihi 25/07/2002 dir. Hazine bonolarından bir kısmını elden çıkarılması dolayısıyla elde edilen değer artış kazancı ile ilgili olarak maliyet bedeli endekslemesi uygulamasından yararlanılabilecektir. (TEFE ye göre Endekslenmiş Maliyet Bedeli: 794.500 ) Öte yandan, Gelir Vergisi Kanununun Geçici 59 uncu maddesi uyarınca 26 Temmuz 2001 tarihinden itibaren ihraç edilen Devlet tahvilleri ve Hazine bonoları faiz gelirlerine 2004 yılı için uygulanacak olan 174.033 YTL lık istisna, elden çıkarmadan doğan değer artışı kazançlarına da uygulanacağından, ayrıca Mükerrer 80 inci maddede yer alan 13.000 YTL lık istisnanın uygulanması söz konusu değildir. 18
Değer Artışı Kazancı (800.000-794.500=) Hazine bonosu faizi İndirim oranına isabet eden tutar (400.000 x % 53,7=) Hazine bonosu faiz geliri NET Toplam Gelir Tutarı İstisna 5.500 YTL 400.000 YTL 214.800 YTL 158.200 YTL 163.700 YTL 174.033 YTL Beyan Edilecek Tutar - Hazine bonosu faiz gelirine indirim oranı, elden çıkarma dolayısıyla elde edilen değer artış kazancına ise maliyet bedeli endekslemesi uygulandıktan sonra bulunan tutardan 174.033YTL lık istisna düşülünce beyan konusu gelir kalmamaktadır. 19
20