Cep Yardımcısı SABISTON CERRAHİ DERS KİTABI
Cep Yardımcısı Sabıston Cerrahi Ders Kitabı 17. BASKI Courtney M. Townsend, jr., m.d. Professor and John Woods Harris Distinguished Chairman Department of Surgery, The University of Texas Medical Branch Galveston, Texas R. Daniel Beauchamp, m.d. J. C. Foshee Distinguished Professor of Surgery Chairman, Section of Surgical Sciences Vanderbilt University School of Medicine; Surgeon-in-Chief Vanderbilt University Hospital Nashville, Tennesee B. Mark Evers, m. d. Professor and Robertson-Poth Distinguished Chair in General Surgery Department of Surgery The University of Texas Medical Branch Galveston, Texas Kenneth L. Mattox, m. d. Professor and Vice Chairman Department of Surgery, Baylor College of Medicine Chief of Staff and Chief of Surgery Ben Taub General Hospital, Houston, Texas ÇEVİRİ EDİTÖRLERİ Prof. Dr. Zafer Malazgİrt Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/Samsun Doç. Dr. Koray Topgül Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/Samsun NOBEL TIP KİTABEVLERİ
2013 NOBEL TIP KİTABEVLERİ CEP YARDIMCISI SABISTON CERRAHİ DERS KİTABI, 17. BASKI Çeviri Editörleri: Prof. Dr. Zafer Malazgirt - Doç. Dr. Koray Topgül ISBN: 978-975-420-938-9 POCKET COMPANION TO SABISTON TEXTBOOK OF SURGERY, SEVENTEENTH EDITION Courtney M. Townsend, jr., M.D. - R. Daniel Beauchamp, M.D. B. Mark Evers, M.D. - Kenneth L. Mattox, M.D. ISBN: 07216-0482-X Elsevier Inc. Bu kitabın Türkçeye çeviri hakkı Elsevier Inc. tarafından Nobel Tıp Kitabevleri Ltd.Şti ne verilmiştir. 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri yasası gereği herhangi bir bölümü, resmi veya yazısı, yazarların ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz, basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz. Düzenleme: Kapak: Baskı /Cilt: Nobel Tıp Kitabevleri - Can Gelgeç Can Gelgeç Nobel Matbaacılık, Hadımköy - İSTANBUL NOBEL TIP KİTABEVLERİ LTD. ŞTİ. ÇAPA Millet Cad. No:111 Çapa-İstanbul Tel: (0212) 632 83 33 Fax: (0212) 587 02 17 CERRAHPAŞA Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Karşısı Park içi Cerrahpaşa-İstanbul Tel: (0212) 586 17 58 KADIKÖY Rıhtım Cad. Derya İş Merkezi No: 7 Kadıköy-İstanbul Tel: (0216) 336 60 08 ANKARA Sağlık Sokak No:17/C Çankaya (Sıhhiye) Tel: (0312) 434 10 87 ANTALYA Meltem Mahallesi Dumlupınar Bulvarı Başkent Sit. B Blok. No: 4 Meltem-Antalya Tel: (0242) 238 15 55 BURSA Uludağ Üniversitesi Görükle Kampüsü Kampüs AVM No: 7 Nilüfer-Bursa Tel: (0224) 224 60 21 ELAZIĞ Yahya Kemal Cad. Üniversite Mah. No: 36/B Tel: (0424) 233 43 43 SAMSUN Ulugazi Mah. 19 Mayıs Bulvarı 16/6 Tel: (0362) 435 08 03
v Önsöz Cep Yardımcısı, Sabiston Cerrahi Ders Kitabı: Modern Cerrahi Uygulamanın Biyolojik Esasları adlı eserin 17. baskısında yer alan konuların özet bilgilerini içeren bir başvuru kaynağıdır. Önlük cebinde taşınabilecek bu kitap, tıp öğrencilerinin ve intörnlerin ihtiyaç duydukları tıp bilgilerine hemen ulaşmalarını sağlayacaktır. Bu kitap; 17. Baskının içeriğinden bir özet kaynak olarak derlenmiştir. Cep Yardımcısı, adı geçen ders kitabının yerine geçecek bir eser değildir. Okuyucu, öğrenmek istediği konuyla ilgili daha geniş bilgiye ulaşmak üzere esas referans kitaba yönelmelidir. Courtney M. Townsend, Jr., M.D. v
vii Çeviri Editörleri Önsözü Hekimlerin, intörn ve tıp öğrencilerinin bir bilgiye acil ihtiyaç duydukları anlar vardır. Bir vizit veya toplantı öncesinde ya da bir konuda fikir bildirmek üzere iken acil ihtiyaç duyulan bir bilgiye ulaşmak her zaman çok kolay olmayabilir. Günlük yaşamımızda bir ders kitabını her zaman yanımızda taşımak mümkün olmadığı gibi, o kitaptaki bir konuyu çok kısa sürede gözden geçirmek ve kavramak çok da pratik olmayabilir. Elinizde bulunan Cep Yardımcısı böyle bir amaca yönelik olarak hazırlanmış bir acil başvuru kaynağıdır. Bu nedenle de cep yardımcısı adını almıştır. Sabiston Cerrahi Ders Kitabı nın 17. Baskısındaki bilgilerin bir özeti olarak hazırlanmış olan bu eser, güvenilir ve modern tıp bilgileri ile uyumlu bir yapıya sahiptir. Bu eserin her bir konusu, o konuda uzmanlığı bulunan hekimler tarafından Türkçeye çevrilmiştir. Çeviri Editörlüğümüz de, okuyucunun hızla okuması ve konuyu hemen kavramasına imkan sağlayacak kısa ve kesin ifadeli metinler oluşmasına özen göstermiştir. Bu özet kaynağın; hekimlerin ve öğrencilerin çanta ve ceplerinde kullanıma hazır bir yardımcı olarak yer alması ve acil bilgi başvurularını karşılaması dileklerimizle. Prof. Dr. Zafer Malazgirt Doç. Dr. Koray Topgül vii
İçindekiler 1 Cerrahide Etik 1 2 Molekül ve Hücre Biyolojisi 3 3 İltihabi Cevabın Medyatörü Olarak Sitokinlerin Rolü 13 4 Şok, Elektrolit ve Sıvı Dengesi 25 5 Cerrahide Hematolojik Prensipler 61 6 Cerrahi Hastalarda Metabolizma 75 7 Yara İyileşmesi 97 8 Cerrahi Sonuçların Kritik Değerlendirilmesi 111 9 Preoperatif ve Operatif Cerrahinin İlkeleri 115 10 Cerrahlar için Ultrasonografi Kullanımı 123 11 Cerrahi Enfeksiyonlar ve Antibiyotik Seçimi 129 12 İmmünsupresyonlu Hastada Cerrahi Sorunlar 143 13 Cerrahi Komplikasyonlar 153 14 Yaşlılarda Cerrahi 187 15 Morbid Obezite 201 16 Anesteziyolojinin Prens ipleri, Ağrı Yönetimi ve Bilinçli Sedasyon 213 17 Minimal İnvaziv Cerrahi 227 18 Cerrahide Yeni Teknolojiler: Bilişim, Elektronik Bilimi, Robot Teknolojisi 237 19 Akut Travma Yönetimi 249 20 Kas İskelet Sistemi Yaralanmalarının Acil Bakımı 277 21 Yanıklar 285 22 Isırıklar ve Böcek sokmaları 301 23 Cerrahi Yoğun Bakım 315 24 Yaygın Olmayan Sivil Felaketlerde Cerrahın Rolü 323 25 Transplantasyon, İmmunoloji ve İmmunsupresyon 335 26 Karın içi Organların Transplantasyonu 339 27 Tümör Biyolojisi ve Tümör Belirteçleri 375 28 Melanoma ve Deri Maligniteleri 383 29 Yumuşak Doku Sarkomları ve Kemik Tümörleri 395 30 Baş ve Boyun 413 31 Meme Hastalıkları 427 32 Meme Rekonstrüksiyonu 449 33 Tiroid 457 34 Paratiroid Bezi 465 35 Endokrin Pankreas 471 36 Pitüiter ve Adrenal Bez 485 37 Multiple Endokrin Neoplazi Sendromları 499 38 Özofagus 517 ix
x İçİndekİler 39 Hiatus Fıtığı ve Gastroözofageal Reflü Hastalığı 535 40 Karın Duvarı, Umblikus, Periton, Mezenter, Omentum ve Retroperiton 541 41 Fıtıklar 573 42 Akut Karın 577 43 Akut Gastrointestinal Kanama 583 44 Mide 601 45 İnce Bağırsak 637 46 Apendiks 663 47 Kolon ve Rektum 667 48 Anüs 689 49 Karaciğer 707 50 Sirozun Cerrahi Komplikasyonları ve Portal Hipertansiyon 721 51 Safra Yolları 737 52 Ekzokrin Pankreas 769 53 Dalak 811 54 Göğüs Duvarı ve Plevra 847 55 Mediyasten 861 56 Akciğer (Pulmoner Emboli ve Torasik Outlet Sendromunu Kapsayan) 871 57 Konjenital Kalp Hastalıkları 893 58 Koroner Arter Hastalıklarının Cerrahi Tedavisi 913 59 Edinsel Kalp Hastalıkları: Kapak Hastalıkları 923 60 Torasik Damarsal Yapılar (Torasik Aortanın Önemi) 929 61 Endovasküler Cerrahi 933 62 Serebrovasküler Hastalık 937 63 Anevrizmal Damar Hastalıkları 949 64 Periferik Tıkayıcı Arter Hastalığı 959 65 Vasküler Travma 995 66 Venöz Hastalık 1005 67 Lenfatikler 1013 68 Damaryolları ve Portlar 1021 69 Çocuk Cerrahisi 1029 70 Nöroşirürji 1041 71 Plastik Cerrahi 1061 72 El Cerrahisi 1075 73 Jinekolojik Cerrahi 1095 74 Gebe Hastada Cerrahi 1107 75 Ürolojik Cerrahi 1111 İndeks 1129
Çevirenler 1. Prof. Dr. Zafer MALAZGİRT 2. Prof. Dr. Dr. Sevilhan ARTAN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Falültesi Tıbbi Genetik AD/ Eskişehir 3. Prof. Dr. Hülya SUNGURTEKİN Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ Denizli Prof. Dr. Uğur SUNGURTEKİN Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon AD/ Denizli 4. Prof. Dr. Cafer POLAT Dr. Hamza ÇINAR 5. Prof. Dr. Rasim GENÇOSMANOĞLU Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ İstanbul 6. Prof. Dr. Mehmet OĞUZ Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ Ankara 7. Doç. Dr. Ediz ALTINLI Haydarpaşa Numune Hastanesi 2. Genel Cerrahi Kliniği/ İstanbul 8. Prof. Dr. Erdoğan SÖZÜER Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ Kayseri 9. Dr. Nihan Turhan Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakült esi Genel Cerrahi AD/ Ankara Prof. Dr. Bülent TIRNAKSIZ Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ Ankara 10. Dr. Nihan Turhan Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ Ankara Prof. Dr. Bülent TIRNAKSIZ Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ Ankara 11. Doç. Dr. Halil Kaya YORGANCI Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ Ankara 12. Doç. Dr. Atıl ÇAKMAK Op. Dr. Cihangir AKYOL Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ 13. Prof. Dr. Emin ERSOY Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ Ankara Op. Dr. Kürşat DİKMEN S.B. Birecik Devlet Hastanesi Genel Cerrahi AD/ Şanlıurfa 14. Doç. Dr. Koray TOPGÜL Yard. Doç. Dr. S. Savaş YÜRÜKER 15. Doç. Dr. Yunus YAVUZ İstanbul Bilim Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ İstanbul xi
xii Çevirenler 16. Doç. Dr. Ebru KELSAKA Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon AD/ Samsun 17. Prof. Dr. Metin ERTEM İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ İstanbul Dr. Emel ÖZVERİ Acıbadem Kozyatağı Hastanesi Genel Cerrahi Bölümü/ İstanbul 18. Yard. Doç. Dr. S. Savaş YÜRÜKER Doç. Dr. Koray TOPGÜL 19. Dr. Kurtuluş AÇIKSARI Okmeydanı EAH, Acil Tıp Kliniği, İstanbul Prof. Dr. Korhan TAVİLOĞLU Şişli Florence Nightingale Hastanesi, İstanbul 20. Prof. Dr. Yılmaz TOMAK Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji AD/ Samsun 21. Yard. Doç. Dr. Ahmet BAL Bozok Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ Yozgat 22. Doç. Dr. Ahmet BAYDIN Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Tıp AD/ Samsun 23. Doç. Dr. Fatma ÜLGER Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon AD/Samsun 24. Dr. Kurtuluş AÇIKSARI Okmeydanı EAH, Acil Tıp Kliniği, İstanbul Prof. Dr. Korhan TAVİLOĞLU Şişli Florence Nightingale Hastanesi, İstanbul 25. Prof. Dr. Alihan GÜRKAN Acıbadem Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ İstanbul 26. Prof. Dr. Alihan GÜRKAN Acıbadem Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ İstanbul Prof. Dr. Cüneyt KAYAALP İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ Malatya 27. Doç. Dr. Güzin GÖNÜLLÜ DEMİRAĞ Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Onkoloji Bilim Dalı/ Samsun 28. Doç. Dr. Uğur BERBEROĞLU Ankara Onkoloji Eğitim ve Araştırma Hastanesi 2.Cerrahi Kliniği/ Ankara Doç. Dr. Kaptan GÜLBEN Ankara Onkoloji Eğitim ve Araştırma Hastanesi 2.Cerrahi Kliniği/ Ankara 29. Prof. Dr. Mahmut BAŞOĞLU Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fak ültesi Genel Cerrahi AD/Samsun Prof. Dr. Nevzat DABAK Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji AD/ Samsun 30. Yrd. Doç. Dr. Şenol POLAT Acıbadem Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Hastalıkları AD/İstanbul Prof. Dr. Cüneyd ÜNERİ Acıbadem Sağlık Grubu Kozyatağı Acıbadem Hastanesi/ İstanbul
Çevirenler xiii 31. Doç. Dr. Bekir KURU 32. Pof. Dr. Osman Ata UYSAL VKV Amerikan Hastanesi Plastik Rekonstrüktif ve Estetik Cerrahi Bölümü/ İstanbul 33. Prof.Dr.Nusret KORUN Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ Bursa 34. Prof. Dr. Zafer MALAZGİRT Op. Dr. Serap Melek DOĞAN S.B. Malatya Devlet Hastanesi Genel Cerrahi Bölümü/ Malatya 35. Yard. Doç. Dr. İlhan KARABIÇAK Doç. Dr. Koray TOPGÜL 36. Prof. Dr. Zafer MALAZGİRT Doç. Dr. Tarık Zafer NURSAL Özel BSK Metropark Hastanesi Genel Cerrahi Bölümü/ Adana 37. Yrd. Doç. Dr. Aykut SOYDER Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ Aydın Prof. Dr. Serdar ÖZBAŞ Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ Aydın 38. Prof. Dr. Sinan ERSİN Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ İzmir Op. Dr. Özgür FIRAT Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ İzmir Op. Dr. Can KARACA Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ İzmir 39. Prof. Dr. Zafer MALAZGİRT Prof. Dr. Sinan ERSİN Ege Üniv ersitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ İzmir 40. Prof. Dr. Tahsin ÇOLAK Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi A.D/ Mersin Yrd. Doç.Dr. Ahmet DAĞ Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi A.D/ Mersin 41. Doç. Dr. Koray TOPGÜL 42. Prof. Dr. Mahmut BAŞOĞLU 43. Dr. Enver KUNDUZ İstanbul Üniversitesi Çapa Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ İstanbul Prof. Dr. Oktar ASOĞLU İstanbul Üniversitesi Çapa Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ İstanbul 44. Prof. Dr. M. Emin YILDIRIM Bozok Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ Yozgat 45. Prof. Dr. Melih PAKSOY İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ İstanbul Op. Dr. Ümit SEKMEN Acıbadem Fulya Hastanesi Genel Cerrahi Bölümü/İstanbul
xiv Çevirenler 46. Doç. Dr. Koray TOPGÜL 47. Prof. Dr. Cem TERZİ Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ İzmir Dr. Çiğdem ARSLAN Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ İzmir 48. Prof. Dr. Zafer MALAZGİRT Dr. Hamza ÇINAR 49. Doç. Dr. Koray TOPGÜL Yard. Doç. Dr. İlhan KARABIÇAK 50. Prof. Dr. Kaan KARAYALÇIN Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD / Ankara 51. Prof. Dr. Osman ABBASOĞLU Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ Ankara 52. Doç. Dr. Koray TOPGÜL Op. Dr. Alper UĞUZ Van Erciş Devlet Hastanesi Genel Cerrahi Bölümü/ Van 53. Doç. Dr. Umut BARBAROS İstanbul Üniversitesi Çapa Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ İstanbul Op. Dr. Orçun Oral ŞENTÜRK İstanbul Medilife Hastanesi Genel Cerrahi Bölümü/ İstanbul 54. Prof. Dr. Ahmet BAŞOĞLU Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Cerrahisi AD/ Samsun Yard. Doç. Ayşen TASLAK Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Cerrahisi AD/ Samsun 55. Prof. Dr. Ahmet BAŞOĞLU Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Cerrahisi AD/ Samsun Yard. Doç. Ayşen TASLAK Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Cerrahisi AD/ Samsun 56. Doç. D r. Oğuz UZUN Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları AD/ Samsun 57-60. Prof.Dr.Atıf AKÇEVİN VKV Amerikan Hastanesi Kalp ve Damar Cerrahisi Bölümü/ İstanbul Yard.Doç. Dr.Tijen ALKA N BOZKAYA İstanbul Bilim Üniversitesi Tıp Fakültesi Kalp ve Damar Cerrahisi AD/ İstanbul 61. Prof. Dr. Erdal ANADOL Op. Dr. Cumhur ÖZCAN Gaziantep Özel Tam-Med Hastanesi Genel Cerrahi Kliniği/ Gaziantep 62. Prof. Dr. Erdal ANADOL Op. Dr. Cihangir AKYOL Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/Ankara 63. Prof. Dr. Erdal ANADOL
Çevirenler xv Op. Dr. A. Fırat KOCAAY 64. Prof. Dr. Erdal ANADOL Op. Dr. Cihangir AKYOL Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/Ankara 65. Prof. Dr. Erdal ANADOL Op. Dr. Volkan GENÇ Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı 66. Prof. Dr. Erdal ANADOL Op. Dr. Cumhur ÖZCAN Gaziantep Özel Tam-Med Hastanesi Genel Cerrahi Kliniği/ Gaziantep 67. Prof. Dr. Erdal ANADOL Op. Dr. Cihangir AKYOL Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/Ankara 68. Prof. Dr. Zafer MALAZGİRT Yard. Doç. Dr. Ahmet BAL Bozok Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi AD/ Yozgat 69. Yard. Doç. Ünal BIÇAKÇI Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Cerrahisi AD/ Samsun 70. Doç. Dr. Adnan DAĞÇINAR Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Beyin ve Sinir Cerrahisi AD/ Samsun 71. Doç. Dr. Lütfi EROĞLU Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Plastik ve Rekonstrüktif Cerrahi AD/ Samsun 72. Yard. Doç. Dr. M. Sinan ENGİN Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Plastik ve Rekonstrüktif Cerrahi AD/ Samsun 73. Doç Dr. Miğraci TOSUN Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum AD/ Samsun Yard. Doç. Dr. Handan ÇELİK Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum AD/ Samsun 74. Doç. Dr. Koray TOPGÜL 75. Yard. Doç. Dr. Yakup BOSTANCI Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Üroloji AD/Samsun Prof. Dr. Şaban SARIKAYA Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Üroloji AD/Samsun