VI. BÖLÜM KL MA TES SATI

VI. BÖLÜM KL MA TES SATI 6.1. GENEL NOTLAR 6.1.1. M MAR YERLEfi M ÖZELL KLER Farkl klima sistemlerinin yerlefliminde, toplam alan n yüzdesi olarak teknik hacim ihtiyaçlar yaklafl k olarak Tablo 6.1 de gösterildi i gibi gerçekleflmektedir. Buna göre; Ayr lan tesisat alanlar n n toplam alana oran %3-8 mertebesinde olmal d r. Ana makine dairesi yüksekli i 5,0-5,5 m olmal d r. Ara tesisat kat yüksekli i en az 4,0-4,5 m net olmal d r. Klima santrali seçimlerinde yer kayb, kat yüksekli i, ses - konfor, hava kanal da t m, servis kolayl gibi nedenlerle 25.000 m 3 /h debinin üzerine ç k lmamal d r (Bu kapasite 4-4,50 m yüksekli- inde ara katlarda SMACNA esaslar na uygun kanal ba lant lar yapabilmek için önemlidir.). Komple klimatize edilen yap larda cihazlar için ayr lmas gerekli yaklafl k alanlar: - So utma gruplar (1.000 kw a kadar) 8 m 2 /100 kw so utma yükü - So utma kuleleri 3 m 2 /100 kw so utma yükü - Hava so utmal VRV 3 m 2 /100 kw so utma yükü - Su so utmal VRV 2 m 2 /100 kw so utma yükü - Havaland rma ve klima santralleri 0,0035 m 2 / (m 3 /h) hava debisi Sistem Yer Kayb Is Kazan ml Üniteler + Primer Hava % 5 Çevre ndüksiyon % 5 Fan Coil + Primer Hava % 5 So uk Tavan + Primer Hava % 5 Tek Kanall Tam Haval Sistemler % 7 Çift Kanall Tam Haval Sistemler % 8 Perimetre Is tmal VAV Sistemi % 7 Amerikan Sistem % 2-4 De iflken So utucu Ak flkan Debili Sistemler % 3 Tablo 6.1. S STEMLERE GÖRE B NADAK YER KAYIPLARI Uygulanan sistemlere göre, 500 m 2 kat alan na sahip ofis binalar nda gerekli net asma tavan içi yükseklik Tablo 6.2 de verilmifltir. Not: Asma tavan yükseklikleri kanallar n veya tavan içine monte edilecek cihazlar n alt nda ayd nlatma ve sprinkler için en az 150 mm ve kanal montaj için kanal ile tavan aras nda en az 25 mm boflluk b rak lacak flekilde belirlenmelidir. Buna göre tek kanall VAV sistemi için 400 mm tavan bofllu u yeterli olmamaktad r. Ortalama 550 mm olmas tavsiye edilir. VRV sistemlerinde ise primer havaland rma havas kanallar geçece inden tavan bofllu u en az 400 mm olmal d r. Teknik hacimlerin belirlenmesinde; - Bas nç zonlamas, - Boru ve kanal boylar n n minimize edilmesi, - Sistem dirençlerinin minimize edilmesi gibi konular göz önünde tutulmal d r. Farkl ünitelerin yerlefliminde öneriler afla da s ralanmaktad r: So utma Kuleleri: So utma havas na ihtiyaç oldu undan en uygun yer çat d r. Ancak kazan bacalar ndan etkilenmemesi için hakim rüzgar yönüne dikkat edilmelidir. Di er taraftan, kuleden ç kan doymufl hava içinde kimyasal madde ve/veya mikrobiyolojik yükleme bulundu undan bu havan n egzoz noktalar n n bina taze hava girifllerinden mümkün oldu unda uzak olmas gerekmektedir ( ngiltere de Lejyoner hastal bir hastanede so utma kuleleri egzozundan 30 m ilerde bulunan taze hava menfezleri üzerinden yay lm flt r.). Santrifüj fanl so utma kulelerinde kullan lan fanlar genellikle öne e ik kanatl oldu undan bu fanlar n motoru afl r yükleme e ilimleri vard r. Bu sebepten emniyetli tarafta kalmak için santrifüj fanl kulelerin motorlar büyük seçilir. Aksiyal fanl so utma kuleleri ise oldukça gelifltirilmifl olup enerji tüketimi öne e ik kanatl santrifüj fanlardan daha yüksek de ildir. Bu yüzden aksiyal fanl aç k kuleler bir çok dezavantaj yan nda, hem verim hem de enerji kullan - m aç s ndan daha uygundur. Sistem Asma Tavan çinde Gerekli Yükseklik (mm) So uk Tavan + Taze Hava Besleme + Egzoz 500 VAV Tek Kanall 400-600 Tavan Tipi Fan Coil 500 Su Kaynakl Is Pompas + Taze Hava + Egzoz 550 Çift Kanall Sistemler 600 Amerikan Sistem Klima 350-400 Tablo 6.2. KL MA S STEMLER NE GÖRE BIRAKILMASI GEREKEN ASMA TAVAN Ç YÜKSEKL KLER 113

Her proje için aç k, kapal ve santrifüj aksiyal fan yat r m ve tüketim maliyetleri karfl laflt rmas yap lmal d r. So uk havalarda (T d fl 10 C) su so utma kulesi çal flmas nda oluflacak sis için antifog sistemi gerekip gerekmedi ine bak lmal d r. So utma Cihazlar : Cihaz yükünü tafl yacak bir yap n n olmas, ses ve titreflim geçiflinin problemsiz olarak engellenebilmesi kayd yla, so utma cihazlar çat ya yerlefltirilebilir. Ancak yap stati i ve enerji beslemesi nedenleriyle, su so utmal çillerin bodrum katlara konulmas daha do rudur. Havaland rma ve Klima Cihazlar : Klima cihazlar flaft alanlar na uygun olarak katlara yay lmal d r. Bas nç zonlar ndaki uygun hacimlere santraller yerlefltirilmelidir. 6.1.2. YÜKSEK YAPILARDA HVAC S STEM PROJELEND RMES NDE D KKAT ED LMES GEREKEN KONULAR Statik bas nç için dikey zonlama yap lmal d r. Tasar mda eneji optimizasyonu en önemli kriter olarak al nmal d r. En küçük bir yer kayb olmamal d r. Tesisat flaftlar n n kullan m özel bir dikkati gerektirir. Yap daki yaflam kalitesi mekanik tesisat n baflar s ba l d r. Cam aç lmad için mekanik havaland rma hayati önem tafl r. Yang n güvenli i en çok dikkate al nmas gerekli husustur. Bu konuda hiçbir risk al namaz. Her ilave edilen kat ayn oranda riski art r r. Sistem seçiminde Optimizasyon ve riski azaltma çabas her türlü yap da gerekli olmakla birlikte, yüksek yap daki sonuçlar daha çarp c d r. 6.1.3. YANGIN DAMPERLER N N KULLANIMI Yang n bölmelerini geçen düfley hava kanallar en az 2 saat yang na mukavim flaftlar içine yerlefltirilmelidir. Yang n korumal flaft içine yerlefltirilmifl düfley kanallar n branflman ç k fl veya girifllerinde, branflmanlar n flaft duvar n geçti i her yang n zonuna yang n damperleri konulmal d r. Bu damperlerin yang n dayan mlar içine yerlefltirildi i yang n bölme duvar yang n dayan m na eflit olmal d r. Yap larda yang n zonlar kat baz nda düflünülmelidir. Bu nedenle bir flaft içine yerlefltirilmemifl olup da katlar aras ndaki döflemeyi delen her hava kanal n n zonu deldi i noktaya bu delinen nokta ile ayn yang n mukavemetine sahip yang n damperleri konulmal d r. Afla da tarif edilen hava kanallar içine veya bunlar n duvar geçifllerine yang n damperleri konulmamal d r: - Yang n esnas nda duman egzozu için kullan lacak tüm hava kanallar (Zon geçifli var ise yang na dayan kl izolasyon yap lmal d r.). 114 - Mutfak egzozu kanallar (Bu kanallar mutfak d fl nda, d fltan yang na dayan kl olarak izole edilmelidir.) - Yang n merdivenleri ve merdiven sahanl klar bas nçland rma sistemi kanallar (Zon d fl nda geçen kanallar yang na 2 saat dayan kl izolasyon malzemesi ile kaplanmal d r.). - Yang n damperlerinin switch izlemesi (aç k veya kapal ) bilgisi al nmas nda yarar vard r. 6.1.4. YÜKSEK YAPILARDA OTOMAT K KONTROL VE B NA OTOMASYON S STEM Çiller ve kazanlar n otomatik olarak devreye sokulmas, tüm pompalar n, so utma kulelerinin, havaland rma sisteminin, klima santrallerinin, VAV kutular n n kontrolü ve izlenmesi için mikroifllemci bazl bir bina otomasyon sistemi tesis edilmelidir. Bina otomasyon sistemi ile yang n alarm ve güvenlik sistemi ayn protokolü kullanmal ve rahatça haberleflebilmelidir. Binadaki elektrik ve s hhi tesisat sistemleri de bina otomasyon sistemi taraf ndan kontrol edilmeli ve izlenebilmelidir. Bina otomasyon sistemi, lokal DDC panelleri, sistem ve saha kontrolörleri, merkezi bilgisayar ve ona ba l alt istasyonlar bir a dan oluflan, da n k bir kontrol sistemi (distributed control system) olacakt r. Bina otomasyon sistemi genel olarak flunlar sa lamal d r: - Havaland rma, klima, hava filtreleri, elektrik sistemleri, ayd nlatma, VAV kutular ve bu sistemlere ba l bütün makine ve ekipman n gözlenmesi, otomatik veya elle merkezi bilgisayar üzerinden çal flt r p, durdurulmas ve otomatik kontrolü, - Sistem entegrasyonu, koordinasyonu ve izlenmesi, - Zon ve mahal s cakl klar n n sürekli olarak gözlenmesi ve bütün de iflkenler için en alt ve en üst s - n rlar için alarm verilmesi, - VAV kutular n n, klima santrallerinin s cakl k, statik bas nç, hava ak m gibi de iflkenlerinin, lokal paneller ile direkt dijital kontrolü (DDC), - Bütün modülasyon kontrol devrelerinin direkt dijital PID kontrolü, - Bina otomasyon sistemine ba l tüm sistemler için raporlama, alarm kontrolü, tarihçe, yaz l ve grafik takip ve kumandas, - So utma, s tma, elektrik, enerji kullan mlar n n takip edilmesi ve sistemlerde enerji optimizasyonu programlar yla enerji kullan m n n minimize edilmesi, - Bak m programlamas, - Sistemlerdeki makine ve ekipmanlardaki ar zalar n kolayca tespit edilmesi, - Bütün sistemlerin otomatik olarak, insan müdahalesi olmadan çal flt r lmas, - Enerjinin paylafl m ve eflit flekilde faturalanmas sisteminin oluflturulmas d r. - Yap n n enerji profilinin ç kar lmas, d fl hava s cakl na göre enerji kullan m yönetiminin yap lmas.

6.2. OF S OLARAK KULLANILAN YÜKSEK YAPILARDA KL MA S STEMLER Yüksek yap ofis binalar son 20 y lda yayg n olarak infla edilen ve kullan lan yap lard r. Bu yap lar baz projelerde tamamen tek kullan c ya, hizmet verdi i gibi baz projelerde kat kat farkl kullan c lara hizmet vermekte, hatta baz projelerde her katta birden fazla farkl kullan c bulunabilmektedir. Bir çok inflaat bitmifl yüksek yap ofis binas n n alt nda ayr ca çarfl ve kapal otopark bulunmaktad r. Dolay s yla bu tip binalar n mekanik tesisat projelendirilirken tüm bu farkl kullan m özellikleri dikkate al nmal d r. Mekanik tesisatta kullan labilecek tüm sistemler ile temelde s tma, so utma, havaland rma yapmak mümkündür, ancak sistem seçilirken binan n nas l iflletilece i önemli bir sistem seçim kriteri olarak gözönünde tutulmal d r. Seçilecek sistem uzun süre kullan laca için, ilk yat r m maliyetinin yan nda iflletme maliyeti (ömür boyu maliyet), sorunsuz çal flmas, havaland rma yetene i, konfor flartlar n sa lamas gibi kriterlere dikkat edilmelidir. Yüksek yap ofis binalar nda gerek dekorasyon, gerekse de di er sistemler için önemli bedeller ödeyen firmalar, do al olarak hacimlerde konforun en üst düzeyde olmas n talep etmektedir. Firmalar n genelde çok dinamik bir yap ya sahip olmas, organizasyon flemalar n n ve yerleflimlerin s k s k de iflmesine neden olmaktad r. Çal flanlar n say s ve buna paralel olarak ayd nlatma ve makine gücü de iflebilmektedir. Bütün bu nedenlerden dolay, yüksek yap larda kullan labilecek s tma ve klima sistemleri çok esnek olmal d r. Mimari aç dan bina cephesi çok önemlidir, çünkü cephe binan n konseptinin bir parças d r. Bu yüzden mimarlar için cephenin seçilen sistemden ne kadar etkilenece i çok önemlidir. Burada mimar, mal sahibi, mekanik tesisat proje tasar mc s, taahhüt grubu sistem seçimi için beraber çal flmal, mal sahibinin istekleri ve, mimar n konsepti dikkate al nmal d r. Bu arada tesisat projecisinin sistem seçimi ile ilgili notlar da dikkate al narak bina için en uygun sistem seçilmelidir. Yüksek yap ofis binalar nda yüksek statik bas nç nedeniyle dikey zonlama gereksinimi oluflur. Önemli kriterlerden olan bas nç, yap n n kullan m na uygun zonlama ile kontrol alt na al nabilir.bu tip yap larda statik bas nc n yan nda, rüzgar etkisi, baca etkisi, iç hava kalitesi, hava tafl nmas, yang n güvenli i, acil durum prosedürleri, deprem önlemleri, bina yönetim sistemi ve zonlama (çevre zon ve çekirdek zon) gereksinimleri gibi konularda dikkate al nmal d r. Yap n n mimari tasar m nda tesisatla ilgili rezervasyonlar üzerinde önemle durulmal d r. Yüksek yap ofis binalar nda yer kayb mümkün oldu- unca az tutulmaya çal fl lmal d r, bu tip binalarda binan n her m si çok pahal d r. Tesisat flaftlar n n mimari projedeki yeri, yerleflimi, boyutlar ve kullan m çok özel bir dikkati ve çal flmay gerektirir. Çat kazan dairesi yap p baca için ayr lacak rezervasyonu bina için kullanmak bir çok projede önemli avantajlar sa lam flt r. Yüksek yap ofis binalar nda rüzgar etkisi sebebiyle pencereler aç lmamaktad r. Buda mekanik havaland rman n önemini daha da art rmaktad r. Havaland rman n 12 ay boyunca ihtiyaç oldu u unutulmamal - d r. Ayr ca iç hava kalitesinin binada çal flanlar n performans n direk olarak etkiledi i de dikkate al nmal, taze hava miktar bu kriterlere göre belirlenmelidir. Bu tip yüksek yap larda yang n güvenli i en büyük problemdir. Yang n güvenli i konusunda hiçbir risk al nmaz. Her ilave edilen kat ayn oranda yang n riskini art r r. Optimizasyon ve riski azaltma çabalar her türlü yap da gerekli olmakla birlikte, yüksek yap larda sonuçlar çok çarp c d r. Optimizasyon tesisat n her aflamas nda birinci önceliktedir. Optimizasyonun sa lanmas ndaki her küçük hata, yüksek yap larda katlarda tekrarlanarak sürece inden oluflabilecek, yer kayb, yat r m maliyeti, enerji kay plar çok büyük boyutlara ulafl r. Ham petrol fiyatlar ndaki h zl ve afl r yükselmenin de etkisi ile enerji tüketimi sistem seçim kriterleri içinde çok daha önemli bir ö e haline geldi i unutulmamal d r. Yüksek yap ofis binalar nda mekanik tesisat ( s tma, so utma, havaland rma, yang n ve s hhi tesisat) ve elektrik tesisat n n maliyeti, arsa hariç toplam inflaat maliyetinin yaklafl k %35 i kadard r ve her zaman %25 inden fazlad r. Binan n kullan m amac na hitap eden mekanik ve elektrik ekipmanlar n n kaplad alanlar ve tesisat flaftlar için de brüt bina alan n n %7-10 aras nda yere ihtiyaç vard r. Ayr ca binan n d fl görünüflü ve bina çekirde i de binadaki mekanik tesisat sistemin seçiminden etkilenir. Bu yüzden sistem seçiminde tüm tak m (mal sahibi, dan flmanlar, mimar, proje ve taahhüt firma yetkilileri) görev almal d r. Yüksek yap larda klima sistemi kurmak deyince akla, sistem seçimi, monte edilen cihazlar n detaylar, seçilen sistemin çal flabilmesi için cihazlar n monte edilece i yerlerin belirlenmesi gibi konular gelir. Gerekli olan HVAC sisteminin ve ilave ekipmanlar n seçiminde minimumda afla daki konular dikkate al nmal d r: - mar durumu - Mimari ve konstrüktif s n rlamalar ve hedefler - O dönemdeki ve gelecekteki potansiyel kullan c - lar n ihtiyaçlar - Kullan c lar n beklentileri ve harici beklentiler - Binan n çevre ile iliflkisi - Yaflam mahallerindeki akustik ortam - Kullan lacak enerjinin cinsi 115

- Enerji tüketimi - Y ll k iflletme ve bak m masraflar - Duman tahliye ve yang ndan korunma ve söndürme sistemleri - Sismik ihtiyaçlar (uygulanabiliyorsa) - Yat r m için gerekli olan sermayenin maliyeti (finans maliyeti) Ham petrol fiyatlar ndaki h zl ve afl r yükselmenin de etkisi ile enerji tüketimi sistem seçiminde göz önünde tutulmas gereken kriterleri içinde çok daha önemli bir kriter haline gelmifltir. Dikkat edilecek hususlar listesi alçak bir bina için haz rland nda da bundan farkl olmamaktad r. Alternatif sistemler yaratmak her zaman mümkün olmakla birlikte, yüksek binalarda alternatif sistemler, alçak binalara göre daha limitlidir. Sistemlerin detayl alternatifleri projecinin deneyimine ve hayal gücüne ba l olmakla birlikte, uygulanacak sistem primer sistemler, tam haval ve hava-sulu sistemlerin varyasyonlar d r. Projelerde mal sahibinin ne istedi ine bak lmal d r. Mal sahibinin binay nas l kullanaca veya kiralayaca sistem seçimini etkileyecektir. Merkezi Klima Sisteminin mi? yoksa her ba ms z bölüme veya kata ayr Klima Sisteminin mi? daha uygun olaca na bak lmal d r. Bu seçimde mal sahibinin yan nda, mimar, proje ve taahhüt firma yetkilileri yani tüm tak m birlikte görev almal d r. Ofis olarak kullan lacak yüksek yap larda uygulanacak klima sistemleri baflta say lan bütün flartlar ayn anda sa layabilecek yetenekte olmal d r. Yap lar n klimatizasyonunda: - Tam haval sistemler (all-air systems) - Hem hava hem su kullanan sistemler (air-water systems) - Tam sulu sistemler (all-water systems) kullan labilir. Tüm su kullanan sistemlerde havaland rma sak ncas oldu undan genelde bu tip yap larda tek bafl na kullan lmamal d r. Yüksek yap lar n girifl lobi, konferans salonu, yemekhane gibi baz bölümlerin klimatizasyonunda tüm haval sistemler kullan labilir. Binan n girifl bölümünde dan flma bankosunun yak n bir yerine statik s tma da düflünülmelidir. Bu kiflilerin bankosu asansör draft ve girifl havas ceyran üzerinde olmamal d r. Özellikle kule katlar nda kullan lacak sistemin belirlenmesi yap lacak fizibilite iflletme ve bak m onar m avantajlar, konfor üstünlü ü göz önüne al narak yap lmal d r. Son zamanlarda yüksek yap larda a rl kl olarak kullan lan alternatif sistemler afla da 8 bafll k alt nda toplanm flt r. Do al olarak seçenekler bunlarla s n rl de ildir. fiekil 6.3. TAM HAVALI VAV S STEM PRENS P fiemasi 116

6.2.1. TAM HAVALI VAV S STEMLER Tam haval VAV sistemleri bir çok de iflik alternatifleri ile yüksek binalarda gerek enerji ekonomisi gerekse konfor aç s ndan en fazla kullan lan sistemlerden biridir. VAV sistemi için flartland r lm fl hava merkezi bir fan odas ndan veya kat baz ndaki klima sisteminden sa lan r. VAV sisteminde oda s cakl kontrolü, odadaki so utma ihtiyac na göre odaya gönderilen so uk hava miktar de ifltirilerek sa lan r (fiekil 6.3). Daha önceleri yüksek binalarda kullan lan tam haval sistemlerde ise, sabit hava debisi ve bu havan n tekrar s tma (reheat) ile veya iki kanall sistemlerde s cak hava kanal ile so uk hava kanal aras nda kar fl m yaparak zonlarda veya müstakil odalarda s cakl k kontrolü yap l rd. Bu alternatiflerin fazla enerji tüketmeleri ve ilk yat r m n yüksek olmas sebebiyle, bu sistemler art k yüksek ve yayg n binalarda kullan lmamaktad r. VAV terminalleri ve kutular birçok de iflik alternatifleri ile yüksek yap larda kullan lmaktad r. Tüm bu alternatiflerde oda s cakl kontrolü, üflenen so uk hava miktar de ifltirilerek sa lan r. VAV sistemi y l boyu so utmaya çal - flan bir sistem oldu undan hacim içi hava da l - m da çok iyidir. VAV sistemler; free cooling, cool down, warm up ve y ll k ortalama iç hava kalitesi aç s ndan ofis yap lar nda di er sistemlere göre avantajl d r. Ancak genellikle daha yüksek asma tavan bofllu una ihtiyaç vard r (yaklafl k 600mm). VAV sistemi devaml so utmaya çal flan bir sistemdir. Y l boyunca d fl hava s cakl ndan ba ms z olarak sürekli so utma ihtiyac olan iç zonlarda (çekirdek zon) k fl n s tma ihtiyac olan d fl zonlarda, afla daki üç alternatif VAV kutusundan biri kullan labilir. Statik s tmaya d fl zonlarda ihtiyaç vard r. 6.2.1.1. VAV + Statik Is tma Sistemi D fl yüzeylerde (çevre zon) statik s tma yap ld için s tma konforu en fazlad r. Is tma sezonunda da enerji tüketimi VAV sistemlerinde en düflüktür. So utma yükü azald nda üflenen havay direk olarak azaltan VAV kutular ticari bina projelerinde çok kullan l r. Bu tip kutular en düflük yüksekli e sahip olduklar ndan avantajl d r. Dezavantajlar ise, düflük so utma yüklerinde, odada zay f bir hava sirkülasyonuna sebep olacak kadar havay azaltmalar d r. Bu dezavantaj önlemenin bir yolu, terminalde (VAV kutusunda) bir minimum hava debisi set etmek ve bu debinin alt na indirmemektir. - VAV terminallerine hava gönderen klima santralleri cephedeki günefl etkisi, d fl hava s cakl - ve nemine göre ç k fl hava s cakl n ayarlayabilecek otomasyon sistemleri ile kontrol edilirse (bu çok tercih edilmemelidir), - ki z t cephe ve iç zon için (toplam 3 adet) VAV klima santrali kullanma imkan yarat labilirse, VAV sisteminde kutular verilmesi gereken taze hava debisi de erine kadar k s lmal d r. E er hacimde hiç yük yoksa tam kapama yap labilir (oda kullan - m d fl nda ise). Normal iflletme flartlar nda VAV kutular na giren hava miktar n çok fazla k smaya ihtiyaç oluflmayacak, odada istenen hava sirkülasyonu ideal flartlarda sa lanacakt r. Bu flartlarda s tma, so utma ve havaland rmada en yüksek konfor flart n karfl lanacak, enerji tüketimi de minimuma inecektir. VAV verifl havas s cakl n n uygun bir flekilde seçilmesi ile iç zonlarda m ye 3 l/s minimum verifl havas sa lanabilir. Bu durumda çevre zonlara verilecek hava debisinin biraz artmas na karfl n birden fazla santral ve kanal sistemi kullanma alternatifine göre oldukça tasarruflu bir sistem elde edilir. 6.2.1.2. VAV + Statik Is tma Sistemi Uygulama Örnekleri 6.2.1.2.1. Uygulama Örne i 1: Sabanc Center (fiekil 6.4) Toplam 107.000 m 2 kapal alana sahip Sabanc Center ortak kullan lan 5 bodrum kat, 35 katl Akbank Kule ve 30 katl Holding kuleden oluflmaktad r. Kulelerin en yüksek noktas yaklafl k 132 metredir. Akbank kulede 17. kat, 35. kat ve Holding kulede ise 14. kat, 30 kat tesisat katlar olarak kullan lmaktad r. Di er tüm katlar ofis olarak kullan mdad r. Is merkezi 5. bodrumdad r (fiekil 6.5). Havaland rma için de iflken debili sabit s cakl kl sistem kullan lm flt r. Kuleler, bodrum ofisleri, hazine binas frekans kontrollü klima santralleriyle havaland r lmaktad r. Garajda ve depo alanlar nda kar fl m haval sabit debili cihazlar kullan lm flt r. Tüm sistem bina otomasyon sistemi kontrolü alt ndad r. Cihazlar 5. bodrumda, 3. bodrumda ve tesisat katlar ndad r. So utma sistemi, 2 adet 3.500 kw kapasiteli santrifüj çiller ve 2 adet 600 kw kapasiteli heat recovery özellikli hermetik kompresörlü çillerden meydana gelmektedir. Küçükler yaz n geceleri, k fl n ise geçifl mevsimlerinde kullan lmaktad r. Mümkün olan zamanlarda otomasyon free cooling yaparak enerji tasarrufu yapmaktad r. Mümkün olamad zamanlarda ise sistem 24 hizmet vermek üzere kurulmufltur. Ofislerde so utma slot menfezlerden yap lmaktad r (fiekil 6.6). 117

118 fiekil 6.4. Sabanc Center

Sabanc Center in teknik müdürü sistemin bugünkü durumunu ve e er sistemi bugün tekrar kurarsa ne yapaca hakk ndaki görüfllerini flu flekilde özetlemektedir: - Sistem, 1990 larda projelendirildi inden ve zaman n ilk ak ll binas olarak yap ld ndan eksiklikleri bulunmaktad r. - Zaman n teknolojisine uygun olarak yenileme çal flmalar yap lmaya devam edilmektedir. Yenileme malzemelerin eskimesi nedeniyle de il, teknolojik eskime ve enerji tasarrufu amaçl yap lmaktad r. Yat r m n geri dönüflümü hesaplanarak projede tadilata gidilmektedir. - fiikayetsiz bir bina içinde kimse olmad zaman olur. En iyi projede yap lsa da insanlar memnun etmek mümkün de ildir. K fl n ortam s cakl 23 C de üflüyen bir kimse flikayet edebiliyorsa ço unlu un memnuniyeti bizim için geçerli olmal d r. - fiikayetler genelde ortam s cakl n n 22,5-23 C olmas nedeniyle, menfez yerleflimlerinin oturma düzenine uymamas ndan hava h zlar nedeniyle ve oda termostatlar n n do ru kullan lamamas ndan kaynaklanmaktad r. - Bugün yeniden yapsam, kesinlikle menfez yerleflimlerini, hava ak m n n personel üstüne gelmeyece i flekilde, oturma düzenine göre yerlefltirirdim (Mimarlar bu konuda itiraz edeceklerdir.). Yine VAV li ve statik s tmal bir sistem kurard m ancak, radyatör termostatlar na müdahale edilmeyecek flartlar veya sistemi kurard m. - Sadece d fl hava s cakl ile çal flan ve termostatik vana ile iç s ayarlamas n zonlama yaparak iç s - y otomasyondan ayarlard m. - Is tma ve so utma sistemini dört borulu fan coil sistem de yapabilirdim (Bu konuda uygulama çal flmalar, so utma kulesinde ve pompalarda tamamlanm fl olup, so utma gruplar de iflimi ve bina otomasyon sisteminin up-grade i ile 2008 y l içinde tamamlanacakt r.). - Ofis a rl kl bir bina için heat Recovery li bir so utma grubu kurmazd m. Free Cooling e geçiflin otomatik yap lmas n sa layarak personel yetkisine b rakmazd m (2008 Otomasyon de ifliminde uygulanacak). - Ofis ayd nlatmalar n merkezi de il, cama paralel üç farkl zonda yaparak cam önlerinde ayd nlatmalar n yanmamas n, iç ortamlarda ise fl k fliddetine göre otomatik yanmas n sa lard m. 6.2.1.2.2. Uygulama Örne i 2 Ç ZON: VAV ÇEVRE ZONU: VAV + konvektör veya radyatör ile statik s tma Bu sistemde örnek fonksiyon flemas olarak fiekil 6.7 verilmifltir. Örnek, flematik tek kat plan ise fiekil 6.8 dedir. fiekil 6.6. Sabanc Center OF SLER SLOT D FÜZÖRLER 121

122 fiekil 6.7. Ç ZON VAV, ÇEVRE ZONU VAV + RADYATÖRLE STAT K ISITMA S STEM

fiekil 6.8. VAV SANTRAL + RADYATÖR S STEM KAT PLANI TEK HAT fiemasi 123

Bu çözümde çevrede s cak sulu radyatör (veya konvektör) sistemi, k fl n s kay plar ile enfiltrasyonu karfl lar. Bu s t c elemanlar n su girifllerinde termostatik kontrol vanas olmal d r. VAV sistemi bir klima santralinden beslenir. Bu santralde üfleme havas filtrelenir ve flartland r l r. Santralde so utma ve hem de s tma serpantini vard r. K fl n sabah ilk saatlerde ön s tma gerekebilir. K fl n ayr ca d fl hava s cakl n n çok düflük oldu u zamanlarda içeri al nan so utma havas n n bir miktar s t lmas gerekebilir. VAV sistemi esas olarak, hem iç zonda ve hem de d fl zonda bütün y l boyunca so utmaya çal fl r ve her iki zonun taze hava ihtiyac n da karfl - lar. Bu nedenle minimum taze hava aç kl k ayar bulunmal d r. Egzoz fan asma tavan içi plenumuna ba l dönüfl kanal üzerindedir. K fl n VAV sisteminden 15-17 C sabit s cakl kta çevre zonuna verilen havan n ortam s cakl na yükseltilmesi için gerekli olan s tma enerjisi de çevre zondaki statik s tma sistemince karfl lan r. Söz konusu enerjinin kay p olarak de erlendirilmemesi gerekir. K fl koflullar nda d flar dan al nan so- uk hava ana santralde üfleme s cakl na kadar s - t l r. Bunun üstündeki s tma çevre zona yerlefltirilen radyatörlerle karfl lanmaktad r. K fl döneminde mekanik so utma devrede de ildir. Ancak gerekti i zamanlarda otomatik olarak devreye girer. Bu durumda çevredeki s tma sistemi kapasitesi hesaplan rken: - Zonun iletimsel s kayb, - Zonun enfiltrasyon kayb, - VAV minimum hava debisi 22 C ye s t lmas için gerekli s dikkate al nmal d r. Avantajlar : - Kolay ekonomik gece ayar yap m /sabah s tma operasyonu, - Zon kontrolü için mükemmel bir esneklik, - Pencere alt na s t c yerlefltirilmesi, muhtemel down draft problemine en iyi çözüm olmas, - Sadece bir klima cihaz ve bir kanal sistemi olmas, - Besleme havas hacim s cakl ndan daha düflük s cakl kta oldu undan daha iyi bir hava da l m sa lamas, - Mevsim geçifl dönemlerinde d fl taze hava oran n n artt r lmas ile serbest so utma yapabilme kabiliyeti ve iç hava kar fl m daha yüksek olmas, - Dönüfl havas kullan larak besleme havas n n s t lmas (geçifl mevsimlerinde), - Dönüfl - egzoz sistemi ile d fl hava so utma imkan - n n ( s geri kazan m ) kolayl kla uygulanabilmesi, - Duman egzoz sistemi için ilave yat r ma gerek olmamas d r. Dezavantajlar : - ç zonda s tmaya ihtiyaç olup olmad incelenmelidir. 124 - Konvektör veya radyatörün çevre zonda kullan lmas burada yer kayb na neden olmaktad r. 6.2.1.2.3. Uygulama Örne i 3 Ç ZON: VAV ÇEVRE ZONU: VAV + tam haval, sabit hava debili tam haval sistem Sistem fiekil 6.9 da görülmektedir. Bu sistemde çevredeki sabit debili tam haval klima sistemi k fl n s kay plar ile enfiltrasyonu karfl lar, yaz n da s kazançlar n n taban k sm n (sadece iletim k sm n ) karfl lar. Böylece çevredeki s tman n tamam ve so utman n bir k sm (tafl n mla geçen k sm ) sabit debili klima sistemiyle karfl lan r. Bu klima santrali tamamen dönüfl havas yla çal flmaktad r. VAV santralinden elde edilen sabit s cakl ktaki hava, iç zonda VAV kutular yla bütün y l boyunca so utma ihtiyac n karfl lar. Ayn hava d fl zona VAV kutular yla de iflken debide üflenerek, zonun taze hava ihtiyac n ve de iflken so- utma yükünü karfl lar. VAV sistemi her iki zonun taze hava ihtiyac n da karfl lamaktad r. Bu nedenle minimum aç kl k ayar bulunmal d r. Avantajlar : - Hiçbir döfleme alan iflgali yoktur. - Kontrol zonlar n n de iflmesinde mükemmel esnekli e sahiptir. - Kolay ve ekonomik gece ayar yap m /sabah s tma operasyonu yap l r. - So utucu devre gece boyunca durdurulabilir. - Zonlarda çal flan makine olmad ndan sistem oldukça verimli ve bak m kolayd r. - Zonlara sadece yüksek verimlilikte filtreleri bulunan klima santrallerinden hava verildi inden iç hava kalitesi mükemmeldir. - Klima santralleri d fl hava flartlar müsait oldu unda ekonomi çal flmas na geçer. stanbul ikliminde y ll k enerji masraflar di er bütün alternatif sistemlerden daha düflüktür. - Katlar n tavanlar nda boru daa t m yoktur. So- utma ve s tma suyu borular sadece santral makine dairelerine götürülür. - Perimetre sabit hava debili sistemi sadece s tmada ve afl r so utma durumunda çal flt r l r. Geri kalan bütün zamanlarda durdurulur. Bu suretle fan enerjisinden büyük ölçüde tasarruf sa lan r. Dezavantajlar : - ki ayr kanal sistemi gerektirir. - 450W/m s kayb mertebeleri üzerinde muhtemel down - draft problemi vard r (Uygun tip slot difüzör seçimiyle sorun azalt labilir). - S cak havan n tavandan yere indirilmesi çok zordur. - Statik s tma yap lmas na göre s l konfor ( s tma mevsiminde) daha düflüktür.

fiekil 6.9. Ç ZON VAV, ÇEVRE ZONU CAV KL MA S STEM 125

6.2.1.2.4. Uygulama Örne i 4 Ç ZON: VAV ÇEVRE ZONU: Reheat VAV sistem Sistem fiekil 6.10 da görülmektedir. Bu sistemde çevredeki de iflken debili tam haval klima sistemi k fl n s kay plar ile enfiltrasyonu karfl lar, yaz n da s kazançlar n karfl lar. Böylece çevredeki s tman n ve so utman n tamam reheat VAV klima sistemiyle karfl lan r. Bir VAV klima santralinden elde edilen sabit s cakl ktaki hava, iç zonda VAV kutular yla bütün y l boyunca so- utmaya çal fl r ve so utma ihtiyac n karfl lar. Ayn hava d fl zona VAV kutular yla de iflken debide üflenerek, zonun taze hava ihtiyac n ve yaz n de iflken so utma yükünü, k fl n s tma ihtiyac n karfl lar. VAV sistemi her iki zonun taze hava ihtiyac n da karfl lamaktad r. Avantajlar : - Tek bir kanal sistemi vard r. - Minimum hava miktar gerektirir. - Yeni iç yerleflimlere çabuk ve kolay uyum sa lar. - Klasik reheat sistemlere göre daha az enerji sarfiyat vard r. - Sistem dizayn kolayd r. - Döflemede yer kayb na neden olmaz. - S cak suyla reheat yap labilir. Ancak büyük çarfl - lar n dükkanlar n n VAV sisteminde, VAV kutular na elektrik s t c montaj daha uygundur. Bu kutulara sulu s t c monte etmek VAV sistemi suland rmak olarak tan mlanabilir. Dezavantajlar : - Klasik reheat sistemine göre daha az enerji sarf etmesine ra men, hala s savurganl vard r. - lk tesiste, boru vana sisteminin getirdi i ek maliyet vard r. - D fl kabukta s kayb yüksek olmas halinde down - draft problemi vard r (Uygun tip slot difüzör seçimiyle sorun azalt labilir). 6.2.1.2.5. Uygulama Örne i 5 Ç ZON: VAV ÇEVRE ZONU: Çift kanall VAV sistemi Bu sistemde iç ve d fl zonlarda iki ayr VAV sistemi bulunmaktad r. Avantajlar : - VAV sistemleri içinde maksimum enerji tasarrufu yapan bir sistemdir. - Döflemede yer kayb na sebep olmaz. - Kolay, ekonomik gece ayar yap m / sabah s tma operasyonu temin eder. - Is geri kazan m sistem tatbikatlar na uygundur. - Minimum hava miktar gerektirir. Dezavantajlar : - ki kanal sistemine gerek vard r. - lk tesisi en pahal olan VAV sistemidir. - Is kayb n n büyük olmas halinde, muhtemelen down - draft problemi yarat r. 126 6.2.1.3. Fan Powered VAV Sistem Fan powered VAV terminalleri iki ayr tipte de erlendirilir: - Seri fanl VAV terminalleri - Paralel fanl VAV terminalleri Seri fanl terminal kutular serin hava ile ortamdan al - nan havay kar flt r p sabit debili bir fan ile devaml hacme basarlar. So uk hava ile ortamdan dönüfl havas n kar flt rarak ortama sabit debide hava veren seri ak fll fan powered VAV terminalinde, ortama sabit debide hava göndermeye yarayan küçük bir fan vard r (fiekil 6.11). Paralel ak fll fan powered VAV terminalinde ise terminalin içindeki fan ortam havas n al p tekrar ortama verirken, merkezi klima santralinden gelen so uk hava terminal ç k fl nda ortam havas ile kar flarak ortama verilir (fiekil 6.12). Seri fan powered kutunun avantaj her türlü yük durumunda ortamda sabit bir hava debisi olmas ve böylece her türlü yük durumunda sabit hava debisi ile mükemmel bir hava da l m sa lamas d r. Seri ak fll fan powered terminalindeki fan sürekli devrededir. Bunun sonucunda VAV kutusundaki bas nç kayb VAV nin fan taraf ndan yenildi i için, merkezi santralin fan enerjisi çekifli azal r. Ancak VAV kutusundaki fan çok düflük verimli oldu undan, sistemin toplam enerji tüketimi genelde daha fazlad r. Seri fanl sistemlerde düflük besleme havas kullan lmas halinde ebatlar ve dolay s yla flaft ebatlar küçüktür. Ancak toplam enerji sarfiyat fazlad r. Paralel ak fll fan powered terminallerde fan sürekli devrede de ildir. Is tma ihtiyac gerektirdi inde veya düflük so utma ihtiyac nda (klima santralinden verilen hava azald nda) bu fan devreye girerek kar fl m sa lar. Toplam enerji tüketiminin biraz fazla olmas n n çok önemli olmad ve terminal seçiminde pek dikkate al nmad y llarda daha fazla kullan m alan bulmufltur. Bu sistem düflük s cakl kl haval sistemlerde, da- t lan hava debisini ve da t m için gerekli olan enerjiyi azaltmak için kullan l rsa, önemli olur. Ancak enerji tüketiminde fazla oldu u unutulmamal d r. Fan powered VAV sistemlerinin avantajlar : - Her türlü yük durumunda ortamdaki hava debisi sabittir. - Merkezden düflük s cakl kta hava gönderilen (yaklafl k 9 C) so utma sistemlerinde kullan lmas avantajl olabilir. Ancak 9 C s cakl kta havay klima santrali ç k fl nda elde edebilmek için su so utma grubuna 4,5 C su üretmesi gerekir ve su so utma grubunun COP si ciddi oranda azal r. Klima Santrali fan motorlar n n küçülmesi sistemin toplam elektrik tüketiminin artmas n engellemez. - Merkezden daha düflük miktarda hava da t l r. - Daha düflük hava kanallar kesitleri ve daha küçük tesisat flaftlar na ihtiyaç vard r.

fiekil 6.10. Ç ZON VAV, ÇEVRE ZONU REHEAT VAV KL MA S STEM 127

Fan Powered VAV sistemlerinin dezavantajlar : - Is l konfor (statik s tmaya göre) s tmada daha düflüktür. - Enerji tüketimi (statik s tmaya göre) s tmada daha fazlad r. - Enerji tüketimi so utmada da daha fazlad r. Seri fanl VAV terminalli sistemlerde, fanlar sürekli devrededir. Primer hava miktar daha az oldu u için free-cooling ve cool-down imkanlar daha azd r. Primer hava miktar sadece düflük hava s cakl kl sistemlerde daha azd r. Normal 14-15 C verifl havas yla çal flan VAV sistemlerinde free-cooling ve cooldown dan y ll k yararlanma süreleri daha fazlad r. - Fan-powered VAV kutular n n yüksekli i simple VAV kutular na göre daha fazlad r. 6.2.1.4. Fan-Powered VAV Sistem Uygulama Örnekleri 6.2.1.4.1. Uygulama Örne i 1: Tekfen Tower (fiekil 6.13) Tekfen Tower binas tasarlan rken yüksek bir yap da yüksek konforu ekonomik iflletmeyle sa lanmak için gerekli tüm kriterler göz önüne al nmaya çal fl lm flt r. Tekfen Holding A.fi. Emlak Gelifltirme Grubu nun sahip oldu u DIN EN ISO9001-2000 Kalite Yönetim Sistemi çerçevesinde, ofis kullan m amaçl olarak yap lm flt r. Tekfen Tower da, günümüz ofis çal flanlar - n n ihtiyaçlar n n karfl lanmas için kafeterya, kuaför, kuru temizleme, lostra, drugstore, konser, konferans, fitness salonlar gibi mekanlar oluflturulmufltur. Teknik sistem ve ekipmanlar n seçiminde konforu üst düzeyde tutulabilecek sistemler seçilmifltir. Özellikle cihaz ve ekipman seçiminde maksimum verimlilik gözetilmifltir. Bu tip konfor binalar nda enerji tasarrufu temininin en iyi yolu do ru sistemi ve bu sistemde çal flacak yüksek verimlilikte cihaz ve ekipman seçmektir. Di er önemli bir hususta, yap m esnas nda ulusal ve uluslararas standartlar takip eden profesyonel kadrolarla çal flmakt r. Tekfen Tower günümüz ihtiyaçlar n karfl layacak konforlu, güvenli ve teknolojik bir bina olmas yan nda, enerji tüketimi optimum verimlilikte, çevre ile uyumlu bir bina olarak tasarlanm fl ve yap lm flt r. Tefken Tower daki sistemler afla da özetlenmifltir: a. Mekanik Sistemler: Mekanik ekipmanlar n yerleflimi hava ve su taraf dikkate al narak kule blo unda dört ayr kat teknik hacim olarak düzenlenmifltir. Kule blo u d fl ndaki podyum bloklar nda iki adet kat teknik hacim olarak düzenlenmifltir. fiekil 6.11. SER BA LI FAN-POWERED VAV TERM NAL fiekil 6.12. PARALEL BA LI FAN-POWERED VAV TERM NAL 128

fiekil 6.13. Tekfen Tower 129

Teknik hacimlerin yeri ve say s belirlenirken bas nç zonlamas ve cihazlardan (özellikle VAV santrallerinin 8 kat n üzerinde kullan m n n verimsiz olmas ) maksimum verimlilikte istifade edilmesi göz önünde bulundurulmufltur. Havaland rma sisteminde, iç hava kalitesinin temini için kifli bafl na 50 m 3 /h lik taze hava öngörülmüfltür. Binan n s tma, so utma ve havaland rma ihtiyaçlar n n karfl lanmas için; özellikle s tmada dönüfl havas n n tavandaki at k ayd nlatma s s n n kullanmas, k fl aylar nda hacme beslenen havan n homojen ve yeterli bir miktarda yay lmas için, paralel tip FPVAV (fan powered variable air volume) sistemi kullan lm flt r. Is tma sisteminin s cak su temini için; yüksek verimlilikte frekans konvertörlü iki adet çelik do algaz kazanlardan biri yo uflmal seçilmifltir. So utma sisteminin so uk su temini için 2 adet santrifüj, 1 adet vidal (düflük yüklerde verimli çal flman n temini için) su so utmal so utma gruplar kullan lm flt r. Binan n ihtiyaç duydu u su temini için 3 ayr kaynak kullan lm flt r. fiebeke suyu, içme suyu, ya mur suyu. Tüm sular kullan m öncesi klorlama, filtrasyon, aktif karbon, yumuflatma, ultraviyole gibi proseslerden geçirilmektedir. b. Elektrik Sistemleri: Elektrik enerjisi kaynaklar olarak flebeke, UPS ve jeneratör sistemleri kullan larak, her bir ofis kat nda elektrik beslemesi için ayr ayr flebeke panosu, UPS panosu ve jeneratör panosu koyulmufltur. Herhangi bir anda flebeke elektri inin kesilmesi veya kalitesiz olmas durumu için otomatik transfer panolar kullan larak katlara temiz elektrik enerjisinin temini sa lanm flt r. Tüm elektrik panolar nda elektronik sayaçlar kullan larak panolar n durumlar n n enerji otomasyonu taraf ndan izlenmesi sa lanm flt r. Veri ve telefonla iletiflim için fiber optik sistem kurulmufltur. Tüm kuvvetli ve zay f ak m kablolamalar halojen free olarak seçilmifl, da t mlar conduit içinden geçirilerek yap lm flt r. lk yat r m maliyeti aç s ndan bak ld nda biraz yüksek durabilecek ama iflletme ve güvenlik çerçevesinden bak ld nda son derece yüksek performanslara sahip kuru tip trafolar seçilmifltir. Ayn flekilde 2 adet son teknoloji UPS ler birbirlerini yedeklemesi sa lanarak binam - z n ve kirac lar m z n tüm önemli sistemleri koruma alt na al nm flt r. Tüm binada bak ms z tip akümülatörler kullan larak bak m maliyetleri düflürülmüfltür. Yüksek güvenilirlik ve kaliteye sahip iki adet jeneratör birbirlerine senkronize edilmifl ve otomatik transfer panelleri ile koordineli olarak yük önceliklerine göre sistem stabilitesini sa lam flt r. c. Yang n Güvenli i: Tekfen Tower binas olas bir yang n riskine karfl, NFPA, BS476, BOCA, stanbul Büyükflehir Yang n Yönetmeli i ve uluslararas sigorta flirketlerinin bak fl aç lar dikkate al narak kurulan merkezi yang n tesisat ile korunmaktad r. 130 Yang nla mücadele için; sulu söndürme, CO2/FM200 gazl söndürme, merdiven kovas bas nçland rma, asansör kuyusu bas nçland rma ve duman kontrol sistemleri bulunmaktad r. Yang nla mücadele sisteminin life safety özelli inin temini için HVAC sisteminde ba ms z UL, FM onayl yang n otomasyon sistemi bulunmaktad r. Yang n ihbar sistemi tüm zonlar izlemekte ve herhangi bir yang n durumunda yang nla mücadele sisteminin daha önceden belirlenen senaryosunu devreye sokmaktad r. Binada kullan lan tüm kablolar, yand zaman insan sa l na zararl olabilecek toksik madde ç karmayan halojen free özelliktedir. Yang nla mücadelede kullan lacak tüm ekipman kablolar halojen free + yang na dayan kl özelliktedir. Mekanik sistemlerde yand zaman toksik madde ç kartan PVC malzemeler kullan lmam flt r. Yang n alg lama sisteminde ofis hacimleri ve insan bulunan mahallerde adresli optik duman dedektörü, mekanik hacimlerde s dedektörü kullan lm flt r. d. Deprem Güvenli i: 1999 depreminden sonra yay nlanan flartname esas al narak betonarme yap oluflturulmufl, ayr ca Bo azçi Üniversitesi ve Kandilli Rasathanesi Deprem Araflt rma da görevli Prof. Dr. Nuray Ayd no lu taraf ndan etüt edilerek raporlanm flt r. Yap betonarmesinin d fl nda tüm cihaz, ekipman, boru vs Amber Booth firmas n n dan flmanl nda deprem esnas nda sismik kuvvetlerin 1g olaca düflünülerek, tüm cihaz, ekipman boru vs sismik halatlar ile ba lanarak sertifikaland r lm flt r. Burada amaçlanan deprem esnas nda cihaz ve sistemlerin hasar görmeden etkinliklerini korumalar d r. e. Akustik: Cihazlardan, borulardan bina betonarmesine geçebilecek tüm titreflimlerin engellenmesi için floating sistem oluflturulmufltur. Bu sistem Türkiye de ilk defa uygulanm flt r. Bu sistemde tüm cihaz ve borular titreflim al c yaylar ile as lm fl veya yay üzerine oturtulmufltur. Ayr ca gürültünün hava ile di er mahallere ulaflmas n önlemek için tesisat katlar nda akustik tavan ve döfleme yap lm flt r. Konfor, ilk yat r m maliyeti, iflletme maliyeti ve kolayl aç s ndan sistemlerin de erlendirilmesi ise afla- da verilmifltir: a. Is tma-so utma Sistemi: Tüm s tma ve so utma devresi pompalar n n frekans konvertörlü olmas ilk yat r m yüksek, bunun yan nda enerji tüketimi minimumda tutmaktad r. Kazanlar n yo uflmal, frekans kontrollü olmas ilk yat r m maliyetini yükseltmekte, enerji tüketimini azaltmaktad r (fiekil 6.14). So utma gruplar n n, bina yük profili, minimum kapasite ve en çok çal flma kapasitesi aral dikkate al narak, en iyi COP de- erini verecek 2 santrifüj + 1 vidal seçilmesi büyük oranda enerji kullan m nda tasarruf sa lamaktad r.

fiekil 6.14. 2x2.500 kw TÜRBÜLATÖRSÜZ ÜÇ TAM GEÇ fil KAZANLAR (Sa daki Entegre Yo uflma Eflanjörlü) VE KURUM YAPMAYAN ORANSAL BRÜLÖRLER (Soldaki Özel Susturucu Kapakl ve Frekans Kontrollü) 131

fiekil 6.15. Tekfen Tower FAN POWERED VAV fiekil 6.16. Tekfen Tower KL MA SANTRALLER 132

b. Havaland rma Sistemi: Havaland rma sisteminin FPVAV olmas ve cihazlar n maksimum verimi verecek flekilde seçilmesi konfor düzeyini di er alternatiflerine nazaran en üst seviyede tutmaktad r (fiekil 6.15). Buna karfl l k ilk yat r m maliyeti di er alternatiflere göre yüksek olmaktad r. Bu sistemde havan n de iflken olmas ve y l n alt ay d fl havan n so- uklu undan istifade edilmesi (free cooling) sayesinde enerji tüketimi minimumda tutulmaktad r. c. HVAC Otomasyonu: Binada bulunan tüm merkezi cihazlar merkezi otomasyon sistemi taraf ndan kumanda edilmekte ve izlenmektedir. Binada her bir ofis kat n n her bir odas ndaki cihazlar kumanda edilebilmekte ve izlenebilmektedir. Cihazlar n çal flma programlar ve senaryolar otomasyon üzerinden kontrol edilebilmektedir. Kurulan otomasyon sisteminin Back Net uyumlu olmas, back net uyumlu ekipmanlar ile direkt haberleflme imkan sa lamaktad r. Otomasyon sistemi ile tüm ekipmanlar n tek bir merkezden izlenmesi iflletim kolayl, ar zalara h zl müdahale ve anomaliliklerin önceden tespitinde büyük avantaj sa lamaktad r. d. Enerji Otomasyonu: Binada bulunan tüm trafolar, UPS, jeneratör, ana da t m panolar, kat ç k fl panolar izlenmektedir. Gerilim, ak m, enerji durumu vs izlenebilmektedir. Herhangi bir noktadaki enerji kesilmesi enerji otomasyonuna bilgi olarak gelmektedir. Ayr ca oluflturulan senaryoya göre ayd nlatma otomasyonu yap lmaktad r. Bir iflletmede enerjinin süreklili inin sa lanmas aç s ndan, tüm enerji üretim ve da t m sistemlerinin izlenmesi önemli bir husustur. Enerji Otomasyonu sistemi ile birlikte tüm kirac lar n elektrik harcamalar ayl k olarak takip edilmekte ve otomatik faturaland rma yap lmaktad r. e. Asansör Otomasyonu: Binada bulunan tüm asansörlerin bilgisayar ekran üzerinde; çal flma durumlar n gösteren otomasyon sistemi tesis edilmifltir. Bu sistem vas tas ile asansörlerin çal flma durumlar, ar zalar, konumlar sürekli olarak izlenebilmekte, ihtiyaç durumunda otomasyon üzerinden kumanda edilebilmektedir. 6.2.1.4.2. Uygulama Örne i 2 Ç ZON: Paralel fanl VAV (Fan Powered VAV) DIfi ZON: Reheat paralel fanl VAV VAV ve yukar da bahsedilen fan coil sistemlerinin en büyük dezavantaj düflük yüklerde mekanlarda istenen hava hareketlerinin sa lanamamas d r. Bu sistem merkezi olarak VAV gibi çal flan ancak VAV kutular na ilave edilen fanlarla sabit debili gibi çal flan bir sistemdir. Bu sistemler paralel ve seri fanl olarak kullan labilir. Paralel fanl sistemler seri fanl sistemlere göre daha çok tercih edilen sistemlerdir. Paralel fanl sistemde merkezi AHU lerden gelen hava miktar tüm so utma yükünü alacak flekilde seçilir. Hacmin so utma ihtiyac düfltükçe debi k s l r ve bir noktadan sonra fan devreye girerek odadaki dönüfl menfezinden ald hava ile merkezden gelen havay kar flt rarak hacme gönderir. Çevre zonda k fl aylar nda s ihtiyac olaca ndan ayr ca bir reheat batarya kullan l r. Merkezden gelen 15-17 C s cakl ndaki taze hava asma tavandan al nan s cak hava ile kar flt r larak hacimlere verilir. htiyaca göre bu bölümlerde s t c bataryada devreye girer. ç zonlarda ise tavan içi hava daha s cak oldu undan bu hacimlerin s t lmas da bu cihazlarla sa lan r. Fan powered VAV sistemi VAV sistem avantajlar na ilaveten afla daki avantajlara sahiptir: - Hacimlere debide hava verilmesi daha etkin bir havaland rma sa lar. - Asma tavan içi at k s kullan labilir bir s haline dönüflür. - Sabah s tmas nda merkezi fanlar n çal flmas na gerek yoktur. Normal VAV sistemi dezavantajlar na ilave olarak afla daki maddeleri sayabiliriz: - Fan n hacim içinde olmas, durup kalkmas ve k - fl n s cak havay tavandan üflemesi nedeniyle ses problemi oluflur. - lk yat r m n ilave elektrik tesisat da gerektirdi- inden daha pahal d r. - Kutu içindeki fan n elektrik tüketimi ve havaya verdi- i s n n büyük bir k sm ilave enerji tüketimi oluflturur. - Tavan içindeki çok say da fan n ilave servis, bak m ve yedek parça maliyeti olacakt r. - lk yat r m maliyeti klasik VAV sisteme göre daha yüksektir. - Tavandan üflenen s cak hava nedeniyle (statik s tma + VAV sistemine göre) daha düflük konfor ve daha fazla enerji tüketimi oluflur. - Fan powered VAV kutular n n dönüfl havas giriflinde hava filtresi mutlak kullan lmal d r. 6.2.1.5. Endüksiyon Kutular Merkezden gelen hava debisini k sarken, ayn anda endüksiyon ile ortam havas n kar flt rarak, ortama sabit debide hava veren endüksiyon kutular nda, endüksiyon için gerekli olan h zlara ulaflabilmek için daha yüksek iç statik bas nç gereklidir, bu da merkezi sistemdeki fan enerjisi ihtiyac n art r r. Bundan öte bu tip cihazlarda iflletme problemleri de oldu undan büyük projelerde kullan m azd r. Ticari binalarda kullan m alan bulsa bile, tasar mc lar n çok s k kullanmad bir terminal tipidir. 6.2.1.6. D fl Zonlarda Statik Is tma Yap lmas D fl zonlarda bu üç VAV tipinden biri kullan labilir, ancak s tma ihtiyac olan yerlerde (ki d fl zonlarda Türkiye nin her bölgesinde k fl n s tma ihtiyac vard r) ilave s t c da tasarlanmal d r. Bu VAV terminaline elektrikli veya sulu tip s t c montaj d fl nda iki alternatif ile yap labilir: 134

a. Birinci olarak d fl yüzeylerde özellikle cam önlerine radyatör veya sulu s tma konvektörü eklenebilir. Konvektördeki su ak fl termostatik olarak kontrol edilmeli ve ayr ca s tma su s cakl d fl hava s cakl na ba l olarak da de ifltirilmelidir. b. kinci alternatif ise çevre zonda elektrikli s t c kullan lmas d r. Bu s t c VAV terminalinden ba- ms z olarak termostatik kumanda edilir. - Is tma ile ilgili bir baflka yaklafl m da, VAV kutusunun içine sulu batarya veya elektrikli s t c koymak (reheat) ve VAV kutusu minimum hava debisinde olmas na ra men oda s cakl düflüyorsa bu s t c y çal flt rmaktad r. Bu husus VAV sisteminin en büyük problemidir. Is tma ihtiyac olan k fl aylar nda sistem minimum hava debisine düfler. Minimum hava debisi kullan larak yap lan s tmada hava yere indirilemez ve tavan seviyesinde kal r. - Asma tavan içinden s cak su borular n n geçirilmesi daha sonraki y llarda su s z nt lar n n yarataca sorunlar da dikkate al nd nda tercih edilmeyebilir. - Hem enerji ekonomisi hem de daha iyi s l konfor flartlar n sa lamak için tavandan üflenen havan n s cakl, oda s cakl ndan düflük olmal d r (hem yaz hem de k fl mevsiminde). Çevre zonda statik s tma yap l p, VAV kutular na s t c koymadan havay odaya üflemek genellikle daha uygundur. 6.2.1.7. ç Zonlarda Statik Is tmaya veya VAV Kutusundan Is tmaya htiyaç Var m? ç zonlarda yükler sabittir, zamana ve d fl hava flartlar - na ba l olarak büyük farkl l klar göstermez. Bu yükler genellikle ayd nlatma, bilgisayar vb ofis cihazlar ve insanlardan gelen s kazançlar oldu undan iç zonlarda yaz-k fl so utma ihtiyac vard r. Bu yüzden çok özel durumlar d fl nda iç zonlarda statik s tmaya veya VAV kutusundan s tmaya ihtiyaç olmad söylenebilir. Ancak çevrede reheat VAV kullan l yorsa iç mekanlarda da reheat VAV kullan lmas, hafta bafl ve sabah çal flmas nda faydal d r. E er VAV kutular nda s tma yap lmas isteniyorsa; sulu s t c batarya yerine, hem servis ve bak m kolayl aç s ndan hem de tavanda borular için yer kayb olmamas için elektrikli s t c kullan lmas genellikle daha do rudur. Ancak elektrikli hava s t c s kullan ld nda bunlar için ilgili Avrupa normlar nda belirtilmifl olan tüm yang n emniyet tedbirleri al nmal d r. 6.2.1.8. Düflük S cakl kl Haval VAV Sistemleri Yukar da anlat lan tüm uygulamalar, üfleme havas s - cakl ile oda s cakl aras ndaki farka bak larak tasarlan r. Bu s cakl k farklar (oda s cakl ile üfleme havas n n s cakl k fark ): Δt = 8-10 C aras ndad r. Üfleme havas s cakl tam haval sistemlerde yaz klimas nda 14-16 C aras ndad r. Kat yüksekli i (asma tavan alt ) 3,5 m den daha yüksek ise daha düflük s cakl kta hava üflenebilir. Düflük s cakl kl haval VAV sistemlerinde ise üfleme havas 9-10 C de erlerinde tasarlanmaktad r. Bu durumda oda s cakl ile üfleme havas n n s cakl k fark yaklafl k Δt = 16 C olur. Düflük s cakl kta hava, su so utma grubu ç k fl s cakl 4,5 C ye ayarlanarak elde edilebilir. E er projede buz depolama var ise, elektrik yükünü azaltmak için, 4,5 C deki su buz depolama tasar m n n bir parças olarak da elde edilebilir. Düflük s cakl kta hava kullan m buz depolama için bir argüman de ildir. Buz depolama sistemi için en önemli flart, gece elektrik tarifesinin çok ucuz olabilmesidir. Düflük s cakl kta hava su so utma grubunun düflük s cakl kta su üretmesi ile elde edilir. E er su so utma grubu 4,5 C su veriyor ise, so utma sisteminin iflletme gideri artacak ve su so utma grubu ekonomizör devresi kullan lmadan uzun süre devrede kalacakt r. Bu düflük su s cakl klar na ulaflmayan absorpsiyonlu so utma gruplar n n da kullan m mümkün olmamaktad r. Düflük s cakl kl hava sistemi çözümünün önemi, bu durumda binaya verilen hava miktar n n önemli ölçüde azalmas d r. Bu flekilde hava miktar n n azalmas ile hava da t m kanallar n n boyutlar da küçülür. Fan enerjilerinden yap lan tasarruf su so utma grubunun ilave harcayaca enerjiden daha fazla olabilir. Ancak bu tip düflük s cakl kl haval uygulamalarda, özellikle iç zonlarda düflük hava debisinin tasar m debisinin alt na düflmemesi için fan powered VAV kullan lmas zorunludur. Sonuç olarak düflük s cakl kl haval VAV sistemlerinde klima santralleri fanlar n n enerji tüketimi azal r. Ancak, - VAV fanlar ilave enerji tüketir, - Daha düflük s cakl kta su üretmek zorunda olan su so utma gruplar da daha fazla enerji tüketir, - Klima santralinde afl r so utulan hava (9 C) yo- uflma nedeniyle daha fazla enerji tüketir, - Hava kanallar nda genellikle daha fazla s kazanc oluflur (düflük s cakl ktaki hava nedeniyle). Sonuç olarak genellikle düflük s cakl kl hava da t m sistemlerinde tüketilen enerji genellikle daha fazlad r. Y l içinde free cooling den yararlan labilecek süre de azal r. D fl hava entalpisinin dönüfl havas entalpisinden düflük oldu u her durumda free cooling den tam olarak yararlan labilir. Free cooling; d fl hava s cakl n n oda s cakl ndan daha düflük oldu u saatlerde çilleri veya so utma kompresörlerinin çal flt rmadan klima santrallerinin taze hava oran n artt rarak so utma yapabilme alternatifidir. Ya da so utma kulesi devresinde ilave edilen bir eflanjör yard m yla so uk su elde ederek free cooling yap labilir. Düflük s cakl kl haval VAV sistemlerinde (Fan-Powered VAV) klima santrallerinin taze hava miktar, simple VAV sistemlerine göre daha az oldu u için, ara mevsimlerde free cooling den yararlanma süresi daha azd r. 135