Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 14, Haziran 2015, s. 287-299 Aykut ONAT 1 Ayhan SERHATERİ 2 BÖLGESEL YATIRIM PROMOSYONU ÖRNEĞİ: TR82 YATIRIM PLATFORMU Özet Türkiye nin Avrupa Birliği ne adaylık süreciyle birlikte tanıştığı bölgesel kalkınma ajansları, 2006 yılında kurulan iki pilot ajansın ardından, şu anda yapılanması tamamlanan 26 bölgesel kalkınma ajansı ile tüm ülke sathında, ülkenin kalkınma serüveninde gerek idari yapılanması, gerek karar mekanizması ve gerek faaliyetleri ile kamu kurumları arasında farklı bir konuma oturmuştur. Çoğunlukla sağladıkları mali destekler ile gündeme gelmelerine rağmen faaliyet gösterdikleri bölgelerde planlı kalkınma hedefleri koyan, hedefleri gerçekleştirmeye yönelik proje esaslı faaliyet gerçekleştirme kabiliyetini geliştiren, bölgesel rekabetçiliği ön plana çıkaran tanıtım uygulamaları ve tek adımda yatırım ofisi olarak hizmet veren yapılanmalarıyla özellikle bölgesel ölçekte kısa sürede önemli bir yer edinmeyi başarmıştır. Özellikle, kalkınma ajanslarının bölgesel iş ve yatırım ortamının tanıtımı, ulusal ve uluslararası yatırım fırsatlarının bölgelere çekilmesi için gerçekleştirdikleri çalışmalar oldukça kilit bir öneme sahiptir. Bu noktada kalkınma ajansları farklı projelere sahip olmakla birlikte, ulusal çapta bu süreçleri gerçekleştiren ajansların sunduğu önemli bir bilgi birikimi bulunmaktadır. Bu çalışma ile iş ve yatırım ortamının promosyonuna dair ulusal ajansların çalışmaları değerlendirilip, bu konudaki bölgesel uygulamalardan biri olan Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansının gerçekleştirdiği investintr82 projesi içerik analizi şeklinde irdelenecektir. Anahtar Kelimeler: Doğrudan Yabancı Yatırım, Yatırım Promosyonu, Bölgesel Kalkınma Ajansı, Yatırım Destek Ofisi, Ulusal Yatırım Promosyon Ajansları 1 Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı, onataykut@yahoo.com 2 Yrd. Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi, İşletme Fakültesi, İşletme Bölümü, ayhans@sakarya.edu.tr
Aykut Onat 288 AN EXAMPLE OF REGIONAL INVESTMENT PROMOTION: TR82 INVESTMENT PLATFORM Abstract Turkey met with Regional Development Agencies during the EU accession process of the country which back to 2006, when two pilot development agencies were established. By completion of institutionalization of 26 development agencies which cover all the country, agencies started coming up in a different position in Turkish government structure with decision making mechanism and activities they have. Although agencies are in the limelight by financial support they provide in the regions they operate, they occupied an important place within a short period, by putting planned development objectives for the region, improving regional ability to carry out project-based activities aimed at achieving the objectives, applying regional marketing activities by highlighting regional competitiveness, giving investment consultation services as one-stop shop. In particular, by applying promotional activities of regional business and investment environment, performing creating national and international investment opportunities in the region has a key importance. At this point, while development agencies have different projects together, on a national scale there is a significant knowledge offered by the agencies that perform. This study gives background of national agencies investment climate promotion activities and evaluates as a regional example, a project called as"investintr82" conducted by the North Anatolian Development Agency "investintr82" in the form of content analysis. Key Words: Foreign Direct Investment, Investment Promotion, Regional Development Agency, Investment Support Office, National Investment Promotion Agencies Giriş Bölgeler arasındaki gelişmişlik farklarının azaltılması, bölgelerin planlı faaliyet gerçekleştirmeleri, bölgesel rekabet edebilirliğin geliştirilmesi her zaman bölgesel kalkınma politikalarının temel konuları olmuştur. Bu konular arasında bir veya birkaçı ülkenin gelişmişlik seviyesine göre daha fazla ön plana çıkabilmektedir. Bu nedenle bölgesel kalkınma, bölgenin kendi dinamiklerine göre şekillenen bir süreci ifade etmektedir. Esnek, yarı otonom yerel kalkınma araçları olarak kalkınma ajansları, bulundukları yerel ekonomilerin kalkınma sistemlerini yansıtan kurumlardır. Bu başlangıç noktası kalkınma ajansları arasındaki farklılıkların sadece küçük bir boyutunu yansıtmaktadır. Aslında, kalkınma ajanslarının farklılıklarını anlatmak için önemli sayıda faktör karşımıza çıkmaktadır. Bunlar; (1) mantıksal, (2) yapı, (3) paydaşlar, (4) misyon, (5) statü, (6) finans, (7) girdiler, (8) roller, (9) coğrafya, (10) ilişkiler, (11) sürdürülebilirlik olarak ifade edilebilir. 2 2 OECD, 2010:72
289 Bölgesel Yatırım Promosyonu Örneği: Tr82 Yatırım Platformu Ulus-altı ölçekte kalkınma politikalarının ve stratejilerinin geliştirilmesinde oldukça popülerleşmesine rağmen ajansların tanımı ile ilgili kesin, yaygın ortak bir kanaat bulunmamaktadır. 3 Ancak, Halkier kalkınma ajanslarını; merkezi hükümet ve yerel yönetim ana yapısının dışında, çoğunlukla yumuşak politika araçlarını entegre biçimde kullanarak yerel iktisadi kalkınmayı destekleyen, bölgesel bazda yerleşik, kamu tarafından finanse edilen kurumlardır şeklinde tanımlamıştır. 4 Bu tanım aslında işleyişlerinde farklılıklar olsa da kalkınma ajanslarının ortak temel prensiplerini oldukça iyi ifade etmektedir. Kalkınma ajanslarının öncelikle gelişmeye ihtiyaç duyan bölgelerde kurulduğu görülmekteydi, ancak küresel bazda yaşanan gelişmeler ve ortaya çıkan rekabet bölgesel kalkınma ajanslarının yaygınlaşmasına ve farklı araçların oluşmasına yol açmıştır. Rekabet bölgesel hatta kent ölçeğine kadar inmiştir. Bu nedenle, yerel kaynakların etkin kullanımı ile yerel girişimlerin desteklenmesi, var olan potansiyelin açığa çıkarılarak katma değer elde edilmesi, bölgelerde nitelikli insan gücünün oluşmasının sağlanması bölgelere küresel ölçekte rekabet şansı getirirken, ulusal hedeflere ulaşma noktasında önemli katkı sunmaktadır. Şu anda 15.000 civarında kalkınma ajansının faaliyette bulunduğu bilinmektedir. Bilindiği üzere kalkınma ajansları uzun bir zamandır kalkınma açısından gelişmiş Batı dünyasında kendine geniş bir uygulama alanı bulmuştur. Avrupa daki ilk kalkınma ajansları İkinci Dünya Savaşı sonrasında, savaşın endüstriyel gerileme ve savaş zararının yol açtığı krizlere cevap oluşturmak amacıyla kurulmuştur. Kalkınma ajansları özellikle bölgelerin yeninden yapılandırılması amacıyla önemli görevler üstlenmişlerdir. Özellikle, Fransa, Belçika ve Almanya da terk edilmiş ve zarar görmüş yerleşim yerlerinin yeniden yapılandırılması, yeniden sanayileşme sürecinin başlatılmasında önemli görevler üstlenmişlerdir1. Kalkınma Ajanslarının gelişimi ile ilgili olarak kronolojik bir sıralama yapmak gerekirse; Avrupa da İkinci Dünya Savaşı sonrasında yeniden yapılanmaya yardım etmek ana amaç olmuştur. 1960 lı ve 1970 li yıllarda Kuzey Amerika da Rust Belt olarak adlandırılan sanayisizleşme sürecine dikkat çekmek ana amaç olmuştur. 1980 li ve 1990 lı yıllarda Doğu Asya da hızlı kentleşme ve sanayileşme planlamalarına yardımcı olmak ana amaç olmuştur. Günümüzde ise Latin Amerika, Güney Asya, Afrika ve Doğu Avrupa da dengeli sosyoekonomik kalkınma ana amaç olmuştur. 1990 lardan itibaren AB nin bölgesel politikaları destekleme süreci ile birlikte özellikle doğu Avrupa da ajansların tekrardan işlerlik kazandığı görülmektedir. Bu nedenle AB bölgesel programlarının işlerlik kazanmasında, yaygınlaşmasında ve AB ile olan gelişmişlik farklarının azaltılmasında oldukça aktif rol almışlardır. 5 Türkiye de Kalkınma Ajansları 3 OECD, 2010:40 4 Halkier, 2006:17 5 OECD, 2010:40
Aykut Onat 290 Türkiye de kalkınma ajanslarının tarihi sadece 10 yıl öncesine kadar ulaşmaktadır. Ki bu 10 yıl içerisinde hukuki bazı nedenlerle sürecin aksadığı da bilinmektedir. Bu nedenle kavram olarak dünyada kesin, uzlaşılmış tarifi yapılamayan bir yapının Türkiye de de konumlandırılmasında büyük zorluk yaşanmaktadır. Türkiye de planlı kalkınma modellerinin uygulaması 1962 yılına kadar dayanmaktadır. Fakat, bilindiği üzere Türkiye, geleneksel olarak Osmanlı İmparatorluğu döneminden gelen yüksek seviyede merkeziyetçi bir sisteme sahiptir ki, Türkiye Cumhuriyeti de bu geleneği güçlendirerek devam ettirmiştir. Bu merkeziyetçi yapı ülkenin yönetim anlayışında da görülmektedir. 6 Günümüze kadar bölgesel farklılıkları gidermek için birçok politika ve buna bağlı olarak geliştirilen araçlar Türkiye de denenmiştir. Bunlara örnek olarak, Kalkınmada Öncelikli Yöreler kapsamında tanımlanan illere özel teşvik uygulamaları, kapsamlı bölge planları, organize sanayi bölgeleri, küçük sanayi siteleri, kırsal kalkınma projelerinden bahsedilebilir. Ayrıca, sadece Güneydoğu Anadolu Bölgesi için yürütülen Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), Doğu Anadolu Bölgesi için yürütülen Doğu Anadolu Bölgesi için yürütülen Doğu Anadolu Projesi (DAP), İç Anadolu da bulunan 4 kenti kapsamına alan Konya Ovası Projesi (KOP) hala sürmektedir. 2003 yılında AB ile imzalanan Katılım Ortaklığı Belgesi nde Bölgesel kalkınma planlarını uygulamak üzere, NUTS 2 düzeyinde bölge birimlerinin kurulması karara bağlanmıştır. 7 Katılım Ortaklığı Belgesinin imzalanmasından sonra 2004-2006 yıllarını kapsayacak faaliyetleri planlayan Ön Ulusal Kalkınma Planı nda ilk kez bölgesel kalkınma ajanslarından bahsedilmiş ve ajansların kurulması ile ilgili yasa çalışmalarının başlatılması, bu ajansların yöreselleşmeyi destekleyerek, yerel sanayi ve sektörlerle işbirliğini hızlandırması hedeflenmiştir. 8 2006 yılına gelindiğinde Ön Ulusal Kalkınma Planı ile zemini hazırlanan kalkınma ajanslarının 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun ile yasal altyapıya kavuştuğunu görmekteyiz. Kanunun amacı olarak; kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma plânı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak üzere oluşturulacak kalkınma ajanslarının kuruluş, görev ve yetkileri ile koordinasyonuna ilişkin esas ve usûlleri düzenlemektir ifadeleri kullanılmıştır. 9 Tablo 1: Türkiye'de Kalkınma Ajansları Bölge İller Kalkınma Ajansı Kısaltma Kuruluş Yılı TR31 İzmir İzmir KA İZKA 2006 TR62 Adana, Mersin Çukurova KA ÇKA 6 Reeves, 2005 7 Katılım Ortaklığı Belgesi, 2003 8 Ön Ulusal Kalkınma Planı, 2004 9 Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun, 2006
291 Bölgesel Yatırım Promosyonu Örneği: Tr82 Yatırım Platformu TR52 Karaman, Konya Mevlana KA MEVKA 2008 TR83 Samsun, Amasya, Çorum, Tokat Orta Karadeniz KA OKA TRB2 Bitlis, Hakkari, Muş, Van Doğu Anadolu KA DAKA TRC1 Adıyaman,G.Antep, Kilis İpekyolu KA İKA TRC3 Batman, Mardin, Şırnak, Siirt Dicle KA DİKA TR10 İstanbul İstanbul KA İSTKA TRC2 Diyarbakır, Şanlıurfa Karacadağ KA KARACADAĞ TRA1 Bayburt, Erzurum, Erzincan Kuzeydoğu KUDAKA Anadolu KA TR21 Edirne, Kırklareli,Tekirdağ Trakya KA TRAKYAKA 2009 TR22 Balıkesir, Çanakkale Güney Marmara GMKA KA TR32 Aydın, Denizli, Muğla Güney Ege KA GEKA TR33 Afyonkarahisar, Kütahya, Zafer KA ZEKA Manisa, Uşak TR41 Bilecik, Bursa, Eskişehir Bursa Eskişehir BEBKA Bilecik KA TR42 Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya, Doğu Marmara KA MARKA Yalova TR51 Ankara Ankara KA ANKARAKA TR61 Antalya, Burdur, Isparta Batı Akdeniz KA BAKA TR63 Hatay, Kahramanmaraş, Doğu Akdeniz KA DOĞAKA Osmaniye TR71 Aksaray, Kırıkkale, Kırşehir, Ahiler KA AHİKA Niğde, Nevşehir TR72 Kayseri, Sivas, Yozgat Orta Anadolu KA ORAN TR81 Bartın, Karabük, Zonguldak Batı Karadeniz KA BAKKA TR82 Çankırı, Kastamonu, Sinop Kuzey Anadolu KUZKA KA TR90 Artvin, Giresun, Gümüşhane, Doğu Karadeniz DOKA Ordu, Rize, Trabzon KA TRA2 Ağrı, Ardahan, Iğdır, Kars Serhat KA SERKA TRB1 Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli Fırat KA FKA Kaynak: Kalkınma Bakanlığı verilerinden yararlanılarak hazırlanmıştır. Yasal altyapıya kavuşan kalkınma ajansları 2006 yılında pilot kalkınma ajansları olarak kurulan İzmir Kalkınma Ajansı ile Adana ve Mersin illerini kapsayan Çukurova Kalkınma Ajansı nın kurulmasıyla faaliyetlerine başlamıştır. 2008 yılında 8 ve 2009 yılında da 16 yeni kalkınma ajansının kurulmasıyla birlikte toplamda 26 kalkınma ajansı tüm Türkiye yi kapsayacak şekilde faaliyetlerine başlamıştır. Bölgeler, 2002 yılında gerçekleştirilen sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksi baz alınarak, kültürel ve coğrafi yakınlık unsuru da göz önünde bulundurularak oluşturulmuştur. Ajansların koordinasyonundan Kalkınma Bakanlığı sorumludur. Ajansların kurumsal yapısının tamamlanmasıyla birlikte, ajansların işleyişine yönelik düzenlemeler Kalkınma Bakanlığı tarafından gerçekleştirilmektedir. Makalenin konusu olan
Aykut Onat 292 yatırım promosyonu faaliyetleri Ajansların bünyesinde bulunan ve faaliyet gösterdikleri tüm illerde yapılanması bulunan Yatırım Destek Ofisleri (YDO) marifetiyle yerine getirilmektedir. Kalkınma Ajansları Yatırım Destek Ofisleri Yönetmeliği 27 Ağustos 2014 tarihi itibarıyla yayımlanmış ve YDO lara İlin iş ve yatırım ortamını tanıtmak ve ile yatırımcı çekmek konusunda görev vermiştir. 10 Bu görevi yerine getirirken yönetmelik ile Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı ile koordinasyon da sağlanmaya çalışılmıştır. Doğrudan Yabancı Yatırım ve Türkiye Yatırım promosyonu çalışmalarının ana amacı doğrudan yabancı yatırımları ülkelere, hatta artık bölgelere çekmektir. Doğrudan yabancı yatırımın tarifi ile ilgili olarak literatürde konsensüs olduğunu söylemek pek mümkün görünmemektedir. Ancak, bu konuda yayımlar yapan ve kabul gören OECD nin tanımına göre doğrudan yabancı yatırım, doğrudan yatırımcı tarafından başka bir ülkede yerleşik olan bir teşebbüste kalıcı bir bağ oluşturmak amacıyla yapılan bir uluslararası yatırım kategorisidir. 11 Ülkemizde ise bu tanım farklılık arz etmektedir. 2003 yılında yayımlanan Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu na göre doğrudan yabancı yatırım; yabancı yatırımcı tarafından, Yurt dışından getirilen; - Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca alım satımı yapılan konvertibl para şeklinde nakit sermaye, - Şirket menkul kıymetleri (Devlet tahvilleri hariç), - Makine ve teçhizat, - Sınaî ve fikrî mülkiyet hakları, Yurt içinden sağlanan; -Yeniden yatırımda kullanılan kâr, hâsılat, para alacağı veya malî değeri olan yatırımla ilgili diğer haklar, - Doğal kaynakların aranması ve çıkarılmasına ilişkin haklar, gibi iktisadî kıymetler aracılığıyla yeni şirket kurmayı veya şube açmayı, menkul kıymet borsaları dışında hisse edinimi veya menkul kıymet borsalarından en az % 10 hisse oranı ya da aynı oranda oy hakkı sağlayan edinimler yoluyla mevcut bir şirkete ortak olmayı tanımlamaktadır. 12 Doğrudan yabancı yatırımların İkinci Dünya Savaşı nın ardından 1960 lı yıllarla birlikte ivme kazandığı uluslararası bir pozisyon aldığı, çok uluslu şirketlerin ve diğer uluslararası üretim şekillerinin önem kazanmaya başladığı görülmektedir. 13 Fakat, ülkemizde ekonomimizin liberalleşmeye başlamasına kadar geçen süreçte bu kavrama kapalı kaldığını, 1990 lı yıllarda 10 Yatırım Destek Ofisleri Yönetmeliği, 2014 11 OECD, 2008 12 Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu, 2003 13 Hosseini, 2005:528
293 Bölgesel Yatırım Promosyonu Örneği: Tr82 Yatırım Platformu yabancılara ve yatırımcı kişiler ile ilgili algının bugünkü seviyede olmadığı bilinmektedir. 2006 yılında Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı nın kurulmasıyla birlikte ülkemiz de sistematik bir şekilde doğrudan yabancı yatırımları ülkeye çekmek amacıyla çalışmalarını yürütmektedir. Doğrudan yabancı yatırımlar ile ilgili Dünya Bankası nın yayımladığı rapora göre en fazla yatırım alan ülkeler aşağıdaki şekilde oluşmuştur. Tablo 2: DYY'ın En Fazla Aktığı Ülkeler 14 Ülke 2012 (Milyar USD) 2013 (Milyar USD) ABD 161 188 Çin 121 124 Rusya Federasyonu 51 79 Hong Kong, Çin 75 77 Brezilya 65 64 Singapur 61 64 Kanada 43 62 Avustralya 56 50 İspanya 26 39 Meksika 18 38 Birleşik Krallık 46 37 İrlanda 38 36 Lüksemburg 10 30 Hindistan 24 28 Almanya 13 27 Hollanda 10 24 Şili 29 20 Endonezya 19 18 Kolombiya 16 17 İtalya 10 17 Ülkemize baktığımızda ise bahse konu ülkelerin gerisinde kaldığı görülmektedir. 2012 yılında ülkemize akan doğrudan yabancı yatırımların toplam büyüklüğü 13,2 milyar USD iken, 2013 yılında bu rakam 12,8 milyar USD dolayında gerçekleşmiştir. 15 Pastadan alınabilecek pay büyük olup, yatırım promosyonu çalışmalarının etkinleştirilmesi önem arz etmektedir. Bu nedenle, Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı ile Kalkınma Ajanslarını koordineli bir şekilde yürütecekleri promosyon aktiviteleri pastadan alınacak paya olumlu yansıyacaktır. Yatırım Promosyon Ajansları Doğrudan yabancı yatırımların ülkelere çekilmesi küreselleşme sürecinde yaşanan gelişmelerle birlikte ülkeler arasında da rekabet halini almaya başlamıştır. Bunun bir sonucu olarak, 14 World Investment Report, 2014 15 World Investment Report, 2014
Aykut Onat 294 kurumsal tamamen bu konuya odaklı devletin destekleyerek yatırımcıya bakış açısını gösterdiği yatırım promosyon ajanslarının faaliyetleri kritik önem taşımaktadır. Kamu ve yarı-kamu yapısına sahip ajanslar, uluslararası iş aktivitelerinde uzun zamandır aktif konumdadırlar. Ayrıca, sadece yatırım promosyonu değil ülkelerinin ihracat performanslarını da artırmaya yönelik çalışmalar yapmaktadırlar 16. Dünya Bankası na göre yatırım destekleme ve promosyonu sürecinde aşağıdaki 14 parametre sahip olmak, çalışmaların başarısını belirlemektedir. 17 Kamu ve özel sektör deneyimi olan bir personel yapısı inşa et Özel sektör standartlarına yakın ücretler ve bonuslar teklif et Operasyonel özgürlüğü ve yüksek-mertebe raporlama kanallarını garanti et Birkaç öncelikli sektörde performansı odaklan Ulusal ve uluslararası partner ve paydaşlar nezdinde koordinasyon sağla İngilizce konuşan personeli yeterli miktarda bulundur, yeteneklerini geliştir Minimum seviyede kurum-içi araştırma kapasitesi oluştur Müşteri temsilcilerini belli sektörlerde bilgi deposu olarak geliştir Bilginin ve ilginin biriktirilmesini sağla, içsel sistemlerin sürecin kolaylaştırılması için uygulanmasını sağla Genel strateji içerisinde belli miktardaki bir personelin eğitimine öncelik ver Kolayca ulaşılabilecek şekilde eposta ve aramaları cevap verecek ekipman ve uygulamalara sahip ol Yatırımcı için önem arz eden konularda web sitesini güncel tutacak dinamizm ve profesyonellik göster Kapsam, stil, zaman dilimi, gelen taleplerin cevaplarıyla ilgili kalite güvencesi konularında detaylı bir klavuzu takip et Bu parametreler içerisinde belirtilen yatırımcı için önem arz eden konularda web sitesini güncel tutacak dinamizm ve profesyonelliği göster parametresi Dünya Bankası nın yatırım promosyon ajanslarını değerlendirirken kullandığı parametrelerden biridir. Bu noktada Dünya Bankası, ajansları bu parametreye göre değerlendirirken aşağıdaki kriterleri göz önünde bulundurmaktadır. Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı nın yürüttüğü TR82 Bölgesi Tek Durak Yatırım Platformu projesi kapsamında oluşturulan www.investintr82.gov.tr web sitesi Dünya Bankası nın oluşturduğu kriterlere göre incelenip, içerik analizi gerçekleştirilecektir. Tablo 3: Yatırım Promosyon Ajansları Web Sitelerinin Değerlendirme Kriterleri 18 Site İle İlgili Kriterler Sektör Bilgisi Tanıtım Etkinliği Çekirdek Bilgi En İyi Uygulama İlgili bilginin araştırılması ve ilgi çeken grafik, tablo ve metinlerle sunulması Geçmiş yatırımcıların listeleri ve durum incelemeleri, mümkün ise firmanın neden yatırım yeri için ilgili yeri seçtiğini aktaran görüşü Yatırım yeri ile ilgili olarak anahtar bilgilerin sunulması; makro 16 K. Hayakawa, 2010:18 17 World Bank, 2012:12 18 World Bank, 2012:25
295 Bölgesel Yatırım Promosyonu Örneği: Tr82 Yatırım Platformu İletişim Bilgisi Amaç Açıklığı Arama Kolaylığı Okuma Kolaylığı Bilginin Güvenirliği Bilginin Değeri Sitenin Bilinirliği Kurumsal Rol ve Destek Grafiklerin Kullanımı İndirme Seçenekleri veriler, iş gücü, altyapı vb. Eposta adreslerin ve telefon numaralarını uluslararası formatta sunulması, iletişim bilgilerinin mümkün ise sektörel olarak sağlanması Sadece yatırım tanıtımı ile ilgili içeriğin yayımlanması (yatırım yerinin iş potansiyeli ile ilgili odak metinler, grafikler) Yatırım promosyon ajansı web sitesinin kullanımı çok kolay olmalı, Basit bir üst veya yan araç çubuğu menü olarak yer almalıdır. Geleneksel ve profesyonel orta büyüklükte bir yazı fontu kullanılmalı, metinler böylece kolay okunmalı (Arial ve Verdana tercih edilebilir.) Tüm veriler referansları içermeli ve güvenilir kaynaklardan edinilmiş olmalı. Tüm veriler tarihlerine göre tutulmalı, kaynaklar da bu tarihleri içermeli Web sitesi Google gibi sık kullanılan arama motorları tarafından kolayca bulunabilmeli, (gerek doğal aramalar ile gerek ise tıklama başı ödeme reklamları gibi) Ajans personelinin yatırımcılara ne şekilde yardımcı olacağı ile ilgili bilgiler içermeli Grafikler içerik ile ilgili olmalı, cezbedici fakat aşırı olmamalı, kullanıcının tecrübesini artırmalı Pdf formatında bilgilerin indirilebilir olması, çıktısının alınabilir olması Invest in TR82 Platformu Invest in TR82; Kastamonu, Çankırı ve Sinop illerini kapsayan TR82 Bölgesi nin yatırım bölgesi özelliği ile bütünleşik olarak dış dünyaya pazarlanmasını amaçlayan bir iyi-yönetişim platformudur. Platform, Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı tarafından projelendirilerek; Robert Bosch Vakfı ve Alman Dış Politika Konseyi (DGAP e.v.) işbirliği ile düzenlenen Carl Friedrich Goerdeler İyi Yönetişim Programı kapsamında 8 ülkeden sunulan 192 proje arasından ilk 18 e kalarak teknik destek almaya hak kazanmıştır. Platform; bölge yatırım ortamının altyapısına hizmet eden, yatırım ortamının tanıtılması ve yatırımcı kuruluşların yönlendirilmesi faaliyetleri ile doğrudan ya da dolaylı olarak ilgili 3 ilden 40 kamu kuruluşunu kapsamaktadır. Bölge yatırım ortamına ilişkin; 4 dakikalık Türkçe ve İngilizce Tanıtım Filmi, En güncel verileri sunan interaktif harita özelliği olan Türkçe ve İngilizce Yatırım Portalı,
Aykut Onat 296 Android ve IOS işletim sistemiyle uyumlu akıllı telefon uygulaması, Güncel duyuru ve haberlerin düzenli olarak paylaşılacağı e-bülten sistemi, 82 farklı tanıtım kartından oluşan basılı materyal kiti, Tanıtım kartlarının partner kurumların çalışma alanlarına göre sergilendiği stantlar, Verilerin kamuya açık alanlarda (partner kurumlar, fuarlar vb.) sunulacağı dijital kiosk sistemleri, şemsiye tanıtım konsepti invest in TR82 teması/logosu ile hazırlanmış ve söz konusu partner kurumların kullanımlarına sunulmuştur. Yatırım Portalının Dünya Bankası Kriterlerince İçeriğinin Analiz Edilmesi Doğrudan yabancı yatırımın bölgelere çekilebilmesi için yürütülen promosyon çalışmalarında özellikle çalışmanın uluslararası ölçekte yatırımcılara hitap edebilmesi göz önünde bulundurulmuştur. Tablo 4: Invest in TR82 Platformunun Dünya Bankası Kriterlerine Göre Değerlendirilmesi 19 Site İle İlgili Kriterler Sektör Bilgisi Tanıtım Etkinliği Çekirdek Bilgi İletişim Bilgisi Amaç Açıklığı En İyi Uygulama İlgili bilginin araştırılması ve ilgi çeken grafik, tablo ve metinlerle sunulması Geçmiş yatırımcıların listeleri ve durum incelemeleri, mümkün ise firmanın neden yatırım yeri için ilgili yeri seçtiğini aktaran görüşü Yatırım yeri ile ilgili olarak anahtar bilgilerin sunulması; makro veriler, iş gücü, altyapı vb. Eposta adreslerin ve telefon numaralarını uluslararası formatta sunulması, iletişim bilgilerinin mümkün ise sektörel olarak sağlanması Sadece yatırım tanıtımı ile ilgili içeriğin yayımlanması Portal İle İlgili Değerlendirme Ön plana çıkan sektörlerle ilgili bilgi bulunmaktadır. Ancak, portalın İngilizce versiyonu oldukça eksik çalışmaktadır. Bu nedenle uluslararası bir yatırımcının mevcut durumda sektörlerle ilgili bilgi alma şansı çok zayıftır. Ön plana çıkan sektörlerle ilgili istatistik bilgi sunulmuş, ilgi çekici metinlere yer verilmiştir. Bu konu ile ilgili portal üzerinde alan oluşturulmuş olsa da herhangi bir bilgiye rastlanmamaktadır. Yatırım yeri ile ilgili olarak makro verilere ulaşılabilmektedir. Altyapı ve iş gücü ile ilgili temel düzeyde yatırımcıyı bilgilendirecek bilgiler bulunmaktadır. Eposta adresleri ve telefon numaraları uluslararası formatta verilmiş olup, sektörel bir ayrım gözetilmemiştir. Sadece yatırım tanıtımı yapılmakta olup, farklı bir amaca sahip içeriğe rastlanmamıştır. 19 www.investintr82.gov.tr, 2015
297 Bölgesel Yatırım Promosyonu Örneği: Tr82 Yatırım Platformu Arama Kolaylığı Okuma Kolaylığı Bilginin Güvenirliği Bilginin Değeri Sitenin Bilinirliği Kurumsal Rol ve Destek Grafiklerin Kullanımı İndirme Seçenekleri (yatırım yerinin iş potansiyeli ile ilgili odak metinler, grafikler) Yatırım promosyon ajansı web sitesinin kullanımı çok kolay olmalı, Basit bir üst veya yan araç çubuğu menü olarak yer almalıdır. Geleneksel ve profesyonel orta büyüklükte bir yazı fontu kullanılmalı, metinler böylece kolay okunmalı (Arial ve Verdana tercih edilebilir.) Tüm veriler referansları içermeli ve güvenilir kaynaklardan edinilmiş olmalı. Tüm veriler tarihlerine göre tutulmalı, kaynaklar da bu tarihleri içermeli Web sitesi Google gibi sık kullanılan arama motorları tarafından kolayca bulunabilmeli, (gerek doğal aramalar ile gerek ise tıklama başı ödeme reklamları gibi) Ajans personelinin yatırımcılara ne şekilde yardımcı olacağı ile ilgili bilgiler içermeli Grafikler içerik ile ilgili olmalı, cezbedici fakat aşırı olmamalı, kullanıcının tecrübesini artırmalı Pdf formatında bilgilerin indirilebilir olması, çıktısının alınabilir olması Oluşturulan doküman merkezi kısmı oldukça doyurucu bilgilere sahiptir. Yine, interaktif harita ile yatırımcı tüm altyapı imkanlarına erişebilmektedir. Oldukça yalın bir yapıya sahip olan platformda bilgiye ulaşma oldukça kolay olmaktadır. Sadece doküman merkezinde ilçe bazında sunulan çalışmaların dağınık olması bilgiye ulaşımı zorlaştırmaktadır. Okunabilecek büyüklükte, profesyonel bir font kullanılmıştır. Kurum kendisi de resmi kaynaklardan aldığı verileri derleyip, yeni veriler üreten bir kamu kurumu olduğundan dokümanlarda kullanılan verilerin güvenirlik seviyesi oldukça iyidir. Ayrıca, yapılan dokümanlarda kaynak analiz ve raporlar belirtilmiştir. Veriler üzerinde kaynaklar ve tarihleri belirtilmiştir. Türkçe aramalarda portal üst sıralarda yer almamakla birlikte, İngilizce aramalarda üst sıralarda görülmektedir. Portal tüm browserlar ile uyum içinde çalışmamaktadır. Örneğin, Google Chrome ile performansı düşüktür. Yatırımcılara ne şekilde yardımcı olunacağı ile ilgili bir kayıta rastlanmamakta, sadece platformu oluşturan destek ve teşvik imkanları sunan kurum ve kuruluşlara yönlendirme ile ilgili iletişim bilgileri bulunmaktadır. Grafikler içerik ile ilgili, dinamik, göze hoş gelen bir yapıya sahiptir. Aşırı herhangi bir yönü bulunmamaktadır. Tüm dokümanlar pdf formatına indirilebilir ve çıktısı alınabilir vaziyettedir.
Aykut Onat 298 Bölgesel bir uygulama olmasına rağmen, ulusal yatırım ajanslarının önemli bir kısmının olmadığı geniş içerik, interaktif işlemler ve bölgede yer alan ilgili kurum ve kuruluşları bir araya getirip, ortak bir amaç etrafında toplaması projenin özgün yanlarını oluşturmaktadır. Özellikle, interaktif harita özelliği ile yatırımcının istediği özelliklere göre bölgeyi taraması ve tarama sonu ortaya çıkan durumu indirebilip, çıktısını alabilmesi yine platformun iyi özelliklerinden birisidir. Görselliğinin cezbedici fakat aşırıya kaçmadan bilgileri sunması, kullanılan fontun oluşturulan dokümanların okunurluğunu artırmaktadır. Platformun İngilizce seçeneği henüz uygun çalışmamaktadır. Ayrıca, sistem tüm tarayıcılarla uygun çalışmamaktadır. Dokümanların sunuluş şekli karmaşık durmaktadır. Özellikle tüm ilçelere yönelik yapılmış tanıtım kartları belirsizlik yaratabilmektedir. Sonuçlar Doğrudan yabancı yatırımların ülkelere çekilebilmesi için son dönemde oluşan büyük pastadan tüm ülkelerin pay kapmak için önemli bir rekabet içerisinde olduğu görülmektedir. Ülkemizin bu pastadan şu an için yeterince pay aldığını söylemek pek mümkün değildir. Bölgemizde en fazla yabancı yatırımı çeken ülke konumunda olsa dahi, potansiyeli ve konumu nedeniyle daha fazla efor sarf etmelidir. Bu nedenle ulusal ve bölgesel ajansların yatırım promosyonu faaliyetleri oldukça önem kazanmaktadır. Ulusal ölçekte yatırım promosyon ajansları ile ilgili Dünya Bankası, sıklıkla değerlendirme yapmakta ve ajansları performanslarına göre sıralamaktadır. Bankanın belirlediği yatırım promosyonu için belirtilen 14 parametreden biri olan web sitelerinin başarısı bu çalışma ile bölgesel ilk yatırım promosyon platformu olan Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı nın iyi yönetişim modeli konseptine sahip invest in TR82 platformu içeriği analiz edilmiştir. Platform ilk bölgesel uygulama olması açısından son derece önemlidir. Ulusal çapta faaliyet gösteren ajansların web siteleri için belirlenen kriterlerin önemli bir kısmını başarı ile yerine getirmektedir. Bu anlamda yatırım promosyonu açısından sahip olduğu içerik, interaktif işlem özellikleri, dokümanlarının indirilip, çıktısının alınabilir olması yatırımcıların iş ve işlemlerinde katkı sağlamaktadır. Yine, bölgedeki yatırımcılar ile ilgili kurum ve kuruluşları platform etrafında toplaması özgün bir nitelik katmaktadır. Platformda sunulan verilerin daha düzenli aktarılması ve yabancı dil imkanlarının geliştirilmesi platformun başarısını artıracaktır. KAYNAKLAR Clark G., Huxley J., Mountford D., Organising Local Economic Development (2010), The Role of Development Agencies and Companies, OECD Halkier H. (2006), Bölgesel Kalkınma Ajansları ve Çok Düzlemlİ Yönetişim: Avrupa Perspektifi, Bölgesel Kalkınma ve Yönetişim Sempozyumu Bildiri Kitabı, TEPAV Hayakawa K. (2010) Investment Promotion Agencies: Do They Work?, IDE Discussion Paper No. 272 Hosseini, H. (2005), An Economic Theory of FDI: A Behavioral Economics and Historical Approach, The Journal of Socio-Economics.
299 Bölgesel Yatırım Promosyonu Örneği: Tr82 Yatırım Platformu Reeves T. (2005), Turkey s Regional Policy on the Road to the EU, Turkey-EU Relations: Thinking Ahead Avrupa Birliği Katılım Ortaklığı Belgesi (2003) Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu (2003) Ön Ulusal Kalkınma Planı (2004) Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun (2006) Yatırım Destek Ofisleri Yönetmeliği (2014) Benchmark Definition of Foreign Direct Investment (2008),OECD Global Investment Promotion Best Practices (2012), World Bank World Investment Report (2014), United Nations www.investintr82.gov.tr (son erişim 10.05.2015; 22:37)