Beşinci Ders: Kamu Hizmetine Giriş Dersin Amacı Bu dersin amacı, kamu hizmetine girişte aranan şartlar, hizmete alma politikaları, sınavlar, adaylık ve asaleten atanma konularında bilgiler vermektir. Dersin İçeriği Kamu Hizmetine Girişte Anayasal İlkeler Hizmete Girişte Aranan Genel ve Özel Şartlar Hizmete Alma Politikası Memuriyete Girişte Sınav Adaylık Asli Memurluğa Atama Kamu Hizmetine Girişte Anayasal İlkeler Kamu Hizmetlerine Girme Hakkı nı düzenleyen Anayasa nın 70. maddesi şöyledir: Her Türk, kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir. Hizmete alınmada görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiç bir ayırım gözetilemez. Söz konusu düzenleme, kamu hizmetlerine girişte, serbestlik, eşitlik ve hizmete girişte görevin gerektirdiği niteliklerden başka bir nitelik aranmaması olmak üzere üç temel ilke ortaya koymaktadır. Serbestlik İlkesi: Memur olup olmamak kişinin serbest iradesine ve isteğine bağlıdır. Kimse memur olmaya zorlanamaz. Bu ilkenin iki istisnası bulunmaktadır: Birincisi askerlik hizmeti, ikincisi ise bir kamu kurumu adına eğitim ve staj gören kimselerin mecburi hizmet yükümlülüğüdür. Eşitlik İlkesi: Memuriyete girişte dil, din, ırk, cinsiyet, siyasi düşünce vb. nedenlerle ayırım yapılmamasıdır. Hizmete girişte görevin gerektirdiği niteliklerden başka bir nitelik aranmaması: Bu ilkenin amacı, iş ile onu yerine getirecek kişinin donanımı arasında uygunluk sağlamaktır. Memur olmak isteyenlerde, DMK da yer alan genel ve özel şartlar dışında başka niteliklerin aranmaması gerekmektedir. 1
Hizmete Girişte Aranan Genel ve Özel Şartlar Devlet Memurları Kanunu, memur olmak isteyenlerde aranacak genel ve özel şartları belirlemiştir. Genel Şartlar Memuriyete girişte Devlet Memurları Kanunu nun öngördüğü genel şartlar şunlardır: Vatandaşlık: Devlet Memurları Kanunu nun 48. maddesinin, devlet memurluğuna alınacaklarla ilgili olarak belirlediği ilk şart Türk vatandaşı olmak tır. Bunun temel nedeni, asli ve sürekli kamu hizmetlerinin milli değerlere bağlı güvenilir kimselerce yerine getirilmesi gerektiği düşüncesidir. Ancak zorunlu hallerde yabancı uyrukluların sözleşmeli personel statüsünde çalıştırılabileceği hükme bağlanmıştır (DMK, md. 4/B). Yaş: Devlet Memurları Kanunu nun 40. maddesine göre, genel olarak 18 yaşını tamamlayanlar Devlet memuru olabilirler. Bir meslek veya sanat okulunu bitirenler en az 15 yaşını doldurmuş olmak ve Türk Medeni Kanunu nun 12. maddesine göre kazai rüşt (ergin kılınma) kararı almak şartıyla Devlet memurluklarına atanabilirler. Görüldüğü gibi DMK, memuriyete girişte yaş için alt sınırı belirlemiş, üst sınırla ilgili bir saptama yapmamıştır. Öğrenim Durumu: Devlet Memurları Kanunu nun 41. maddesi yaş konusunda olduğu gibi öğrenim konusunda da alt sınırı belirlemiştir. Buna göre en az ilköğretim diplomasına sahip olanlar memur olabilirler. Ancak, belli görevlere atanabilmek veya bu görevlerde belli derecelere yükselebilmek için, işin gereğine göre daha yüksek öğrenim dereceleri veya belli bir fakülte, okul veya öğrenim dallarını veya meslek içi veya meslekle ilgili eğitim programlarını bitirmiş olmak veya yabancı dil bilmek gibi şartlar konulabilir. Kamu haklarından mahrum bulunmama ve belli suçlardan mahkûm olmama: Memur olacak kimselerin kamu haklarından mahrum bulunmamaları gerekmektedir. Ayrıca Devlet Memurları Kanunu, memur olabilmek için Türk Ceza Kanunu nun 53. maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya da affa uğramış olsa bile devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık suçlarından mahkûm olmamak şartını getirmiştir. Bu nedenle hizmete girişte, adaylardan sabıka kaydı istenmektedir. Askerlik Durumu: Erkek memurlar için askerlik, kamu hizmetini kesintiye uğratan bir husustur. Nitekim DMK, memuriyete gireceklerde, askerlik durumu itibariyle; askerlikle ilgisi bulunmamak, askerlik çağına gelmemiş bulunmak ve askerlik çağına gelmiş ise muvazzaf askerlik hizmetini yapmış yahut ertelenmiş veya yedek sınıfa geçirilmiş olmak şartlarını aramaktadır. 2
Sağlık: DMK, memuriyete gireceklerde sağlık bakımından sadece görevini devamlı yapmasına engel olabilecek akıl hastalığı bulunmamak şartını aramaktadır. DMK ayrıca, kamu kurum ve kuruluşlarının %3 oranında özürlü çalıştırmak zorunda olduklarını da hükme bağlamıştır (md. 53) Özel Şartlar Memurluğa girişte, hizmet görülecek kadro için belirlenen öğretim ve eğitim kurumlarının birinden diploma almış olmak veya kurumların özel kanun veya diğer mevzuatında aranan şartları taşımak gibi bazı özel koşullar getirilebilir. Hizmete Alma Politikası ve Sınav Sistemleri Kamu hizmetlerine eleman alınması konusunda iki temel yöntem bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, hizmete alma yetkisinin merkezi bir organ tarafından yürütülmesi; ikincisi ise bu yetkinin bakanlık ya da ilgili kamu kurumlarına verilmesidir. Her iki sistemin karma olarak uygulandığı durumlar da söz konusu olmaktadır. Hizmete Alma Yetkisinin Merkezi Bir Organa Verilmesi (Merkezi Sınav Sistemi) Bu yöntemde, kamu kurumları, ihtiyaç duydukları personelin sayı ve niteliğini önceden merkezi bir organa bildirirler (Ülkemizde Devlet Personel Başkanlığı). Bu merkezi organ, sınav ve seçme işlemlerini kendisi yürütür. Merkezi organ, belirlenen her sınıf için ayrı ayrı yaptığı sınavlar sonucunda, başarılı olanlara (örneğin 70 puanın üzerinde not alanlara) sertifika verir. İlgili kamu kurumları, ihtiyaç duyduğu personeli başarılı olanlar arasından seçer. Hizmete Alma Yetkisinin Bakanlık ve İlgili Kamu Kurumlarına Bırakılması (Kurumsal Sınav Sistemi) Bu yöntemde, yine ilgili kamu kurumları, ihtiyaç duydukları personelin sayı ve niteliğini belirler. Kadrolara ilişkin duyuruları yaparlar, oluşturdukları sınav komisyonları vasıtasıyla sınav ve seçme işlemlerini yürütürler ve başarılı olanlar arasından gerekli atamaları yaparlar. Her iki sistemi değişik açılardan karşılaştırmak mümkündür: Kayırmacılık açısından: Merkezi sınav sistemi kayırmacılığa daha az imkân vermektedir. Kurumsal sınav sistemi, çeşitli kayırmacılık türlerinin ortaya çıkmasına daha yatkındır. Sınavların geçerliliği ve güvenilirliği açısından: Kurumsal sınav sisteminde, sınavlar ölçme ve değerlendirme konusunda uzman olmayan kadrolar tarafından yürütülmektedir. Oysa merkezi sistemde sınavları ölçme ve değerlendirme konusunda deneyimli uzman ekipler hazırlamaktadır. 3
Memuriyete Girişte Sınav Ülkemizde kamu personelinin hizmete alınması, Şubat 1999 tarihine kadar kurumsal esasa göre yürütülmekteydi. Söz konusu tarihte yapılan önemli bir değişiklikle bu yöntemden vazgeçilmiş ve kamu kurumlarına alınacak olan memurlar için merkezi sınava girme koşulu getirilmiştir. Ülkemizde Kamu hizmetine girişte sınavlar Kamu Görevlerine İlk Defa Atanacaklar İçin Yapılacak Sınavlar Hakkında Genel Yönetmelik çerçevesinde yapılmaktadır. Kamu kurum ve kuruluşlarında ilk defa devlet memuru olarak çalışmak isteyenlerin sınavları, ülke çapında, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) adıyla merkezi olarak Devlet Personel Başkanlığı nın inisiyatifinde, Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi Başkanlığı na (ÖSYM) yaptırılmaktadır. Bazı hizmetlere girişte (istisnai memuriyetler gibi) sınav şartı uygulanmaz. Yönetmelikte memur alımı yapılacak kadrolar iki gruba ayrılmıştır: A Grubu Kadrolar: Başbakanlık, bakanlıklar, bunların müsteşarlık, başkanlık ve bağımsız genel müdürlük düzeyindeki bağlı ve ilgili kuruluşları ile bağlı ortaklıklarındaki, özel yarışma sınavına tabi tutulmak suretiyle girilen ve belirli bir yetişme programı sonrası yeterlik sınavına tabi tutulan mesleklere ilişkin kadrolar ile il özel idareleri ve belediyelerin teftiş kurulları kadroları. B Grubu Kadrolar: Genel ve katma bütçeli kurumlarla bunlara bağlı döner sermayeli kuruluşlar, kanunlar ile kurulan fonlar ve kefalet sandıkları, il özel idareleri ve belediyeler, il özel idareleri ve belediyelerin kurdukları birlikler ile bunlara bağlı döner sermayeli kuruluşlar ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarında yukarıda (a) bendinde belirtilmiş olan meslekler dışında kalan kadrolar. Kamu kurum ve kuruluşlarının personel ihtiyacı göz önünde bulundurularak KPSS'nin yapılacağı tarihler, DPB ve ÖSYM tarafından birlikte belirlenir. ÖSYM, KPSS tarihi, başvuru tarihi ve başvurunun ne şekilde ve nereye yapılacağını Resmî Gazete'de ve Türkiye genelinde yayınlanan en yüksek tirajlı ilk üç gazetede farklı tarihlerde ilan vermek suretiyle duyurur. KPSS, ÖSYM tarafından yapılır. Başvuruların alınması, sınavın uygulanması ve değerlendirilmesi ÖSYM tarafından gerçekleştirilir. KPSS sonuçları iki yıl süreyle geçerlidir. Ancak, bu süre içinde yeni bir sınavın yapılamaması durumunda, sınav sonuçları, bir sonraki sınava kadar geçerli olmaya devam eder. A grubu olarak nitelenen kadrolara personel seçimi, kurumların kendi mevzuatına göre yapacakları giriş sınavı ile gerçekleştirilir. A ve B grubu kadrolara ilişkin yerleştirme işlemleri yönetmelikte belirlenen esas ve usuller çerçevesinde yürütülür. 4
Adaylık Aday olarak atanmış Devlet memurunun adaylık süresi bir yıldan az iki yıldan çok olamaz ve bu süre içinde aday memurun başka kurumlara nakli yapılamaz. Devlet memurları, adaylık süreleri içinde hizmet içi eğitim programlarına katılırlar. Memur adaylarının asli memurluğa atanabilmeleri için, temel eğitim, hazırlayıcı eğitim ve stajlarını başarı ile tamamlamış olması gerekir. Asli Memurluğa Atama Adaylık süresi içinde temel ve hazırlayıcı eğitim ve staj devrelerinin her birinde başarısız olanlarla adaylık süresi içinde hal ve hareketlerinde memuriyetle bağdaşmayacak durumları, göreve devamsızlıkları tespit edilenlerin ve yine adaylık süresi içinde disiplin cezası almış olanların disiplin amirlerinin teklifi ve atamaya yetkili amirin onayı ile ilişkileri kesilir. İlişkileri kesilenler ilgili kurumlarca derhal Devlet Personel Başkanlığına bildirilir. Adaylık süresi içinde veya sonunda memuriyetle ilişkileri kesilenler (sağlık nedenleri hariç), üç yıl süre ile devlet memurluğuna alınmazlar. Memurlar, asli devlet memurluğu na atandıktan sonra en geç bir ay içinde sadakat yemini yaparlar. Yemin metni şöyledir: Türkiye Cumhuriyeti Anayasasına, Atatürk İnkılâp ve İlkelerine, Anayasada ifadesi bulunan Türk Milliyetçiliğine sadakatla bağlı kalacağıma; Türkiye Cumhuriyeti kanunlarını milletin hizmetinde olarak tarafsız ve eşitlik ilkelerine bağlı kalarak uygulayacağıma; Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyip, koruyup bunları geliştirmek için çalışacağıma; insan haklarına ve Anayasanın temel ilkelerine dayanan milli, demokratik, laik, bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarını bilerek, bunları davranış halinde göstereceğime namusum ve şerefim üzerine yemin ederim. Memurun, kanunun öngördüğü süre içinde göreve başlaması gerekir. İLAVE KAYNAKLAR Bilal Eryılmaz (2010), Kamu Yönetimi, Okutman Yayıncılık, Ankara, s. 279-285. 5