ır ORMANSIZLAŞMA, YOLSUZLUK VE BİR MÜCADELE ARACI.. OLARAK ÖZELLEŞTiRME VE..., OZEL AGAÇLANDIRMA Cüneyt KOYUNCU-Rasim YILMAz** ABSTRACT The forest and forest seetar are mo re prone to illegaz activities and corrupt acts than other sectors. Corruption may have deteriorating impact on the forest cover by allowing, for instance, illegaz logging, illegaz timbering, smuggling oj forest products ete. Deforestation in the existence of corruption is expected to be higher than without corruption. We hypothesized that corruption could contribute to deforestation. We Jound a statistically significant strong positive relation between corruption and deforestation across different countries. This jinding remains valid in both univariale and multivariate models. Also, the model takes the potential heteroscedasticity problem, comman in crass-seetion studies, info account and makes correction if necessary. One of the remedies launched in combating corruption in forest seetar is privatization of state fo res ts (and private forest ownership). In order to test this proposition, we tested the relationship between corruption and privatization and we found a statistically significant strong negative relationship. Then, we searched for the relationship between deforestation and privatization in the forest sector. Our cross-country study indicates that there is a statistically significant strong negative relation between deforestation and privatization in the forest seefor across different countries and this jinding remains valid in both univariate and multivariate models. Anahtar Kelimeler: Ormansızlaşma, yolsuzluk, özelleştirme, değişen varyans problemi. Yrd. Doç. Dr. Cüneyt Koyuncu ve Yrd. Doç. Dr. Rasim Yılmaz, İktisat Birn. Durulupınar Üniversitesi İ.İ.B.F.
70 I.L- C_u_ n~e~~k_o~yu_n_cu -_R_a_sim Y_II_m az 1. GiRiŞ Ormanlar insan yaşamı için çevresel, ekonomik ve sosyal öneme sahiptirler. İnsanoğlu ormanlardan birçok çeşit odun veya odun dışı ürünler, biyolojik çeşitlilik ve iklimierin korunması gibi birçok çevresel mal ve hizmet sağlamaktadır. Bunların yanında, ormanlar yoksulluğun azaltılmasında, açlıkla savaşta ve yiyecek yeterliliğinde de önemli roller oynamaktadır. Ormanların yok edilmesi ve tahrip edilmesi milyonlarca yıldır süregelen doğal dengeyi bozmaktadır. Tropikal yağmur ormanlarındaki ormansızlaşmanın her yıl ı 7.500 bitki ve hayvan türünün yok olmasına neden olduğu tahmin edilmektedir. Bu durum ise ekasistem bozulmasına ve iklim değişikliklerine yol açmaktadır. Tropikal orınansızlaşmanın (küresel ısınmanın ana nedeni olan) karbondioksit gazı emisyonunun %22,9'undan sorumlu olduğu ve toprak erozyonu, çölleşme ve su baskınları gibi birçok ekolojik ve ekonomik problemin kaynağı olduğu ileri sürülmektedir (Ehrhardt-Martinez, ı998). Birleşmiş Milletler Yiyecek ve Tarım Organizasyonu'nun (FAO, 200ıa), 2000 yılına ait Global Orman Kaynakları Değerlendinne Raporu'na göre, dünya üzerindeki toplam toprakların %30'u (yaklaşık 3,9 milyar hektar) ormanlada kaplıdır. Ormansızlaşma, onnanlarla kaplı alanların artık geri dönülemez bir şekilde tarım alanı, otlak ve işe yaramaz alan şekline dönüşmesi şeklinde tanımlanmaktadır. Dünya üzerindeki orijinal orman alanının yaklaşık olarak 6 milyar hektar olduğu tahmin edilmektedir. Böylece, tahminler göstermektedir ki dünya, toplam orman alanının yaklaşık %40'ını kaybetmiştir. Sürekli artan insan nüfusu ve ihtiyaçları kentlerin, yerleşim alanlarının ve sanayi bölgelerinin sürekli genişlemesini gerektirmektedir. Dünya üzerindeki ormanlada kaplı alanlar yüzyıllardan beri düzenli olarak azalmasına rağmen, insan faaliyetlerinden kaynaklanan ormansıziaşma oranı özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından sonra önemli derecelere varmıştır. Rowe, Sharma ve Browder (1992) 1850 ile 1980 arasında dünya orman alanlarının yaklaşık %ı5'inin diğer toprak kullanım alanlarına dönüştüğünü tahmin etmektedirler. ı990 ile 2000 yılları arasında, 9,3 milyon hektar ormanlık alan ormansız hale gelmiştir. Ormansıziaşma özellikle Afrika ve Güney Amerika'da ciddi boyutlarda gerçekleşmektedir. Tablo ı 'de de görüldüğü gibi, ı990 ve 2000 yılları kıtalar çeşitli derecelerde orman kaybına uğramışlardır. arasında Avrupa kıtası dışındaki diğer
_O_rm_a_n_st_zl_ai=--m_a_,_Yo_ls_u_z_lu_k_ve_Bi_r_M_ü_c._A_ra_c_t O_l_ar_a_k _ö_z_el._v_e_a_ z_el_a-"ğ-'aç=--la_n_dt_rm_a l 71 Bölge Tablo 1: Yıllık Ormansızlaşma: 1990-2000 Toplam Ormanlık Toplam Onuanlık Alan, 1990 Alan, 2000 (hektar) (hektar) Yıllık Kaybolan Ormanlık Yıllık Kayıp Alan (%) (hektar) Avrupa 1.030.475,000 1.039.251.000 881.000 0,1 Afrika 702.502.000 649.866.000-5.262.000-0,8 Güney Amerika 922.271.000 885.618.000-3.711.000-0,4 Toplam Kuzey ve Orta Amerika 555.002.000 549.302.000-570.000-0, ı Okyanusya 201.271.000 197.623.000-365.000-0,2 Asya 551.488.000 547.793.000-364.000-0,1 Toplam 3.963.429.000 3.869.455.000-9.391.000-0,2 Kaynak: FAO (2003 )'den yazarlar tarafından hesaplanmıştır. Bazı ülkeler 20. yüzyılın ikinci yarısında neredeyse tüm ormanlık alanlarını ı ı ı ı ı ı ı kaybetmişlerdir. Mesela, Haiti toplam ormanlık alanlarının yaklaşık %90'ını yakın zamanlarda kaybetmiştir. Bryant, Nielsen, ve Tangley (1997) 76 ülkenin Öncül Ormanları'nı, yani insan etkisinden uzak kalarak bugüne erişmiş yaşlı doğal onuanlara sahip alanlarını insan faaliyetleri sonucunda kaybettiklerini belirlemişlerdir: Angola, Benin, Botsvana, Burundi, Ekvator Ginesi, Eritre, Etiyopya, Gambiya, Gana, Gine, Guinea-Bissau, Kenya, Liberya, Madagaskar, Mozambik, Namibya, Raunda, Sao Tome& Principe, Senegal, Sierra Leone, Güney Afrika, Tanzanya, Togo, Uganda, Zambiya, Zimbabwe, El Salvador, Paraguay, Haiti, Pakistan, Filipinler. Ormansızlaşmanın büyük bir gerçekleşmektedir. 1990 ve 2000 çoğunluğu belirli sayıdaki ülkede yılları arasında gerçekleşen toplam ormansızlaşmanın yaklaşık %86'sı (8,1 milyar hektar) 10 ülkede gerçekleşmektedir (Bkz. Tablo 2).
i.. 72 ~--------------------------------C_ü_ne~~-K_oL~_n_ru_- Ra_sı_ m_y_ıl_m az Tablo 2: En Çok Ormansıziaşan Ülkeler, Yıllık Ormansıziaşan Alan Olarak: 1990-2000 Yıllık Toplam Toplam Kaybolan Ormanlık Ormanlık Ülkeler Sıralama Ormanlık Alan, 1990 Alan, 2000 Alan (hektar) (hektar) (hektar} Brezilya ı 566.698.000 543.905-2.309.000 Endonezya 2 118.1 10.000 104.986.000-1.312.000 Sudan 3 71.216.000 61.627.000-959.000 Zambiya 4 39.755.000 31.246.000-851.000 Meksika 5 61.511.000 55.205.000-631.000 Kong o 6 140.531.000 135.207.000-532.000 M yanmar 7 39.588.000 34.419.000-517.000 Nijerya 8 17.501.000 13.517.000-398.000 Zimbabwe 9 22.239.000 19.040.000-320.000 Arjantin 10 37.499.000 34.648.000-285.000 Kaynak: FAO (2003 )'den yazarlar tarafından hesaplanmıştır. Bu en çok ormansıziaşan 1 O ülkenin yanında bazı ülkeler vardır ki, bu ülkelerdeki yıllık annansızlaşma oranlan oldukça yüksektir (Bkz. Tablo 3). Tablo 3: En Çok Ormansıziaşan Ülkeler, Yıllık Ormansıziaşma Oranlan Bakımından: 1990-2000 Ülke Sıralama Yıllık Kayıp(%) Haiti 1-5,7 Saint Lucia 2-4,9 El Salvador 3-4,6 Micronesia 4-4,5 Komoros 5-4,3 Ruanda 6-3,9 Nijerya 7-3,7 To go 8-3,4 Fildişi Salıili 9-3,1 Nikaragua 10-3,0 Kaynak: FAO (2003)'den yazarlar tarafından hesaplanmıştır.
_O_rm_a_n_sı_zl_aş;;_m_a_,_Y_ol_su_z_lu_k_v_e_B_ir_M_u_ c_. A_~'_a_cı_O_Ia_r_ak_Ö_z_el_. v_e_a_ z_e_l A...:~;...a..:.çl_an_d_ır_m_a l 73 2. ORMANSIZLAŞMA VE YOLSUZLUK Sürdürülebilir bir annancılık için ilk aşama ormansızlaşmanın kontrol altına alınmasıdır. Bu nedenle, ormansızlaşmanın altında yatan nedenlerin analiz edilmesi önem taşımaktadır. Bazı gelişmekte olan ülkelerdeki ormanların yıllık olarak %3 'den fazlasının yok edilmesi basının, ormancıların, yer bilimcilerinin, çevrecilerin, ekonomistlerin ve diğer sosyal bilimcilerin artan ilgisini çekmeye başlamıştır. Bu bağlamda, literatürde de ormansızlaşmanın nedenleri konusunda birçok çalışmalar görülmektedir. Literatürde ormansızlaşmanın nedenleri olarak belirlenen faktörlerden bazıları şunlardır: nüfus artışı (Cropper ve Griffıths, 1994; Ehrhardt-Martinez, 1998), tarım alanları talebi (Myers, 1994), kütük ticareti (Capistrano, 1994), yangın, sel, heyelan rüzgar ve benzeri doğal afetler ve yakacak ihtiyacı (Rowe, Sharma ve Browder, 1992; Repetto, 1998), sahiplik haklarının yokluğu (Deacon, 1999). Ormansızlaşmanın temel nedenlerini anlamak için annansızlaşma eylemini gerçekleştirenleri ve ormansızlaşmanın nedenlerini birbirinden ayırt etmek oldukça önemlidir. Onuansızlaşma eylemini gerçekleştirenler, hayvan otlatıcılar, yakacak toplayıcılar, tarla açıcılar, çiftçiler, kütük ticareti ile uğraşanlar, madenciler, büyük altyapı çalışmalarını üstlenenler gibi ormanlardaki ağaçları kesen ve yok eden kimselerdir. Ormansızlaşmanın nedenleri, ormansızıaştırma eylemini gerçekleştirenleri ormanları yok etmeye motive eden faktörlerdir. "Ormansızlaşma konusunda yazılanların çoğu, "nedenler" ile "gerçekleştirenler" arasında bir ayrım yapmamaktadır. Bu ayrımın yapılmaması nedeniyle, çoğu zaman ormansızlaşmanın nedeni olarak içinde yaşadıkları sosyo-ekonomik ve politik ortamda ekonomik olarak rasyonel davranış gösteren gruplar gösterilmektedir" (Roper ve Roberts, 1999:9). Mesela, 1990 ve 2000 yılları arasında orman yangınları nedeniyle Endonezya'daki 3 milyon hektar ormanlık alan yok olmuştur. Yangınların sebepleri olarak ticari tarımsal projeler, pirinç üretimi için ormanlık alanların temizlenmesi, kütük kesiminden sonra bırakılan kurumuş atıklar ve tarım için orman açma faaliyetleri gösterilmiştir. Aynı zaman aralığında, kereste işinden ve diğer annancılık sektöründeki kanunsuz faaliyetlerden kişisel çıkar elde etmek için dönemin Endonezya Başkanı Suharto ve ailesi ve üst düzey ordu yetkilileri işadamları ile ittifak yapmışlar ve yolsuzluk ayyuka çıkmıştır. Palo (2004:3) "ormancılık sektöründeki bazı kanunsuz eylemlerin mahkemelere intikal ettiğini ve sorumlular hakkında malıkurniyet kararı çıktığını, fakat başkan Suharto ve ordu yetkililerinin sorumluların cezalandırılmasını önlediklerini" bildirmektedir. Afrika'da, Pasifık'te, Karayipler'de ve Güney Asya'daki zengin ormanlık alanlara
741.L C_ü_n~e~~K_o~yu_n_c_u_-_R_a_sı_ m ~_lm_a_z sahip birçok ülkede benzer yolsuzluklar rapor edilmiştir (Sizer ve Plouvier, 2000; Saastamoinen, 1996; FAO, 2001b). Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO, 2001b), 2001 yılı orman raporunda, yolsuzluğu ilk defa ormansızlaşmanın ana nedenleri arasında saymıştır ve birçok ülkedeki dünya onuanlarındaki yolsuzluk ve kanunsuz hareketlere yönelik acil bir eylem planına ihtiyaç olduğunu belirtmiştir. Yolsuzluk, "kamu otoritesinin politikacılar ve kamu görevlileri tarafından kanunsuz bir şekilde kişisel çıkarlar için kullanılması" olarak tanımlanabilir (Contreas-Herıuosilla, 2000:90). Bu tanıma göre bir yolsuzluk eylemi kasıtlı olarak ve kişisel çıkar için yapılmaktadır ve aynı zamanda kamu varlıkları, otoritesi ve görevlileri işin içine karışmaktadır. Yüksek kereste değerleri, standart olmayan ürünler, kamu görevlilerinin düşük ücretleri, yerel orman görevlilerinin sübjektivitesi oldukça hayati konular hakkında keyfi karar alma gücünün bulunması, yetersiz düzenlemeler, gücün piyasa oyuncuları arasında eşit olmayan bir şekilde dağılmış olması gibi nedenlerden dolayı onuanlar ve ormancılık sektörü illegal aktivitelere ve yolsuz davranışlara daha açıktır ve eğilimlidir. İllegal ormancılık eylemleri arasında orman görevlilerinin özel sektör ile yapılacak olan anlaşmalara kanunsuz bir biçimde onay vermesi, kesim izinlerinin illegal olarak satışı, kamuya ait ormanlarda kesilen ağaçların miktarının düşük olarak bildirilmesi, kesilen ağaçların değerinin düşük bildirilmesi, koruma altındaki ağaç cinslerinin kesilmesi, ağaç kaçakçılığının yapılması, kanunsuz kütük kesimi, ommn ürünlerinin resmi izin belgesine sahip olmadan işlenmesi sayılabilir (Contreras Herıuosilla, 2000 ve 2001). Royal Institute of Intemational Affairs (2003)'ne göre dünya çapındaki ağaç ürünleri ticareti yaklaşık 150 milyar dolardır ve kanunsuz ormancılık faaliyetleri yaklaşık olarak bu rakamın %10'nu kadardır. Toplumsal bakış açısından, illegal aktivitelere izin veren bir ülke için ormancılık sektöründeki yolsuzluk çok maliyetli olabilir. Y olsuzluğa açık bir ülkede, ormancılık sektöründeki yolsuzluğun ortalama ek maliyetinin yaklaşık olarak %20 olduğu tahmin edilmektedir (Tanzi, 1998). Hem gelişmekte olan ülkelerin hem de gelişmiş ülkelerin yüz ölçümlerinin yaklaşık olarak %26'sı orıuanlarla kaplıdır. Kanunsuzluklar ve yolsuzluklar bir dereceye kadar hemen hemen her yerde görülse de, ormancılık sektöründeki kanunsuz ve yolsuz aktiviteler özellikle gelişmekte olan ülkelerde daha ciddi boyutlarda görülmektedir. Transparency Intemational Comıption Perceptions endeksine göre dünyanın en yolsuz 20 ülkesinden 14'ü zengin orman kaynaklarına sahip ülkelerdir.
_O_rm_a_n_s_ız_la..:..şm_a...:.,_Y_a_ls_uz_lu_k_v_e_B_ir_M_üc_._A_ra_c_ı O_l_a_ra_k_o_ z_e_l. _ve_ö_ze_i_a:::.ğa_,ç...:.la_n_dı_rm_a.l. 75 Çevresel Kuznetz Eğrisi, yolsuzluk ve ormansıziaşma arasıdaki teorik ilişkiye bir ışık tutabilir. Çevresel Kuznetz Eğrisi (ÇKE) hipotezi gelir değişimi ile çevre kalitesi arasında U-şeklinde bir ilişki önermektedir: ekonomik kalkınmanın ilk aşamalarında gelir arttıkça çevre kalitesi gittikçe azalırken, ekonomik kalkınmanın ileri aşamalarında gelir arttıkça çevre kalitesi artmaktadır. Bir çok çalışma ÇKE'nin varlığını doğrularken, eşik noktasının hangi gelir seviyesinde meydana geldiği hakkında literatürde bir tartışma vardır. Y olsuzluğun varlığı gelir ve çevre/ormansıziaşma arasındaki ilişkiyi etkileyebilir. Y olsuzluğun olduğu bir ortamda, ÇKE'nin eşik noktası sosyal olarak optimum olan bir noktaya göre daha yüksek gelir seviyelerinde ve ormansızlaşmada/ kirlilik seviyelerinde gerçekleşir (Lopez ve Mitra, 2000). 3. DATA VE METODOLOJi Bu bölümde, yolsuzluğun ormansıziaşma üzerindeki etkisinin olup olmadığı 1990-2000 dönemi için International Country Risk Guide Index (ICRG) yolsuzluk endeksi kullanılarak test edilmiştir. 1 Her bir ülke için ICRG yolsuzluk değerleri 1990-2000 tahmin dönemi için ortalama rakamlardır. Örneğin, 1990-2000 dönemi ICRG yolsuzluk endeks değeri bu dönemdeki yıllık yolsuzluk endeks değerlerinin basit ağırlıklı ortalamasıdır ve böylece bu döneme ilişkin yolsuzluk endeksini temsil eden tek bir rakam elde edilir. ICRG değerleri, ICRG'yu derleyen The PRS Group'tan temin edilmiştir. Y olsuzluğun yanında ormansızlaşmanın 3 nedenini daha analizimize dahil ettik: kırsal kesimdeki nüfusun artış hızı (KIRNUFB), sürekli ekim-dikim yapılan tarımsal alanlar (toplam toprakların bir yüzdesi olarak) (EKDIKA), ve gayri safi yurtiçi hasılanın büyüme hızı (GSYHB). Bu değişkenler ile ilgili veriler World Development Index 2001 CD-ROM'dan alınmıştır. Regresyon tahmininde değişkenierin 1990-2000 dönemine ilişkin ortalama değerleri kullamlmıştır. Ormansıziaşma verileri World Development Indicators 'un çeşitli sayılarındaki tablolardan elde edilmiştir. Ormansıziaşma verileri bir ülkenin orman alanlarındaki değişimin yüzde olarak ifadesidir. Örnekleme en az 2 milyon hektar orman alanına sahip olan ülkeler dahil edilmiştir. Böylece ana örneklernemizde 80 ülke vardır.z Çeşitli analizler için, örneklemdeki ülkelerin farklı bileşenleri kullanılmıştır. Analizde kullanılan değişkenler literatür taramasındaki konu ile ilgili daha önceki çalışmaların, değişken ile ilgili verinin bulunabilirliği ve ana hipotezimiz ışığında seçilmiş ve kullanılmıştır.
76 ~------------------------------------C_u_ n~e~~k_o~yu_n_ru -_R_as_im Y_ıl_m az Aşağıdaki tek değişkenli ve çok değişkenli modeller tahmin edilmiştir: Ormansızlaşma; = /3 0 + /3 1 Yolsuzluk; +U;, Ormansızlaşma; = flo + {J 1 Yolsuzluk; + {J 2 KIRNUFB; + {J 3 EKDIKA; + {J 4 GSYHB; +u; alt indisi ilgili değişkenin i' inci ülke için değerini ifade etmektedir. Ülkelerarası kesit verileri kullanılarak yapılan ekonometrik çalışmalarda karşılaşan problemlerden biri de hata terimine ilişkin değişen varyans (heteroscedasticity) problemidir. Bu çalışmada bu problem dikkate alınmış ve modellerde herhangi bir değişen varyans probleminin olup olmadığı Koenker Bassett heteroscedasticity testi kullanılarak her bir model için test edilmiştir. Yüzde 5 anlamlılık düzeyinde, değişen varyans problemi tespit edildiği zaman, probleme uygun düzeltmeler yapılmış ve model "Ağırlıklı En Küçük Kareler Yöntemi" kullanılarak yeniden tahmin edilmiştir. International Country Risk Guide Index (ICRG): Yoksulluk Endeksi. Ormanlar ve annancılık sektörü kanunsuz davranışlara ve yolsuz aktivitelere diğer sektörlere göre daha açık ve eğilimlidir. Yolsuzluk, illegal kütük kesimi, orman ürünlerinin yasa dışı ticareti gibi kanun dışı faaliyetlere imkan tanıyarak ormanlar üzerinde zarar verici etkide bulunabilir. Y olsuzluğun olduğu bir ortamda annansızlaşma oranının daha fazla olması beklenir. Böylece, yolsuzluk ve annansızlaşma arasında pozitifbir ilişki tahmin edilmektedir. Kırsal kesimdeki nüfusun artış hızı (KIRNUFB): kırsal alanda yaşamını süren 500 milyon insanın yaşamlarını ormanları keserek ve diğer zarar verici faaliyetlerle idame etiirdikleri tahmin edilmektedir (FAO, 1998). Kırsal nüfus artışı baskısı küçük çapta hayvancılıkla uğraşanları ve orman açıcı çiftçileri temel ihtiyaçlarını gidermek için ormanıara zarar vermeye iter. Böylece, kırsal kesimdeki nüfus artış hızı ile annansızlaşma arasında pozitifbir ilişki olduğunu tahmin etmekteyiz. Sürekli ekim-dikim yapılan tarımsal alanlar (toplam toprakların bir yüzdesi olarak) (EKDIKA): sürekli ekim-dikim yapılan tarımsal alanların azlığı tarımsal arazi talebinin bir göstergesi olarak kullanılmıştır. Gelişmekte olan birçok ülkede verimli tarım arazileri oldukça sınırlıdır ve dolayısıyla alternatif kullanım için ormanlık alanları üzerinde artan bir talep vardır. Gayri safi yurtiçi hasılanın büyüme hızı (GSYHB): gayri safi yurtiçi hasılanın büyüme hızı değişkenine ait katsayı hakkındaki öngörü belirsizdir. Bir taraftan,
_O_rm_a_n_s,z_la--=~-m_a,'-Y_o_ls_uz_lu_k_v_e_B_ir_M_u_ c_. A_r_a_o_O_Ia_ra_k_o_ z_e_l._ve_ö_ze_i_a:::..ğa..:.ç_la_nd_,_m_a ıl. 77 Çevresel Kuznetz Eğrisine göre, ülkeler belli bir gelişmişlik aşamasına geldikten sonra gelir arttıkça ormansızıaşma azalmaktadır; diğer yandan ülkeler daha gelişmiş oldukça, kişi başına orman ürünü tüketimleri daha fazla artmaktadır. Dolayısıyla, kağıt tüketimi ve orman ile ilgili ürünlerin tüketimi artar; böylece ormansızıaşma da artar. 4. REGRESYON TAHMiNi SONUÇLARI Ülkeler-arası tek ve çok değişkenli regresyon sonuçları Tablo 4 'de rapor edilmiştir. Raporladığımız A'lı modeller En Küçük Kareler (EKK) ile tahminlenen tek ve çok değişkenli modeller iken, B'li modeller Ağırlıklı En Küçük Kareler (AEKK) ile tahminlenen tek ve çok değişkenli modellerdir. Eğer herhangi bir modelde değişen varyans problemi tespit edilirse, model değişkenlerini uygun ağırlıkla düzelterek modeli AEKK kullanılarak yeniden tahmin edilmiştir. 3 Tablo 4: Ormansızlaşma ve Yolsuzluk, Tek Değişkenli ve Çok Değişkenli EKK ve AEKK Tahmin Sonuçları Sabit Terim Yolsuzluk GSYHB EKDIKA KIRNUFB Gözlem Sayısı Tahmin Metodu R-Kare Model la Model 2A 1.428 0.906 (0.323) (0.325) 0.000* 0.007* 0.289 0.223 (0.088) (0.084) 0.002* 0.010** 0.022 (0.036) 0.555 0.045 (0.026) 0.083*** 0.314 (0.067) 0.000* 80 75 EKK EKK 0.120 0.362 Model2B 0.262 (0.109) 0.019** 0.055 (0.028) 0.050** 0.001 (0.011) 0.897 0.006 (0.007) 0.380 0.084 (0.021) 0.000* 75 AEKK 0.267 Not: *,**,ve *** sırasıyla %1, %5, %10 anlamlılık düzeyleri için kullanılmıştır. Parametre tahmin değerleri koyu siyah biçimde, standart sapmalar parantez içinde ve onun altında? değerleri rapor edilmiştir.
78 ~------------------------------------C_u_ n~e~~k_o~yu_n~cu_- R_as~im Y_,ım~az Tek değişkenli regresyon tahmin sonuçları göstermektedir ki, bir ülkedeki yolsuzluk seviyesi ile o ülkedeki ormansızıaşma oranı arasında istatistiksel olarak anlamlı pozitif bir ilişki mevcuttur. Diğer değişkenleri de modele dahil ettiğimiz zaman, tek değişkenli model sonuçları en az %5 anlamlılık düzeyinde geçerliliğini korumuştur. Yolsuzluk ve ormansıziaşma arasındaki istatistiksel olarak anlamlı pozitif ilişki hem tek değişkenli hem de çok değişkenli analizlerde varlığını koruduğu için, yolsuzluk ve ormansızıaşma arasında güçlü bir ilişki vardır sonucuna varabiliriz. KIRNUFB, dışındaki değişkenler istatistiksel olarak anlamlı değildir. Böylece araştırma sonuçlarımız göstermektedir ki, yolsuzluğun ormansıziaşma üzerinde önemli etkileri vardır ve ormansızlaşmanın önlenmesi için yolsuzlukla mücadele edilmelidir. Bu nedenle, yolsuzluğu azaltmak için alınacak önlemler ve uygulanacak politikalar ormancılık sektöründeki kanunsuz aktivitelerin azaltılmasına katkıda bulunacaktır. 5. ORMAN SEKTÖRÜNDEKi YOLSUZLUKLA MÜCADELE ARACI OLARAK ÖZELLEŞTiRME Kereste ihalelerinde daha açık mekanizmalar, sübvansiyonların dağıtılmasından sorumlu olan bireylerin ihtiyari güçlerinin azaltılması, sivil toplum örgütlerinin katılımının sağlanması, dış denetimcilerin atanmasının yanında ormancılık sektöründeki özelleştirmenin de teşviki ormancılık sektöründeki yolsuzluğun önlenmesi için bir araç olabilir (Contreras-Hermosella, 2001: 95). Su, orman ve temiz hava gibi bazı kaynaklar aşırı kullanım baskısı altındayken, metaller, mineraller ve enerji gibi bazı doğal kaynakların baskı altında olmamasının nedeni bu kaynakların piyasa fıyatlarının varlığıdır. Ormanlar, otlaklar veya balık aviama alanları halkın kullanımına açık olursa, insanlar bu kaynakları genellikle aşırı kullanma eğilimindedirler. Eğer bir ormanlık alan özel mülkiyet altındaysa, mülkiyet sahibinin yok ettiği her ağaç ek ağacın hasat maliyetini arttıracaktır. Eğer ormanlık alan birçok küçük üreticinin hasat yaptığı denetim altına alınmamış halka açık bir mülk ise, her bir küçük üretici yapacağı eylemlerin diğer üreticiler üzerinde yapacağı maliyeti dikkate almayacak ve özel mülkiyet durumuna göre daha fazla ağacın kesilmesi/ hasadı ile sonuçlanacaktır. Bir orman hasadı yapan kimse, ekeceği yeni ağaçların hasat yapma hakkına sahip olacağını bekliyorsa, yeni ağaç dikme isteği içinde olacaktır. Ormanların korunması ve yenilenmesi bir yatırım hareketi gibi düşünülebilir; bu nedenle, başlangıçtaki fedakarlığı yapacak kimseler eğer gelecekteki faydalardan
_O_rm_a_n_s_ız_la-=-şm_a,_Y_o_ls_uz_l_uk_ve_B_i_r M_ü_c._A_ra_c_ı _O_Ia_ra_k_O_ z_e_l. _ve_ö_ze_i_a.::.ğa--=ç'-la_n_dı_rm_a.l. 79 yararlanmayı bekliyorlarsa ormanların korunması ve yenilenmesi teşvik edilebilir (Meir ve Rauch, 2000). Dünya üzerindeki ülkelerin büyük çoğunluğunda ormanlar kamunun mülkiyeti altındadır. Diğer bir deyişle, bu ülkelerdeki ormanların yönetimi ve kontrolü bir kamu kuruluşu tarafından yapılmaktadır. Dünya üzerindeki ormanların yaklaşık dörtte üçü kamu mülkiyeti altındadır (Lanly, 1982). Bazı ülkelerde ise, kamunun yanında ormanlardan bir kısmının özel mülkiyet ve yönetiminde olmasına izin verilmiştir. Ormancılık sektöründeki özelleştirme annancılık sektöründeki yolsuzluğu dolayısıyla ormansızıaşmayı azaltabilir. Bu önermemizi test etmek için öncelikle özelleştirme ve yolsuzluk arasındaki ilişkiyi test ettik. Orman sektöründe özelleştirme uygulayan ülkelerin listesi Palo (2003)'den alınmıştır. Ormancılık sektöründeki özelleştirme ve yolsuzluk arasındaki ilişkiyi test etmek için aşağıdaki tek değişkenli model tahmin edilmiştir. Özelleştirme değişkeni eğer özel annancılığa i'nci ülkede müsaade ediliyorsa 1 değerini alan, diğer durumlar için ise O değerini alan bir kukla değişkendir ve model aşağıdaki gibidir: Yolsuzluk; = /3 0 + f3,özelleştir,me; +U;. Aşağıdaki Tablo 5'de görüldüğü gibi, tek değişkenli regresyon tahmin sonuçları, annancılık sektöründeki özelleştirme ile yolsuzluk arasında en az %1 anlamlılık düzeyinde istatistiksel olarak anlamlı negatif bir ilişki olduğunu göstermektedir. Tablo 5: Ormancılık Sektöründe Özelleştirme ve Yolsuzluk, Tek Değişkenli EKK Tahmin Sonuçları Sabit Terim Özelleştirme Gözlem Sayısı Tahmin Metodu R-Kare Model 1-3.135 (0. 108) 0.000* -1.754 (0.241) 0.000* 80 EKK 0.405 Not: *,**,ve *** sırasıyla %1, %5, %10 anlamlılık düzeyleri için kullanılmıştır. Parametre tahmin değerleri koyu siyah biçimde, standart sapmalar parantez içinde ve onun altında P değerleri rapor edilmiştir.
ır ı 80.IL C_ün_e~~_K_o~~-n_c_u_-_R_a_sim Y_ılm az "Ormancılık sektöründeki özelleştirme ormancılık sektöründeki yolsuzluğu dolayısıyla ormansızıaşmayı azaltabilir" önermesini test etmek için, ikinci aşamada, aşağıdaki tek değişkenli ve çok değişkenli modeller tahmin edilmiştir: Ormansızlaşma; = /3 0 + f31 Özelleştirme; +u; Ormansızlaşma; = /3 0 + j31 Özelleştirme; + f3 2 KIRNUFB; + {J 3 EKDIKA; + {J 4 GSYHB; +u;. Ülkeler-arası tek ve çok değişkenli regresyon sonuçları Tablo 6'da rapor edilmiştir. A'lı modeller EKK ile tahmin edilen tek ve çok değişkenli modeller iken, B'li modeller AEKK ile tahmin edilen tek ve çok değişkenli modellerdir. Eğer modelde değişen varyans problemi tespit edilirse, model değişkenlerini uygun ağırlıkla düzelterek modeli Ağırlıklı En Küçük Kareler Yöntemi (AEKK) kullanılarak yeniden tahmin ettik. Tablo 6: Onuansızlaşma ve Ormancılık Sektöründe Özelleştirme, Tek Değişkenli ve Çok Değişkenli EKK ve AEKK Tahmin Sonuçları Model1A ModellB Model2A Model2B Sabit Terim 0.564 0.159 0.255 0.101 (0.111) (0.032) (0.153) (0.049) 0.000* 0.000* 0.100 0.043** Özelleştirme -0.714-0.196-0.553-0.132 (0.247) (0.068) (0.231) (0.067) 0.005* 0.005* 0.019** 0.052*** GSYHB 0.017 0.001 (0.037) (0.011) 0.652 0.928 EKDIKA 0.043 0.005 (0.026) (0.007) 0.101 0.454 KIRNUFB 0.326 0.089 (0.067) (0.020) 0.000* 0.000* Gözlem Sayısı 80 80 75 75 Tahmin Metodu EKK AEKK EKK AEKK R-Kare 0.097 0.050 0.351 0.266 Not: *,**,ve *** sırasıyla %1, %5, %10 anlamlılık düzeyleri için kullanılmıştır. Parametre tahmin değerleri koyu siyah biçimde, standart sapmalar parantez içinde ve onun altında P- değerleri rapor edilmiştir.
_O_rm_a_n_s_ız_la-'--şm_a_,_Y_o_ls_uz_lu_k_v_e_B_ir_M_üc._A_ra_c_ı O_l_a_ra_k_o_ z_e_l. _ve_ö_ze_l_a-=-ğa-=ç_la_n_dı_rm_a.l. 81 Tek değişkenli model sonuçlan göstermektedir ki, bir ülkedeki annansızlaşma ile o ülkedeki orman cı lık sektöründeki özelleştirme arasında %1 anlamlılık düzeyinde istatistiksel olarak anlamlı negatif bir ilişki mevcuttur. Diğer değişkenleri de modele dahil ettiğimiz zaman, tek değişkenli model sonuçlan en az %6 anlamlılık düzeyinde geçerliliğini korumuştur. Ormansıziaşma ile annancılık sektöründeki özelleştirme arasında istatistiksel olarak anlamlı negatif ilişki hem tek değişkenli hem de çok değişenli analizlerde varlığını koruduğu için ormansıziaşma ve annancılık sektöründeki özelleştirme arasında güçlü bir ilişki vardır sonucuna varabiliriz. KIRNUFB, dışındaki değişkenler istatistiksel olarak anlamlı değildir. Ülkeler-arası araştırma sonuçlanmız, annancılık sektöründeki özelleştinnenin ve özel ormancıltğın teşvikinin bir ormansızlaşmayla mücadele aracı olarak önemine işaret etmektedir. 7. SONUÇ Bu ülkeler-arası çalışmada, ormansızlaşmanın diğer belirleyicilerinin yanında, yolsuzluğun ormansızıaşmayı açıklayıcı gücü analiz edilmiştir. Yolsuzluk ve annansızlaşma arasında pozitif bir ilişki tespit edilmiştir. Bu ilişki istatistiksel olarak anlamlı olmasının yanında hem tek değişkenli hem de çok değişkenli analizlerde geçerliliğini korumuştur. Böylece, araştırma sonuçlarımız yolsuzlaşmanın ormansıziaşma üzerinde önemli etkileri olduğunu ve ormansızlaşmanın önlenmesi için yolsuzlukla mücadele edilmesi gerektiğini göstermektedir. Ormancılık sektöründeki yolsuzluğu önlemek için yapılan önerilerden birisi de özel annancılığın ve annancılık sektöründeki özelleştirmenin teşvikidir. Bu önermeyi test etmek için öncelikle yolsuzluk ve özelleştirme arasındaki ilişkiyi test ettik ve çok kuvvetli istatistiksel olarak anlamlı negatif bir ilişki tespit ettik. Daha sonra, ormansızıaşma ve ormancılık sektöründeki özelleştirme arasındaki ilişkiyi araştırdık Ülkeler-arası araştırma sonuçlarımız göstermektedir ki, annancılık sektöründeki özelleştirme ve annansızlaşma arasında istatistiksel olarak anlamlı hem tek değişkenli hem de çok değişkenli analizlerde geçerliliğini koruyan negatifbir ilişki vardır. Böylece, araştırma sonuçlarımız bir ormansıziaşmayı önleme aracı olarak annancılık sektöründeki özelleştirmenin ve özel ormancıltğın teşvikinin önemini ortaya koymaktadır. Bununla birlikte, bir ülkedeki ormanların ne kadarının özelleştirileceği bu ülkenin içinde bulunduğu çevresel ve sosyoekonomik koşullar ile yakından ilgilidir.
82.IL C_u_ n~e~~k_o~yu_n_cu -_R_a_sim Y_ıl_m az Kamuya ait onuanların özelleştirilmesi adil ve açık bir strateji gerektirir. Aynı zamanda bu özelleştirme hareketi onuansızlaşmaya neden olan diğer faktörlerin üstesinden gelinmesi ıçın gerekli olan diğer politikalarla birlikte gerçekleştirilmelidir. Özelleştirme hareketi kendi başına yolsuzluğa açık bir harekettir ve deneyimler göstermiştir ki özelleştirmeyi gerçekleştirecek olan ülkenin belli bir gelişmişlik düzeyinde olması başarılı bir özelleştirme hareketi iyin zorunlu koşuldur. NOTLAR ı) Orijinal ICRG yolsuzluk endeksinde, düşük değerler yüksek yolsuzluk seviyesini temsil ederken yüksek değerler düşük yolsuzluk seviyelerini temsil etmektedir. Bununla birlikte, sonuçlan daha kolay yorumlayabilmek için bütün değerleri -ı ile çarparak yeniden sıraladık. Sonuç olarak, düşük değerler düşük yolsuzluk seviyesini temsil ederken yüksek değerler yüksek yolsuzluk seviyelerini temsil etmektedir. 2) Analizimizde kullanılan ülkeler: Cezayir, Kosterika, Slovakya, Gine Bissau, Küba, Pakistan, Çek Cumhuriyeti, Malavi, İngiltere, Guatemala, Panama, Yugoslavya Cumhuriyeti, Fas, Nikaragua, Yunanistan, Bulgaristan, Portekiz, Avusturya, Etiyopya, Honduras, Filipinler, Senegal, Gana, Güney Kore, Romanya, Gine, Burkina Faso, Fil Dişi Sahili, İran, Yeni Zellanda, Namibya, Kuzey Kore, Norveç, Güney Afrika Cumhuriyeti, Polonya, Vietnam, İtalya, Türkiye, Ekvator, Mongolya, Almanya, Madagascar, Botswana, Mali, Nijerya, İspanya, Tayland, Fransa, Şili, Kenya, Zimbabwe, Malezya, Gabon, Finlandiya, Kongo Cumhuriyeti, Paraguay, Kamerun, Japonya, İsviçre, Mozambik, Zambiya, Myanmar, Arjantin, Tanzanya, Venezüella RB, Kolombiya, Bolivya, Meksika, Sudan, Hindistan, Peru, Angola, Endonezya, Kango Halk Cumhuriyeti, Avustralya, Çin, ABD, Kanada, Brezilya, Rusya Federasyonu. 3) Değişen varyans problemi tespit edilen tüm modellerde değişen varyans problemini ortadan kaldırmak için, "nüfus yoğunluğu (NUFYO)" değişkeninin logaritmik transformasyonu (LOGNUFYO) ağırlık ölçüsü olarak kullanılmıştır. Yani, hata terimlerinin varyans ı ile LOGNUFYO
_O_rm_a_n_st_z_la.::..şm_a..c.,_Y_o_ls_uz_lu_k_v_e_B_ir_M_üc._A_ra_c_t O_l_a_ra_k_o_ z_e_l. _ve_o_ z_e_i_a:::..ğa...::ç_la_n_dt_rm_a 83 değişkeni arasında E ( uj) = a 2 ( LOGNUFYO; ) 2 ilişkisinin olduğu varsayılıp, modelin her iki tarafı 1/ LOGNUFYO; ağırlık ölçüsü ile çarpılıp sorun giderilmiştir. Modelde var olan bağımsız değişkenler dışında bir değişkenin ağırlık ölçüsü olarak kullanılmasının nedeni, modeldeki diğer bağımsız değişkenierin ağırlık ölçüsü olarak kullanılması problemini ortadan kaldırmamasıdır. değişen varyans KAYNAKÇA Bryant, D., Nielsen, D. and Tangley, L. (1997), The Last Frontier Forests - Ecosystems and Economies on the Edge, Washington:World Resources Institute. Capistrano, A.D. (1994) "Tropical Forest Depletion and Changing Macroeconomy, Brown, K. and Pearce, D. W. (der), The Causes oftropical Deforestation: The Economic and Statistical Analysis of Factors Giving Rise to the Loss of Tropical Forests, London: University College London Press Ltd., 68-85. Contreras-Hermosilla, A. (2000), The Underlying Causes of Forest Decline, CIFOR Occasional Paper No. 30., Bogor, Indonesia: CIFOR. Contreas-Hermosella, A. (2001) "Illegal Activities and Corruption in the Forest Sector", FAO (der), State of the World's Forests 2001, Rome: FAO, 76-89. Cropper, M. and Griffıths, C. (1994), "The Interaction of Population Growth and Environmental Quality", American Economic Review, Vol 84, No 2, 250-54. Deacon, R.T. (1999), "Deforestation and ownership: evidence from histarical accounts and contemporary data", Land Economics, Vol 75, No 3, 341-59. Ehrhardt-Martinez, K. (1998), "Social Determinants of Deforestation in Developing Countries: A Crass-national Study", Social Forces, Vol 77, No 2, 567-86. FAO (1998), Statistical Databases, Rome: FAO.
84 ~----------------------------------C_u_ n_e~~k_o~yu_n_cu_- Ra_s_im ~_lm_a_z FAO (2001a), Global Forest Resources Assessment 2000: Main Report, FAO Forestry Paper No. 140., Rome: FAO. FAO (2001b), State ofthe World's Forest 2001, Rome: FAO. FAO (2003), State ofthe World's Forest 2003, Rome: FAO. International Country Risk Guide (ICRG), The PRS Group, http://www.prsgroup.com/index.html. Lanly, JP. (1982), Tropical Forest Sources, FAO Forestry Paper 30, Rome: FAO. Lopez, R. ve Mitra, S. (2000), "Corruption, Pollution, and the Kuznets Environment Curve", Journal of Environmental Economics and Management, Vol40, No 2, 137-150. Meier, G. M. ve Rauch, J.E. (2000), Leading Issues in Economic Development, New York: Oxford University Press. Myers, N. (1994) "Tropical Deforestation: Rates and Patterns", Brown, K. ve Pearce, D. W. (der), The Causes oftropical Deforestation: The Economic and Statistical Analysis of Factors Giving Rise to the Lass of Tropical Forests, London: University College London Press Ltd., 27-40. Palo, M. (2003) "Poverty Reduction by Tropical Forests: Rhetoric or a Viable Option?", International Workshop on Forests for Poverty Reduction: Opportunities with CDM, Biodiversity and Other Environmental Services International Workshop Bildiriler Kitabı, Bangkok: FAO. http:/ /www. metla. fı/pp/mpal/p overty Reduction-paper -palo-octo b er 2 00 3. htm. Palo, M. (2004), How Does Corruption Drive Deforestation in the Tropics?, Working Paper, Helsinki: Forest Research Institute METLA. Royal Institute of International Affairs (RIIA) (2003), Scale of IllegaZ Logging, http://www.illegal-logging.info/index.php. Repetto, R. (1988), The Forestfor the Trees? Government Policies and the Misuse of Forest Resources, Washington DC.:World Resource Institute. Roper, J. ve Roberts, R.W. (1999), Deforestation: Tropical Forests in Decline, Quebec: Canadian International Development Ageney Forestry Issues Paper.
_O_rm_an_s_,z_la...;;.şm_a,_Y:_o_ls_u_zl_uk_ve_B_i_r _M_ü_c._A_ra_c_, _O_Ia_ra_k_o_ z_e_l. _v_e _ö_z_ei_a-=-ğ--=aç=-la_n_d_,m_a,1_ 85 Rowe, R., Sharma, N.P., and Browder, J. (1992) "Deforestation: Problems, Causes, and Concem", Sharma, N.P. (der), Managing the World's Forests: Looking for Balance Between Conservation and Development, Iowa: KendalVHunt Publishing Company, 33-46. Saastamoien, O. (1996) "Change and Continuity in the Philippine Forest Policy", Palo, M. and Mery, G. (der), Sustainable Forestry Challenges for Devetoping Countries, Environmental Science and Technology Library I O, London: Kluwer Academic Publishers, 121-139. Sizer, N. ve Plouvier, D. (2000), Increased Investment and Trade by Transnational Logging Companies in Africa, the Caribbean and the Pacific, WWF Belgium, WRI and WWF-Intemational Joint Report. Tanzi, V. (1998), Corruption Araund the World: Causes, Consequences, Scope and Cures, IMF StaffPapers, 45(4), Washington, DC: IMF. World Bank (2001), World Development Indicators 2001, Washington D.C.:World Bank.,-')