AFET LOJİSTİĞİ: ULUSAL MALZEME DEPOLAMA KURULUM YERLERİNİN SEÇİMİ, DEPO İÇ PROJE EKİBİ: Seda KALAYCI 1 Ayfer AYBULUT 2 Mesude GÜRKAN 3 Alaattin GENÇ 4 1 Kırıkkale Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü, KIRIKKALE 2 Kırıkkale Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü, KIRIKKALE 3 Kırıkkale Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü, KIRIKKALE 4 Kırıkkale Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Bilgisayar Mühendisliği Bölümü, KIRIKKALE PROJE DANIŞMANI: YRD. DOÇ. DR. Mustafa YÜZÜKIRMIZI
İÇİNDEKİLER GİRİŞ 1 1. TEORİK ÇERÇEVE 3 2. PROBLEMİN TANIMI 3 3. ÇALIŞMANIN AMACI 4 4. LİTERATÜR TARAMASI 5 5. ARAŞTIRMA SORUSU ve/veya HİPOTEZ 6 6. DİZAYN, YÖNTEM VE PROSEDÜRLER 7 6.1. ALET, ARAÇ- GEREÇ VE CİHAZ 7 6.2. VERİ TOPLAMA 7 6.3. VERİ ANALİZİ 7 7. PROBLEMİN ANALİZİ 8 7.1. TAHRİBAT KATSAYISI HESABI 8 7.2. KARIŞIK TAMSAYILI PROGRAMLAMA MODELİ 9 7.3. SİMÜLASYON 13 7.4. DEPO İÇ TASARIM AŞAMASI 17 8. ÇALIŞMANIN ÖNEMİ 18 9. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 18 10. KAYNAKLAR 19 11. EKLER 22
TABLO LİSTESİ Tablo 1- ILOG Programı Kapasiteleri İçin Çözüm Sonuçları 12 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1- Proje Planı İçin Ön Belirleme Ve Gereksinimler 3 Şekil 2- Afyon İli İçin Deprem Şiddetleri Haritası 8 Şekil 3- İllere Göre Tahribat Katsayıları 9 Şekil 4- Türkiye Genelinde Kurulması Belirlenen Depo Yerleri 11 Şekil 5- Programın Ana Sayfa Çıktısı 15 Şekil 6- Programın Afet Bildir Sayfası 16 Şekil 7- Depo Bilgileri Sayfası 16 Şekil 8- Seçilen Depo İçin Hacim Ve Miktar Bilgileri 16 Şekil 9- Deprem Arşivi Sayfası 17 Şekil 10- Pareto Destekli Depo Yerleşim Modeli 17 EKLER LİSTESİ EK 1- İl Bazında Her Bir İlin Gerekli Çadır Sayısı 22 EK 2- Richter Ölçeği 22 EK 3- Deprem Bölgeleri Haritası 22 EK 4- Tahribat Katsayıları Ve Gerekli Çadır İhtiyaçları 23 EK 5- Depo İç Malzemeleri Hacim Hesabı 25 EK 6- Depo İç Malzemeleri Miktar Hesabı 25 EK 7- Bir Mutfak Setinde Bulunması Gereken Malzemeler Ve Miktarları 26 EK 8- ILOG Programında Matematiksel Modelin Gösterimi 27
AFET LOJİSTİĞİ: ULUSAL MALZEME DEPOLAMA KURULUM YERLERİNİN SEÇİMİ, DEPO İÇ TASARIMI VE MALZEME AKIŞ PLANI MODELİ GİRİŞ Afetler toplumsal yaşamı ve kurumsal yapıyı derinden etkileyen olaylardır. Gerek doğal kaynaklı olsun, gerekse insan kaynaklı olsun, afet olayları bireyleri, kurumları, eşyayı ve doğayı etkilemekte, hatta yıkımlara yol açmaktadır. Afet bir yönüyle sürekli tekrarlanan doğal bir olay, diğer bir yönüyle de insanın faaliyetlerinden ve davranışlarından kaynaklanan bir felakettir. Bu yönüyle afetler doğanın, yaşamın ve toplumun, kaçınılması mümkün olmayan bir parçasıdır. Afetsiz bir yaşam mümkün değildir. Toplumların afetlerle karşılaşma riski ve tehlikesi altında olmaları, afetsiz bir yaşamın mümkün olmaması, toplumların afetlerle birlikte yaşama becerilerini geliştirmelerini zorunlu kılmaktadır. Bu kapsamda, AFAD kurumu ile yapılacak projede temel amaç, olası deprem durumlarında halkın ihtiyacına en kısa sürede ve yeterli düzeyde cevap verebilmek afetlerin olası içsel ve dışsal yıkımlarından en az düzeyde etkilenilmesini sağlamaktır. Bu nedenle deprem anında gerek bilginin gerekse gereksinim duyulan malzemelerinin akışının doğru planlanması ve koordineli bir şekilde sistemin ilerlemesi büyük önem arz eder. Çalışmada meydana gelen afetlere karşı ihtiyaç tespiti yapılarak, ilk olarak bölgesel ve yerel kaynakların kullanımını sağlamak için yardım malzemelerinin depolama yerlerinin seçimi, depo kapasiteleri, depoların tasarımı ve bu depolardan illere aktarılacak malzeme miktarları problemleri ele alınmıştır. Bu problemler için göz önüne alınması gereken kısıtlar değerlendirilmek üzere Endüstri Mühendisliği yöneylem teknikleri kullanılmıştır. Böylece deprem olasılıkları değerlendirilip ihtiyaç planlaması yapılarak depremlerin olası zararlarının azaltılması amaçlanmaktadır. Anahtar Kelimeler : Simülasyon Afet lojistiği, Yöneylem Teknikleri, Depo tasarımı, 1
INTRODUCTION Disasters are incidents that effects social and institutional structure deeply. Whether it is caused by natural or humanic, disasters triggers to effect people, institutions, goods and nature, even happens the ruins. In this way disaster is a natural incident that is repeatable continiously, on the other perspective it is the reason of the acting of human badly. So, disasters are the truth of living creatures that never escape. It is impossible a life without disasters. The risk and danger of facing disasters of the society and living without disasters causes to improve the abiliy of facing the disasters. In this context, the main purpose of using AFAD is that answering the people s needs as soon as possible and sufficiently and also effecting probable demolotion of internal and external minimally when an earthquake happens. Because of that, during the earthquake it is really important that ensuring the flow of information regularly and to supply the needs of people. by identifying the requirements against the disasters occurred, firstly the selection of location of the warehouses of aid materials in order to provide the use of regional and local resources, warehouse capacities and the problems of the material amounts to be transferred to the provinces from these warehouses have been discussed in the study. operational techniques of industrial engineering have been used in order to evaluate the restrictions needed to be taken into account for these problems. Thus, it is purposed to make a necessity plan for decreasing the probable effects of a possible earthquake by evaluating it. Key words : Disaster logistics, Operational Techniques, Warehouse Design, Simulation 2
1. TEORİK ÇERÇEVE Yeraltındaki çatlamalar ve kırılmalar nedeniyle oluşan hareketlerin yer yüzeyini sarsmasına deprem denir. Deprem, faylar üzerinde yarı düzlemsel deformasyon zonları boyunca oluşan hareketler nedeniyle yeryüzünün sarsılmasıdır. Depremler, oluşan gerilmenin büyüklüğünün yerkabuğunu oluşturan malzemenin dayanımını aştığı zaman meydana gelir. Deprem, yerkabuğundaki bir takım jeolojik olaylar sonucunda, yerin sarsılması ile oluşan bir titreşim hareketidir. Depremler can ve al kaybına sebep olabilen doğal afetlerdendir. Afetlerin toplumları yıkıcı, can ve mal kaybına yol açıcı tahripkar sonuçları karşısında toplumlar tedbir alma ve mücadele etme gerekliliğini hissetmişlerdir. Afet Yönetimi, afetlerin önlenmesi ve zararların azaltılabilmesi için, afet öncesi, afet sırası ve afet sonrasında yapılması gereken teknik, yönetsel ve yasal çalışmaları belirleyen ve uygulamaya aktaran, bir olayla karşılaşıldığında etkili bir uygulama yapabilmeyi sağlayan ve her olaydan elde edilen deneyimlerin ışığında mevcut sistemi geliştiren bir yönetim yaklaşımı ve uzmanlık alanıdır. Afet yönetimi süreklilik arz eden dinamik bir yönetim biçimidir. 2. PROBLEMİN TANIMI Afet yönetim sistemleri açısından Türkiye deki afet yönetiminin değerlendirilerek bu konudaki eksikliklerinin tespiti ve bunlara ilişkin çözüm önerilerinin oluşturulması üzerine bu çalışma yapılmıştır. Şekil-1 Proje Planı İçin Ön Belirleme ve Gereksinimler 3
Afetler için önceden afet planlarının hazırlanması ve olası afetlere hazırlıklı olunması gerekir Afetlerin planlanmaması ve iletişimin sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilememesi nedeniyle aşağıdaki problemler ortaya çıkmaktadır; Beklenmeyen anda gerçekleşen afete sonradan müdahale edilmesi sonucu oluşan gecikme, Bilgi yetersizliği, Haberleşme hatlarının kesilmiş veya yetersiz oluşu, Personelin kaybı veya gecikmesi. 3. ÇALIŞMANIN AMACI Çalışmanın genel amacı, bölgesel afet müdahale ve yardım sorumluluklarını başarıyla yerine getirmek amacıyla; yerel kaynakları en etkin şekilde kullanarak, insanların afetlerden etkilenme derecelerini azaltmak ve merkezden uzak bölgelerde yaşanan afetlerden etkilenen insanlara en kısa sürede ulaşmak, ihtiyaçlara yeterli düzeyde cevap verebilmek ve afetlerin meydana getirdiği kaosu önleyip acılarını hafifletebilmektir. Bu doğrultuda amacımızı gerçekleştirmek üzere Endüstri Mühendisliği yöneylem teknikleri kullanılarak Türkiye çapında deprem anında malzeme ulaşımını en kısa sürede gerçekleştirebilecek depo kurulum yerlerinin belirlenmesi amacımızın ilk kademesini oluşturmaktadır. Daha sonraki kademe ise bölgesel ve yerel kaynakları kullanarak müdahaleyi sağlayabilmektir. Bunun için her bir ilin hasar tespiti yapılarak gerekli çadır ve çadır içi malzeme ihtiyacı belirlenmiştir ve kurulacak depolarda ulusal ihtiyacın yerel kaynaklardan karşılanabilmesi için depo kapasiteleri ve bu depolardan ihtiyaç olan bölgeye malzeme ve bilgi akışının eksiksiz bir şekilde sağlanması amaçlanmıştır. Bu amaçlar belirlenirken dikkat edilmesi gereken nokta yapılan çalışmanın uygulanabilir bir yapıda olmasıdır. Afet sürecinde planlanması ve uygulanması gereken hususlar tespit edilmiş ve bu adımlar çalışmanın amacının temelini oluşturmuştur. Bu hususlar aşağıda açıklanmıştır: Afet Yönetimi çerçevesinde bölge halkının ihtiyaçlarını tespit etmek. 4
Belirlenen stratejiler çerçevesinde, stok yönetiminin depolama tekniklerini, tedarik yöntemlerini ve standartlarını geliştirmek. Bölgede meydana gelen afetlere ihtiyaç tespitini yaparak, ilk olarak bölgesel ve yerel kaynakları kullanarak müdahale etmek. Bölgesel Afet Müdahale Planlarına uygun lojistik planları yapmak. Merkezin afet malzeme ihtiyacını belirlemek, bu doğrultuda tedarik kaynaklarını tespit etmek. Belirlenen standartlarda malzemeleri uygun şekilde stoklamak. Afet planlarına uygun olarak bölge için gerekli miktarda malzeme bulunmadığı durumlarda kritik stok seviyesinin altına düşülmemesi için afet malzemesini tedarik etmek. Afet planlarına uygun ve ihtiyacı karşılayacak ulaştırma kapasitesinin tespit ve temin edilmesini sağlamak. Olası bir afet durumunda araç yükleme planlarını hazırlamak. Sonuç olarak yapılan çalışmada hedeflenen, afet yönetiminin önemini vurgulamak ve kayıpların en aza indirgenmesinin biçimsel olarak gerçekleştirilebilmesinin sistematiğini sunmaktır. 4. LİTERATÜR TARAMASI 1999 yılında Türkiye de yaşanan iki büyük deprem olayının etkisi ve bilim adamlarının, İstanbul u tehdit eden muhtemel bir depremin etkilerini tartışmaları, dikkatlerin odağına afet ve afet kaynaklı krizlerin yönetimi olgusunu yerleştirmiştir. Afet yönetiminin son zamanlarda daha çok dile getirilmesine rağmen halen afet yönetimi ve planlaması tam olarak ele alınamamıştır. Afet yönetiminde birbirini izleyen Hazırlıklı Olma - Acil Müdahale - İyileştirme - Zarar Azaltma çalışmaları döngüsel model olarak kabul edilmiş ve bu dört temel kavramın oturtulması hakkında birçok çalışma yapılmış ve aynı zamanda afet kriz yönetimi, afet acil durum müdahalesinde insan gücü planlaması, afetlerde sağlık organizasyonu çalışmaları yapılmış ve aynı zamanda Dünya da ve Türkiye de birçok bölgede coğrafi yapısı nedeniyle can ve mal kaybına yol açan büyük afetlere tanıklık edildiği 5
için afet yönetimi coğrafi bilgi sistemine dayandırılarak çözüm yaklaşımları ele alınmıştır. Ama görüldüğü üzere planlama bütün olarak ele alınmamıştır. Bu çalışmanın kapsamında, konuyla ilgili yazın incelenerek afet, afetin çeşitleri, afetin alternatif açıklamaları, Dünyada ve Türkiye de afetlerin yeri, afet yönetimi, afet yönetim sistemleri hakkında bilgiler, bazı ülkelerin afet yönetimi uygulamaları ile afete ilişkin uluslar arası kuruluşlar, Türkiye deki afet yönetim sistemi, Türkiye deki afet yönetiminin tarihsel gelişimi, mevcut durumu, afet yönetimi ile ilgili örgütlenme ve mevzuatlar incelendi. Dolayısıyla bu çalışmayla afetin ele alınmayan yönü lojistik ile afet planlama ve yönetimi faaliyetlerini birleştirerek literatüre katkıda bulunmak istenmiştir. 5. ARAŞTIRMA SORUSU VE/ VEYA HİPOTEZ Toplumlarda afet iyi ve etkin yönetilirse, afet zararları azaltılabilir yaklaşımının gelişmesi, afet yönetim sistemlerinin oluşmasına zemin hazırlamıştır. Bu durum tehlikelerin ve afetlerin yönetilmesi gerektiği fikrini doğurmuştur. Çalışmamız süresince Afetlere karşı koyma yöntemleri nelerdir? ve Afet zararları nasıl azaltılabilir? soruları ele alınmıştır. Bu soruların ışığında yapılan çalışmalarda, doğru planlamanın yapılmaması, iletişim eksikliği ve tedbirsizlik gibi sonuçlara ulaşılmış ve bütün bunların etkin bir yönetim çatısı altında toplanmasını sağlamak amacıyla karar verme mekanizması geliştirilmeye çalışılmıştır. Hipotezler : Depo kuruluş yeri seçimi, depo kapasiteleri ve malzeme akışının tespitinde kullanılan Yöneylem Teknikleri ile doğru planlama yapılabilir. Etkin planlama ve önlem alma sayesinde meydana gelebilecek zarar ve hasarlar azaltılabilir. 6
6. DİZAYN YÖNTEM VE PROSEDÜRLER 6.1. Aletler, araç - gereç ve cihaz Veriler toplanırken, Excell den yararlanılmıştır. Daha sonra bu veriler arttırılacaktır. Modelin oluşturulması ve kodlanması aşamasında ILOG programı kullanılacaktır. C# ile uyumlu çalışması, Excell den veri almaya ve veri yazdırmaya olanak sağlamasından dolayı ILOG programı tercih edilmiştir. Bu program veriler ile C# yazılımı arasında kullanıcı ara yüzü olarak çalışacaktır. 6.2. Veri toplama Veri toplama işlemi daha önce belirtilen ana kriterlerin dışında araştırmalarla şekillenerek alt kriterleri oluşturacaktır. Bu alt kriterler depo sahasının genişliğinden iş güvenliğine kadar pek çok alt kriteri içermektedir. Bütün bu veriler, depo bölümü belli bir dönem izlemeye alınarak yapılacaktır. Ele alınan veriler, uygun yöneylem tekniklerine uyarlanarak modellenecektir. 6.3. Veri analizi Klasik olarak alınan ve incelenen veriler bir amacı ve kısıtları ortaya koymuştur. Problemin tanımı ve çalışmanın amacını yapılan bu veri analizleri sonucu belirlemiştir. Bu kapsamda ele aldığımız problemin sözel olarak değişkenleri, amacı ve kısıtları belirlenmiştir. 7
7. PROBLEMİN ANALİZİ 7.1. Tahribat Katsayılarının Hesabı Şekil-2 Afyon ili için deprem şiddetleri haritası Tahribat derecelerini hesaplarken her bir il için bölümlendirme yapılarak ilgili ağırlıklar ile tahribat katsayıları çarpılarak ilin tahribat puanı hesaplanmıştır. Örneğin yukarıdaki şekilde Afyon için tahribat puanı; 1.derece deprem kuşağı 9 bölüme 2.derece deprem kuşağı 9 bölüme ve 3. derece deprem kuşağı 1 bölüme ayrılmıştır. Afyon için yukarıdaki deprem kuşakları arasında 4. ve 5. Derece deprem kuşağı görülmediği için dikkate alınmamıştır. Afyon için tahribat puanı=[(1.derece deprem kuşağı bölümlendirme sayısı*1. Derece deprem kuşağı için tahribat katsayısı)+ (2.derece deprem kuşağı 8
bölümlendirme sayısı* 2. Derece deprem kuşağı için tahribat katsayısı)+(3. derece deprem kuşağı bölümlendirme sayısı* 3. Derece deprem kuşağı için tahribat katsayısı)]/[ Toplam bölüm sayısı] Yani; Afyon için tahribat puanı=(9*12+9*10+1*8)/(9+9+1)=10,84 İLLERE GÖRE TAHRİBAT KATSAYILARI İLLERE GÖRE TAHRİBAT KATSAYILARI 12 12 ADANA 12 111 KARABÜK 11 12 12 12 10 ADIYAMAN AFYONKARAHİSAR AĞRI AMASYA 12 ARDAHAN YALOVA OSMANİYE KİLİS DÜZCE 8 89 12 1 111 IĞDIR 10 10 ANKARA ANTALYA 10 8 ARTVİN AYDIN 8 BALIKESİR 11 BİLECİK 12 KARAMAN KIRIKKALE BATMAN ŞIRNAK BARTIN 8 BİNGÖL BİTLİS 1112 12 11 9 6 BOLU ZONGULDAK AKSARAY BAYBURT BURDUR 11 7 BURSA YOZGAT 12 11 8 3 4 ÇANAKKALE VAN ÇANKIRI 11 UŞAK 11 10 12 11 8 2 ÇORUM ŞANLIURFA DENİZLİ TUNCELİ 7 0 DİYARBAKIR 11 TRABZON 9 EDİRNE TOKAT 11 9 ELAZIĞ TEKİRDAĞ ERZİNCAN 11 SİVAS 10 1012 9 99 ERZURUM SİNOP ESKİŞEHİR SAMSUN SİİRT 1211 7 6 10 10 GİRESUN GAZİANTEP SAKARYA 12 8 7 HAKKARİ GÜMÜŞHANE ORDU RİZE 11 8 7 7 HATAY NEVŞEHİR NİĞDE 8 9 MERSİN ISPARTA 12 12 İSTANBUL 10 12 KAHRAMANMARAŞ MUĞLA MUŞ MARDİN 12 10 İZMİR MALATYA MANİSA 12 KAYSERİ 10 KASTAMONU KARS KÜTAHYA KONYA 11 KOCAELİ KIRŞEHİR KIRKLARELİ 11 12 12 1211 Şekil-3 İllere Göre Tahribat Katsayıları 7.2. Karışık Tamsayılı Programlama Modeli Değişken ve parametre tanımları; 1, i iline depo kurulacak ise y i = i iline depo kurulsun mu? 0, i iline depo kurulmayacak ise M ij= i ilinden j iline giden çadır miktarı X i= i iline depo kurulursa bu deponun kapasitesi 1, i ilinden j iline akış sağlanıyor ise Y ij= i ilinden j iline akış sağlanıyor mu? 0, i ilinden j iline akış sağlanmıyor ise ilsayisi= Ele alınan Türkiye genelindeki 81 ili içerir 9
uzaklik ij= i ilinden j iline olan uzaklık cadirihtiyaci i= i ilinin çadır ihtiyacı tahribat i= i ilinin tahribat katsayısı Amaç Fonksiyonu Amaç fonksiyonu : Minimize uzaklikij * Yij Amaç fonksiyonunda ihtiyaç duyulan malzeme akışının en kısa sağlanması hedeflemektedir. Kısıtlar Kısıt-1: Birinci ve ikinci dereceli deprem şiddetine olan yerlere öncelik verilmesi kısıtı tahribati-10*yi>=0; i=1,2,,81 Kısıt-2: Etkilenen nüfusun fazla olduğu yerlere öncelik verilmesi kısıtı cadirihtiyacii-yi*15000>=0; i=1,2,,81 Kısıt-3: Bir ile gelen toplam çadır akışının en az o ilin ihtiyacı kadar olması kısıtı j ; j=1,2,,81 Kısıt-4: AFAD uzmanlarının belirlediği ulusal çadır ihtiyacı kısıtı ; ; Kısıt-5: Kapasite ve akış arasındaki ilişki Mij<=Xi ; i=1,2,,81 j=1,2,,81 Kısıt-6: lden çıkan çadır akışının dağıtımla ilişkisi Mij-Yij*cadirihtiyacij<=0 ; i=1,2,,81 j=1,2,,81 Kısıt-7: AFAD uzmanlarının belirlediği Türkiye genelinde kurulacak toplam depo sayısı kısıtı 10
; Kısıt-8: Akışın fazla olduğu yerlere depo kurulması kısıtı ; j=1,2,,81 Yi<=yi ; i=1,2,,81 j=1,2,,81 Kısıt-9: llere kurulacak depo kapasitesi kısıtı Xi-cadirihtiyacii*yi>=0 ; i=1,2,,81 MODELİN ILOG PROGRAMINDA ÇÖZÜM SONUÇLA Kızılay depoları Yapılması önerilen lojistik depoları * Türkiye de kurulacak lojistik depoların toplam kapasitesi 230.000 çadır olarak belirlenmiştir. Şekil-4 Türkiye Genelinde Kurulması Belirlenen Depo Yerleri Sonuç olarak lojistik depo kurulması belirlenen iller şöyledir; 03-AFYON, 17-ÇANAKKALE, 19-ÇORUM, 20-DENİZLİ, 23-ELAZIĞ, 11
25-ERZURUM, 43-KÜTAHYA, 46-KAHRAMANMARAŞ, 52-ORDU, 67-ZONGULDAK Bu illere kurulması planlanan depoların kapasiteleri aşağıdaki ILOG çıktısında verilmiştir. Tablo-1 ILOG Depo Kapasiteleri İçin Çözüm Sonuçları 12
7.3. Simülasyon Simülasyon geliştirilen veya yeniden düzenlenen sürecin proses işlemlerini tamamlamada ve deneme çalışmalarını yürütmede ve süreçlerin hata zamanlarını tahmin etmek için yapılan deneysel çalışmadır. Sistemi simüle ederek yeni sürecin değişikliklere gösterdiği olası reaksiyonları da anlayabiliriz. Simülasyonun Faydaları: 1. Sistemin modeli kurulduktan sonra, farklı durumların analizi için istenildiği kadar kullanılabilir. 2. Simülasyon yöntemleri, sistem verilerinin detaylı olmadığı durumlarda elverişlidir. 3. Simülasyon modeli üzerinde daha sonra yapılacak analiz için veri, çoğu kez gerçek hayatta olduğundan daha ucuz elde edilir. 4. Simülasyon bir sistemdeki karmaşık etkileşimleri etüd etme ve bunlar üzerinde deney yapma olanağını sağlar. 5. Simüle edilen sistemin ayrıntılı gözlemi (-ki sistemi simüle ederken yapılması gereken işlemlerden biridir.) daha iyi anlaşılmasını, daha önce görülmemiş eksikliklerin giderilebilmesini, daha etkin fiziksel ve operasyonel sistemin kurulmasını sağlayabilir. 13
IBM ILOG CPLEX Yüksek performanslı matematiksel programlama motorudur. İyileştirme, işle ilgili sorunları IBM ILOG CPLEX' in gelişmiş algoritmalarıyla çözülen, kesin ve mantıksal kararları oluşturan matematiksel modellere dönüştürür. IBM ILOG CPLEX'in matematiksel iyileştirme teknolojisi, verimli kaynak kullanımı için daha akıllı karar alma olanağı sağlar. IBM ILOG CPLEX, yüksek performansı sayesinde günümüzün etkileşimli uygulamaları için gereken hızın yanı sıra gerçek dünyadaki büyük iyileştirme sorunlarını çözmek için gereken gücü de sağlar. IBM ILOG CPLEX, lineer programlama, karesel programlama, karesel koşullu programlama ve karma tamsayı programlama sorunlarını çözmek için esnek, yüksek performanslı iyileştiriciler sağlar. Ele alınan bu proje büyük boyutlu bir problem olduğundan ve karar verme mekanizmasını optimal bir şekilde değerlendirmek için gerekli matematiksel modelin kurulup çözülebilmesi için IBM ILOG CPLEX tercih edilmiştir. Afetler göz ardı edilemeyecek gerçeklerdir. Bu nedenle etkin bir afet yönetim sistemini oluşturabilmek için afetlerin önceden planlanıp buna ilişkin tedbirlerin alınması gerekir. Bu projede, olası bir afet durumunda sistemin nasıl davranacağını görebilmek için sistemi görsel açıdan da güçlendirmek maksadıyla sistem simüle edildi. Sistemin simülasyonu Java programı ile gerçekleştirilmiştir. IBM ILOG CPLEX in çıktıları simülasyonun girdilerini oluşturmuştur. IBM ILOG CPLEX Java tabanlı bir program olduğundan sistemin uyumlu bir şekilde sentezi gerçekleşmiştir. SİMÜLASYON UYGULAMASI Kurulan modelinin simülasyonu için W.A.H.E (We Are Here For Everyone Afet ve Acil Durum Yönetimi Programı) paket programı oluşturulmuş 14
ve kullanılmıştır. Programın kod dili olarak görsel çıktı ve Microsoft Excel ile veri alışverişi yapabilme avantajlarından dolayı Java seçilmiştir. Program tüm ülkede uygulanabilecek alt yapı ile oluşturulmuştur. W.A.H.E nin çalışma sistemi incelenecek olursa, IBM ILOG CPLEX' in sonuç verileri çekilerek kurulacak depo yerleri kapasite ve depo içi malzeme miktarları ile birlikte programa aktarılmıştır. Kullanıcının seçtiği depoya ait bilgiler, depo içi malzemeleri, hacimleri ve miktarlarıyla birlikte tablolarla yansıtılır. Aynı zamanda olası bir afet durumundaki yardım akışları da programdan alınabilecek bilgiler arasındadır. Kurulan simülasyon programının ekran görüntüleri aşağıdaki gibidir; Şekil-5 Programın Ana sayfa Çıktısı 15
Şekil-6 Programın Afet Bildir Sayfası Şekil-7 Depo Bilgileri Sayfası Şekil-8 Seçilen Depo İçin Hacim/Miktar Bilgiler Sayfası 16
7.4. Depo İç Tasarım Aşaması Şekil-9 Deprem Arşivi Sayfası Depolama sürecinde elde bulundurulması planlanan malzemenin bozulması, çürümesi vb. durumlardan ötürü bir güvenlik emniyet stok miktarının belirlenmesine karar verildi. Bu amaçla tahribat derecesi 10 ve yukarısı yani 1. ve 2. derecede deprem şiddetlerine sahip illerin çadır ihtiyaçları belirlenip depo iç malzeme ihtiyaçları belirlenebilmesi için obu illerin çadır ihtiyaçlarının ortalaması alınıp toplam ulusal çadır ihtiyacına bölünerek güvenlik emniyet stok miktarı katsayısı elde edilmiştir. Daha sonra depo içerisindeki ilgili malzemeler bu katsayı ile çarpılarak her bir deponun içermesi gereken malzeme miktarları adet cinsinden belirlenmiştir. PARETO DESTEKLİ DEPO YERLEŞİMİ Şekil-10 Pareto Destekli Depo Yerleşim Modeli 17
Bu yerleşim şeklinde ürün sınıfları kullanım ve sevkiyat devir hızına göre kapıya yakın ve ulaşılması kolay olacak şekilde ayarlanır. Kullanımı ve devri az ve miktarı çok olan ürünler deponun ulaşılması zaman alan uzak yerlerine yerleştirilir. 8. ÇALIŞMANIN ÖNEMİ Doğayı tahrip eden, eşyayı ve binaları yıkan, bireye acı veren, toplumsal düzeni etkileyen her anormal ve ani olayın afet olarak kabulü yaygınlaşmıştır. Gerek doğal kaynaklı afetlerden, gerekse beşer kaynaklı afetlerden kaçınmanın mümkün olmaması; toplumların afetler ile iç-içe yaşamak zorunda olması, afetin yönetilmesi gerektiği anlayışını ortaya çıkarmaktadır. Bölgesel afet müdahale ve yardım sorumluluklarını başarıyla yerine getirmek amacıyla; yerel kaynakları en etkin şekilde kullanarak, insanların afetlerden etkilenme derecelerini azaltmak ve merkezden uzak bölgelerde yaşanan afetlerden etkilenen insanlara en kısa sürede ulaşmak, ihtiyaçlara yeterli düzeyde cevap verebilmek ve afetlerin meydana getirdiği kaosu önleyip acılarını hafifletebilmektir. 9. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Sonuç olarak bu çalışmada afet yönetimine katkıda bulunulması düşünülerek afet yardım depolarının kuruluş yeri seçimi, depo kapasiteleri ve bu depolardan hangi illerden nerelere ve ne kadar malzeme ve bilgi akışının gerçekleşmesi gerektiği incelenmiş ve yöneylem teknikleri kullanılarak bir matematiksel karar verme mekanizması oluşturulmuştur. Çalışmalar Başbakanlı ğa bağlı bir kurum olan AFAD ile karşılıklı iş birliği içerisinde yürütülmektedir. Bu çalışmayı yapabilmemiz için gerekli bilgi donanımını kazanmamızı sağlayan bize her zaman yol gösteren desteklerini ve sıcacık gülümsemesini esirgemeyen değerli, biricik ve saygıdeğer hocamız Yrd.Doç.Dr.Mustafa YÜZÜKIRMIZI ya teşekkürü bir borç biliriz. Aynı zamanda projemize uygulama ortamı sağlayan ve her türlü bilgileri bizden esirgemeyen AFAD Planlama ve Zarar Azaltma Daire Başkanı Mehmet Akif DANACI ve proje ekibine teşekkür ederiz. 18
10. KAYNAKLAR www.afad.gov.tr Christopher, Martin, Council of Logistics Management,second edition, Prentice Hall, London, 23-25, 2005 R. Gray, and G. Kim, Logistics & International Shipping, third edition, sun companies, 230, 2004 Salcan, C. Depolama Sistemleri ve Depo Yönetimi, Eğitim notları, İstanbul, Lojitek, s 3-5, 2005 AKDUR, Recep, Afetler ve Afetlerde Sağlık Hizmetleri, Türkiye Sorunlarına Çözüm Konferansları-III. Ankara: 25 27 Ocak 2000 AKOĞLU, Hayrettin, Afet Kavramı ve Meteorolojik Afetlerin Sosyal Yaşama Etkileri, III. Atmosfer Bilimleri Sempozyumu Bildiri Kitabı. İstanbul: 19 21 Mart 2003 www.belgeler.net www.wikipedi.com www.e-şehir.com TURAN Gökmen, Depo Sistemleri ve Depo Tasarımı, Kocaeli Üniversitesi Prof S.Petrovic, Automated Scheduling, School of Computer Science, University of Nottingham GÜLER Elçin, Depo Yönetiminde Bilgi Teknolojileri Kullanımı, İTÜ ÖZMEN Yaşar, Stokların Envanter Değerlemesi ve Denetimi, Marmara Üniversitesi ÇAVUŞLAR M., Depo Yönetimi, Yazarın kendi yayını, İstanbul,2007. EYMEN U.E., Tedarik Zinciri Yönetimi,Kalite Ofisi Yayınları, 2007. Ahuja, R. K. Magnanti, T.L., Orlin, J.B. (1993), Network Flows: Theory, Algorithms, and Applications, Prentince Hall. Doğan, İ. (1994), Yöneylem AraştırmasıTeknikleri, Bilim teknik Yayınevi, Eskişehir. Genç, Y.K. (2007), Hybrid Method for The Generalized Minimum Spanning Tree Problem (Genelleştirilmiş Yayılma Problemi çin Karma Çözüm Yöntemleri), Başkent Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi), Ankara. 19
Harris, J. (1997), Proje Yönetimi, Hayat Yayıncılık, İpekgil Doğan, Ö. ve Güler M. (2006), Proje Yönetimi: Araştırma ve Geliştirme Projelerinin Başarısına Etki Eden Kritik Faktörler, Barış Yayınları, İzmir. Mahmood, H.Sh. (2005), Derece Kısıtlı Minimum Yayılan Ağaç Problemi için Genetik Algoritmalar, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Matsui, T. (1994), A Linear Time Algorithm for the Minimum Spanning Tree Problem on a Planar Graph Department of Mathematical Engineering and Information Physics Faculty of Engineering, University of Tokyo, Tokyo, Japan. Narula, S.C ve Ho, C.A. (1980), Degree- Constrained Minimum Spanning Tree, Comput& Ops., Res., 7, :239-249, England. Nesetril, J. (1997), A Few Remarks on The History of MST- Problem, Archivum Mathematicum, U.S.A. Öztürk, A. (2007), Yöneylem Araştırması, Ekin Kitabevi, Bursa. Özgen, H. (1987), Üretim Yönetimi, Bizim Büro Basımevi, Ankara. Planeta, D.S. (2006), Linear Time Algorithm Based on Multilevel Prefix Tree For Finding Shortest Path with Positive Weights and Minimum Spaning tree in a Networks, Computing Research Repository - CORR. Pettie, S. (1999), Finding Minimum Spanning Trees in O(m α (m, n)) Time, Department of Computer Sicence, The University of Texas at Austin, U.S.A. Taha, H. A. (2000), Yöneylem Araştırması, Çeviren ve Uygulayan Ş. Alp Baray- Şakir Esnaf, Literatür Yayıncılık, İstanbul. Ulucan, A. (2007), Yöneylem Araştırması, Siyasal Kitabevi, Ankara. Winston, W.L.(2004), Operation Research: Applications and Algorithms, Cengage Learning, Duxbery, U.S.A. Atabey, Eşref, Deprem,Ankara: MTA Genel Müdürlüğü Yayınları Eğitim Serisi No:34, 2000 Ergünay, Oktay. Acil Yardım Planlama ve Afet Yönetimi, Ankara: Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü, 1998 20
Yavaş, Hikmet. Doğal Afetler Yönüyle Türkiye de Kriz Yönetimi, Ankara: Orion Yayınevi, 2005 Karacan, Kültigin. Depremlerde Kriz Yönetimi ve Bir Model Teklifi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara: 2001 Özkan, Gökay. Türkiye de Afet Yönetiminin Problemleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi. Ankara: 2003 Öztekin, Güzide. Türkiye Afet Yönetimi, Yayınlanmamış Tez, TODAİE Ankara:2001 Deprem Resmi Sitesi http://www.deprem.gov.tr/deprem.html Devlet Planlama Teşkilatı Resmi Sitesi http://www.dpt.gov.tr GÜLKAN, P., M. BALAMİR ve A. YAKUT, Afet Yönetiminin Stratejik İlkeleri: Türkiye ve Dünyadaki Politikalara Genel Bakış, Ortadoğu Teknik Üniversitesi Afet Yönetimi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayını, 2003. HAŞİT, Gürkan, İşletmelerde Kriz Yönetimi ve Türkiye nin Büyük Sanayi İşletmeleri Üzerinde Yapılan Araştırma Çalışması, Eskişehir, Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 2000. 21
ÇADIR İHTİYACI MİKTARI ADANA AMASYA AYDIN BİTLİS ÇANAKKALE DİYARBAKIR ERZURUM GÜMÜŞHANE MERSİN KASTAMONU KOCAELİ MANİSA MUŞ RİZE SİNOP TRABZON VAN BAYBURT ŞIRNAK YALOVA DÜZCE ULUSAL MALZEME DEPOLAMA KURULUM YERLERİNİN SEÇİMİ, DEPO İÇ 11. EKLER EK -1 İl bazında her bir ilin gerekli çadır sayısı İL BAZINDA GEREKLİ ÇADIR SAYILARI 250000 200000 150000 100000 50000 0 EK -2 Richter Ölçeği EK-3 Deprem Bölgeleri Haritası 22
EK-4 Tahribat Katsayıları ve Gerekli Çadır İhtiyaçları 23
24
EK-5 Depo İç Malzemeleri Hacim Hesabı EK-6 Depo İç Malzemeleri Miktar Hesabı 25
EK-7 Bir Mutfak Setinde Bulunması Gereken Malzemeler ve Miktarları MADDE NO MALZEMENİN CİNSİ MİKTARI A KOVA 1 ADET B LEĞEN 1 ADET C TABAK 5 ADET D SAHAN 5 ADET E SÜRAHİ 1 ADET F BARDAK 5 ADET G KAŞIK 5 ADET H ÇATAL 5 ADET İ ÇORBA KEPÇESİ 1 ADET J YEMEK KEPÇESİ 1 ADET K TUZLUK BİBERLİK 1 ADET L TAVA 1 ADET M N O TENCERE BÜYÜK TENCERE KÜÇÜK BULAŞIK SÜNGERİ 1 ADET 1 ADET 1 ADET P SABUN 1 ADET Q 20 Lİ ORTA BOY ÇÖP TORBASI 1 ADET Koli Özellikleri Koli boyutları Derinlik: 30 cm Genişlik:30 cm Yükseklik: 32 cm 26
EK-8 Ilog Programında Matematiksel Modelin Gösterimi /********************************************* * OPL 12.2 Model * Author: Ayfer AYBULUT * Creation Date: Dec 27, 2012 at 11:17:11 AM *********************************************/ int ilsayisi=...; range il=1..ilsayisi; int uzaklik[il][il]=...; int cadirihtiyaci[il]=...; /* i ilinin cadir ihtiyaci */ int tahribat[il]=...;/* illerin tahribat katsayilari*/ dvar boolean y[il]; /* i iline depo kurulsun mu? */ dvar int+ M[il][il]; /*i ilinden j iline giden cadir miktari */ dvar int+ X[il]; /* i.ile depo kurulursa bu deponun kapasitesi */ dvar boolean Y[il][il]; /* i ilinden j iline akis saglaniyor mu?*/ /* AMAC FONKSIYONU */ minimize sum(i in il) sum(j in il) (uzaklik[i][j]*y[i][j]);/*minimum zamanda akisin saglanmasi*/ /*kisitlar*/ subject to{ /* birinci ve ikinci dereceli deprem siddetine olan yerlere oncelik verilmesi kisiti*/ forall(i in il) tahribat[i]-10*y[i]>=0; /*etkilenen nufusun fazla oldugu yerlere oncelik verilmesi kisiti*/ forall (i in il) cadirihtiyaci[i]-y[i]*15000>=0; /*bir ile gelen toplam cadir akisinin en az o ilin ihtiyaci kadar olmasi kisiti*/ forall(j in il) sum(i in il) M[i][j]>=cadirihtiyaci[j]; /* afad uzmanlarinin belirledigi ulusal cadir ihtiyaci kisiti*/ 27
sum(i in il) X[i]<=230000; sum(i in il) X[i]>=150000; /*kapasite ve akis arasindaki iliski*/ forall(i in il) forall(j in il) M[i][j]<=X[i]; /*ilden cikan cadir akisinin dagitimla iliskisi*/ forall(i in il) forall(j in il) M[i][j]-Y[i][j]*cadirihtiyaci[j]<=0; /* afad uzmanlarinin belirledigi turkiye genelinde kurulacak toplam depo sayisi kisiti*/ sum(i in il) y[i]==10; /*akisin fazla oldugu yerlere depo kurulmasi kisiti*/ forall(i in il) sum(j in il) Y[i][j]>=3*y[i]; forall(i in il) forall(j in il) Y[i][j]<=y[i]; /* ile kurulacak depo kapasitesi kisiti*/ forall(i in il) X[i]-cadirihtiyaci[i]*y[i]>=0; } 28
DATA DOSYASI /********************************************* * OPL 12.2 Data * Author: Ayfer AYBULUT * Creation Date: Dec 27, 2012 at 11:17:11 AM *********************************************/ ilsayisi=81; cadirihtiyaci=[23094,19962,20847,17345,12923,76347,17720,2662,39166,46173,65 23,10207,13151,10624,2868,105885,19458,5730,17106,36576,46807,6389,18676,83 56,17522,14932,26964,13424,4236,10052,7620,7063,8540,230000,153567,9053,112 48,19754,2618,7100,55025,28194,18298,23701,55237,33735,11282,32109,13143,45 17,6083,22860,3230,34747,40055,10547,4061,18176,16597,24029,6544,2454,23095,10752,33133,7618,19597,3004,1534,931,8853,14615,11302,7492,2109,3688,7861,8 789,1836,6240,8439]; tahribat=[8,11,11,11,12,8,9,8,12,12,11,12,11,12,12,11,12,11,10,12,11,9,11,12,10,9,9, 10,10,12,12,12,7,9,12,10,10,8,7,11,12,7,11,11,12,10,8,12,12,8,6,11,7,12,11,12,9,9,9, 11,7,11,8,11,11,8,11,7,9,3,11,11,11,12,10,10,12,12,8,10,12]; SheetConnection sheet("afet.xlsx"); uzaklik from SheetRead(sheet,"sayfa1!B3:CD83"); X to SheetWrite(sheet,"Sayfa3!B2:CD2"); Y to SheetWrite(sheet,"Sayfa3!B4:CD84"); M to SheetWrite(sheet,"Sayfa4!B4:CD84"); 29