2012 AYDIN SANAYİ ODASI ZEYTİNDE POTANSİYEL HEDEF PAZARLAR Bu Pazar araştırması, T.C. Güney Ege Kalkınma Ajansı nın desteklediği AYSO Üyesi Tarıma Dayalı Sanayi Sektörünün Dış Ticaret Potansiyelinin Araştırılması projesi kapsamında hazırlanmıştır. İçerik ile ilgili tek sorumluluk Denizli ABİGEM ve Aydın Sanayi Odasına aittir ve T.C. Güney Ege Kalkınma Ajansı nın görüşlerini yansıtmaz.
PROJE SAHİBİ: ERCAN ÇERÇİOĞLU, AYDIN SANAYİ ODASI YÖNETİM KURULU BAŞKANI KEREM ÖDEN, AYDIN SANAYİ ODASI GENEL SEKRETERİ, PROJE KOORDİNATÖRÜ DENİZLİ ABİGEM PROJE EKİBİ: SIDIKA ARIKAN, DENİZLİ ABİGEM DİREKTÖRÜ, TAKIM LİDERİ ENİS ERDAL, DENİZLİ ABİGEM İŞ GELİŞTİRME UZMANI, KIDEMLİ UZMAN NEZAHAT TÜRKÖZ, DENİZLİ ABİGEM UZMANI, KIDEMLİ UZMAN, MODERATÖR YAMAN KOÇ, DENİZLİ ABİGEM UZMANI, KIDEMLİ UZMAN: PAZAR İSTİHBARAT UZMANI NURCAN TALAY, DENİZLİ ABİGEM UZMANI, KIDEMLİ UZMAN: DIŞ TİCARET UZMANI 2
İÇİNDEKİLER TABLOLAR... 5 ŞEKİLLER... 7 KISALTMALAR... 8 ÖNSÖZ... 9 ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ... 10 1. ZEYTİN ÜRETİMİ... 14 1.1. DÜNYA DA ZEYTİN ÜRETİMİ... 14 1.2. TÜRKİYE DE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ... 14 1.3. AYDIN İL İNDE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ... 14 2. GTİP TESPİTİ VE ÜRÜN HAKKINDA BİLGİ... 16 3. DÜNYA İTHALATI... 17 3.1. İTHALAT BÜYÜKLÜKLERİ... 17 3.2. ARTIŞ MİKTARLARI... 18 4. DÜNYA İHRACATI... 20 4.1. İHRACAT BÜYÜKLÜKLERİ... 20 4.2. BİRİM FİYATLAR... 20 5. TÜRKİYE İHRACATI... 24 5.1. İHRACAT BÜYÜKLÜKLERİ... 25 5.2. ARTIŞ MİKTARLARI... 26 5.3. ARTIŞ ORANLARI... 27 5.4. TÜRKİYE NİN FİİLİ REKABETÇİLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ... 27 5.5. ÜLKELERİN TÜRKİYE YE UYGULADIĞI GÜMRÜK VERGİSİ ORANLARI... 31 5.6. TÜRKİYE İHRACATININ DÜNYA İTHALATI İLE KIYASLANMASI(YILLAR)... 34 5.7. İHRACATIMIZIN ARTTIĞI ÜLKELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ... 36 6. HEDEF PAZARLARIN TESPİTİNE DÖNÜK DÜNYA İTHALATININ ELE ALINMASI... 48 7. RAKİP ÜLKELERİN TESPİTİ... 52 8. DÜNYA VE ÜLKE BAZINDA TİCARİ DENGELER... 54 9. DEĞERLENDİRME... 56 9.1. BİRİM FİYATLAR... 56 9.2. TÜRKİYE İHRACATI... 57 9.3. BÜYÜME ORANINA GÖRE TÜRKİYE İHRACATI... 58 9.4. TÜRKİYE İHRACATININ DÜNYA İLE KIYASLANMASI... 59 9.5. İHRACATIMIZIN ARTTIĞI ÜLKELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ... 60 9.6. DÜNYA İTHALATI... 62 3
9.7. DÜNYA İHRACATI... 62 10. POTANSİYEL HEDEF PAZARLAR... 64 10.1. BÜYÜK PAZARLAR... 64 10.2. POTANSİYEL TİCARETİN BÜYÜK OLDUĞU ÜLKELER... 64 10.3. BİRİM FİYATI YÜKSEK OLAN İTHALATÇI ÜLKELER... 65 10.4. İHRACATIMIZIN BÜYÜK OLDUĞU ÜLKELER... 65 10.5. İHRACATIMIZIN 2011 DE VE 2012 İLK ÇEYREKTE BÜYÜDÜĞÜ ÜLKELER... 66 10.6. DÜNYADA HEM MİKTAR HEM ORAN OLARAK BÜYÜYEN İTHALAT PAZARLARI... 66 10.7. 2012 İLK ÇEYREKTE BÜYÜYEN PAZARLAR... 67 11. ZEYTİN İHRACATINA DÖNÜK GELİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN STRATEJİLER... 69 SONSÖZ... 77 KAYNAKÇA... 78 4
TABLOLAR Tablo 1.Türkiye Zeytin Ağacı Sayısı, Zeytin ve Zeytinyağı Üretimi... 14 Tablo 2.Aydın ili Zeytin Ağacı Sayısı... 15 Tablo 3. GTİP Tespiti... 16 Tablo 4. Ülke Bazlı GTİP Tespiti... 16 Tablo 5. Pazarın Büyüklüğü (Birim: 1000 ABD Doları)... 17 Tablo 6. İhracat Büyüklüğüne Göre Sıralamalı Dünya Zeytin İthalatı (Birim: 1000 ABD Doları)... 17 Tablo 7. Büyüme Miktarına Göre Sıralamalı Dünya Zeytin İthalatı (Birim: 1000 ABD Doları)... 18 Tablo 8. İhracat Büyüklüğüne Göre Sıralamalı Dünya Zeytin İhracatı (Birim: 1000 ABD Doları)... 20 Tablo 9. İhracatçı Ülkelerin Zeytin Birim Fiyatları... 21 Tablo 10. İthalatçı Ülkelerin Zeytin Birim Fiyatları... 22 Tablo 11. Ülke Bazında İhracat Büyüklüğüne Göre Sıralamalı Türkiye Zeytin İhracatı (Birim: 1000 ABD Doları)... 25 Tablo 12. Büyüme Miktarına Göre Sıralamalı Türkiye Zeytin İhracatı (Birim: 1000 ABD Doları)... 26 Tablo 13. Büyüme Oranına Göre Sıralamalı Türkiye Zeytin İhracatı (Birim: 1000 ABD Doları)... 27 Tablo 14. Kıyaslamalı Türkiye Zeytin İhracatı (Birim: 1000 ABD Doları)... 27 Tablo 15. Ülkelerin Türkiye ye Uyguladığı Gümrük Vergisi Oranları... 31 Tablo 16. Türkiye İhracatının Dünya İthalatı ile Kıyaslanması(yıllar)... 34 Tablo 17. Irak ın Dünya ve Türkiye Zeytin İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 36 Tablo 18. Irak ın Dünya ve Ülke Bazlı Zeytin İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 36 Tablo 19. Almanya nın Dünya ve Türkiye Zeytin İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 36 Tablo 20. Almanya nın Dünya ve Ülke Bazlı Zeytin İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 36 Tablo 21. ABD nin Dünya ve Türkiye Zeytin İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 37 Tablo 22. ABD nin Dünya ve Ülke Bazlı Zeytin İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 37 Tablo 23. Fransa nın Dünya ve Türkiye Zeytin İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 38 Tablo 24. Fransa nın Dünya ve Ülke Bazlı Zeytin İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 38 Tablo 25. Rusya nın Dünya ve Türkiye Zeytin İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 38 Tablo 26. Rusya nın Dünya ve Ülke Bazlı Zeytin İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 38 Tablo 27. İngiltere nin Dünya ve Türkiye Zeytin İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 39 Tablo 28. İngiltere nin Dünya ve Ülke Bazlı Zeytin İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 39 Tablo 29. Belçika nın Dünya ve Türkiye Zeytin İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 39 Tablo 30. Belçika nın Dünya ve Ülke Bazlı Zeytin İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 40 Tablo 31. Kazakistan nın Dünya ve Türkiye Zeytin İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 40 Tablo 32. Kanada nın Dünya ve Türkiye Zeytin İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 40 Tablo 33. Kanada nın Dünya ve Ülke Bazlı Zeytin İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 40 Tablo 34. Avusturya nın Dünya ve Türkiye Zeytin İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 41 Tablo 35. Avusturya nın Dünya ve Ülke Bazlı Zeytin İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 41 Tablo 36. Birleşik Arap Emirlikleri nin Dünya ve Türkiye Zeytin İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 42 Tablo 37. Birleşik Arap Emirlikleri nin Dünya ve Ülke Bazlı Zeytin İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 42 Tablo 38. Danimarka nın Dünya ve Türkiye Zeytin İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 42 Tablo 39. Danimarka nın Dünya ve Ülke Bazlı Zeytin İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 42 Tablo 40. Libya nın Dünya ve Türkiye Zeytin İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 43 Tablo 41. Libya nın Dünya ve Ülke Bazlı Zeytin İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 43 Tablo 42. İsveç in Dünya ve Türkiye Zeytin İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 43 Tablo 43. İsveç in Dünya ve Ülke Bazlı Zeytin İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 44 Tablo 44. Romanya nın Dünya ve Türkiye Zeytin İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 44 Tablo 45. Romanya nın Dünya ve Ülke Bazlı Zeytin İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 44 Tablo 46. Singapur un Dünya ve Türkiye Zeytin İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 45 Tablo 47. Singapur un Dünya ve Ülke Bazlı Zeytin İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 45 Tablo 48. Ürdün ün Dünya ve Türkiye Zeytin İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 45 Tablo 49. Ürdün ün Dünya ve Ülke Bazlı Zeytin İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 45 5
Tablo 50. Norveç in Dünya ve Türkiye Zeytin İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 46 Tablo 51. Norveç in Dünya ve Ülke Bazlı Zeytin İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 46 Tablo 52. Cezayir in Dünya ve Türkiye Zeytin İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 46 Tablo 53. Cezayir in Dünya ve Ülke Bazlı Zeytin İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 46 Tablo 54. Avustralya nın Dünya ve Türkiye Zeytin İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 47 Tablo 55. Avustralya nın Dünya ve Ülke Bazlı Zeytin İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları)... 47 Tablo 56. Dünya İthalatı Yıllar İtibariyle Miktarsal ve Oransal Büyüme Tablosu (Bin ABD Doları)... 48 Tablo 57. Dünya İthalatı Çeyrekler İtibariyle Miktarsal ve Oransal Büyüme Tablosu... 50 Tablo 58. Dünya İhracatı Yıllar İtibariyle Miktarsal ve Oransal Büyüme Tablosu (Birim: 1000 ABD Doları)... 52 Tablo 59. Dünya İhracatı Çeyrekler İtibariyle Miktarsal ve Oransal Büyüme Tablosu (Birim: 1000 ABD Doları)... 52 Tablo 60. Dünya ve Ülke Bazında Ticari Dengeler (İhracatın İthalatı Karşılama Miktarı En Yüksekten Sıralı)... 54 Tablo 61. Dünya ve Ülke Bazında Ticari Dengeler (İhracatın İthalatı Karşılama Miktarı En Düşükten Sıralı)... 54 Tablo 62.Dünya ve Ülke Bazında Ticari Dengelerin Kıyaslanması... 55 6
ŞEKİLLER Şekil 1. Ürün Bazında Türkiye İhracat Grafiği (Yıllar)... 24 Şekil 2. Ürün Bazında Türkiye İhracat Grafiği (Çeyrekler)... 28 Şekil 3. Türkiye ihracat haritası (2011)... 29 Şekil 4. Türkiye Rekabetçilik Balonu (2011)... 30 Şekil 5. Dünya İthalat Haritası... 51 Şekil 6. Dünya İhracat Haritası... 53 7
KISALTMALAR AB ABİGEM ADÜ AYSO ATB ATO AZO CBI ÇHC EİB Eurostat FAO : Avrupa Birliği : Avrupa Birliği İş Geliştirme Merkezi : Adnan Menderes Üniversitesi : Aydın Sanayi Odası : Aydın Ticaret Borsası : Aydın Ticaret Odası : Aydın Ziraat Odası : Hollanda nın İthalatı Geliştirme Merkezi : Çin Halk Cumhuriyeti : Ege İhracatçılar Birliği : AB İstatistik Kurumu : Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (Food and Agriculture Organization of the United Nation) FAOSTAT GTİP GEKA İGEME ITC KOBİ KOSGEB STK TÜİK UN : Food and Agriculture Organization Statistics (Gıda ve Tarım Örgütü Verileri) : Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu : Güney Ege Kalkınma Ajansı : İhracatı Geliştirme ve Etüt Merkezi : Uluslar arası Ticaret Merkezi (International Trade Center) : Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme : T.C. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı : Sivil Toplum Kuruluşu : Türkiye İstatistik Kurumu : Birleşmiş Milletler (United Nations) 8
ÖNSÖZ Aydın Sanayi Odası tarafından sunulan bu çalışma Güney Ege Kalkınma Ajansı 2011 yılı Doğrudan Faaliyet Desteği kapsamında desteklenen AYSO Üyesi Tarıma Dayalı Sanayi Sektörünün Dış Ticaret Potansiyelinin Araştırılması Projesi nin Hedef Pazar Araştırma Raporu bölümünü oluşturmaktadır. Dünyadaki rekabetin aşılmasının ilk adımı, ürünler bazında hedef pazarların tespit edilmesi ve bu pazarlara odaklanarak ihracatın daha hızlı ve az masraflı olarak gerçekleştirilmesidir. Hedef pazar konsepti daha karlı, daha kalıcı pazarlara girmenin pratik bir anahtarını vermektedir. Bu yaklaşımın en önemli farklılıklarından biri, tek bir ürün bazında potansiyel hedef pazarların tespit edilmesi konusunda bir örnek olması ve bu alanda bir farkındalık yaratmasıdır. Daha önce sektör bazında yapılan araştırmalardan farklı olarak, tek bir ürün bazında gerçekleştirilen bu çalışmaların, firmalarımıza ve dış ticareti meslek olarak görenler için bir model olması hedeflenmiştir. Sektörel bazda yapılan potansiyel hedef pazar araştırmaları genel kapsamlı çalışmalardır. Bir ürün bazında yapılan zeytin hedef pazar araştırması ise daha özeldir ve ürünün hedef pazarlarını daha az hatayla göstermektedir. Sektörel araştırmalar genel cerrahi yaklaşımına benzetilebilirse ürün bazında yapılan çalışmalar mikro cerrahi operasyonlara benzetilebilir. Potansiyel Hedef pazarların ürün bazında tespit edilebilmesi uluslararası pazarlamanın temel eksenidir. Hedef pazarları belirsiz bir pazarlama anlayışının süreklilik şansı yoktur. Bu anlamda bu çalışma ürün bazında araştırmaları ortaya koyarak karlı ve sürekli pazarlara yönelmenin pratik bir yolunu göstermeye çalışmaktadır. Bunun ülkemiz açısından da dikkate değer bir model olabileceğini düşünmekteyiz. Bu anlamı ile de bu türden çalışmaların ülkemiz ihracatının performansının artırılması açısından da bir örnek oluşturmasını bekliyoruz. Hazırlanan zeytin hedef pazar araştırması, son bölümünde sahada zeytin ve zeytinyağı işletmeleri ile yapılan tanı çalışması sonucu elde edilen verilerin analizi, paydaş görüşmeleri ve çalıştaylar sonucu önerilen stratejilerin paylaşımı yer almaktadır. Tanı çalışmaları, analizi, paydaş görüşmeleri ve çalıştay raporları Aydın Sanayi Odası nda mevcuttur. Hedef pazar araştırma raporunda Aylın ilindeki zeytin işletmelerinin ihracata dönük potansiyellerini geliştirmek için önerilen stratejiler yer almaktadır. Zeytin paydaşları gözüyle farkındalık oluşturulması amacıyla geliştirilmesi gereken noktalarından bahsedilerek; karar alma, strateji belirlemeleri süreçlerince faydalanmalarına dönük bir kaynak olması hedeflenmiştir. Bilgi çağımızın en güçlü silahıdır. Gerekli stratejileri izleyerek, ticari bilgi ve istihbaratla donatılan zeytin ihracatçıları dünya pazarlarındaki başarılarını bu tür kaynakları kullanarak geliştirebileceklerdir. 9
ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ İhracat yapmak isteyen işletmeler için, iyi bir gümrük müşaviri her türlü ihracat prosedürünü işletmelere aktarmaktadır. Kurumsal misyonları çerçevesinde, ihracat nasıl yapılır gibi soruların yanıtları, Ege İhracatçılar Birliği 1 ve Ekonomi Bakanlığı İhracat Bilgi Platformu 2 nun web sitelerinde detaylı olarak anlatılmaktadır. Zeytin hedef Pazar araştırması, mevcut bilgi kaynaklarının tekrarından kaçınmaktadır. Çünkü kurumların siteleri ülkelere dair çok sayıda bilgiyi sunarken, sunulan bilgilerden ürün bazlı hedef ülke belirlemek oldukça güçtür. Zeytin hedef pazar araştırma raporu, işletmelerin hedef pazarlardaki ihracat potansiyeli, hedef pazar için hedef fiyat saptama ve hedef pazarın zeytine olan talebindeki değişimi irdeleyerek farklı bir bakış açısı sunmaya odaklanmaktadır. ARAŞTIRMALARDA KULLANILAN VERİLERİN GÜVENİLİRLİĞİ: Bu Araştırmalarda kullanılan temel istatistikî veriler ITC-TRADE MAP (International Trade Center) ve Birleşmiş Milletlerin veri tabanı olan COMTRADE ve EUROSTAT (Avrupa Birliği) veri tabanlarından alınmış ve biçimlendirilmiş ve yorumlanarak potansiyel hedef pazarlar tespitinde kullanılmıştır. ITC veri tabanı ülkelerin istatistik kurumlarından da veriler derleyerek veri tabanının daha güncel olmasını sağlamaktadır. ITC-International Trade Center (Uluslararası Ticaret Merkezi) Ekonomi Bakanlığı tarafından pazar araştırmaları ihracatçı firmalara yararlı bir kaynak olarak ilk sıralarda önerilmektedir. istatistiklerine ulaşabilirsiniz. Merkezi Cenevre de bulunan bu kuruluştan ülkelerin sektörlere göre toplam ticaret sıralamasının ne olduğunu öğrenmeniz mümkün olacaktır. Bu sayede hangi ülkenin hangi sektörlerde dünya ticaretindeki Esas itibariyle devlet kaynaklarından gelen, 6 haneli GTİP ler (Harmonised Code System) bazındaki istatistik veriler; yıllar, çeyrekler ve aylar itibariyle, ülkeler arasındaki ticari akışları değer ve ağırlık bazında vermektedir. Bu kaynaklar tamamen gümrüklerdeki fiili gerçekleşmiş aksiyon bilgilerine dayanmaktadır ve bu aksiyonlar rakamsal ve grafiksel olarak sorgulanabilir ve isteğe bağlı tablolar oluşturulabilecek formatlarda sunulmaktadır. Bu verilerin güvenilirliği önemlidir ve bu araştırmada kullandığımız veri tabanları (COMTRADE, EUROSTAT, TRADEMAP), Dünyadaki en güvenilir kaynaklar olarak kabul edilebilir. Bütün bunlara rağmen bu verilerde dikkatle ele alınması gereken noktalar vardır. Özellikle 6 haneli GTİP ler bazında tüm dünya gümrüklerinde, genellikle bir birlik sağlanabilirken (bazı ürünler hala farklı GTİP lerden işlem görebilmektedir) 6 haneden sonraki ürünlerde farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Bu açıdan bakıldığında, Türkiye den ihracatı yapılan bir malın GTİP i giriş yapılan ülkede değiştiğinde bu durum istatistikî verilere yansımaktadır. Türkiye ihracatı ile o ülkenin aynı maldaki Türkiye ithalatı farklılık 1 Ege İhracatçılar Birliği: http://www.egebirlik.org.tr 2 Ekonomi Bakanlığı İhracat Bilgi Platformu: http://www.ibp.gov.tr/ 10
gösterebilmektedir. Araştırmalarda bu husus göz önüne alınmalıdır ancak bu farklılık, veriler incelendiğinde ve detaya inildiğinde aşılabilmektedir. Bu anlamda da hata oranı düşürülebilmektedir. Bu kaynaklardaki istatistikî veriler analiz edildiğinde ülkeler arasındaki fiili ticaret, her boyutu ile ortaya çıkmaktadır. Örneğin ülkeler arasında düşük fatura uygulamaları da istatistikî olarak tespit edilebilmektedir. Kendi ülke verilerini Birleşmiş Milletlere geç veren veya hiç vermeyen az sayıda ülkenin oluşturduğu sorun ise mirror data yani yansıma veri sistemiyle aşılmaktadır. Hiç veri vermeyen bir ülkenin ihracat ve ithalat verileri, o ülkeye mal satan ve ondan mal alan ülkelerin veri toplamları ile elde edilmekte ve buna da mirror data adı verilmektedir. Yansıma veriler bazı durumlarda veri güvenliği zayıf ülkeler için daha sağlıklı bilgilere ulaşılmasını sağlamaktadırlar. Bu eksikliklerin iyi anlaşılması sistemin kullanımda bu eksikliklerin üstesinden gelinmesini sağlayacaktır. Bu anlamda okuyucular kullanılan veri türünü daha iyi anlamaları için mirror data kullanılan yerler turuncu renk ile gösterilmiştir. Daha öncede vurgulanıldığı gibi kullanılan veri tabanları dünya ölçeğinde kabul gören ve Pazar araştırmalarında kullanılan temel veri tabanlarıdır. Özellikle son yıllardaki gelişmelerle birlikte bu kaynaklar, tek tek ülkeler bazında (ve 12 haneye kadar), içinde bulunulan günden 2 ay öncesine kadar sağlıklı veriler sağlamaktadırlar. Bu durum aylar ve çeyrekler bazında ticari akışları değerlendirmek imkânı vermektedir. Bu ise ihracatçılara mevcut ticari akışları dünya ölçeğinde ve günü gününe kavrama konusunda müthiş bir imkân sağlamaktadır. İhracat istihbaratı açısından bu durum çok önemlidir. METODOLOJİ Yayınlanan bu dört Pazar araştırmasının temel özelliği hedef pazarları tek bir ürün için tespit etmesidir. Bu çok önemli bir yeniliktir. Genellikle hedef pazar araştırmaları sektörler bazında yapılır.(bkz. İGEME Yayınları) Bu yaklaşım da önemlidir ve gereklidir ancak sektörel bazda hedef pazarları göstermektedir. Ancak özele inildiğinde durum farklılaşmaktadır. Örneğin mobilya sektöründe yapılan bir hedef pazar araştırması tüm mobilya türlerini genel olarak kapsar ve tek tek ürünlere inemediği için de gerçeklikten belirli oranlarda uzaklaşır. Ofis mobilyası için hedef olan bir ülke mutfak mobilyası için aynı caziplikte olmayabilir. Ofis mobilyası içindeki ürünlerde bile aynı durum söz konusu olabilir. Döner koltukların potansiyel hedef pazarları ofis masalarından farklı olabilir. Her iki üründe de rakiplerin gücü farklılıklar taşıyabilir. Örneğin döner koltukta birçok pazarda Çinlilerle rekabet etmemiz çok zorken ofis masalarında daha fazla rekabet şansımızın olduğu sektördekilerce pratik olarak bilinmektedir. Bu anlamda hedef pazarların tespitine tek bir ürün açısından bakmak Çağdaş ihracatın temel yöntemlerinden birisidir. Sektör araştırmaları genel cerrahiye benzetilirse ürün bazında araştırmalar mikro cerrahiye denk düşmektedir. Sunulan çalışmaların temel mantığı ülkeler arasındaki ticari akışları tek bir ürün perspektifinden 11
değerlendirerek ortaya ülkemiz firmaları açısından bir rekabetçilik analizi koymasıdır. Bu rekabetçilik analizi Türk firmaların uluslararası pazarlarda tek bir ürün açısından rekabetçiliğini ölçerek ve bu noktadan hareketle modeller oluşturarak, dünya pazarlarında hangi hedef pazarlara yönelmek gerektiğini ortaya koymaktadır. Bu yaklaşım çalışmanın objektif yönüdür, yani tek tek firmalardan bağımsız olarak tek bir üründe, ülkemiz firmaları açısından dünyadaki uygun ve rekabet edilebilir pazarların belirlenmesi çalışmasıdır. Ancak süreç sadece objektif yani bizim dışımızdaki bir gerçekliğin kavranması ile sınırlı değildir. Burada işin içine hedef pazarlara yönelecek firmaların amaç ve beklentileri de girmektedir. Aynı ürünü üreten ve hemen hemen benzer özelliklere sahip iki Türk firması bu türden bir hedef pazar araştırmasını değerlendirerek farklı pazarlara yönelebilirler çünkü amaçları ve hedefleri farklı olabilir. Aynı istatistiki verilere rağmen, bir firma ihracat ülkelerinde bayilikler oluşturarak ihracat yapmayı hedefliyorsa, bu firmanın yöneleceği pazarlar ile çok sayıda pazara aynı anda az miktarda satışlar yaparak girmeyi düşünen bir firmanın hedef pazarları farklı olacaktır. Bazı firmalar en kolay ve en çok büyüyen pazarlara girmeyi hedeflerken bazıları daha derinlemesine ve uzun süre kalabilecekleri pazarlara girmeyi yeğleyebilirler. Bazıları satışlarını bölerek riski azaltmak isterken bazıları daha büyük satış yapabileceği pazarları tercih eder. Bazıları en yakındaki en kolay pazarı hedef olarak belirler. Bu ürüne bağlı olduğu kadar firma yönetiminin amaçlarına da bağlıdır. Bu gerçeğin bilincinde olarak ürün bazında tespit edilen hedef pazarlar içinden tercihler yapmak firmalara kalmaktadır. Bu tercihleri yapabilecek veriler bu araştırmaların içinde bulunmaktadır. Bazı pazarlar oransal ve miktarsal olarak hızla büyümektedir bazıları ise uzun yıllardır aşamalı bir büyüme içindedirler. Bazı pazarların ithalatı çok düşüktür ancak hızlı şekilde büyümektedir, bu durum bazı firmalar için daha cazip gelebilir. Bu anlamda bizim hedef pazar önerilerimiz en güncel verilerin, 2011/2010 yıllar arası değişimin analizi ile sunulmaktadır. Sunulan hedef pazarlar, rekabet edebileceğimiz, uygun koşulların olduğu ve rahat girilebilecek pazarlardır. Ancak, 2007 2011 Aralığındaki veriler de yanı sıra sunulduğu için, okuyucular verileri özgürce yeniden yorumlayarak farklı pazarları öngörebilirler, öngörmelidirler. Araştırmaların bu açıdan diğer bir hizmeti ise değişik amaçlara uygun verileri ve araştırmaları üretmektir. Projenin bir amacı da katılımcı firmalara bu araştırmaları kendileri yapabilme yeteneği kazandırmaktı. Bilgiyi bulmak kadar yorumlama yeteneğini gerektirmektedir. Firmalarımız ürün bazında araştırmalarını en azından her çeyrekte güncelleyerek dünyadaki akışları sürekli olarak tespit ederek hem yeni pazarlarını tespit etmek hem de mevcut pazarlardaki performanslarını ölçmek imkânı bulabilirler. Ülkemizin ihracatının büyüdüğü ülkelerde, ülkemiz ve dünyadan yapılan ithalatın miktar ve oran olarak kıyaslanması, araştırmaların en önemli noktalarından biridir. Buna paralel olarak dünyadan ithalatın büyüdüğü ülkelerdeki ithalatın, bizim ihracatımızın büyüme miktarı ve oranı ile kıyaslanması bize çok etkin olamadığımız pazarlar hakkında ipuçları vermektedir. Bu kaçırılan cazip pazarlar hakkında bilgi demektir. Bazı pazarlarda ise dünya ithalatı düşmesine rağmen Türk firmaların ihracatı artmaktadır. Bu türden ülkeler model oluşturma açısından önemli ve ölçüt ülkeler olabilmektedir. 12
Pazar daraldığı halde ülkemiz ihracatının artışında, rekabet edebildiğimiz ülkelerin tespiti bize yeni bakış açıları kazandırır ve bu bakış açılarını kaçırdığımız pazarlar için uygulayabiliriz. Araştırmaların temel hedefi ürün bazında potansiyel hedef pazarları tespit edebilmektir. Bu hedef pazarlar firmalar açısından amaçlarına ve hedeflerine uygun olarak seçebilecektir. Ancak hepsinin ortak özelliği kolay rekabet edebileceğimiz hedef pazarlar olmasıdır. Hedef Pazar araştırmaları, hedef ülkelerin bize ve rakiplerimize uyguladığı gümrük vergilerini de kapsamaktadır. Gümrük vergi oranları rekabetçilik açısından önemlidir. İlaveten, ürün bazında ülkelerin ihracat ve ithalatındaki dengeyi ortaya koyan ticari açık (trade balance) kavramı da bize hedef pazarların seçilmesinde ilave bir ölçüt getirmektedir. Dengesi ithalat aleyhine bozuk olan ülkeler daha kolay hedef pazar olarak seçilebilirler. Bu araştırmaların temel hedefi daha önceden de belirtildiği gibi hedef pazarları tek bir ürün bazında tespit edebilmektir. Çalışmalarda kullanılan temel yöntem fiili verilerden hareket ederek ülkemizin rekabet edilebilirliğinin tespit edilmesi ve bunun çeyrekler ve aylar bazında ile güncellenmesi ile de bu rekabet edilebilirliğinin ülkeler bazında ortaya konulmasıdır. Bu düzeyde yüksek bir soyutlama düzeyi ile karşı karşıyayız. Bu durum gerçeklikten belirli bir miktar uzaklaşma anlamı taşımaktadır. Hedef ülkelerde pazarı etkileyebilecek diğer faktörler bu çalışmalarda ele alınmamıştır. Örneğin ülke nüfusunun büyümesi bu analizlerde yoktur. Pazarlamadaki kültürel etkiler de ele alınmamıştır ancak fiili olarak rekabetçi olunması ve bir pazarda fiili olarak büyümenin gerçekleşmesi de zaten bu faktörlerin bir karması olarak gerçekleşmektedir. Fiili Rekabetçilik çok sayıda farklı faktörün aşılması anlamı taşımaktadır. Aşılabildiği için rekabetçi olunmaktadır. Bütün bunlara rağmen hedef pazar araştırmalarının eksik noktası hedef pazardaki yerel imalatçıların, pazarın iç büyüme dinamiklerinin, ürün çeşitlenmelerinin, standartlarının, fiyatların, kültürün ve kalitenin analizidir. Bu tarz bir çalışma tespit edilen hedef pazarlar için ayrıca ve daha derinlemesine yapılmalıdır. Daha da doğrusu ilk elden tespit edilen hedef pazarlar içinden seçim yapabilmek için daha kapsamlı bir araştırma sürdürülmelidir. Bu sürdürülen çalışmalardan sonra hedef pazarlar çok daha kesin olarak tanımlanabilir. Bu şekilde analiz daha özel bir soyutlama düzeyine indirgenir ve gerçeğe de daha fazla yaklaşmış oluruz. Bazı firmalarımız açısından ise potansiyel hedef pazarların genel olarak tespiti pazara giriş için yeterli kabul edilebilir. Bu tespitten sonra pazarın durumu bazı pratik uygulamalar ve pazara giriş çabaları ile test edilebilir. Buna bağlı olarak hedef pazarlar ikinci bir süzmeye tabi tutulabilir ve giriş gerçekleştirilebilir. 13
1. ZEYTİN ÜRETİMİ 1.1. DÜNYA DA ZEYTİN ÜRETİMİ Dünya genelindeki zeytin yetiştiriciliğinin % 90 lık bir kısmının Akdeniz havzası, geriye kalan kısmı ise Latin Amerika ülkelerinde yapılmaktadır. 2010 verilerine göre Dünyada yaklaşık 9 milyon hektar alanda 900 milyon zeytin ağacından yaklaşık 17 milyon ton dane zeytin elde edilmektedir. Önemli zeytin üretici ülkeler sırasıyla, İspanya, İtalya, Yunanistan, Tunus, Türkiye ve Suriye dir. Bunların yanı sıra son yıllarda Avustralya, Japonya ve Arjantin gibi ülkelerde de zeytin üretimine başlanılmıştır. Zeytin, genetik özelliğinin yanı sıra kültürel işlemlerin tam olarak uygulanamayışı nedeniyle alternans (bir yıl ürün verme-diğer yıl az/yok verme) gösterir. Ürünün alternans eğilimi, üretici ülkelerin yetiştirme tekniklerine verilen öneme göre değişen unsurlardan biridir. 1.2. TÜRKİYE DE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ Tablo 1.Türkiye Zeytin Ağacı Sayısı, Zeytin ve Zeytinyağı Üretimi Sezon AĞAÇ SAYISI Ağaç Meyve Veren Meyve Başına Vermeyen Zeytin Danesi (kg.) Elde Edilen Zeytin (Ton) Yemekliğe Ayrılan Zeytin (Ton) Yağlığa Ayrılan Zeytin (Ton) Elde Edilen Zeytinyağı (Ton) 1 kg. Zeytinyağı için Zeytinyağı Danesi 2003/04 66.710.969 4.274.351 4,5 302.918 92.854 210.064 41.908 5,0 2004/05 79.769.818 8.522.628 13,4 1.067.003 238.981 828.022 166.553 5,0 2005/06 82.015.389 5.628.281 8,6 707.020 311.903 395.116 101.094 4,0 2006/07 92.549.080 15.840.651 14.4 1.223.686 384.941 838.300 166.324 5,0 2007/08 102.254.394 28.338.884 5,7 581.648 200.370 381.278 72.021 5,3 2008/09 103.705.403 39.303.637 10,6 1.098.774 327.634 771.140 159.366 4,8 2009/10 105.255.436 40.144.183 11,7 1.227.474 409.449 818.025 169.752 4,8 Kaynak: (İzmir Ticaret Borsası) 1.3. AYDIN İL İNDE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ Bölgede üretilen zeytinlerin % 61,3'ü Aydın'da yetiştirilmektedir ve il zeytin üretiminde Türkiye'de Manisa'dan sonra 2. sırada yer almaktadır. Zeytin üretiminde önde olan ilçeler % 15, % 11 ve % 10 olan paylarıyla sırasıyla Milas, Koçarlı ve Çine'dir. Aydın ilinde ağaç varlığının hemen hemen tamamını zeytin ağacı teşkil eden ilçeler Merkez, Germencik, İncirliova, Koçarlı, Köşk, Sultanhisar, Nazilli, Kuyucak, Buharkent, Karacasu, Bozdoğan, Yenipazar, Karpuzlu, Çine, Söke ve Kuşadasıdır. Aydın ilçelerine ait 2011-2012 sezonunda zeytin ağaç sayısı, üretilecek zeytinden sofralığa ve yağlığa ayrılacak miktarlar ile elde edilecek zeytinyağı miktarını gösterir aşağıda tablo sunulmuştur. Buna göre, toplam 21.631.923 adet meyve veren, 2.445.775 adet meyve vermeyen ağaç mevcut olup, ağaç başına ortalama 9,5 kg. zeytin verimi elde edileceği tahmin edilmiştir. 14
Tablo 2.Aydın ili Zeytin Ağacı Sayısı Meyve Veren AĞAÇ SAYISI Meyve Vermeyen Ağaç Başına Zeytin Danesi (Kg.) AYDIN 21.631.923 2.445.775 9,5 15
2. GTİP TESPİTİ VE ÜRÜN HAKKINDA BİLGİ Tablo 3. GTİP Tespiti GTİP 20.05 Diğer sebzeler (sirke veya asetik asitten başka usullerle hazırlanmış veya konserve edilmiş, dondurulmamış) (20.06 pozisyonundaki ürünler hariç): 2005.70 - Zeytinler : - - Siyah zeytin Tablo 4. Ülke Bazlı GTİP Tespiti NO GTİP Kod Number Ülke Karantina Etiket 20057000 Angora Zeytin hazırlanmış veya konserve, sirke veya asetik asit dışında, dondurulmamış 20057000 Fildişi Sahili Zeytin, sirke veya asetik asit hariç dondurulmamış 20057000 Macao, Çin Zeytin, hazırlanmış veya korunmuş, sirke veya asetik asit hariç, dondurulmamış 20057000 Madagaskar Zeytin, sirke veya asetik asitten başka, hazırlanmış veya konserve edilmiş 20057000 Malawi Zeytin, sirke veya asetik asit dışında hazırlanmış veya korunmuş dondurulmamış 20057000 Mauritius Zeytin, sirke veya asetik asit dışında korunmuş dondurulmamış 20057000 Seyşeller Zeytin, sirke veya asetik asit dışında hazırlanmış veya korunmuş, dondurulmamış 20057000 SACU Zeytin, sirke veya asetik asit dışında hazırlanmış veya korunmuş, dondurulmamış 20057000 Uganda Zeytin, sirke veya asetik asit dışında hazırlanmış veya korunmuş, dondurulmamış 20057000 Zambiya Zeytin, sirke veya asetik hariç korunan 20057000 Cezayir Zeytin, hazırlanmış veya korunmuş, sirke veya asetik asit hariç, dondurulmamış 20057000 Çin Zeytin, Korunan, sirke veya asetik asit hariç, dondurulmamış zeytin 20057000 Ruanda Zeytin 20057000 Singapur Zeytin hazırlanmış veya konserve, sirke veya asetik asit dışında, dondurulmamış 20057000 Fransız Polinezyası Zeytin, hazırlanmış veya başka sirke veya asetik asitten korunmuş, dondurulmamış 20057000 Kamerun Zeytin, hazırlanmış veya korunmuş, sirke hariç, dondurulmamış 20057000 Gambiya Zeytin, korunmuş, sirke veya asetik asit hariç, donmamış 20057000 Yeni Kaledonya Zeytin, sayısı 20-05, dondurulmamış 200570000 Endonezya Zeytin, hazırlanmış veya korunmuş, sirke hariç, dondurulmamış 200570000 Japonya Zeytin, sirke veya asetik asit dışında hazırlanmış veya korunmuş dondurulmamış 16
3. DÜNYA İTHALATI Zeytinde dünya ithalat pazarı 1.7 milyar dolar civarındadır. Pazar 2011 yılına göre 94.7 milyon dolar artmış ve %6 civarında bir büyüme kaydetmiştir. Tablo 5. Pazarın Büyüklüğü (Birim: 1000 ABD Doları) İTHALATÇILAR 2007 2008 2009 2010 2011 artış Oran Dünya 1,506,123 1,664,079 1,542,949 1,652,401 1,747,197 miktarı 94,796 6 3.1. İTHALAT BÜYÜKLÜKLERİ Aşağıdaki tablo 2011 yılı büyüklüklerine göre zeytin ithalatçılarını göstermektedir. ABD 422 milyon dolarla en büyük ithalatçıdır ancak %2 oranında küçülmüştür. Almanya 131 milyon dolar büyüklük 20.4 milyon dolar artış ve %18 büyüme ile ikinci sıradadır. %18 lik artış önemlidir. İtalya, Brezilya ve Fransa yaklaşık 120 milyon dolarlık ithalatlarla sıralamadaki yerlerini almaktadırlar. Rusya 110 Milyon dolarlık ithalat ile altıncı sırada yer almaktadır. İngiltere, Kanada, Belçika, Suudi Arabistan, Avustralya, İsviçre, Irak, Bulgaristan, İsveç, Meksika, Hollanda, Romanya, Polonya, Iran, Japonya, Yunanistan, Ukrayna, Avusturya, Danimarka, İspanya, Çek Cumhuriyeti, Portekiz ve Birleşik Arap Emirlikleri 10 milyon doların üstündeki pazarlardır. Norveç, Finlandiya, İsrail, Makedonya, Kuveyt ve Libya ise 5 milyon dolar büyüklüğün üstündeki pazarlardır. Tablo 6. İhracat Büyüklüğüne Göre Sıralamalı Dünya Zeytin İthalatı (Birim: 1000 ABD Doları) İTHALATÇILAR 2007 2008 2009 2010 2011 Artış Miktarı (2011- Dünya 1,506,123 1,664,079 1,542,949 1,652,401 1,747,197 10) 94,796 6 ABD 433,399 462,746 400,950 430,166 422,653-7,513-2 Almanya 125,940 140,281 126,555 110,753 131,200 20,447 18 İtalya 139,573 144,786 119,191 114,557 122,409 7,852 7 Brezilya 77,020 110,267 95,192 125,723 121,942-3,781-3 Fransa 125,560 131,706 128,838 128,203 119,491-8,712-7 Rusya 56,499 71,428 88,523 114,187 110,292-3,895-3 İngiltere 72,096 60,900 57,695 65,267 83,261 17,994 28 Kanada 39,290 41,980 40,059 47,049 49,345 2,296 5 Belçika 29,626 43,388 43,025 42,691 45,575 2,884 7 Suudi Arabistan 15,162 5,293 6,886 16,851 43,276 26,425 157 Avustralya 32,511 41,587 44,428 43,654 42,297-1,357-3 İsviçre 21,495 25,730 23,343 23,407 25,542 2,135 9 Irak 2,300 5,573 13,105 24,425 23,960-465 -2 Bulgaristan 14,906 28,836 29,715 20,495 23,747 3,252 16 Artış Oranı (%) 17