BÖLÜM-4 TERMOSTATLAR
1. KULLANIM YERİNE GÖRE SINIFLANDIRMA a) Ev tipi soğutucu termostatı b) Ticari soğutucu termostatı c) Klima termostatı a) Oda termostatı 2. GERİLİM SEVİYESİNE GÖRE a) Hat gerilimli termostatlar b) Düşük gerilimli termostatlar c) Mili volt gerilimli termostatlar 3. İÇ YAPISINA GÖRE a) Bimetal-cıvalı termostat b) Gaz-sıvı körüklü termostat c) Elektronik termostat (normal veya programlı tipte olabilir.) 4. ÖZEL TERMOSTATLAR (diferansiyel, defrost...vb. termostatlar)
Ev Tipi Soğutucu Termostatları Ev tipi soğutucuların iç kısmına takılır. Hissedici kuyrukları evaporatör yüzeyine bağlanır. Ortam sıcaklığından etkilenmesini önlemek için kuyruk üzerine plastik kılıf geçirilir. Kadranın (düğme) ortasında yarı otomatik defrost düğmesi, gövde üzerinde ise iki terminal ve bir topraklama ucu bulunur.
Ticari Soğutucu Termostatı Bu termostatların hissedici kuyrukları evaporatör yüzeyine bağlanır. Ev tiplerinden farkları: 1. Sıcaklık kademesi daha yüksektir. 2. Defrost düğmeleri yoktur.
Klima Termostatları
Pencere tipi klima termostatı (yalnız soğutma)
Pencere tipi klima termostatı (ısıtma-soğutma)
Oda Termostatları silindirik kuyruk oda tipi kuyruk kanal tipi kuyruk
Oda Termostatları
Hat Gerilim Termostatının Parçaları 1. Sıcaklık hissedici eleman a) Bimetal b) Gaz-sıvı dolgulu 2. Elektrik kontakları 3. Kademe ayar kadranı 4. Diferansiyel ayarlama vidaları a) Devreye girme (cut-in) b) Devreyi kesme (cut-out) Hat gerilim termostatı (dört kutuplu)
Düşük Gerilim Termostatının Parçaları 1. Bimetal hissedici kuyruk 2. Elektrik kontakları a) Mekanik kontak b) Cıvalı kontak 3. Sıcaklık ayar kadranı 4. Ayarlanabilir erken uyarıcı direnç (ısıtma antisipatörü) 5. Ayarlı erken uyarıcı direnç (soğutma antisipatörü) 6. Kılıf 7. Termometre 8. Bağlantı kaidesi (temeli) 9. Kumanda düğmeleri a) Fan anahtarı b) Sistem anahtarı
Milivolt Gerilimli Termostatın Parçaları 1. Bimetal hissedici kuyruk 2. Elektrik kontakları a) Mekanik kontak b) Cıvalı kontak 3. Sıcaklık ayar kadranı 4. Erken uyarıcı direnç (antisipatör) 5. Kılıf 6. Termometre 7. Bağlantı kaidesi
Elektronik (dijital) Termostatlar Elektronik termostatlar sıcaklığı LCD veya LED li ekranlarda gösterir. Sıcaklık ayarları daha hassastır.
Programlı Termostatlar Bu termostatlar günlük, haftalık veya mevsimlik olarak programlanabilirler.
Programlı Termostatlar
Defrost Termostatları Defrost sıcaklığını hissederek sistemi defrost konumuna getirir.
Donma Termostatları (Frizistat) Donma termostatları su soğutma gruplarında su sıcaklığının +4 0 C nin altına düşmesini önlerler.
Diferansiyel termostat Diferansiyel termostat bir ortamın sıcaklığını, diğer bir ortama göre fark olarak ayarlar.
TERMOSTAT KONTAKLARI cam tüp kablo uçları kontaklar cıva damlası Tek kutuplu tek yönlü TKTY Çift kutuplu tek yönlü ÇKTY Tek kutuplu çift yönlü TKÇY Çift kutuplu çift yönlü ÇKÇY
TERMOSTAT HİSSEDİCİLERİ disk tipi diyafram gaz veya sıvı dolgu operatör körük kılcal boru sıvı-gaz karışımı kuyruk şarj ucu kuyruk termistör (NTC/PTC) tipi yarı iletken sensörler termokupl tipi sensör transistör tipi sensör
S S S a) Disk tipi b) U tipi c) Zemberek tipi S S d) Helezon tipi e) İç içe elemanlı tipi
Termostatik bimetallerin özellikleri Termostatik bimetaller (metal çifti), iki farklı genleşme katsayısına sahip metalin bitiştirilmesiyle elde edilir. Örnek olarak pirinç (çabuk genleşir), nikel alaşımlı çelik ise yavaş genleşir. Bu metal çiftleri ısıtıldığında veya soğutulduğunda farklı yönlere doğru eğrilir. Bu eğilme etkisi termostat ve termik kontaklarının açılıp kapanmasında kullanılır.
TERMOSTAT ANTİSİPATÖRLERİNİN ÖZELLİKLERİ Isıtma termostatlarında, termostat kontakları ile seri bağlanan sabit veya değişken dirençtir. Kontrol cihazının erken devreye girmesini sağlar. Isıtma amaçlı kullanılan düşük voltaj termostatlarında mevcuttur. Soğutma termostatlarında, kontaklar arasına paralel bağlanan sabit karbon dirençtir. Termostatın (kontrol cihazı) ataletini azaltmak amacıyla kullanılır.
İKİ KADEMELİ TERMOSTATLAR İki kademeli termostatlar iki ayrı soğutma veya ısıtma kademesini kontrol ederler. Örnek olarak bir soğutma sisteminde ilk kademe ayar sıcaklığının 1 C üzerinde kapanır. Şayet sıcaklık artmaya devam ederse ayar sıcaklığının 2 C üzerinde ikinci kademe de devreye girer. Her iki kademe de ayar sıcaklığında devreyi açar. Paralel kompresörlü bir soğutma sistemi bu yöntemle yüke bağlı olarak çalıştırılabilir.
ZAMAN KONTROLLÜ TERMOSTATLARIN AVANTAJLARI Günün değişen saatlerinde farklı sıcaklıklar ayarlanabilir. Haftalık veya mevsimlik programlar yapılabilir. Sabahleyin insanlar uyanmadan önce cihazlar çalıştırılmış olur.
ELEKTRONİK TERMOSTATLARI NASIL KULLANMALIYIZ? 1. Termostatı tutmadan önce vücudunuzdaki statik enerjiyi boşaltın. 2. Termostatı yerine bağlamadan önce kontrol voltajını kesin. 3. Termostatı elektrikli metal kutulara monte etmeyin. 4. Program yaparken kalem ucu, tornavida gibi sivri uçlu nesneler kullanmayın.
DUVAR TERMOSTATLARI NASIL MONTE EDİLMELİ? 1. Seviyesi uygun olmalı. 2. Normal hava dolaşımına sahip şartlandırılan alana yerleştirin. 3. İç duvara yerden yaklaşık 1.80 m yüksekliğe yerleştirilmelidir. 4. Yapay-doğal ısı ve soğu kaynaklarından uzak tutun. Bunlar; TV setleri, lambalar, güneş ışınları, hava cereyanları, banyoya bitişik duvarlar, mutfak duvarları...
TERMOSTATLARIN UYGULAMA ALANLARI 1. Düşük voltaj termostatları (merkezi ısıtma ve soğutma sistemlerinde) 2. Milivolt termostatları (gaz ısıtma ekipmanlarında, duvar ısıtıcılarında, kat kaloriferi kazanlarında) 3. Hat voltajı termostatları (pencere tipi klimalar, ev tipi soğutucular, ticari tip soğutucular, endüstriyel klimalar, vantilatörler)
TERMOSTAT TERMİNAL İŞARETLERİ V veya R: Enerji hattı F veya G: Fan H veya W: Tek kademe ısıtma H1 veya W1: İki kademeli ısıtmanın birinci kademesi H2 veya W2: İki kademeli ısıtmanın ikinci kademesi C veya Y: Tek kademe soğutma C1 veya Y1: İki kademeli soğutmanın birinci kademesi C2 veya Y2: İki kademeli soğutmanın ikinci kademesi Rh: Isıtma trafosunun besleme hattı Rc: Soğutma trafosunun besleme hattı
4.BÖLÜMLE İLGİLİ SORULAR 1. Ev tipi termostatların özellikleri nelerdir? 2. Ticari tip termostatların özellikleri nelerdir? 3. Hat gerilim termostatlarının parçaları nelerdir? 4. Defrost termostatları hangi amaçla kullanılır? 5. Donma termostatları hangi amaçla kullanılır? 6. Diferansiyel termostatlar hangi amaçla kullanılır? 7. Termostat kontak tiplerini çizimle gösteriniz. 8. Termostatik bimetallerin özellikleri nelerdir? 9. Termostat antisipatörleri hangi işlevi gerçekleştirir? 10. İki kademeli termostatlar hangi amaçla kullanılır? 11. Zaman kontrollü (programlı) termostatların avantajları nelerdir? 12. Termostatların uygulama alanları nelerdir?