FIKIH KÖŞESİ YAZISI (XXXIV) Çocuk odasında; etrafta birçok oyuncak bulunduğu hâlde namaz kılınır mı? Çocuk odasında namaz kılmakta elbette bir problem söz konusu olmaz. Ancak çocuğun oynadığı oyuncakların çeşidi önemlidir; oyuncakların bulunduğu yer mühimdir. Çocuğun oynadığı oyuncak, bir alet olabilir. Örneğin, makine prototipleri, minyatür el ve ev aletleri, giysiler vs. olabilir. Bunların hiç birisi sakıncalı değildir. Fakat bu oyuncaklar, insan veya hayvan heykelcikleri, resimleri veya kumaş bebek çeşitleri gibi şeylerden ise, bunların Fıkhi hükümleri alimlerimiz arasında tartışılmıştır. Neticede alimlerimiz, resim ve heykele karşı müminleri kesinlikle ikaz etmişlerdir. Yani bilhassa heykel türü mücessem görüntüsü olan, ele alınabilen mesela bir maymun mesela bir bebek mesela bir at, köpek vs. benzeri canlı heykellerini menetmişlerdir. Resimde de canlı resminin, elle çizilen canlı insan ve hayvan resimlerinin yapılmasına karşı çıkmışlardır. Gerekçe olarak, putperestliğe benzerlik olmasını, yaratma fiilinde Allah a meydan okuma ve şirke düşme korkusu gibi hususları ileri sürmüşlerdir. Putperestliği yıkan İslam, yeniden putperestliği akla getirmesi mümkün olan şeylerden Müslümanları men etmiştir. Nitekim Müslim in rivayet ettiği bir hadis-i şerifte Peygamber Efendimiz (as.) şöyle buyurmuştur: İçinde köpek ve resim olan eve (rahmet ve istiğfar melekleri girmez. (İmam Nevevi, Müslim Şerhi, 4/218) İşte çocuk odasında bu yasaklanan resim ve heykellerden bulunursa, namaz kılan kişinin ön, sağ veya solunda olursa, orada namaz kılmak doğru olmaz. Namaz kılanın arkasında veya örneğin resim ayakları altında kalırsa, orada namaz kılmak caiz olur. Ancak güzel olan, hiçbir resim veya heykel bulunmayan bir yerde namaz kılmak en güzelidir. (Kasani, el-bedai, 11/9) Hayvan veya insan formunda oyuncaklarla oynamakta veya bu oyuncakları satın almakta bir sakınca var mıdır? Anne-babanın maddi imkânı olduğu hâlde çocuğuna istediği oyuncağı almamasında veya küçük çocuğa yeni oyuncak alınmayıp büyük çocuğun oyuncağıyla oynamasının söylenmesinde bir adaletsizlik var mıdır? وكان التصوير املوجود يف عهد النبوة الذي اجته إليه النهي والتحرمي هو الذي توافر فيه صفات ثالث : صورة ماله روح من اإلنسان واحليوان وقصد التعظيم ومضاهاة أو حماكاة خلق هللا تعاىل وفعله. واحلكمة من التحرمي: منع التشبه بعبادة األواثن واألصنام وحماربة الشرك وتوفري التعظيم هلل وحده
(El-Fıkhu l İslami ve edilletuhu, 4/218) ال تدخل املالئكة بيتا فيه كلب وال صورة وفيها مضاهاة خللق هللا تعاىل. وأما الكلب فلكثرة أكله النجاسات )3 ) قال الكاساين من احلنفية )3( :وتكره )أي كراهة Müslim Şerhi, Nevevi, 4/218 حترمي( التصاوير يف البيوت ملا روي عن رسول هللا صل ى هللا عليه وسلم عن سيدان جربيل عليه الصالة والسالم أنه قال:»ال تدخل املالئكة بيتا فيه كلب أو صورة«وألن إمساكها تشب ه بعبدة األواثن إال إذا كانت على البسط أو الوسائد الصغار اليت تلقى على األرض ليجلس عليها فال تكره ألن دوسها ابألرجل إهانة هلا فإمساكها يف موضع اإلهانة ال يكون تشبها بعبدة األصنام إال أن يسجد عليها فيكره حلصول معىن التشبه. )1( البنات: صور للبنات تستعمل للعب والتسلية. )2 ) الجواري: جمع جارية وهي الشابة و ت ك ر ه الت ص او ير يف ال ب ي وت ل م ا ر و ي ع ن ر س ول ا لل ص ل ى ا لل ع ل ي ه و س ل م ع ن س ي د ان ج رب يل ع ل ي ه الص ال ة و الس ال م أ ن ه ق ال { ال ن د خ ل ب ي ت ا ف يه ك ل ب أ و ص ور ة } و أل ن إم س اك ه ا ت ش ب ه ب ع ب د ة األ و اث ن إال إذ ا ك ان ت ع ل ى ال ب س ط أ و ال و س ائ د الص غ ار ال يت ت ل ق ى ع ل ى األ ر ض ل ي ج ل س ع ل ي ه ا ف ال ت ك ر ه أل ن د و س ه ا اب أل ر ج ل إه ان ة هل ا ف إ م س اك ه ا يف م و ض ع اإل ه ان ة ال ي ك ون ت ش ب ه ا ب ع ب د ة األ ص ن ام إال أ ن ي س ج د ع ل ي ه ا ف ي ك ر ه حل ص ول م ع ىن الت ش ب ه و ي ك ر ه ع ل ى
الس ت ور و ع ل ى األ ز ر ال م ض ر وب ة ع ل ى احل ائ ط و ع ل ى ال و س ائ د ال ك ب ار و ع ل ى الس ق ف ل م ا ف يه م ن ت ع ظ يم ه ا و ل و ل ي ك ن هل ا ر أ س ف ال ب س أل ن ه ا ال ت ك و ن ص ور ة ب ل ت ك ون ن ق ش ا ف إ ن ق ط ع ر أ س ه ب ن خ اط ع ل ى ع ن ق ه خ ي ط ا ف ذ اك حل ي ة ك الط و ل ذ و ا ت ل ي س ب ش ي ء أل ن ه ا ل ت ر ج ع ن ك و ن ا ص ور ة ب ل از د اد ت األ ط و ا م ن الط ي ور ث ال م ك ر وه ص ور ة ذ ي الر وح ف أ م ا ص ور ة م ا ال ر وح ل ه م ن األ ش ج ار و ال ق ن اد يل و ن و ه ا ف ال ب س ب ه. El bedai, Kitabu l İstihsan, 11/9 Kız ve erkek çocuklarının oyuncakla oynamaları haklarıdır. Cihad ümmetinin peygamberi Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem efendimizin cihad ayetlerini tatbik ettiği Medine sinde çocuklar oyun oynuyorlardı. Oyuncak bebekleri de vardı. Çelik çomak türü oyunlar da oynuyorlardı. Kılıç kalkan oyunu da oynuyorlardı. Kendi çaplarına göre o zamanki oyun kültüründeki oyunları da oynuyorlardı. Bu bir. İki, şeriatımız resim ve heykele karşı müminleri kesinlikle ikaz etmiştir. Yani bilhassa heykel türü yani mücessem görüntüsü olan, ele alınabilen mesela bir maymun mesela bir bebek mesela bir at, köpek vs. benzeri canlı heykellerini menetmiştir. Bu kesin bir kaidedir. Resimde de canlı resminin, elle çizilen canlı insan ve hayvan resminin üzerinde kırmızı işaret vardır. Ona da izin vermemektedir. Sadece fotoğraf makinelerinin ve kameraların çektiği görüntülerin o men edilen şeyler olup olmadığı hâlâ fukahamız tarafından tartışılmaktadır ama bu asırda fotoğraf makineleri için efendimiz sallallahu aleyhi ve sellemin zamanında menedilen resim olduklarına dair bir ittifak yoktur. O yüzden fotoğrafın kendisinde şeriatça yasaklanacak müstehcenlik gibi putlaştırma gibi kötülüğe alet edilme gibi bir durum yoksa duvarlara asılıp da zihinleri meşgul edecek bir şeye neden olmuyorsa müsaade edildi denebilir ya da O değil, bu yasak. denebilir. Bu da ikinci mesele. Biz, çocuklarımızın oyun hakları bulunduğunu, oyuncak hakları bulunduğunu kavrayıp, dinimizin fotoğraf veya resim veya heykel konusuna bakış açısını da anladıktan sonra Çocuklarımızın, bilhassa kız çocuklarımızın bebek görüntüsü veren ya da bebek gibi olan neredeyse canlı bir bebek kadar canlılık veren bir oyuncakla oynamaları caiz midir? diye sorduğumuz zaman bu tür oyuncaklar Eğer filanca papazı, filanca şarkıcı türkücüyü, filanca futbolcuyu veya filanca Allah ın yasak ettiği işle meşgul olan birisini simgelemiyor; o filanca futbol takımının büyüğünün heykeli, filanca şarkıcı türkücünün heykeli değilse, sadece çocuğumuzun oyun ihtiyacını karşılayan, küçük bebeğin; çocuk sevgisini geliştiren bir bebekle oynaması caizdir. denebilir. Evet, bunu da caiz görmeyen Çocuklarımızın; putçuluğa, heykelciliğe alışma riskinin bulunduğu bir zemindir. diyen âlimlerimiz de var ama ilke olarak söz konusu heykel ve resim yasağına istisna getirilmiş bir durum olduğunu söyleyebiliriz. Erkek çocuklarımızın tabancalarla oynamaları, arabalarla oynamaları, kız çocuklarımızın onlardaki annelik ruhunu geliştirecek şeylerle meşgul olmaları, eğer
biraz önce işaret ettiğim ayrıntılarda kaldığı zannedilen başka yabancılara ait şeyleri simgeleme riski taşımıyorsa caizdir. Bu caizlik de ilke olarak çocukluk dönemindedir yani büluğ çağına kadar olan dönemdedir. Evlilik noktasına gelmiş kız çocuğunun bebekle oynaması söz konusu olmaz. Velhamdülillahirabbilalemin. İslam fıkhına göre evet resim (tasvir) çizmek, asmak vs men edilmiştir. Aynı şekilde insan, hayvan heykelleri yapmak ve bulundurmakta daha şiddetli şekilde yasaklanmıştır. Fakat buna rağmen bu tarz heykelleri daha minyatür ve sevimli hale getirilerek "oyuncak" adı altında evde bulundurulmasına, ebeveynin çocuklarına bunları alarak oynamasında bir beis görülmemiştir. Fukaha, çocuklar için yapılan insan ve hayvan şeklindeki oyuncaklara cevaz vermişlerdir. İmam Kurtubî şöyle der: "Heykel, mucessem insan ve hayvan figürlerinin haram kılınmasından bir istisna vardır. O da çocukların oynadığı oyuncaklardır. Çünkü bu konuda Âîşe'den rivayet edilen şu hadis-i şerif vardır: Âişe Validemiz (r. anha) anlatıyor : Peygamber (s.a.v.) Efendimiz ya Tebuk seferinden ya da Hayber savaşından döndüğünde Âişe'nin odasına girdi. Odadaki raf üzerindeki perdeyi rüzgâr kaldırınca arakasında Âişe'ye ait oyuncak bebeklerin bulunduğu göründü. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v.) Efendimiz sordu : Bunlar nedir ya Âişe!? Kızlarımdır, diye cevap verdi. Peygamber oyuncaklar arasında bir de iki kanatlı bir at oyuncak gördü. Oyuncaklar arasında gördüğüm şu nedir, diye sordu. Âişe (r.anha) : At'tır, diye cevap verdi. Ya şu iki tarafında olanlar nedir? Kanatlarıdır. İki kanadı olan bir at öyle mi? diyerek hayretini belirtmek istedi.
Bunun üzerine Âişe (r.anha) : Suleyman Peygamberin kanatlı hayli atlarının bulunduğunu duymadınız mı? deyince, Peygamber (s.a.v.) dişleri görünecek şekilde güldü. (Ebû Dâvud; Edeb 54 - Nesâî) عن عائشة ر ض ي ا ه لل ع ن ها قالت: [ك ن ت أل ع ب ب ال ب ن ات ع ن د ر س ول ا ه لل # و ك ن ي أت ين ن ي ص واح ب ي ف ي ن ق م ع ن م ن ر س ول ا ه لل #. و كان ي س ر ه ب ه ن إل هي ف ي ل ع ب ن م ع ي]. أخرجه الشيخان وأبو داود.«ا ن ق م اع» استتار. والتغيب.و«ي س ر ه ب هن»: أي يبعثهن ويرسلهن إلي 5339 1 1. (5339)- Aişe (radıyallahu anhâ) anlatıyor: "Rasulullah (s.a.v.)'ın yanında bebeklerle oynardım. Arkadaşlarım (da oynamak için) yanıma gelirlerdi. Rasulullah (s.a.v.) (eve gelince, utanarak) saklanırlardı. Ama Aleyhissalâtu vesselâm onları tekrar bana gönderirdi. Beraber oynamaya devam ederdik." (Buhârî, Edeb 81 Muslim, Fedailu's-Sahabe 81; (2440); Ebu Davud, Edeb 62, (4931, 4932) Bu hadisler, kız çocuklarının bebeklerle oynamasının caiz olduğuna delil kılınmıştır. Her çeşit put yasağından, bebekler istisna edilmiştir. Cumhurun görüşü budur. Kızlar için bebek ve benzeri oyuncakların satın alınması "küçüklüklerinden itibaren onların ev işlerine ve çocuk bakımına alıştırılmaları için" tecviz edilmiştir. İslam uleması, oyuncakların terbiyevi yönüne, Batılı terbiyecilerden çok önce dikkat çekmiş olmaktadırlar. Ancak şunu da belirtelim: Cumhurun tecvizine rağmen bazı (azınlık) fakihler bu ruhsatın mensuh olduğunu, dolayısıyla bebek ittihazının caiz olmadığını söylemiştir. Çocuğun oyun için kullandığı oyuncakçocuğun oyun oynadığı sürece oyuncak adıını aldığından caizdir. Fakat biblo, (minyatür de olsa put) heykel vs. türdeki minik hübelleri eve sokmak caiz değildir. Çocuğun oynadığı bebek dahi olsa; oyun olarak oynanmayıp da aksine süs, motif veya her hangibir sebeble evde
bulundurulması kesinlikle caiz değildir. Evde oyun oynayacak çocuğun, oyun oynadıktan sonra oyuncaklarını toplayıp kaldırması, oyun oynarken kapalı bir kutu-torbadan çıkarıp oynaması; oyun çağı geçtikten sonra o oyuncağı ya evden çıkartıp ihtiyacı olan bir çocuğa, veya kapalı bir yerde saklamalıdır. Muslumanların bu tür oyuncakların, sadece oyuncağa verilen ruhsatiyeti istismar ederek evde (açık olarak) yüksek yerlere koymaları, asmaları da saygıya gireceğinden caiz değildir. İbn Abbas (r.anhuma) den: "Ebu Talha'nın Rasulullah (s.a.v.)'den dinlediği şu hadisi ben de ondan dinledim: "Melekler, içinde köpek ve heykel (put) olan eve girmezler" (Nevevî, Muslim Şerhi, Xll, 84) İslami içeriki çizgi film, animasyonlar vb. gibi güncel teknolojik gelişmeleri (oyuncağı hareket ettirip belli konu içeriğiyle çizgi film halinde sunulması) film aynı oyuncak gibi düşünüp hatta oyuncaktan daha olumlu, verimli kullanmanın mümkün olabilirliği söz konusu olduğundan; Muslumanların çocuklarına bu tür çizgi filmlerin; tesettur ve edebe riayet edilerek eğlence olmasından başka, haber, dini bilgiler, ahlak kuralları, beynini pratik kullanabilme vb. gibi daha pek çok önemli sayılabilecek, hatta pek çok ebeveynin çocuğuna öğretemeyeceği şekilde güzellikte verilebileceği bir hakikattir. Bu yayınların olumlu etkileri ise tesbitler ile de ortadadır. Yani bunların hazırlanmasından, evde çocuğa yayınlanmasına kadar; niyet, Allah gibi yaratmada (tasvir çizenler gibi) küstahlık taslamak yerine, aksine her türlü putun yasak olmasına rağmen oyuncağa izin veren Rasulullahın anlayışı - niyeti gibi yaklaşarak icazetinda bir beis görmüyorum. Çizgi film ve büyükler için film bu maksatlarla, yani senaryosunun konusu, niyeti ve öğretip tanıtıcılığı ile birlikte; film veya çizgi filmde gösterilen (ismi geçeni canlandırıolan) taklid eden oyuncuların ister çizgi, ister artis-aktör olsun; fitneye sebeb olmaması kesinlikle
Peygamberler ve Peygamber efendimizi, Hulefa-i Râşidini (4 halifeleri) hatta ashabı da (stv gibi! meleklerin gösterilmemesini yazmıyorum bile) göstermemelidir, gözükmemelidir. İslami hassasiyete sahip muslumanların, ister kendi izleyip izlettirecekleri (yapacakları film-çizgi film) ; istersek çoluk çocuğuna izletirreceği veya çocukların izlemesi için yapacağı (isterse ticari amaçlı olsun) vebalini düşünerek bunlardan haramiyet konularından uzaklaşarak, İslama ve muslumana yakışır ve faydalı olacak şekilde hareket etmelidir. Böyle olursa da caiz olacağına (hatta ecir de alabileceğine) inanıyorum. (Allahu alem)