32 DERLEME Saðlýk çalýþanlarý ve sigara Önder Öztürk Süleyman Demirel Üniversitesi Göðüs Hastalýklarý AD, Isparta, Türkiye Özet Ülkemizde saðlýk çalýþanlarý arasýndaki sigara içme oraný genel popülasyona yakýn, hatta yüksektir. Sigara ile mücadelede topluma model oluþturmasý gereken saðlýk çalýþanlarýnýn bu konudaki bilgi ve istekleri ise ne yazýk ki yeterli deðildir. Bu derlemede saðlýk çalýþanlarýnýn sigara içme durumlarý ile sigaraya karþý yapýlan mücadeledeki rollerini incelemek ve bu konuda gerekli önerilerin sunulmasý amaçlanmýþtýr. Anahtar kelimeler: saðlýk çalýþanlarý, sigara kullanýmý Abstract Health professions and cigarette The prevalence of smoking among health professions is same, even greater than the general population in our country. Unfortunately, both knowledge and willingness of the health professions who must be a model for population in the cigarette cessation do not see adequate to influence their patients. This review is aimed to evaluate the smoking habit of health professions, their roles in the struggle with cigarette and to offer practical advices in solving this problem. Key words: health professions, smoking Giriþ Sigara içiciliði dünyanýn ve Türkiye nin önlenebilir en önemli saðlýk sorunudur. Türkiye kiþi baþýna sigara tüketimi yönünden Avrupa ülkeleri arasýnda Yunanistan dan sonra ikinci sýrada (1), dünya tütün üretiminde ise beþinci sýrada yer almaktadýr (2). Türkiye yi temsil eden bir araþtýrmada 15 yaþ üstü yetiþkin nüfusun % 43.5 (erkeklerde %62.8, kadýnlarda %24.3) oranýnda sigara içtiði bildirilmiþtir (3). Geliþmiþ ve geliþmekte olan ülkelerde sigara içme oranlarýnýn en tepe noktaya ulaþtýðý düþünülmektedir, bundan sonraki süreç sigara içme oranlarýnýn düþmesi yönündedir, ancak bu düþüþ çok yavaþ olmaktadýr (4-5). Birçok çalýþmada toplumun, saðlýðýný ilgilendiren konularda özellikle hekimlerin saðlýk davranýþlarýný gözlemledikleri ve örnek aldýklarý görülmüþ. Bundan dolayý hekimler, hemþireler, diðer saðlýk görevlileri ve hatta týp öðrencilerinin sigara içmemeleri, içiyorlarsa hemen býrakmalarý veya hastanýn olduðu poliklinik, bekleme odalarý veya saðlýk kurumlarý içinde içmemeleri gerektiði görüþü savunulmuþtur (6-9). Yazýþma Adresi: Uzm. Dr. Önder Öztürk Süleyman Demirel Üniversitesi Göðüs Hastalýklarý Anabilim Dalý 32260, Çünür, Isparta Tel:02462112416 Email:dronderozturk@gmail.com Önlenebilir bir halk saðlýðý sorunu olan sigara içme alýþkanlýðýnýn azaltýlmasýnda en baþarýlý ülkeler, hekimler arasýnda sigara içme sýklýðýnýn en düþük olduðu ülkelerdir (1). Ülkemizde de sigaraya karþý etkin mücadele yapabilmek için saðlýk çalýþanlarýnýn sigara içme alýþkanlýklarý ve sigara býrakmaya karþý olan tutumlarýnýn bilinmesi gerekmektedir. Bu makalede, saðlýk çalýþanlarýnýn sigara içme alýþkanlýðý ve sigara býrakmaya karþý tutumlarý bu konuda yapýlmýþ çalýþmalar eþliðinde tartýþýlmýþtýr. Sigara baðýmlýlýðý Ýnsanlarýn neden sigara içtiðiyle ilgili bugüne kadar ileri sürülen dört teori vardýr; Birinci teoride; bazý araþtýrmacýlar bunun diðer madde baðýmlýlýklarý ile eþdeðer bir baðýmlýlýk olduðunu söylerken, diðerleri ise daha dikkatli davranarak bunun alýþkanlýk ya da öðrenilmiþ bir davranýþ olduðundan bahseder ve alýþkanlýk haline getiren madde olarak nikotini suçlamaktadýrlar. Ýkinci teoride; sigara içmenin çocukluktan beri bilinçaltýnda yatan ve rasyonel bir seçenek haline dönüþtürülemeyen isteklere baðlý olduðuna dayandýrýlýr. Üçüncü teoride; sigara içmenin özellikle düþük benlik kontrollü kiþilik yapýsýna sahip bireylerin heyecan ve yenilik arayýþý içinde ortaya çýkardýklarý bir davranýþ olduðunu ileri sürülür. Son teori ise bunun bir seçim olduðunu ve sigara içenlerin bilinçli olarak sigaranýn yarar ve zararlarýný tarttýðý Müracaat tarihi: 05.06.2009 Kabul tarihi: 10.09.2009
Öztürk, saðlýk çalýþanlarý ve sigara 33 ve bu konularda objektif olarak yanlýþ olsalar bile buna uygun davrandýklarý ya da davranmaya çalýþtýklarýna dayanýr. Son yýllarda ise sigara baðýmlýlýðýnýn sadece psikolojik deðil çevresel ve fizyolojik nedenlere de baðlý olduðu ve sigara tüketim miktarýnýn da baðýmlýlýk türüyle iliþkili olduðu düþünülmektedir. Sigara miktarý arttýkça fizyolojik baðýmlýlýðýnýn psikolojik baðýmlýlýðýnýn önüne geçtiði ileri sürülmektedir (10). Sonuç olarak sigara baðýmlýlýðý sadece psikolojik nedenlere deðil, ayný zamanda çevresel ve fizyolojik nedenlere de baðlýdýr (11). EMASH a (European Medical Association On Smoking or Health) göre kiþi günde 15 tane veya üstünde sigara içiyor ve ilk sigarasýný uyandýktan sonraki ilk yarým saat içinde içiyor ise sigara tiryakisi (nikotin baðýmlýlýðý) olarak kabul edilirken, DSÖ (Dünya saðlýk Örgütü) düzenli olarak günde 1 sigara içmeyi yeterli görmektedir (12,13). Ülkemizde yapýlan ve 4110 saðlýk çalýþanýný kapsayan bir çalýþmada günde 15 tane veya üstünde sigara içme oraný pratisyen hekimlerde %53, uzman hekimlerde %41.6, ebe-hemþirelerde %23.5 olarak bulundu (14). Bu deðerler ülkemizdeki saðlýk çalýþanlarýnda nikotin baðýmlýlýðýnýn oldukça yüksek olduðunu göstermektedir. Sigara içme alýþkanlýðýnýn sýklýkla 10-20 yaþlar arasýnda önemli bir stresi takiben, çevreye uyum ya da baþkaldýrma amacýyla baþlayabileceði görülmektedir.(15,16). Sigara içme davranýþý çekmek ve dýþarý vermek için yapýlan hareketler) bazý insanlarýn stresli durumlarla kendilerini rahat sýrasýndaki ritüeller (sigarayý paketinden çýkarmak, tutmak, çakmakla yakmak, sigara dumanýný içine hissetmelerini saðlamaktadýr (16). Birçok çalýþmada saptandýðý gibi hekimler arasýnda da sigaraya baþlama nedenleri arasýnda en sýk belirtilen nedenler merak ve özentidir (17,18). Ayrýca kardeþin ve evli ise eþin sigara içiyor olmasý hekimin sigara kullanýmýný etkilemektedir (19). Sigaraya baþlama yaþý da toplumdan çok farklý deðildir (20-22). Saðlýk çalýþanlarýnýn iþ yerlerinde yasaklara uymalarýna karþýn evde yüksek oranda sigara içtikleri çalýþmalarla gösterilmiþtir. (23) Hekimlere Niçin sigara içiyorsunuz? sorusunun sorulduðu bir çalýþmada; en çok hoþnut olduðu anlarda (Hoþnutluk, relaksasyon) sigara tüketenlerin oraný %38.1, gerilimi azaltmak için (Gerilim azalmasý) tüketenlerin oraný %33.6, sigaraya aþýrý baðýmlýlýk nedeniyle (Psikolojik alýþkanlýk) tüketenlerin oraný %15.3 olarak saptandý. Sigaranýn etkileri ve zararlarý konusunda bilginin olmasý bu sorunla baþ etmek için yeterli gelmemektedir. Sigara içme davranýþýný sürdürmek bedensel ve ruhsal saðlýðý bir bütün olarak olumsuz yönde etkilemektedir (24). Saðlýk çalýþanlarý arasýnda tütün kullanýmý Sigara içme alýþkanlýðýnýn saðlýk çalýþanlarý arasýnda benzer yaþ grubundaki genel popülasyondan daha düþük düzeyde olduðu bildirilmektedir (25). Ancak ülkemizde genel olarak sigara içme oranýnýn yüksek olduðu hatta saðlýk çalýþanlarý arasýnda genel popülasyona yakýn hatta üstünde sigara içme oranlarýnýn olduðu görülmektedir (Tablo 1 ve 2) (26,27). Tablo 1: Dünyada saðlýk çalýþanlarý arasýnda sigara içme sýklýðýna ait bazý çalýþmalarýn sonuçlarý. Yazar(lar) Yýl Ülke Hedef Grup Sýklýk (%) Nelson ve ark. (28) 1990-1991 ABD Hekimler ve hemþireler 3,3 ve 18.3 Hussain ve ark. (29) 1991 Birleþik Krallýk Hekimler ve hemþireler 5 ve 20 Grossman ve ark. (30) 1993-1994 Kosta Rika Hekimler 19 1990-2005 Smith ve ark. (31) (sistematik deðerlendirme) Dünyada seçilmiþ bazý ülkeler Hemþirelik öðrencileri 3-51 Hodgetts ve ark. (32) 2002 Bosna Aile hekimi ve hemþireler 51 (hemþire) 40 (aile hekimi) Kotz ve ark. (33) 2002-2003 Hollanda Pratisyen hekim, 8,2 Kardiyolog, 4,3 Göðüs Hastalýklarý uzmaný 3,5 Sotiropoulos ve ark. (34) 2003-2005 Yunanistan Hekimler 38,6 Pokhrel ve ark. (35) 2005 Nepal Saðlýk çalýþanlarý 32,4 (E) 3,2 (K) Kay ve ark. (36) 2005 Birleþik Krallýk Diþ hekimleri 4 Suzuki ve ark. (37) 2005 Japonya Hemþirelik öðrencileri 24 Jiang ve ark. (38) 2005-2006 Çin Hekimler 23 Mohan ve ark. (39) 2006 Hindistan Erkek hekimler 13,1 Sebo ve ark. (40) 2007 Ýsveç Hekimler 12
34 Öztürk, saðlýk çalýþanlarý ve sigara Tablo 2a ve 2b: Türkiye de saðlýk çalýþanlarý arasýnda sigara içme sýklýðýna ait bazý çalýþmalarýn sonuçlarý. 2a Yazar(lar) Yýl Yer Hedef grup Katýlan sayýsý Sýklýk (%) Sezer ve ark. (41) 1988 Elazýð Hekim ve diþ hekimi (E ve K) Doktor 209 Doktor 49,3 Diþ hekimi 44 Diþ hekimi 68,2 Sezer ve ark. (42) 1993 Elazýð Hemþire ve ebe (K) 656 50,8 Kocabaþ ve ark. (43) 1993 Adana Hekim 974 45,6 Bilir ve ark. (44) 1995 Ankara Hekim (E ve K) 237 43.9 Hekim 50 Ergüder ve ark. (45) 1997 Elazýð Saðlýk personeli 392 Hemþire 47 Teknisyen 54,2 Özkurt ve ark. (46) 1997 Denizli Hekim 175 45,1 Çan ve ark. (47) 1997 Trabzon Hekim 192 45,6 Çýkrýkçýoðlu ve ark. (48) 1997 Ýstanbul Göðüs hastalýklarý uzmaný 447 22,4 Esen ve ark. (49) 1997 Manisa Hekim 305 41,3 Bilir ve ark. (50) 1998 Türkiye,17 il Hekim (E ve K) 985 41,1 Bilir ve ark. (51) 1999 Türkiye,17 il Hekim (E ve K) 1127 43,1 Tuðlu ve ark. (52) 2000 Edirne Hekim 227 43,8 Cirit ve ark (19) 2002 Afyon Hekim (E ve K) 358 45,8 (46.5 ve 44) Yeðenoðlu ve ark. (54) 2004 Hacettepe Üni. 1. ve 4. sýnýflar 1.sýnýf 102 12 Eczacýlýk Fak. 4. sýnýf 105 17,5 2b Yazar(lar) Yýl Yer Hedef grup Katýlan sayýsý Sýklýk (%) Erbaycu ve ark. (20) 2004 Ýzmir Saðlýk çalýþanlarý 821 54,6 Mevsim ve ark. (56) 2005 Ýzmir Buca Birinci basamak 142 36.6 saðlýk personelleri Kutlu ve ark. (57) 2005 Konya Hemþire 248 56,5 Çalýþkan ve ark. (58) 2005 Ankara Üni. Týp Fak.1.-6. sýnýflar 1. sýnýf -4 8 2.sýnýf -4 7,4 3. sýnýf -20 31,7 4. sýnýf -21 37,5 5. sýnýf -15 26,3 6.sýnýf -16 29,1 Tahir ve ark. (53) 2006 Hacettepe Üni. Týp Fak. 1. 5. sýnýf 1. sýnýf-98 10,2 2.sýnýf -129 7,8 3. sýnýf -112 8,9 4. sýnýf -106 10,4 5. sýnýf -135 10,4 Salepçi ve ark. (22) 2006 Kartal EAH. Saðlýk çalýþanlarý 1051 36,9 Gökýrmak ve ark. (55) 2006 Isparta-Merkez Birinci basamak hekimleri 185 41,6 Talay ve ark. (56) 2007 Ýstanbul Saðlýk çalýþanlarý 629 49,3 Vatan ve ark. (57) 2009 Uludað Üni. Týp Fak.1-6.sýnýflar 1. sýnýf -119 10,9 2.sýnýf -158 15,8 3. sýnýf -126 11,9 4. sýnýf -121 18,2 5. sýnýf -34 29,4 6.sýnýf -207 22,7 Ülkemizde yapýlan 22 çalýþmanýn derlemesinde sigara içme oranlarý doktorlarda ortalama %31,9-70.0 arasýnda deðiþirken, erkek doktorlarda ortalama %33.3-64.5, kadýn doktorlarda ise %13.6-72.2 olarak bulundu (18). Doktorlarýn týp dallarýna göre sigara içme oranlarýna bakýldýðýnda Kaetsu ve ark.(58) dahili ve cerrahi birimler arasýnda fark bulamazken, Salepçi ve ark (22) cerrahi dallarýnda sigara içme oranýný yüksek bulmuþlardýr. Sigara ile mücadelede önemli görev üstlenen göðüs hastalýklarý doktorlarý arasýnda
Öztürk, saðlýk çalýþanlarý ve sigara 35 ise sigara içme oranýný Erbaycu ve ark. (20) düþük bulurken, Kosku ve arkadaþlarý (4) Toraks Derneði üyesi olan göðüs hastalýklarý doktorlarýnda % 35.3 olarak buldular. Doktorlar arasýnda sigara içme oranýnýn, geliþmekte olan ülkelerle benzer olmasýna karþýn geliþmiþ ülkelerde sigara içme oranlarý düþük ya da düþme eðilimindedir (10,19,59,60). Sigara ile savaþta doktorlar kadar baþta hemþireler olmak üzere diðer saðlýk çalýþanlarý da önemli rol oynamaktadýr. Ülkemizde yapýlan çalýþmalarda ise bu oran %29.5- %68.6 arasýnda bulunmuþtur. Hizmetlilerde ise %34.6- %64 gibi sigara içme oranlarý tespit edilmiþtir (16,20,46). Erkek saðlýk çalýþanlarýnýn ülke ortalamasý kadar, kadýn saðlýk çalýþanlarýnýn ülke ortalamasýnýn üzerinde ve tüm saðlýk çalýþanlarýnýn diðer dünya ülke saðlýk çalýþanlarýndan daha fazla oranda sigara içiyor olmasý oldukça düþündürücü ve ümit kýrýcý bir durumdur (56). Tablo 2 de görüldüðü gibi týp fakültesi öðrencilerinde sigara içme oraný sýnýf büyüdükçe artmaktadýr. Týp öðrencileri üzerinde yürütülen çalýþmalarda týp öðrencilerin hem saðlýk çalýþanlarýndan hem de ayný yaþtaki genel popülasyondan daha düþük oranda sigara içtikleri görülmektedir. Ýngiltere de týp fakültesi öðrencilerinde sigara içme sýklýðý %13 ü ve ayný yaþ grubu genel popülasyonda bu oran %33 olarak bulunmuþtur. Amerika Birleþik Devletlerinde 23 týp fakültesinde yürütülen bir çalýþmada de benzer bulgular elde edilmiþtir. Yine Pakistan, Tayland, Danimarka, Avustralya, Bahreyn, Malezya, Ýsrail ve Çin de týp öðrencileri diðer akranlarýndan daha az sigara içmektedirler (61-66). Týp eðitimi alan kiþilerde, sigaraya karþý olumsuz bir yaklaþým beklenirken, ülkemizde yapýlan araþtýrmalardaki sonuçlarýn diðer ülkelerin sonuçlarýndan farklý olduðu görülmektedir. Akdeniz Üniversitesi Týp Fakültesi dönem I öðrencilerinin sigara içme oraný %14.7 bulunurken; dönem VI öðrencilerinde sigara içme oraný %49.6 bulunmuþtur (68). Ýnönü Üniversitesi Týp Fakültesi öðrencilerinde sigara içme oraný %39 iken, sýnýflarýyla orantýlý olarak sigara içme oraný da artmaktaydý (68). Ne yazýk ki ülkemizde týp fakültesi öðrencileri ve hekimlerin sigara içme oraný toplumla benzerlik göstermektedir (3,19,68). Bu sonuçlar göz önüne alýnarak týp fakültelerinde ve mezuniyet sonrasýnda tütün kontrolü ile ilgili daha kapsamlý bir eðitim verilmesi gerekmektedir (10,69-71). Yine literatürde dikkat çeken bir bulgu da Akdeniz ülkeleri nde (Ýtalya, Ýspanya, Portekiz, Yunanistan vb) saðlýk çalýþanlarýnýn ve týp fakültesi öðrencilerinin sigara içme oranlarýnýn diðer Avrupa ülkelerinden yüksek olmasýdýr (72-77). Böyle devam edilecek olursa sigara ile ilgili terminolojiye Akdeniz tipi sigara içme alýþkanlýðý da eklenecektir. Bu durumda ülkemizin Akdeniz tipi sigara içme alýþkanlýðýnda öncü konumda olacaðý apaçýktýr (14). Saðlýk çalýþanlarýnýn tütün mücadelesindeki rolleri Saðlýklý yaþam davranýþlarýnýn kazanýlmasý ve toplumda yaygýnlaþtýrýlmasý konusunda saðlýk çalýþanlarýnýn da içinde bulunduðu bazý meslek gruplarýna önemli görevler düþmektedir. Saðlýk çalýþanlarý; hekimler, hemþireler, ebeler, diþ hekimleri, psikologlar, eczacýlar ve saðlýk teknisyenleri, diyetisyenlerin de içinde bulunduðu diðer profesyonel meslek gruplarýdýr (78). Özellikle rol modeli olma öncelikli sorumluluðu ile birlikte saðlýk çalýþanlarý, toplumda bireylerin temel olarak tütün ürünlerini kullanmaya hiç baþlamamalarý, tütün ürünlerini kullananlarýn bu davranýþlarýndan vazgeçmeleri ve tütün ürünlerinin dumanýnýn yarattýðý etkilerden korunmalarý ile ilgili yaklaþýmlarý profesyonel meslek yaþamlarýnda uygulamalýdýrlar (24). Sigara ile mücadelede her meslek grubuna düþen görevlerde bulunmaktadýr. Örneðin; eczacýlar daha çok ilaç almaya gelen kiþilerle karþýlaþtýklarýndan dolayý daha çok hastalarla iletiþim içinde olmakta; ebe ve hemþireler saðlýk kurumunda ya da alan çalýþmalarýnda koruyucu ve tedavi edici hizmetlerde görev aldýklarýndan dolayý saðlam ve hasta kiþilerle; hekimler benzer olarak koruyucu, tedavi edici ve rehabilite hizmetler bütününde; diþ hekimleri çoðunlukla tedavi edici hizmetler içinde yer almaktadýr (24). Yapýlan çalýþmalar saðlýk çalýþanlarýnýn birlikte geliþtirdikleri yaklaþýmlarýn tek tek yapýlan müdahale ve programlardan daha baþarýlý olduðunu ortaya koymuþtur. Hekimlerin baþvuranlara yalnýzca sigara içme davranýþýný sorup önerilerde bulunmasý kiþilerin sigarayý býrakma sýklýðýný üç ayda %3 arttýrmakta, hemþirenin de bilgi ve öneriyi pekiþtirmesiyle bu sýklýk %7.2 ye yükselmektedir (79-81). Rol modeli olarak saðlýk çalýþanlarý Toplumlarda hekimlerin saðlýklý davrandýklarý yönünde yaygýn bir kaný vardýr ve hekimlerin saðlýkla ilgili davranýþlarý toplum tarafýndan yakýndan izlenir. Bu nedenle hekimler yaþamlarýnda saðlýk kurallarýna uygun davranmaya özen göstermelidirler. Çünkü hastalar hekim ve diðer saðlýk çalýþanlarýný saðlýk konularýnda örnek model kabul ederler. Doktorunun ya da hemþiresinin sigara içtiðini bilmesi veya görmesi
36 Öztürk, saðlýk çalýþanlarý ve sigara hastada olumsuz bir etki yaratabilir (56). Toplumda tütün ya da daha özel olarak sigara tüketimini azaltmaya yönelik çalýþmalarda hekimlerin sigara içmeme þeklindeki davranýþlarý ve görüntüleri ile örnek olmalýdýrlar. Hekimlerin sigara içmemeleri öncelikle kendi saðlýklarý bakýmýndan olumlu bir davranýþtýr. Bu nedenle saðlýk çalýþanlarý sigara içmemelidirler (24). Saðlýk çalýþaný olarak hekimler Saðlýk çalýþanlarý her gün verdikleri hizmet içerisinde tütün baðýmlýlýðýný iþlerin standart bir parçasý olarak görmelidirler. Hekimler sigara kullanan kiþilere ve hastalara sigarayý býrakmanýn kendi saðlýklarý için yapabilecekleri en iyi þey olduðunu belirtmelidirler. Sigara içenlerin %70 kadarýnýn yýl içinde herhangi bir nedenle hekime baþvurduðu ortaya konmuþtur. Hekimler bu kiþilerin ancak %15 kadarýna sigaranýn zararlarý konusunda yol göstermektedir (24,78). Ancak ne yazýk ki hekimlerin bu konudaki gerek bilgileri gerekse istekleri tüm dünyada ve ülkemizde yeterli deðildir (10). Hekimlerin sigara mücadelesindeki sorumluluklarýnýn 5A ya da 5Ö ilkesi olarak da adlandýrýlan yaklaþýmla açýklanmasý yerinde olur: Ask (Öðren): Baþvuran her kiþiye sigara içip içmediðinin sorulmasý ve kaydedilmesi. Assess (Ölç): Sigara içenlerine ne zamandan beri sigara içmekte olduðunun ve günde içilen sigara sayýsýnýn sorulmasý. Kliniðe baþvurduðu sýrada sigarayý býrakma konusundaki istek durumunun deðerlendirilmesi, hazýrsa destek saðlanmasý ya da sigara býrakma polikliniklerine yönlendirilmesi. Advise (Öner): Her sigara içicisine açýk bir þekilde, ýsrarla ve kiþinin kendi özelliklerini de ele alarak (hastalýk/saðlýk durumu, sosyal durumu, sigaranýn ekonomik yükü, evdeki diðer bireylerin dumana maruz kalmalarýnýn getirdiði riskler gibi) sigarayý býrakmasýnýn önerilmesi Assisst (Önderlik et): Sigara alýþkanlýðýndan vazgeçmeyi düþünenlere bu yönden önerilerde bulunulmasý. Sigarayý býrakmasý için bir plan hazýrlanmasýna yardým edilmesi ve pratik sorun çözme önerileri getirilerek, tedavi süresince sosyal destek saðlanmasý. Býrakma süreci içinde her türlü problemi ile ilgilenileceði konusunda bilgilendirilmesi. Arrange (Örgütle): Sigarayý býrakanlarýn izlenmesi bakýmýndan programýn yapýlmasý. Takip programýnýn, mümkünse ilk bir ay içinde iki kez olacak þekilde düzenlenmesi. Görüþmeler sýrasýnda, baþarýlý ise övgüde bulunulmasý, motivasyonun sürdürülmesi. Baþarýsýz olmuþsa neden olan sorunlarýn ele alýnmasý. Sorunlar ve týbbi tedavi açýsýndan deðerlendirilmesi veya daha yoðun tedaviler için sevk edilmesi (24). Eðitimci olarak hekimler Saðlýk çalýþanlarý, gelecek nesillerin saðlýk çalýþanlarýnýn yetiþtirilmesinde önemli bir role sahiptirler. Bu gibi çalýþmalarýn týp fakültelerinde eðitim programlarý içinde yürütülmesi gerekmektedir. Ýlgili çalýþmalarýn özellikle birinci sýnýfta yapýlmasý hekim adaylarýnýn sigara ile ilgili doðru tutumu erken bir dönemde geliþtirmelerine katký saðlayabilir. Öðrenim süreci, sigara kullanan ve býrakmak isteyen saðlýk çalýþaný adaylarýna destek saðlamak için de bir fýrsat olacaktýr (24,78). Politika oluþturmada hekimler Sigara karþýtý etkinlikler bakýmýndan kamuoyu oluþturulmasý ve bu yönde mevzuatýn hazýrlanmasý çok önemlidir. Bu açýdan da hekimlere önemli görevler düþmektedir. Fakat saðlýk çalýþanlarý kendileri için tanýmlanan çalýþmalarý yürütürken bazý engellerle karþýlaþmaktadýrlar. Bu engeller; tütün ve tütün kontrolüyle ilgili bilgi ve mücadelesinde beceri eksikliði, organizasyon sorunlarý ve saðlýk çalýþanlarý arasýnda sigara içme sýklýðýnýn yaygýnlýðý olarak tanýmlanabilir (24,78). Yapýlan anket çalýþmalarýnda hekimler bilgi eksiklerini ortaya koymuþlar ve bu eksiklik nedeniyle böyle bir çabanýn içine girmediklerini ifade etmektedirler onlarý bilgi desteði ile yüreklendirmek önemli bir adým olacaktýr (10). Sonuç Doktor ve diðer saðlýk çalýþanlarýnda yüksek oranlarda sigara içme alýþkanlýðýnýn olmasý ürkütücü bir durumdur. Sigara içen doktorlar veya saðlýk çalýþanlarý hastalarýn sigarayý býrakmasý konusunda daha az isteklidirler. Bundan dolayý ülke çapýnda sigara ile mücadele edilebilmesi için öncelikle týp fakülteleri ve saðlýk meslek yüksek okullarýndaki öðrenciler baþta olmak üzere tüm saðlýk çalýþanlarýna yönelik sigarann zararlarý ve býraktýrýlmasý konusunda eðitim ve kampanyalarýn yapýlmasý gerekmektedir. Kaynaklar 1) Aþut Ö. Hekim ve Sigara. Türk Tabibler Birliði Yayýnlarý, Ankara, Maya Matbaacýlýk Yayýncýlýk Litd. Þti. 1. Baský 1993: 43-52. 2) WHO; Tobacco or Health in Turkey. Repeat of a WHO mission to Ankara, Turkey 10-14 November 1997. 3) Sigara alýþkanlýklarý ve sigara ile mücadele kampanyasý kamuoyu araþtýrma raporu. PÝAR, Ocak 1988.
Öztürk, saðlýk çalýþanlarý ve sigara 37 4) Kosku N, Kosku M, Çýkrýkçýoðlu U, Tümer ZÖ. Toraks Derneði üyelerinin sigara konusunda bilgi, tutum ve davranýþlarý. Toraks Dergisi 2003; 4(3): 223-30. 5) Mackay J, Eriksen M. The Tobacco Atlas. 1th edition. World Health Organization, Geneva: Myriad Editions Limited, 2002; 30-2. 6) Uzaslan E. Sigaranýn býrakýlmasýnda hekimin rolü ve sigara býrakma polikliniðine baþvuran hastaya yaklaþým. Akciðer Arþivi 2003; 4: 225-34. 7) Lei Z, Jingheng H, Jianzhong L. Smoking among Shanghai medical students and the need for comprehensive intervention strategies. Health Promot Int 1997;12 (1):27-31. 8) Sammut MR. Breaking the smoking habit in Malta. Maltese Med J 1998; 10 (1): 22. 9) Sejr HS, Osler M. Do smoking and health education influence student nurses knowledge, attitudes, and professional behavior? Am J Prev Med 2002; 34(2):260-65. 10) Yorgancýoðlu A, Esen A. Sigara baðýmlýlýðý ve hekimler. Toraks Dergisi 2000; 1(1):90-5. 11)Örsel O, Örsel S, Alpar S, Uçar N, Güven SF, Þipit T, Kurt B. Sigara býrakmada nikotin baðýmlýlýk düzeylerinin tedavi sonuçlarýna etkisi. Solunum Hastalýklarý 2005; 16(3): 112-18. 12)European Medical Association Smoking or Health (EMASH): Guidelines on smoking cessation for general practitioners and other health professionals. Monaldi Arch Chest Dis 1997; 52(3):282-84. 13)Pekþen Y. Sigara içiminin nedenleri, epidemiyolojisi, pasif içicilik In: Tür A (ed). Sigaranýn Saðlýða Etkileri ve Býrakma Yöntemleri nde Samsun. Ýstanbul: Logos. Yayýncýlýk Tic., 1995: 1-28. 14)Çalýþkan D, Çulha G, Sarýþen Ö, Karpuzoðlu S, Tunçbilek A. Ankara Üniversitesi Týp Fakültesi öðrenci ve çalýþanlarýnýn sigara içme durumu ve etkili faktörler. Ankara Üniversitesi Týp Fakültesi Mecmuasý 2005; 58(3):124-31. 15)Bilir N, Doðan BG, Yýldýz AN. Tütün Mamüllerinin Zararlarýnýn Önlenmesine Dair Kanun a Uyum Düzeyi, Hacettepe Halk Saðlýðý Vakfý Yayýnlarý, No 2000/16. 16)Tezcan S, Yardim N. Türkiye de çeþitli saðlýk kurumlarýnda doktor, hemþire ve týp fakültesi öðrencilerinin sigara içme boyutu. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2003; 51(4):390-97. 17)Gaete G, Del Castello E; Cuomo S; Effuso L; Boccalatte A. Familial and friends who smoke: influence on adolescents. G Ital Cardiol 1998; 28: 259-66. 18) Flay BR, Hu FB, Richardson J. Psychosocial predictors of different stages of cigarette smoking among high school students. Preventive Medicine 1998; 27(5 Pt 3): A9-A18. 19)Cirit M, Orman A, Ünlü M. Afyon da Hekimlerin Sigara Ýçme Alýþkanlýðý. Toraks Dergisi 2002; 3(3):253-256. 20)Erbaycu AE, Aksel N, Çakan A, Özsöz A. Ýzmir ilinde saðlýk çalýþanlarýnýn sigara içme alýþkanlýklarý. Toraks Dergisi 2004; 5(1):6-12. 21)Kutlu R, Marakoðlu K, Çivi S. Selçuk Üniversitesi Týp Fakültesi hemþirelerinde sigara içme durumu ve etkileyen faktörler. C. Ü. Týp Fakültesi Dergisi 2005; 27 (1): 29 34. 22)Salepçi B, Fidan A, Çaðlayan B, Torun E, Durmuþ N, Aktürk AÜ, Sur H. Ýstanbul'da genel bir eðitim hastanesinde çalýþanlarýn sigara hakkýndaki bilgileri, davranýþlarý ve sigara içme oranlarý. Solunum 2006; 8(4):156-162. 23)Okutan O, Taþ D, Kaya H, Kartalolu Z. Sigara içen saðlýk personelinde nikotin baðýmlýlýk düzeyini etkileyen faktörler. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2007; 55(4): 356-363. 24)Aslan D, Bilir N, Özcebe H, Ergüder T. Türkiye de saðlýk çalýþanlarýnýn sigara içme durumlarý ve etkileyen faktörler. Saðlýk Bakanlýðý, 2007. Dünya Salýk Örgütü Türkiye Ofisi, Ankara; 2008; 5-61. 25) Abrams DB, Wilson GT. Habit Disorders: Alcohol and Tobacco Dependence. In :Annual Review, 1986; (5): 613 26. 26)Greden, J.F. Caffeine and Tobacco dependence. In:Comprehensive Textbook Of Psychiatry. Kaplan HI, Sadock BJ (eds). 4th edition, Baltimore: Williams&Wilkins, 1985; 1026 33. 27)Tuðlu C. Güzelant A, Erdoðan S, Þenveli B, Abay E. Hekimlerde sigara içme alýþkanlýðý ve ruhsal örüntü. Baðýmlýlýk 2000; 1(1):32-7. 28)Nelson DE, Giovino GA, Emont SL, Brackbill R, Cameron LL, Peddicord J, et al. Trends in cigarette smoking among US physicians and nurses. 1994; 271(16):1273-5. 29),, Campbell IA,. Attitudes to smoking and smoking habits among hospital staff. 1993; 48(2):174-5. 30),,,. Smoking: attitudes of Costa Rican physicians and opportunities for intervention 1999; 77(4):315-22. 31)Smith DR. A systematic review of tobacco smoking among nursing students. Nurse Educ Pract. 2007; 7(5):293-302. 32) Hodgetts G, Broers T, Godwin M. Smoking behaviour, knowledge and attitudes among Family Medicine physicians and nurses in Bosnia and Herzegovina. BMC Fam Pract. 2004; 5:12. 33)Kotz D, Wagena EJ, Wesseling G. Smoking cessation practices of Dutch general practitioners, cardiologists, and lung physicians. 2007; 101(3):568-73. 34)Sotiropoulos A, Gikas A, Spanou E, Dimitrelos D, Karakostas F, Skliros E, et al. Smoking habits and associated factors among Greek physicians. 2007; 121(5):333-40. 35) BR, KR, ÊMini GK, Sarma PS. Tobacco use among health professionals and their role in tobacco cessation in Nepal. CVD Prevention and Control 2006; 2(3):
38 Öztürk, saðlýk çalýþanlarý ve sigara 117-25. 36)Kay EJ, Lowe JC. A survey of stress levels, selfperceived health and health-related behaviours of UK dental practitioners in 2005. Br Dent J 2008; 204(11):622-23. 37)Suzuki K, Ohida T, Yokoyama E, Kaneita Y, Takemura S. Smoking among Japanese nursing students: nationwide survey J Adv Nurs 2005; 49(3):268-75. 38)Jiang Y, Ong MK, Tong EK, Yang Y, Nan Y, Gan Q, Hu TW Chinese physicians and their smoking knowledge, attitudes, and practices. Am J Prev Med 2007; 33(1):15-22. 39) Mohan S, Pradeepkumar AS, Thresia CU, Thankappan KR, Poston WS, Haddock CK, et al. Tobacco use among medical professionals in Kerala, India: the need for enhanced tobacco cessation and control efforts. Addict Behav 2006; 31(12):2313-8. 40)Sebo P, Bouvier Gallacchi M, Goehring C, Künzi B, Bovier PA. Use of tobacco and alcohol by Swiss primary care physicians: a cross-sectional survey. BMC Public Health 2007; 7:5. 41)Sezer E, Öztürk Z, Bilgin N, Açýk Y,çandýr Z Özdemir N. Smoking behaviours and attitiudes of physicians and dentists in Elazýð Province. Turkish J of Medical Sciences (in Turkish)1990; 14:381-90. 42)Sezer RE, Açýk Y, Bilgin N, Horasan E, Gökdoðan F, Öztürk Z, Oðuzöncül F. Elazýð Ýlinde Görev Yapan Hemþire ve Ebelerde Sigara Kullanýmý. Saðlýk Ýçin Sigara Alarmý.1994; 1: 12-18. 43)Kocabaþ A. Türkiye de sigara içme alýþkanlýðýnýn yaygýnlýðý ve bazý özellikleri Solunum 1994; 5:33-47. 44)Bilir N. Sigara ile Savaþýn Neresindeyiz? Hacettepe Týp Dergisi 1997; 28(1):14-7. 45) Ergüder T, Açýk Y, Sezer E. Smoking behaviour among health personel in Elazýð, National Congress on Smoking and Health, 29-31 May 1999, Turkey. 46)Özkurt Ö, Bostancý M, Altýn R ve ark. Pamukkale Üniversitesi Týp Fakültesi çalýþanlarýnda sigara içme prevalansý ve nikotin baðýmlýlýðý durumu. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2000; 48(2): 140-7. 47)Çan G, Özlü T, Bülbül Y, Torun P. Trabzon il merkezinde doktorlarda sigara içme sýklýðý. Hacettepe Toplum Hekimliði Bülteni 1999; 20: 2-3. 48)Çýkrýkçýoðlu UÖ. Toraks derneði üyelerinin sigara konusundaki tutum ve davranýþlarý. Poster bildiri Sigara ve Saðlýk Ulusal Kongresi: 7-8 Kasým 1997, Ýstanbul. 49)Esen A, Yorgancýoðlu A, Fien FS ve ark. Celal Bayar Üniversitesi hekimlerinin sigara içme davranýþýna karþý tutumlarý. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 1998; 46: 250-5. 50) Bilir N, Güçiz B, Yýldýz AN. Assessing tobacco control strategies in Turkey, Hacettepe Public Health Foundation International Development Research Centre, 2003. 51)Tuðlu C, Güzelant A, Erdoðan S, Þenveli B, Abay E.