SONUÇ BİLDİRGESİ
Günümüzde hem kültürün hem dini değerlerin bireylere kazandırılmasında örgün ve yaygın din eğitiminin önemli bir yeri vardır. Örgün olarak ilk ve orta öğretimde yürütülen din öğretimi ve yaygın eğitim alanında Diyanet İşleri Başkanlığı nın toplumu din konusunda bilgilendirmeye yönelik çalışmaları bilinmektedir. Yükseköğretim alanında ise hem örgün eğitim alanına öğretmen hem de din hizmetleri alanına eleman yetiştiren kurum olan İlahiyat Fakülteleri ve alana yeni dahil olan diğer fakülteler, din öğretimi görevini üstlenmiştir. Tevhid- i Tedrisat kanunuyla İlahiyat Fakülteleri için belirlenen din mütehassısları yetiştirmek misyonuna bugün Iiilen yeni misyonlar eklenmiştir. Günümüzde İlahiyat Fakülteleri, araştırmacı din bilginleri yetiştirme yanında, hem örgün hem de yaygın eğitim alanında görev yapacak elemanlar yetiştirme görevini de üstlenmiş bulunmaktadır. Örnek olarak yaygın din eğitimi hizmeti veren Diyanet İşleri Başkanlığında görev yapacak din hizmetleri personeli de artık fakülte mezunları arasından seçilmekte hatta yüksek lisans, doktora yapanlar tercih edilmektedir. Türkiye'de yüksek din öğretimi yapan İlahiyat, İslami İlimler, İlahiyat Bilimleri, Uluslararası İslam ve Din Bilimleri Fakülteleri'nin, program çeşitliliği, akademik yapılanma ve paydaşlara göre öğretim programı gibi önemli sorunları bulunmaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı nca örgün eğitim programları ve Diyanet İşleri Başkanlığı nca yaygın eğitim programları yenilenirken bu alanlara eleman yetiştirme misyonuna sahip olması gereken İlahiyat Fakültelerinin akademik yapısı ve programları bazı ders ve kredi değişiklikleri dışında hâlâ sosyal gelişme ve ihtiyaçlar dikkate alınarak ciddi çalışmalarla yenilenememiştir. Fakültelerde öğrenci yetiştirilirken, Diyanet İşleri Başkanlığı'nın personelinde aradığı yeterlilikler, Milli Eğitim Bakanlığı nın belirlediği öğretmen yeterlilikleri, AB sürecinin yükümlülükleri ve Yüksek Öğretim Kurulu nun belirlediği yüksek öğretim yeterlilikleri ilahiyat alanında dikkate alınması gerekmektedir. Sayıları yetmişi aşan bu fakültelerde eğitim- öğretimin daha çağdaş bir yapılanma ile gerçekleştirilmesi ve öğrencilerin, paydaşların belirledikleri yeterliliklere göre daha nitelikli olarak yetiştirilebilmeleri için programların/bölümlerin yeniden yapılandırılması, programların amaçları ve içeriklerinin geliştirilmesi, öğretmen yetiştirmede kalitenin artırılması konularının tartışılarak somut öneriler haline getirilmesi önem arz etmektedir. Bu düşünceyle Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ve Türkiye İmam Hatipliler Vakfı işbirliğiyle ülkemizdeki Yüksek Din Öğretimi yapan fakültelerden kırk iki tanesinin bölüm temsilcilerinin katılımıyla Yüksek Din Öğretimi, Sorunlar ve Gelecek Çalıştayı gerçekleştirilmiştir. Çalıştayda ana hatlarıyla; 1. Yüksek Din Öğretiminde Programlar / Bölümler, 2. Programların Ders Dağılımları ve İçerikleri, 3. Yeni Gelişmeler Işığında Akademik Yapılanma, 4. Mezunların İstihdam Sorunları ve Paydaşların Yeterlilik Talepleri tartışılmış ve aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır.
1. Türkiye'de yüksek din öğretimi yapan İlahiyat, İslami İlimler, İlahiyat Bilimleri, Uluslararası İslam ve Din Bilimleri Fakülteleri'nin, program çeşitliliği, akademik yapı, programlar, öğretim programlarının değerlendirilmesi ve geliştirilmesi gibi yönlerden önemli sorunları bulunmaktadır. 2. Günümüzde Yüksek Din Öğretimi Kurumlarının problemlerini ve öğretim hedeilerini tartışırken, başlangıçta din mütehassısları yetiştirmek üzere açılan bu fakültelerin, 1982 de Yüksek İslam Enstitülerinin İlahiyat Fakültelerine dönüşmesiyle birlikte, geçmişte öğretmen yetiştirme görevini de üstlendiği gözden uzak tutulmamalıdır. Öğretmen yetiştirme, İlahiyat Fakültelerinin tarihsel bir görevi olarak günümüze kadar süregelmiştir. 3. Milli Eğitim Bakanlığı nca örgün eğitim programları ve Diyanet İşleri Başkanlığı nca yaygın eğitim programları yenilenirken bu alanlara eleman yetiştirme misyonuna sahip olması gereken İlahiyat Fakültelerinin akademik yapısı ve programlarının gözden geçirilmesi ve geliştirilmesi bir ihtiyaçtır. 4. Bologna süreci çerçevesinde Yüksek Din Öğretimi alan yeterlilikleri belirlenirken, Milli Eğitim Bakanlığı'nın geliştirdiği öğretmen yeterlilikleri ile Diyanet İşleri Başkanlığı din hizmetleri personel yeterliliklerinin göz önünde bulundurulması yararlı olacaktır. Bu bağlamda Yüksek Din Öğretimi veren kurumların akademik yapısı, istihdam alanlarıyla ilişkisi de dikkate alınarak düzenlenmelidir. 5. Yüksek Din Öğretimindeki yeniden yapılanma ve program geliştirme süreçleri, Türk Yüksek öğretim sisteminin yapısı ve tabi olduğu uluslar arası sözleşmeler dikkate alınarak bilimsel ölçütler çerçevesinde gerçekleştirilmelidir. 6. Fakültelerin ve programların müfredatları hazırlanırken, ders isimleri ve içerikleri istihdam alanlarının ihtiyaçları ve alan yeterliliklerine göre belirlenmelidir. 7. İslam ın temel kaynakları olan Kur an- ı Kerim ve Peygamberimizin sünneti ve bu kaynaklara dayalı geliştirilen İslam geleneğini özümsemiş, yaşadığı çağın ihtiyaçlarını dikkate alarak bilgi üreten, öz değerlerimize bağlı ilahiyatçılar yetiştirmek için temel ilahiyat eğitimine önem verilmelidir. 8. Toplumsal talepler ve din hizmetlerindeki dönüşümün önümüze çıkardığı dini danışmanlık, manevi sosyal hizmetler gibi yeni alanlarda Lisans ve Lisans Üstü programların temel İlahiyat eğitimine ilave olarak Yüksek Din Öğretimi içerisinde yapılandırılmasının bir ihtiyaç olduğu vurgulanmıştır. 9. Bu çerçevede fakültelerin akademik yeterliliklerine göre iki temel model önerilmiştir: a. Bütünleşik Model: Hazırlığın lisans eğitimi içine alındığı, birinci sınıfın ağırlıklı Arapça eğitimine ayrıldığı 2. ve 3. sınıilarda İlahiyat alanı giriş ve usul derslerinin bulunduğu 4. ve 5. sınıilarda ise İlkokul, Ortaokul ve Lise DKAB Öğretmenliği, İmam Hatip Lisesi Meslek Dersleri Öğretmenliği, Yaygın Din Eğitimi Hizmetleri ve Manevi Sosyal Hizmetler Programlarının bulunduğu 5 yıllık bir lisans programı olarak düşünülmektedir.
b. Fakülte Bünyesinde Çoklu Lisans Programları Modeli: Bu modelde hazırlık sınıfı lisans programı dışında tutulmakta, dört yıllık farklı istihdam alanlarına yönelik lisans programları ve uzmanlık gerektiren istihdam alanlarına yönelik lisansüstü programlar öngörülmektedir. Bu çerçevede İlahiyat lisans programı ile birlikte Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmenliği ve Din Hizmetleri gibi dört yıllık lisans programları ve bu programların üzerine kurgulanmış 1,5 veya 2 yıllık tezsiz yüksek lisans programı çerçevesinde İmam Hatip Lisesi Meslek Dersleri ve lise Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmenliği, manevi bakım ve danışmanlık, manevi sosyal hizmetler gibi uzmanlık alanları geliştirilmesi önerilmektedir. 10. Açık öğretim yoluyla verilen İlahiyat Ön Lisans, uzaktan eğitim yoluyla verilen İlahiyat Lisans Tamamlama programlarının müspet bazı yönlerine işaret edilmekle birlikte, yüz yüze eğitimin bir alternatiii olarak algılanmasının önüne geçilecek düzenleme ve tedbirlere ihtiyaç bulunduğu vurgulanmıştır. 11. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Eğitimi bölümleri aracılığıyla İlahiyat lisans programı öğrencilerinin çift ana dal yapma imkanının yaygınlaştırılması vurgulanmıştır. 12. İlahiyat Fakültelerinin geleneksel bölüm ve anabilim dalları üzerinde yeni geliştirilen modelin (bölüm ve anabilim dallarının birleştirilmesi gibi), bu fakültelerin bilgi üretimi ve akademisyen yetiştirme geleneğinin üzerinde olumsuz sonuçlara sebep olabileceği vurgulanmıştır. 13. Hedef kitlemizde özel eğitim gerektiren bireylerin de varlığı göz önünde bulundurularak tüm programlara bu ihtiyacı karşılayacak becerilerin kazandırılacağı derslerin yerleştirilmesinde yarar olduğu ifade edilmiştir. 14. Yurt dışından gelen öğrencilerin, geldiği ülkelerle ilgili deneyimi bulunan öğretim elemanlarının yoğun olarak bulunduğu İlahiyat Fakültelerine yerleştirilmesinin yararlı olacağı belirtilmiştir. 15. Hazırlık sınıfı ile ilgili uygulamalardaki farklılık ve sorunların en aza indirilmesi için çalışmaların yapılması gerektiği vurgulanmıştır. 16. Akreditasyon sürecinde mezunların izlenmesi ve değerlendirilmesinin program değerlendirme, geliştirme ve uygulama süreci üzerindeki öneminden söz edilerek bu boyutta yapılacak çalışmalara daha fazla önem verilmesi gerektiği vurgulanmıştır. 17. Türkiye Yükseköğretim Yeterlilikler Çerçevesinde Din ve İlahiyat, beşeri bilimlerin alt alanından alınarak müstakil alan olarak belirlenmesinin, din ve ilahiyat alanının bilimsel gelişmesi açısından daha uygun olacağı ifade edilmiştir.
18. Bu ortak değerlendirmelerin dışında aşağıdaki öneriler de dile getirilmiştir: a. Yüksek Din Öğretimi kurumlarının isimlerinde birlik sağlanmalı, b. İlahiyat Bilimleri Fakültesi ismi, İlahiyat Fakültesi olarak değiştirilmeli, c. İlahiyat müfredatının sadece ilahiyat alanıyla sınırlandırılarak istihdam alanlarına yönelik eğitim, ilgili kurumlar tarafından hizmet içi eğitim kursları aracılığıyla verilmeli, d. Felsefe Tarihi dersi müfredata alınmalı, e. Mevcut programlardaki derslerin kredileri ve bulundukları yarıyıllar gözden geçirilmeli, f. Ders sayıları her dönemde Bologna sürecine uygun olarak azaltılmalı ve esnek hale getirilmeli, g. Öğretim dili Türkçe olmalı ve %30 Arapça ders zorunluluğundan vazgeçilmeli, h. Sanat alanlarında doktora yerine sanatta yeterlilik getirilmeli, i. İlahiyat fakültelerine yeni katılan öğretim elemanlarının yeterlilikleri ve yeni açılan fakültelere öğretim üyesi sağlamaya yönelik çalışma yapılmalı; bunun için kadroları yeterli olan fakültelerde 35. maddeyle yüksek lisans, doktora ve özellikle post doktora yoluyla yeni fakültelere öğretim elemanları yetiştirme imkanı sağlanmalı, k. Kıraat anabilim dalına alınacak öğretim elemanları sadece mülakatla alınmalı, merkezi sınav zorunlulukları aranmamalı, l. Yeni açılan fakültelere yeterli öğretim elemanı bulunan fakültelerden rotasyon vb. yollarla öğretim elemanı sağlanmalı, m. Lisans üstü çalışmalar için Din Bilimleri Enstitüleri kurulmalıdır. Saygılarımızla arz ederiz. Doç. Dr. Muhiddin OKUMUŞLAR Çalıştay Koordinatörü
YÜKSEK DİN ÖĞRETİMİ ÇALIŞTAYI KATILIMCI LİSTESİ Aydın Nezih DOĞAN Konya Valisi Mahir ÜNAL Kahraman Maraş Milletvekili Meclis Grup Başkan Vekili Prof. Dr. Cem ZORLU Konya Milletvekili Prof. Dr. Orhan ATALAY Ardahan Milletvekili Prof. Dr. Mehmet ŞİŞMAN Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Yürütme Kurulu Üyesi Prof. Dr. Ali ERBAŞ Diyanet İşleri Başkanlığı Eğitim Hizmetleri Genel Müdürü Prof. Dr. Muzaffer ŞEKER Necmettin Erbakan Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Tahir YÜKSEK Necmettin Erbakan Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Birol AKGÜN Necmettin Erbakan Üniversitesi Rektör Yardımcısı Şükrü ÖZBUĞDAY Konya İl Müftüsü Seyit Ali BÜYÜK İl Milli Eğitim Müdür V. Ecevit ÖKSÜZ TİMAV Genel Başkanı Akademisyerlerin ÜNİVERSİTESİ Adı ve SOYADI FAKÜLTESİ Abant İzzet Baysal Prof. Dr. Cağfer KARADAŞ Yrd. Doç. Dr. Zübeyir BULUT Akdeniz Yrd. Doç. Dr. Ahmet GÜZEL Ankara Prof. Dr. İsmail Hakkı ÜNAL Prof. Dr. Bünyamin ERUL Prof. Dr. İbrahim SARIÇAM Atatürk Prof. Dr. İbrahim Hakkı AYDIN Prof. Dr. Nurullah ALTAŞ Yrd. Doç. Dr. Macit YILMAZ Balıkesir Prof. Dr. Mehmet BAYYİĞİT Bayburt Yrd. Doç. Dr. Nevzat AYDIN Yrd. Doç. Dr. Yusuf ŞEN Bingöl Yrd. Doç. Dr. İsmail NARİN Bozok Prof. Dr. Ahmet BEDİR Bülent Ecevit Yrd. Doç. Dr. Mehmet Nadir ÖZDEMİR Celal Bayar Doç. Dr. Halit EV Cumhuriyet Üniversitesi Prof. Dr. Nevzat Y. AŞIKOĞLU Prof. Dr. Alim YILDIZ Doç. Dr. Mustafa KILIÇ Yrd. Doç. Dr. Ali AVCU Yrd. Doç. Dr. M. Fatih GENÇ Prof. Dr. Abdurrahman KURT Çanakkale Onsekiz Mart Yrd. Doç. Dr. Murat ŞİMŞEK Yrd. Doç. Dr. Abdullah ALPEREN Prof. Dr. Ömer DUMLU Prof. Dr. İbrahim EMİROĞLU Dokuz Eylül Prof. Dr. Ahmet GÜNER Yrd. Doç. Dr. Bülent ÇELİKEL Prof. Dr. Mehmet ŞEKER Din Bil. Arş. Ens. Erciyes Prof. Dr. Mehmet Zeki DUMAN Doç. Dr. Ramazan ERTÜRK Prof. Dr. Sebahattin SAMUR Prof. Dr. Mustafa BAKTIR Doç. Dr. Süleyman AKYÜREK Erzincan Prof. Dr. Adem DÖLEK Eskişehir Osmangazi Yrd. Doç. Dr. Adil ŞEN Fatih Prof. Dr. Muhit MERT Fatih Sultan Mehmet Yrd. Doç. Dr. Ahmet ALABALIK İslâmi İlimler Gaziantep Yrd. Doç. Dr. Recep TUZCU
Gaziosmanpaşa Prof. Dr. Kadir ÖZKÖSE Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ÇELİK Yrd. Doç. Dr. Mehmet AYAS Yrd. Doç. Dr. Ali YILDIRIM Hakkari Yrd. Doç. Dr. Şemsettin KIRIŞ İslâmi İlimler Harran Prof. Dr. Abdurrahman ELMALI Doç. Dr. Cevher ŞULUL Prof. Dr. Kasım ŞULUL Doç. Dr. Celil ABUZER Hitit Prof. Dr. Mesut OKUMUŞ Iğdır Prof. Dr. Şadi EREN Yrd. Doç. Dr. Yusuf MACİT Yrd. Doç. Dr. Abdullah POŞ İnönü Yrd. Doç. Dr. Yusuf UÇAR Öğr. Gör. Mehmet ULUKÜTÜK İstanbul Sabahattin Zaim Prof. Dr. Adem ESEN İslâmi İlimler Ka`kas Yrd. Doç. Dr. Bilal GÖK İslâmi İlimler K.Maraş Sütçü İmam Prof. Dr. İdris ŞENGÜL Prof. Dr. H. Ezber BODUR Doç. Dr. Şaban ÖZ Karabük Yrd. Doç. Dr. Yakup KOÇYİĞİT Karadeniz Teknik Prof. Dr. Emin AŞIKKUTLU Kastamonu Yrd. Doç. Dr. Abdülkadir ÇEKİN Yrd. Doç. Dr. Hacı Ahmet ŞİMŞEK Fen- Edebiyat Necmettin Erbakan Prof. Dr. Ahmet Saim ARITAN Doç. Dr. Muhammet TASA Doç. Dr. Muhiddin OKUMUŞLAR Prof. Dr. Bilal SAKLAN Prof. Dr. Hüsamettin ERDEM Prof. Dr. İsmail Hakkı ATÇEKEN Doç. Dr. Fikret KARAPINAR Nevşehir Yrd. Doç. Dr. Sefa BARDAKÇI Öğr. Gör. Emine Zehra TURAN Pamukkale Prof. Dr. Ali YILMAZ Recep Tayyip Erdoğan Yrd. Doç. Dr. Hacı Yusuf ACUNER Sakarya Prof. Dr. H. Mehmet GÜNAY Yrd. Doç. Dr. Mahmut ZENGİN Süleyman Demirel Prof. Dr. Habil ŞENTÜRK Yrd. Doç. Dr. Hülya ALTUNYA Yrd. Doç. Dr. Sadık AKDEMİR Yrd. Doç. Dr. Celalettin DİVLEKÇİ Uludağ Prof. Dr. M. Akif KILAVUZ Prof. Dr. Adem APAK Prof. Dr. Abdülhamit BİRIŞIK Doç. Dr. Kasım KÜÇÜKALP Yakındoğu Yrd. Doç. Dr. Yusuf SUİÇMEZ Yalova Prof. Dr. İbrahim HATİBOĞLU Prof. Dr. M. Tahir YAREN Yrd. Doç. Dr. Süleyman BERK Yıldırım Beyazıt Prof. Dr. Mehmet AKKUŞ İslâmi İlimler Yüzüncü Yıl Doç. Dr. Ömer PAKİŞ Doç. Dr. Erdal BAYKAN