MAKALE Ýþverenin Ýþ Kazasý Ýle Ýlgili Yükümlülükleri Celal TOZAN SSK Genel Müdürlüðü Tahsisler Dairesi Eski Baþkaný YASAL DAYANAK Ýþveren, 506 sayýlý Sosyal Sigortalar Kanununun 15 inci maddesinde "Ýþ kazasýna uðrayan sigortalýya, Kurumca iþe el konuncaya kadar saðlýk durumunun gerektirdiði saðlýk yardýmlarýný yapmakla", 27 nci maddesinde ise "iþ kazasýný, o yer yetkili zabýtasýna derhal Kuruma da en geç iki gün içinde bildirmekle" yükümlü kýlýnmýþtýr. Görülüyor ki iþverenin iþ kazasý ile ilgili iki temel yükümlülüðü sözkonusudur. Bunlardan birincisi iþ kazasýna uðrayan sigortalýya derhal gerekli saðlýk yardýmlarýný yapmaktýr. Bu yükümlülüðü sigortalýnýn Kurumca tedavi altýna alýnmasýna kadar devam etmektedir. Kurumun sigortalýyý tedavi altýna almasýnda gecikmesi, iþverenin kazaya uðrayan sigortalýyý tedavi ettirme yükümlülüðünü ortadan kaldýrmaz. Sözkonusu yükümlülük kurumca tedavi baþlatýlýncaya kadar devam eder. Ýþverenin diðer yükümlülüðü ise iþ kazasýný bildirmesine iliþkindir. Kanunun ilgili maddesinde iþverene, iþ kazasýný iki yere bildirme ödevi vermiþtir. Bunlardan biri iþ kazasýnýn o yer yetkili zabýtasýna derhal bildirilmesidir. Bu ödevin yerine getirilmesinde kanun koyucu þekil þartý aramamýþtýr. Ancak iþ kazasýnýn Kuruma bildirilmesi ödevinin yerine getirilmesini hem 11
MAKALE süre ile sýnýrlý tutulmuþ, hem de þekil diði giderlerini Kurum ödemekle yükümlüdür. Tümü ile sigortalýnýn geçirdiði iþ þartýna baðlanmýþtýr. Ýþverenin, iþ kazasýný örneði Kurumca kazasýna baðlý giderlerini belgedeki miktarlar üzerinden kurum ödemek zorundadýr. hazýrlanan haber verme kaðýdý ile en geç iki gün içinde Sosyal Sigortalar Kurumuna bildirmesi öngörülmüþtür. YÜKÜMLÜLÜKLERÝNÝ YERÝNE GETÝRMEYEN ÝÞVERENE ÝÞVERENÝN TEDAVÝ GÝDERLERÝNÝ KURUMCA UYGULANAN ÝSTEME HAKKI YAPTIRIMLAR 506 sayýlý Sosyal Sigortalar Kanununun Ýþverenin iþ kazasýna iliþkin yükümlülüklerini yerine getirmemesi durumunda 15 inci maddesi iþvereni, iþ kazasýna uðrayan sigortalýyý derhal tedavi altýna Kurumca uygulanacak hukuki yaptýrýmlarda maddelerde açýkça belirtilmiþtir. almakla yükümlü kýlmýþ, ayný madde ile iþverenin de bu amaçla yaptýðý yol ve Maddelerde öngörülen yaptýrýmlar tedavi giderlerini belgelemesi halinde Kurumun doðacak zararlarýný iþverene Kurumca kendisine ödenmesini öngörmüþtür. ödettirmesi, iþverenin yaptýðý tedavi Yasa koyucunun bundaki amacý iþkazasýna uðrayan sigortalýnýn derhal gerekli tedavisine baþlanýlarak tedavinin gecikmesinden kaynaklanacak olumsuzluklarýn önlenmesini, iþverenin de tedavi nedeniyle doðacak giderlerinin karþýlanmasýný amaçlamýþtýr. giderlerini ödememesidir. Kurumun ödettirme hakký maddede öngörülen koþullarýn birlikte gerçekleþmesine baðlý bulunmaktadýr. 506 sayýlý Kanunun 15 inci maddesi uyarýnca Kurumun ödettirme hakkýnýn doðmasý, Ancak, iþveren yaptýðý her türlü giderleri Sosyal Sigortalar Kurumundan isteme hakkýna sahip deðildir. Kurumdan sadece sigortalýnýn geçirdiði iþ kazasý ile ilgili yaptýðý yol ve tedavi giderlerini belgeleyerek isteyebilecektir. Yasalarýn öngördüðü þekilde düzenlenmemiþ belgelere dayalý olarak yaptýðý giderleri istemesi sözkonusu deðildir. Ýstenilecek giderler sigortalýnýn geçirdiði iþ kazasý ile ilgili yapýlan tedavi ve yol giderleri ile sýnýrlýdýr. Ýþverenin yasal belgelere dayanarak iste- Ýþvereninin iþ kazasýna uðrayan sigortalýya derhal gerekli saðlýk yardýmlarýný baþlatmamasý, tedaviyi savsamasý veya geciktirmesi, Savsama ve geciktirme nedeniyle sigortalýnýn tedavi süresinin uzamasý veya maluliyet derecesinin artmasý, Sigortalýnýn tedavi süresinin uzamasýnýn veya maluliyet derecesinin artmasýnýn iþverenin yükümlülüðünü yerine getirmemesinden kaynaklandýðýnýn raporla belgelenmesi, koþullarýnýn birlikte gerçek- 12
leþmesine baðlý bulunmaktadýr. MAKALE süresinde bildirmemesi, aðýr ihmali ile Sözkonusu koþullardan birinin dahi gerçekleþmemesi durumunda Kurumun ödettirme hakký doðmayacaktýr. Örneðin, iþ kazasý sonucu iþverenin tedaviyi geciktirdiði, savsadýðý saptansa, sigortalýnýn maluliyet derecesinin artmasý dahi sözkonusu olsa maluliyetin tedavinin gecikmesinden ileri geldiði uzmanlar tarafýndan düzenlenen raporla belgelenmedikçe Kurumun ödettirme hakký doðmayacaktýr. 27 nci maddede öngörülen ödettirme hakkýnýn doðmasý da benzer koþullarýn gerçekleþmesine baðlý bulunmaktadýr. Buna göre; - Ýþverenin iþ kazasýný iki günlük süre içinde Kuruma bildirmemesi, - Kasdý veya aðýr ihmalinin bulunmasý, - Haber verme kaðýdýndaki yazýlý bilgilerin noksan veya hatalý olmasý, - Her iki halde de Kurumun bu nedenlere dayalý olarak zarara uðradýðýnýn belgelenmesi, koþullarýnýn birlikte gerçekleþmesi halinde Kurumun iþverene ödettirme hakký doðacaktýr. Görülüyor ki burada da Kurumun ödettirme hakkýnýn doðmasý öngörülen koþullarýn birlikte gerçekleþmesine baðlý bulunmaktadýr. Ancak buradaki koþullarýn gerçekleþmesi iki ayrý þekilde deðerlendirilmelidir. Biri iþverenin iþ kazasýný kasdý sonucu Kurumun zarara uðramasý, diðeri ise haber verme kaðýdýndaki bilgilerin yanlýþlýðý veya noksanlýðý ve bu nedenlere baðlý olarak Kurumun zarara uðramasýdýr. Her iki halden birinin gerçekleþmiþ olmasý durumunda Kurumun ödettirme hakký doðacaktýr. 506 sayýlý Kanunun 27 nci maddesinde öngörülen diðer bir yaptýrým ise iþverenin iþ kazasýný iki günlük süre içinde bildirmemesi halinde, bildireceði tarihe kadar iþ kazasý ile ilgili olarak yaptýðý harcamalarýn kendisine ödenmeyeceðidir. Bir baþka söyleyiþle iþveren 15 inci maddede öngörülen yükümlülüðünü yerine getirerek iþ kazasýna uðrayan sigortalýyý derhal tedavi altýna alsa dahi, bildirim yükümlülüðünü yerine getirmez veya geç getirir ise bildirim yükümlülüðünü yerine getirdiði tarihe kadar yaptýðý harcamalar Kurumca ödenmeyecektir. Öte yandan, gerek 15 inci gerekse 27 nci maddeler uyarýnca Kurumun ödettirme hakký sýnýrsýz da deðildir. Kurum sadece iþverenin yükümlülüðünü yerine getirmemesinden doðan zararlarýný ödettirme hakkýna sahiptir. Tedavi süresinin uzamasýnda veya maluliyet halinin artmasýnda sigortalýnýn kusuru var ise sigortalýnýn kusuru yüzünden Kurumun uðrayacaðý zararlarý iþverenden isteme hakký yoktur. 13
HABERLER TÜRKÝYE ÝÞVEREN SENDÝKALARI KONFEDERASYONU'NUN ÝÞ GÜVENCESÝ YASA TASLAÐI'NA ÝLÝÞKÝN ÖZET GÖRÜÞLERÝ Çalýþma ve Sosyal Güvenlik Bakanlýðý'nýn hazýrladýðý ve Ýþçi Sendikalarýnýn teþkilatlanma açýsýndan yapmasý gereken kendi iþlerini, kanun zoruyla ve zorlamayla gerçekleþtirmeye çalýþtýrýlan "ÝÞ GÜVENCESÝ YASA TASLAÐI"na iliþkin olarak Türkiye Ýþveren S e n d i k a l a r ý Konfederasyonu'nun özet görüþlerine yanda yer verilmektedir. Çalýþma ve Sosyal Güvenlik Bakanlýðý'nca hazýrlanarak Bakanlar Kurulu'na sunulmuþ bulunan "ÝÞ GÜVENCESÝ YASA TASLAÐI" yasalaþtýðý takdirde bir iþçi çalýþtýran iþverenimizden en büyüðüne, baþta KOBÝ'ler olmak üzere tüm iþyerlerimiz; Bir iþçisinin iþ akdini fesh ederken -suçlu dahi olsabunun sebebini açýkça belirtecek, Hangi nedenin HAKLI, hangi nedenin HAKSIZ olduðunu bilmeksizin feshin HAKLI BÝR NEDENE dayandýðýný ispat etmek zorunda kalacak, Bunu ispat edemediði takdirde kötü niyetli feshin sonucuna katlanarak ihbar önellerinin üç katý tutarýnda tazminat ödeyecek, Ayrýca kýdem tazminatý ödeyecek, Ýþsizlik sigortasý devreye girecek, Ýþveren, neler olduðu belli olmayan HAKLI NEDENÝ ÝSPAT ETME becerisini gösterebilir ise yine ihbar ve kýdem tazminatlarýný ödemek zorunda kalacak, Her iþ akdi feshi sonucu açýlacak davalar nedeniyle üretim yerine adliye koridorlarýnda uðraþ verecek, Mahkemelerimiz de mevcut yetersiz yapýlarýna raðmen her iþ akdi feshi nedeniyle açýlacak davalarla baþa çýkmaya çalýþacak, mahkemelerde onbinlerce dava birikip yýðýlacak; iþçi de iþveren de maðdur olacak, 14
Ýlk defa toplu iþ sözleþmesi kapsamýna girecek iþyerleri ise bir iþçinin iþ akdini fesh ettiði ve iþçi mahkemeden iþe iade kararý aldýðý takdirde, bütün bu yüklere ilave olarak, iþçiyi tekrar iþe alacak, iþten çýkarma ile iþe iade kararý arasýnda geçen süreye iliþkin iþçinin ücret ve tüm haklarýný da ödeyecek, buna raðmen iþçi iþe baþlamayabilecek, Ýþe iade kararý verilen iþçiyi iþveren iþe baþlatmaz ise iþçiye ayrýca bir yýllýk ücreti tutarýnda tazminat ödeyecek, Her halde, iþyeri huzuru bozulacak, çalýþma barýþý aksayacak ve hür teþebbüsün yatýrým gücü zarar görecektir. Dünya çalýþma hayatýnda yaþanan geliþim ve deðiþime bütünüyle aykýrý düþen, mevcut ihbar tazminatý, kýdem tazminatý, kötüniyet tazminatý, sendikal tazminat, iþsizlik sigortasý gibi güvenceleri dikkate almadan Ýþ Kanunu'nun iki, Toplu Ýþ Sözleþmesi Grev ve Lokavt Kanunu'nun bir maddesinin adeta cýmbýzla çekilmesi suretiyle karþýmýza çýkarýlan ve dünyanýn hiçbir yerinde bir örneði daha olmayan ÝÞ GÜVENCESÝ YASA TASLAÐI, nasýl bir hukuk mantýðýnýn ürünüdür anlayabilmiþ deðiliz. Özellikle ILO'nun "Hizmet Ýliþkisine Ýþveren Tarafýndan Son Verilmesine Ýliþkin 158 sayýlý Sözleþmesini"nin, onaylanmasýný takiben, mevzuatýmýzý söz konusu sözleþmeye uygun hale getirme gerekçesiyle mevcut güvenceleri göz ardý ederek yeni güvenceler içeren ve Ýþ Mahkemelerimizin yapýsýný dikkate almadan onlarýn yükünü artýran Ýþ Güvencesi Yasa Taslaklarýnýn çýkarýlmasýný endiþeyle karþýladýðýmýzý belirtmek isteriz. Kaldý ki bu Taslak, mevzuatýmýzý 158 sayýlý ILO sözleþmesine adapte edecek düzenlemeler içermemesi nedeniyle, yakýn HABERLER 15 gelecekte bir baþka ÝÞ GÜVENCESÝ YASA TASLAÐI gündeme getirilebilecektir. Oysa dünyada çalýþma hayatýnda yaþanan geliþmelere göz attýðýmýzda, ülkemiz uygulamalarý ile taban tabana zýt uygulamalarýn geçerli olduðunu görmekteyiz. Zira dünyayý adeta tek bir pazar haline dönüþtüren küreselleþme, giderek yoðunluk kazanan uluslararasý rekabet ve yaþanan hýzlý teknolojik devrim çalýþma hayatýný derinden etkilemekte; endüstri iliþkileri alanýndaki mevcut kurumsal yapýlarý deðiþime zorlanmakta; uluslararasý arenada rekabet ettiðimiz tüm ülkeler çalýþma mevzuatlarýnda buna paralel deðiþimi gerçekleþtirmektedir. Artýk çalýþma hayatýnýn iþletme ve ülke düzeyinde ekonomik kalkýnma strateji ve hedefleriyle uyumlu þekilde düzenlenmesi temel bir gereklilik olmuþtur. Ýþletme odaklý politikalar önem kazanmýþ, iþsizlikle mücadelede hükümetlerin ve sosyal taraflarýn ortak çabalarý ve iþbirliði kural haline gelmiþ, sosyal devlet yeniden tanýmlanarak ekonomik geliþmeyi gözeten bir yapýya dönüþtürülmüþ; esneklik süreçlerinin egemen olduðu yeni bir çalýþma düzeni oluþturularak devletin iþçi-iþveren iliþkilerinde daha az rol almasý, çalýþma mevzuatýnýn katý ve ayrýntýlý hükümlerden arýndýrýlmasý, sosyal taraflara toplu iþ sözleþmeleri ve hizmet akitleriyle çalýþma þartlarýný düzenleme serbestisi tanýnmasý uygulamalarýna geçilmiþ, hükümet-iþçi-iþveren diyaloðu ön plana çýkarýlmýþtýr. ABD Ekonomisinin ekonomik büyüme, istihdam yaratma, yatýrým ve verimlilik artýþý, teknolojik ilerleme alanlarýnda son dönemlerde elde ettiði büyük baþarýnýn çalýþma mevzuatýndaki esnekliðe dayandýðý, baþta bu baþarýnýn mimar-
larýnca ifade edilmektedir. Avrupa Hükümetleri ise bundan ilham alarak özellikle iþe alma ve iþten çýkarmanýn giriþimciliði ve yatýrýmý destekler þekilde kolaylaþtýrýlmasý gayreti içindedir; pek çok Avrupa ülkelerinde de bu konuda önemli mesafe alýnmýþtýr. Dünyada, ekonomik alandaki geliþmelere baðlý olarak çalýþma hayatýnda yaþanan bu deðiþime karþýlýk, ülkemizde ihtiyacýmýz olan deðil rakiplerimizin terkettiði uygulamalarýn getirilmeye çalýþýlmasý endiþe vericidir. Çalýþma ve Sosyal Güvenlik Bakanlýðý; çalýþma hayatýný düzenleyen yasalara iliþkin taslaklarýn hazýrlýðýnda, Anayasamýzýn tanýdýðý çalýþma ve sözleþme hürriyeti çerçevesinde hareket etmeli, serbest piyasa ekonomisi ile taban tabana zýt nitelikte, yatýrým, üretim ve istihdamý engelleyecek, iþçi çýkarmayý önlemek isterken aksi sonuçlar doðuracak, sanayileþmemize, kalkýnmamýza, uluslararasý rekabet gücümüze sekte vuracak, çalýþma barýþýný bozacak ve kaçak iþçiliði, kayýt dýþý sektörü daha da büyütecek düzenlemelerden kaçýnmalýdýr. Söz konusu Taslak, yasalaþtýðý takdirde, Türk ekonomisinin dünyada örnek gösterilen dinamizmi yok edilecektir. Vurgulamak isteriz ki, Çalýþma ve Sosyal Güvenlik Bakanlýðýmýzýn esas görevi; OECD ülkeleri içinde en katý hükümleri içeren çalýþma mevzuatýmýzý, ÝÞ GÜVENCESÝ olup olmadýðý tartýþýlabilecek olan birkaç maddelik Yasalar ile daha da katýlaþtýrmak yerine Ülkemizi, 1936 tarihli Ýþ Kanunumuzun dar kalýplarýndan kurtarabilecek ÇAÐDAÞ BÝR ÝÞ KANUNU'NA KAVUÞTURMAKTIR. HABERLER 16 TÜRK HÜR TEÞEBBÜSÜ ORTAK DEKLARASYONU Çalýþma ve Sosyal Güvenlik Bakanlýðý'nýn hazýrladýðý "ÝÞ GÜVENCESÝ YASA TASLAÐI" na karþýlýk olarak, TÝSK tarafýndan Ýþ Kanunu'nun bir bütün olarak ele alýndýðý "ÇAÐDAÞ BÝR ÝÞ KANUNU TASLAÐI" hazýrlanmýþ bulunmaktadýr. 06 Ekim 2000 Cuma günü saat 10.00'da Ýstanbul Sabancý Center'da, Türk Özel Sektörünün bir araya geldiði ve Yeni Ýþ Kanunu Taslaðýnýn ve isteklerin ortak imzayla Hükümetimize iletilmek ve kamuoyuna açýklanmak üzere düzenlenen toplantý sonucunda yayýmlanan "Türk Hür Teþebbüsü Ortak Deklarasyonu" aþaðýda yeralmaktadýr. Türk Hür Teþebbüsünün temsilcileri olarak bizler 6 Ekim 2000 tarihinde Türkiye Ýþveren Sendikalarý Konfederasyonu'nun daveti üzerine biraraya gelmiþ ve aþaðýdaki hususlarýn Hükümetimize, sosyal taraflara ve kamuoyunun bilgisine sunulmasýný kararlaþtýrmýþ bulunuyoruz. 1. Türk Hür Teþebbüsünün temsilcileri olarak, Ülkemizin geleceði açýsýndan, Hükümetimizce uygulamaya konulan Enflasyonla Mücadele ve Ekonomik Ýstikrar Programý'ný bugüne kadar destekledik ve desteklemeye devam edeceðiz. 2. Bugün mevcut ve önemli bölümü sendikalaþmýþ büyük sanayi kuruluþlarýmýzdan en küçüðüne kadar tüm iþletmelerimiz; bütün dünya devleri ile hem iç piyasalarda hem uluslararasý arenada rekabet mücadelesi vermektedir. Bu mücadeleden baþarýlý çýkmamýzýn; rekabet gücümüzü geliþtirecek, "YATI- RIM, ÜRETÝM ve ÝSTÝHDAM"a yönelik giriþimlerimizi engellemeyecek düzen-
lemelere baðlý olduðunu biliyoruz. HABERLER ÇAÐDAÞ BÝR ÝÞ KANUNU ÝSTÝYORUZ. 3. Bu beklentilerimize karþýlýk, karþýmýza çýkartýlan sosyal düzenlemelerin, rakiplerimizin terkettiði ya da terk etmeye çalýþtýðý düzenlemeler olmasýndan, üzerimize yüklenen ekonomik ve sosyal faturalarýn altýnda ezilmekten endiþe ve üzüntü duyuyoruz. 4. Bugün burada Çalýþma ve Sosyal Güvenlik Bakanlýðýmýzýn hazýrlayýp Bakanlar Kuruluna sunduðu, iþletmelerimizin ve sanayiimizin beklentileri ile taban tabana zýt hükümler öngören "Ýþ Güvencesi Yasa Taslaðý"ný deðerlendirmiþ bulunuyoruz. Türk Hür Teþebbüsünün temsilcileri olarak, hiçbir kimse ya da kurumun; - Ýþçi ve iþveren kuruluþlarýnýn mutabýk olduklarý taslaklarý, sebep göstermeden ve sübjektif bir davranýþla bir tarafa itmeye; - Bizleri Ýþ Mahkemelerinin mevcut yapýsýyla iþlemesi mümkün olamayacak uygulamalarla karþý karþýya býrakmaya, - Kýdem ve ihbar tazminatý gibi mevcut güvenceleri yok sayarak yeni güvenceler ve ilave tazminatlarla bizi karþý karþýya býrakmaya, - Ülkemiz bizden yeni yatýrýmlar, üretim ve istihdam beklerken iþsizliðe ve yabancý sermayenin kaçmasýna sebebiyet vermeye, - Bölük pörçük yasa düzenlemeleri ile çalýþma barýþýný çalýþanlarýmýz ve onlarýn temsilcileri ile birlikte saðladýðýmýz uzlaþma ortamýný bozmaya, hakký olmadýðýna inanýyoruz. 5. Bizler Hükümetimizden; iki dünya savaþýnýn arasýndaki sýkýþýk bir devrede, 1936 yýlýnda yürürlüðe konulmuþ ve artýk mevcut katý hali ile Türk iþverenlerinin ihtiyaçlarýný karþýlamayan Ýþ Kanunu'nda bazý düzenlemeler yerine YENÝ VE 6. Bize göre; iþsizliði azaltmanýn, yatýrým, üretim ve ihracatý artýrarak kalkýnmamýzý hýzlandýrmanýn ve rekabet gücümüzü artýrmanýn önde gelen koþulu, çaðýn gereklerine uygun bir ÝÞ KANUNU'nun biran önce yürürlüðe konulmasýdýr. 7. Bu görüþümüzden yola çýkarak; - Uluslararasý normlara ve ILO'nun 158 sayýlý Sözleþmesine uyumlu, - AB'nin getirdiði sosyal düzenlemelere uygun, - Ýþsizlik Sigortasýnýn yürürlüðe girmesi ve Ýþ Güvencesinin tartýþmaya açýlmasý nedeniyle, bu fonksiyonlarý da üstlenen kýdem ve ihbar tazminatlarýný yeniden düzenleyen, - Özellikle iþ süresinde, ücrette ve istihdamda, iþletmelerin ekonomik deðiþimlere hýzla adapte olabilmelerini saðlayacak esnek uygulamalara imkan tanýyan, - Atipik çalýþma modellerini düzenleyen, - Uygulanabilirlik kapsamýný geniþleten ve deðiþen ihtiyaçlara cevap verebilen, - Artýk uygulama alaný kalmamýþ hükümlerden arýndýrýlmýþ, ÇAÐDAÞ BÝR ÝÞ KANUNU TASLAÐINI üniversiter camianýn katkýlarýyla hazýrlamýþ bulunuyoruz. 8. Bu toplantýmýzda; Türk Hür Teþebbüsünün temsilcileri olarak hazýrladýðýmýz "ÝÞ KANUNU TASLAÐI"mýzý önce Hükümetimize ve sosyal taraflara sunmayý ve kamuoyunda tartýþmaya açmayý kararlaþtýrmýþ bulunuyoruz. 9. Yirmibirinci yüzyýlda temel hedef "önce iþletmenin korunmasý"dýr. Ýþyerinin korunmasý gerçek "iþ güvencesidir". 17