HOLLANDA - T ÜRKİYE - BULGARİSTAN - M A R O K K O Benelux International Claim Services Türkiye deki Trafik Kazalarının Yol Göstericisi İstanbul, Ocak 2005
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... 4 I. TÜRKİYE DE ZARAR TAZMİNİ... 6 A. Motorlu Taşıtlar-ZMMS... 6 1. Sigorta Hukukuna İlişkin Temel İlkeler... 6 2. Yasal Limit... 6 3. Eksik Sigorta Koruması... 6 4. Garanti Fonu... 7 5. Talep Hakkının Temellei... 7 II. ZARARNI MAHKEME HARİCİNDE KARŞILANMASI... 8 1. Kazanın Kaydı... 8 2. Kazaya Yol Açanın ve Sigorta Şirketinin Araştırılması... 9 3. Sigorta Uygulaması... 9 4. Zararın Tazmin Süresi... 9 5. Sigortacılığın Denetimi... 9 6. Yeşil Kart Bürosu... 10 7. Tazminat Talebi ve Döviz Kuru... 10 III. HASARIN TAZMİNİ... 10 1. Tamir Masrafları... 10 2. Toplam Hasar... 11 3. Aracın Çekilmesine İlişkin Masraflar... 11 4. Ekspertiz Ücreti... 11 5. Değer Takdiri... 11 6. Araç Kiralama Masrafları... 11 7. Aracın Kullanılamamasından Doğan Kaybın Giderilmesi... 12 8. Kasko Sigortasının Bulunması... 12 9. Konaklama ve Bakım Masrafları... 12 10. Hasar Finansmanına İlişkin Masraflar... 12 11. Götürü Masraflar... 12 12. Hasara İlişkin Diğer Masraflar... 13 IV. BEDENSEL ZARARLARIN TAZMİNİ... 13 1. Doktor, Tedavi ve Bakım Masrafları... 13 2. Kazanç Kayıpları... 13 3. Manevi Tazminat... 13 4. 4. Bedensel Sonstige Schadensposten Zararlara İlişkin bei Diğer Personenschaeden Durumlar... 14 56 V. RESMİ OLMAYAN AVUKATLIK MASRAFLARI... 14 1. Hesaplama Prensipleri... 14 2. Geri Ödeme... 14 2
VI. ZARARIN YARGI YOLU İLE TAZMİNİ... 14 1. Yetkili Mahkeme... 14 2. Şahsi hak Davası... 15 3. Avukat Görevlendirme... 15 4. Vekalet ve Onay... 15 5. Deliller... 15 6. Temyiz... 16 7. Yargılama Süresi... 16 8. Yargılama Giderleri... 16 9. Zamanaşımı... 17 10. İcra Prosedürü... 17 VII. MASRAFLAR... 17 1. Mahkeme Masrafları ve Harçlar... 17 2. Avukatlık ücreti... 18 3. Bilirkişi Masrafları... 18 4. Garanti Fonu... 18 5. Çeviri Masrafları... 19 6. Rüşvet... 19 Ek 1 Türkiye detrafik Sigorta Poliçesi Koruması 01 Ocak 2005... 20 Ek 2 Benelüks ün Araştırma Tarifesi... 21 Ek 3 Türk Sigorta Şirketlerinde Bedensel Zarara İlişkin Kayıpların Genel Vekaletname (Türkçe)... 22 Ek 4 Alkol Test Raporu Örneği... 23 Ek 5 Tespit Tutanağı... 24 Ek 6 Genel Vekaletname... 25 Ek 7 Türk Sigorta Şirketlerinin Listesi... 27 KISALTMALAR... 31 KAYNAKÇA... 32 3
Önsöz Türkiye, Avrupa ve Asya arasında köprü olan eşsiz bir konumda bulunmaktadır. Türkiye nin çevresi, Batıda, Bulgaristan ve Yunanistan; Kuzeyde Karadeniz; Kuzey-Doğuda Gürcistan ve Ermenistan; doğuda Orta Doğu ve güneyde Akdeniz le örülmüştür. Karadeniz, Akdeniz ve Ege Denizinde, binlerce kilometrelik sahil bulunmaktadır. Ülke üzerinde, Efes, Troya, Konstantinopol ve Antikos gibi geçmiş medeniyetlerin kalıntıları bulunmaktadır. Güzel ve uzun sahil, sayısız seyre değer manzaralar ve güzel hava, uzun süren yaz ve Türk misafirperverliği, milyonlarca batı avrupalı turisti Türkiye ye çekmektedir. Aynı zamanda bu ülke, Batı Avrupa da ikamet eden Türk işçileri tarafından da ziyaret edilmektedir. Maalesef, çoğu kez, milyonlarca ziyaretçinin bir bölümü, tatil sırasında hırsızlığa maruz kalmakta ve kazaya karışmaktadır. Genellikle, avrupalı - avrupalı yolculara ilişkin- sigorta şirketleri ve diğer sigorta şirketleri tarafından, Türkiye de uğranılan zararın ortadan kaldırılması sağlanmaktadır. Ancak eğer, kazaya yola açan belli ise, Sigorta şirketi veya mağdur, bir çok olayda, zararı, Türk sigorta şirketi ve kazaya yol açandan doğrudan tazmin edebilir. Hollanda-Türk şirketi olan Benelux-İstanbul, batı avrupadaki sigorta şirketlerinin bu bölgedeki zararlala ilgili işlemlerden doğan görevlendirmelerini 13 yıldan beri üstlenmekte ve aktif olarak yürütmektedir. Türkiye deki zarar giderimine ilişkin yöntemler, diğer ülkelerdekinden bir çok noktada sapma gösterdiğinden dolayı Benelux, bir çok kişinin talebini göz önünde tutarak, Türkiye deki işleyişe ilişkin tecrübesini yansıttığı bu broşürü hazırlamıştır. İstanbul, Haziran, 2005 Benelux Int. Claims Dpt. Bu metnin tamamının veya bir bölümünün kopyalanmasına, sadece kaynak gösterilmesi koşulu ile izin verilmiştir. Her ne kadar bu metin büyük bir sorumluluk duygusu ile hazırlanmış ise de, tarafımızdan hukuki sorumluluk üstlenilmemiştir. 4
5
Türkiye de ZararTazmini A. Motorlu Taşıt Zorunlu Mali Mesuliyet Sigortası 1. Sigorta Hukukuna İlişkin Temel İlkeler: Her araç sürücüsü, aracı için, 2918 sayılı ve 13.10.1983 tarihli Kara Yolları Trafik Kanunu nun (KYTK) 91. maddesine göre Zorunlu Mali Mesuliyet Sigortası (ZMMS) yaptırmak zorundadır. KYTK nun md. 91/1 ve 85/1 e göre, bu sigorta hem kişileri hem de maddi zararları kapsamaktadır. Devlete ait ve kamusal araçlar da, bu sigortayı yaptırma yükümlülüğünden muaf tutulmuş değildir. Bakanlar Kurulu nun 25.06.1988 tarihli kararı ve 23.03.1990 tarihli tüzük ile ZMMS sı bu araçlara da uygulanmaktadır. KYTK nun 97. maddesine göre, zarar gören, sigortanın kanuni olarak öngördüğü limit dahilinde sigortadan talepte bulunabileceği gibi, doğrudan dava da açabilir. Eğer zarar görenin zararı, sigorta limitinin üzerinde olursa, sigorta, toplam zararın bir kısmını karşılamış olur (KYTK md. 96/1). 2. Yasal Limit Farklı türdeki araçlara ilişkin ZMMS limitleri, Ticaret Bakanlığı tarafından KYTK nun 93. maddesine uygun olarak belirlenmekte ve yayımlanmaktadır. 24 Aralık 2004 tarihinde son düzenleme yapılmış olup 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir.. Maddi zararlarda limit, aracın türü ile bağlı olmaksızın 5 bin YTL dir. Kişisel zararlarda, zarar gören her şahıs için, tedavi masrafları, diğer kişisel zararlar ve ölümden doğan zararlar için genel olarak 50 bin YTL şeklinde belirlenmiştir. Her bir kaza için, sigorta limitleri, araç türlerine göre ayrı ayrı tespit edilmiştir. Bu şekilde örneğin, bir çok kişinin bedensel zarar gördüğü bir motor kazasında 150 bin YTL; Otomobil kazasında 250 bin YTL; Kamyonette 500 bin YTL; ve 25 kişinin üzerinde yolcu taşıyan otobüslerde 1.300 YTL lik limit belirlenmiştir. 3. Eksik Sigorta Koruması Türk KYTK, kazazedelerin zararlarını, ancak düşük bir yasal limit çerçevesinde, mümkünse tamamıyla teminat altına almak istemektedir. Bu nedenle, KYTK md. 95/1 de, sorumluluğun kaldırılmasına veya sınırlandırılmasına dönük sigorta sözleşmeleri veya emredici hükümler dışında zarar gören aleyhine sigorta sözleşmeleri yapılamayacağı düzenlenmiştir. KYTK nun 92. maddesinde ZMMS kapsamı dışında olan hususlar düzenlenmiştir. Ancak sigorta kapsamı dışında tutulan bu hususlar, zarar gören üçüncü kişileri etkilemez. KYTK md. 95/2 ye göre, belirli şartlar dışında, sigortacının, sigotra ettirene rücu imkanı bulunmamaktadır. Sigorta primlerinin ödenmemesi durumunda, sigorta şirketi, sigorta sözleşmesini feshedebilir. Bu fesih, araç ruhsatı ve plaka bilgileri ile birlikte, Karayolları Trafik Müdürlüğü ne bildirilmek zorundadır. Sigorta şirketinin sorumluluğu, feshin Karayolları Trafik Müdürlüğü ne bildirilmesinden itibaren 15 gün daha devam etmektedir. 6
4. Garanti Fonu KYTK nun 108. maddesinde Garanti Fonu öngörülmüştür. Garanti Fonu nun kurulmasındaki maksat, ZMMS kapsamında olan araçların verdikleri zararları, emredici yasal hükümler çerçevesinde, devlet koruması altında tazmin etmektir. Bu zarar giderimi, Sigorta şirketlerinin ödemek zorunda oldukları tutar oranındadır. Garanti Fonu, Ticaret Bakanlığı tarafından oluşturulmuştur. Trafik kazalarında bedensel zarar ve ölüm durumlarında, 1-Kazayı yapan tespit edilemezse 2-Araç sigortasız ise 3-107. maddede düzenlendiği şekilde, araç çalınmışsa ve aracın sahibi kazadan sorumlu değilse. 4-Sigorta şirketi iflas etmişse 5-Kazanın meydana geldiği tarihte geçerli olan teminat tutarları dahilinde zorunlu mali sorumluluk sigortasını yaptırmamış olan işletenlerin neden olduğu zararların tazmini Garanti Fonu tarafından üstlenilir. Garanti Fonu, bu durumlarda zararı gidermektedir. Bu Fon için, ZMMS için ödenen sigorta primlerinin brüt tutarı üzerinden, %1-%2 oranında kesinti yapılmaktadır. Bu Fona, yetkisiz araç kullanan kişilerin yol açtığı kişiler de dahildir; zarar gören, ona yönelik doğrudan talepte de bulunabilir. Zarar gören bir yabancının Garanti Fonundan yararlanabilmesi için, vatandaşı olduğu ülke ile Türkiye arasında karşılıklı anlaşmaya varılmış olmalıdır. Yukarıda belirtilen tutarların zamanında ödenmemesi durumunda, ticaret bakanlığı tarafından yapılan düzenleme uyarınca 108.- YTL para cezası öngörülmüştür. Garanti Fonunun adresi aşağıdaki gibidir: Garanti Fonu Büyükdere Caddesi Büyükdere Plaza Nr.195 Kat 1, Daire 2 80620 Levent/Istanbul Telefon: 0090 (0) 212 324 19 50 Telefax: 0090 (0) 212 325 61 08 E-mail: genel@trsb.org.tr Internet: www.trsb.org.tr 5. Talep Hakkının Temelleri Trafik kazalarına ilişkin maddi zararların tazminine ilişkin talep hakkı, KYTK ve Borçlar Kanunu nda (BK) düzenlenmiş olup; bu kanunlar İsviçre Hukuku ndan iktibas edilmiştir. Araç sürücüsü, sahibi ve sigorta şirketi arasında farklı sorumluluklar öngörülmüştür. 7
Araç sürücüsü, BK md. 55 e göre sorumludur. BK nın 41. maddesinde, haksız fiil durumunda sorumluluğa ilişkin düzenleme öngörülmüştür. BK nın 44. maddesine göre zarar görenin birlikte kusuru halinde, sorumluluğun daha az oranda göz önünde tutulması durumu düzenlenmiştir. KYTK nun 85. maddesinde, işletenin sorumluluğu düzenlenmiştir. Eski KYTK zamanında, sadece araç işleticisi sorumlu tutulmakta iken, 1996 yılında yapılan değişiklikle, işletenin bağlı bulunduğu teşebbüs sahibi de sorumluluk kapsamına alınmıştır. KYTK nun 85. maddesinin 1. fıkrasına göre, zarara yol açanın, yaralama, ölüm ve maddi zarardan dolayı sorumluluğu bulunmaktadır. Aynı durum, araçları kazaya yol açan kamu makamları için de geçerlidir. Böylelikle, Yargıtay içtihadı, yeni KYTK unda yer bulmuştur. ( Karşılaştırınız: İsviçre KYTK nu md. 58) KYTK 86/1 e göre, işleten veya araç işleticisinin bağlı olduğu teşebbüs sahibi, kendisinin veya eylemlerinden sorumlu tutulduğu kişilerin kusuru bulunmaksızın ve araçtaki bir bozukluk kazayı etkilemeksizin, kazanın bir mücbir sebepten veya zarar görenin veya bir üçüncü kişinin ağır kusurundan ileri geldiğini ispat ederse sorumluluktan kurtulur. Eğer, KYTK nun 85/2/3.; 87/1/2 veya 107. maddesinde yer alan özel düzenlemeler çerçevesinde bir tehlike söz konusu olmazsa, BK nun 41 vd. nda düzenlenen genel hükümler uygulama olanağı bulur. (Örneğin, hareket halinde olmayan bir aracın yol açtığı zarar veya hatır taşıması vs.) II. ZARARIN MAHKEME HARİCİNDE KARŞILANMASI 1. Kazanın Kaydı KYTK nun 4 ve 5. maddelerine göre, Türkiye de meydana gelen trafik kazaları, ilkesel olarak polis tarafından tutanağa geçirilir. Polis, maddi hasar durumunda hazır bulunmalıdır ki, polis tarafından düzenlenen ve sigorta şirketlerinde çoğunlukla örneği mevcut olan trafik tespit tutanağı, hasarın tazminini kolaylaştırmaktadır. Çoğunlukla uygulamada, Yargıtay tarafından bağlayıcı kabul edilmemesine rağmen, kusur oranları tutanağa geçirilmektedir.bu durumda, çoğu kez, polis tarafından tespit edilen kusur oranı, mahkemelerin bununla bağlı olmamasına ve uzmanlar tarafından bu oranlar kontrol edilmesine rağmen, mahkeme tarafından kabul edilmektedir. Zarar gören yabancılar açısından, bu tutanakların, anlaşma güçlüğü nedeniyle bazı dezavantajları bulunmaktadır; zira bu tutanaklar çoğu kez düzgün tutulmamaktadır. Bu nedenle, bir tercümanın yardımı olmaksızın bu tutanaklar imzalanmamalıdır. Ağır trafik kazalarında, örneğin yaralamalı kazalarda, konunun takibine, yetkili tahkikat hakimi tarafından devam edilir. Tahkikat sonunda gerekli görüldüğünde, dava açılır. Çoğunlukla, trafik tespit tutanağının ardından polis tarafından ifade alınarak tutanağa geçirilir. ( Mağdur olarak bu süreçte bulunmak gerekir) KYTK nun 81. maddesi gereği, kazaya karışan kişilerin kaza yerini ve mevcut durumu değiştirmemeleri; talep üzerine kişisel ve araca ilişkin evrakların gösterilmesi gereği; kazanın polise haber verilmesi ve polis gelene kadar beklenilmesi yönündeki yükümlülüklere dikkat edilmelidir. Yaralanmalar yardım gerektirir. 8
Kazaya karışanların tamamının aralarında anlaşmaya varmaları ve bunu yazılı olarak tespit etmeleri halinde, hasarın meydana geldiği kaza yeri terk edilebilir (Yargıtay K. Tarih: 16.02.1988, E.: 459, K.: 613). Bu durum dışında, ispat için gerekli olan güvencelere dair gerekenler yapılmalıdır (Kaza Krokisi, Fotoğraf, Tanık adresleri vs.) Trafik polisi, kazanın kaydedilmesi konusunda yetkilidir. Emniyet Müdürlüğü ne bağlı polisler kazaya ilişkin ve mahkemeye dair emirleri yürütür. Ayrıca, bazı büyük şehirlerde Turizm polisi de bulunmaktadır. 2. Kazaya Yol Açanın ve Sigorta Şirketinin Araştırılması Eğer sadece kazaya sebep olan aracın plakası biliniyor ise, aracın kaydedildiği İl Trafik Şube Müdürlüğünden, motorlu aracın sahibini ve ZMMS nı bulmak mümkündür. Gerçi her zaman yapılan kayıtlar tam olmamaktadır. Buna karşın, araç sahibinin araştırılmasında, Alman Konsolosluğu ve Motorlu Taşıtlar Bürosundan yardım almak da mümkündür. 3. Sigorta Uygulaması Bugüne kadar, trafik kazalarından doğan zararların, yargı yoluna başvurulmaksızın giderilmesi, çok istisnai olmuştur. Bu nedenle bu konunun Almanya dan yürütülmesi, zor, hatta imkansızdır. Sigorta şirketleri, KYTK nun 99. maddesine göre, kaza veya zarara ilişkin tespit tutanağını veya ekspertiz raporunu iletmesinden itibaren, 8 gün içerisinde ZMMS nı ödeme yükümlülüğüne, çok az uymaktadırlar. Sigorta limitlerinin zararı yeterli ölçüde karşılaması çok istisnaidir. Araç sahibi ve sürücüsünün kendi isteği ile geri kalan zararı ödemesi ise çok ender rastlanan bir durum olduğundan, neredeyse her zaman bu talebi yargıya intikal ettirmek gerekmektedir. Bir çok sigorta şirketi ile, Almanca, İngilizce veya Fransızca kontakt kurmak mümkündür. 4. Zararın Tazmin Süresi Zarar bedellerinin mahkeme dışında giderilmesi çok ender olduğundan, süre, esas olarak hukuk mahkemesindeki yargılama sürecine dayanmaktadır. Zarar gideriminin bir yıldan az sürmesi çoğu kez mümkün olmamaktadır. 5. Sigortacılığın Denetimi Ticaret Bakanlığı, Sigortacılığın denetimi konusunda yetkili bulunmaktadır. Bu kuruma aşağıda yer alan adresten ulaşmak mümkündür: Ticaret Bakanlığı Sigorta Murakebe Kurulu Gümüşsuyu Caddesi No. 96 Kat.2 Taksim TR Istanbul 9
6. Yeşil Kart Bürosu Eğer yabancı bir araç sürücüsü, Türkiye de bir trafik kazası yaparsa, kazadan zarar gören kişi yeşil-kart-bürosuna başvurabilir. Ancak zarar gören kişinin, talebini doğrudan yabancı aracın sigortacısına yöneltmesi daha doğru olur; zira, Türkiye de hızlı bir süreçten bahsetmek pek mümkün değildir. Büronun Adresi: Türkisches Motor Insurance Bureau Türkiye Sigortacılar ve Reasürans Şirketler Birliği Motorlu Taşıt Bürosu Büyükdere cad. Oya Sokak, Devran Apt. No.2/1 Gayrettepe/TR-Istanbul 7. Tazminat Talebi ve Döviz Kuru Şayet bir zarar, mahkeme dışında giderilme noktasına gelirse, sigorta şirketi, devamında bir taleple karşılaşılmasını önlemek için, zarar görenden bir ibraname imzalamasını ister. Avukat aracılığı ile sonuçlandırılılan bir talepte, çoğu kez, avukatın elinde olan vekaletnamede, kendisine zarar bedelinin takibi konusunda ahzukabz yetkisi verilmiş olur. KYTK md. 111/2 de, tazminat miktarlarına ilişkin, zarar, az veya fahiş miktarlı olarak belirlenen anlaşmalar, iki yıl içinde iptal edilebilir (aynı yönde; Yargıtayın, 02.12.1988 tarihli, E.: 8360 ve 10940 sy. Kararı) Eğer, sigorta şirketi veya zarar veren, zarar bedelinin tazminine hazır olur veya buna mahkeme tarafından mahkum edilirse, T.C. Merkez Bankası tarafından belirlenen döviz kuru üzerinden dönüşüm talep edilebilir. Çoğu kez, bu talep, zarar gören yararına, icraya konabilen mahkeme ilamının ortaya konulmasından itibaren başlar. III. Hasarın Tazmini 1. Tamir Masrafları Bir çok olayda, hasar bedelinin dava edilmesi durumunda, hasara ilişkin belgeler, özellikle de Türkiye de düzenlenmeyen belgeler yargısal nedenlerle kontrol edilmektedir. Mahkeme tarafından tayin edilen bilirkişi (bazen birden çok bilirkişi), tamire ilişkin yabancı ülkede düzenlenen fatura; ekspertiz raporu; proforma fatura; mevcut olan fotoğraflar; kaza tespit tutanağında polis tarafından tasvir edilen hasar bilgilerini kontrol eder. Kazadan hemen sonra hasara ilişkin düzenlenen tespit tutanağının ardından düzenlenen ekspertiz raporundan sonra, mahkeme, bilirkişi ile yeniden hasar tespiti öngörebilir. Tamir masrafları, Türkiyede yapılan tamir veya tamir Türkiye de yapılmış gibi düşünülerek tespit edilen oranda belirlenmktedir. Türkiye deki oto tamircilerinin talep ettikleri tamir masrafları, Almanya ya nazaran oldukça düşük olduğundan bu çerçevede tamir masrafının tamamı talep edilebiliniyordu. Ancak daha sonraki yargıtay kararlarında (Yargıtay K.: 1984/952) yabancı ülkede düzenlenen ekspertiz raporu ve faturalar oranındaki yükseklikte tazmin kabul edilmeye başlandı. 10
Yabancı hasar belgeleri ortaya konulduktan sonra, KDV de, yerleşmiş olmamakla birlikte iade edilmektedir. Bazı mahkeme kararlarında KDV zarar görene yükletilmektedir. 2. Toplam Hasar Eğer bir araç tamamen hasar görürse ve bu sebeple Türkiye de kalırsa, burada bir ekspertiz raporu düzenlenmelidir. Bu ekspertiz raporunun yardımı ile bir sorun çıkmaz. Eğer araç, Türkiye de bir ekspertiz raporu düzenlenmeksizin, yabancı bir ülkeye, örneğin Almanya ya götürülür ve tamamen hasar gören araca ilişkin, bu ölçülere göre yabancı bir ekspertiz raporu alınırsa, büyük bir ihtimalle bu rapor, Türkiye de tazmin oranının azaltılması yönünde düzeltilir. Yabancı bir ülkede düzenlenen bir ekspertiz raporunun tespit edilen oranda kabul edilmesi istisnai bir durumdur. Hasar gören bir şey, örneğin araba, eğer yalnızca yabancı bir ülkede kullanılıyorsa ve elde edilebiliyorsa, hakim bunun bedelini, yabancı ülkedeki değeri esas alarak tespit edebilir. ( Bu yönde kararlar verilmektedir.) Eğer araç, (teknik olarak tamamen hasar görmesi veya geri götürülmesinin anlamsız olması nedeniyle) Türkiye de bırakılırsa, gümrük vegisi ödememek için, Türk devletinin gümrük makamına devredilmesi gerekir. Araca ilişkin kaydın silinmesi, Almanya dan yapılacak olan bir yetkilendirme ile takip edilebilir ( Bunun için yetki belgesi ile birlikte, aracın plakası ve kağıtlarının da eklenmesi gerekir). Pasaporta işlenen aracın, yetkili gümrük memuru tarafından yeniden silinmesi gerekir. Kendi aracı olmaksızın geri dönüş yapanlar, tassarruf edebilecekleri kişisel masraflarına ilişkin geri dönüş harcamalarını talep edebilirler. Aracın geri götürülmesine ilişkin masraflara dair yargı içtihatlarında birlik mevcut değildir. 3. Aracın Çekilmesine İlişkin Masraflar Aracın çekilmesine ilişkin masrafların, sadece en yakın ve uygun oto tamircisinin bulunduğu yere kadar olan kısmı talep edilebilir. 4. Ekspertiz Ücreti Eğer, Türkiye de bir motorlu taşıtlar ekspertiz raporu tutulursa, bu ekspertiz ücreti geri istenebilir. Eğer ekspertiz raporunun Türkiyede tutulması mümkün olmazsa, istisnai olarak yabancı ekspertiz raporu ücreti de göz önünde tutulur. 5. Değer Takdiri Kazaya uğrama nedeniyle, değerin azalması halinde, çoğunlukla, ekspertiz tarafından, oldukça düşük oranda bir bedel öngörülmekte ve bu mahkeme tarafından da kabul edilerek ödenmektedir. Takdir sırasında zararın yüksekliği kriter olarak alınmaktadır. Buna karşın, araç, kaza anında üç yaşından büyük olmamalıdır. Yabancı bir ekspertiz tarafından takdir edilen kıymeti kabul ettirmek kolay değildir. 11
6. Araç Kiralama Masrafları Bu durum tek düze olarak belirlenmeyip olaydan olaya farklılıklar göstermektedir. Bu durumda herşeyden önce, aracın meslek icabı mutlaka gerekli olup olmadığı ve diğer araçların (örn. Kamu araçlarının) ihtiyacı karşılayıp kaşlamadığı göz önünde tutulur. Araç için kiralama bedeli, ilkesel olarak sadece otomobil kiralanması için söz konusu olur. Araç kiralama ihtiyacının, aracın tamamen hasar görmüş olması veya aracın tamiri sebebinden doğmuş olması arasında fark bulunmamaktadır. Ama her durumda, tasarruf edilen kişisel masraflar aracın kiralanmasından doğan masraftan çıkarılır. 7. Aracın Kullanılamamasından Doğan Kaybın Giderilmesi Kural olarak, aracın kullanılamamasından doğan zarar ödenmez. 8. Kasko Sigortasının Bulunması Tam kasko sigortasının bulunması durumunda, ispatlanan (Örneğin tamire ilişkin fatura ile) zararın tamamı sigorta şirketi tarafından giderilir. 9. Konaklama ve Bakım Masrafları Bu tür yan masraflar, kaza soncunda gerekli olması durumunda ve sadece az bir oranda tazmin edilmektedir. 10. Hasar Finansmanına İlişkin Masraflar Borçlanmadan doğan masraflar tazmin edilmez. Buna karşılık, 04.12.1984 tarihli Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine ilişkin Kanuna dayanarak belirlenen ve en son, 01.01.2005 tarihli Bakanlar Kurulu kararı ile %12 olarak tespit edilen yasal faiz hesaplanır. Yukarıda belirtilen faiz, en geç dava açılması, ancak dava açarken talep edilmesi koşulu ile, kazanın meydana geldiği andan itibaren, masrafların ve zararın meydana gelmesi koşulu ile işlemeye başlar. 11. Götürü Masraflar Götürü olarak herhangi bir masraf ödenmemektedir. Posta ve telefon giderleri, zorunlu olduğu ve makbuzla belgelendiği takdirde talep edilebilir. 12. Cenaze Masrafları Ölüm halinde, mirasçılar tarafından, ölüm olayı ile doğrudan ilgili olan, defin, otopsi, yemek, davetiye vs. gibi masraflar da, ölenin sosyal ve ekonomik durumu ile dini inanışına uygun olmak koşulu ile talep edilebilir. Ölüm derhal gerçekleşmemişse, ölümün gerçekleştiği ana kadar yapılan tedavi masraflar da talep edilebilir. 12
13. Hasara İlişkin Diğer Masrafları Kazadan kaynaklanan eşya veya elbise vs. gibi hasara ilişkin diğer masraflar, ayrı ayrı ispatlanmak koşuluyla prensip olarak tazmin edilir. IV. Bedensel Zararların Tazmini 1. Doktor, Tedavi ve Bakım Masrafları BK md. 46/1 e göre zarar görenin, sağlık sigortasından karşılanmamış olması koşuluyla, tedavi ve bakım masrafları karşılanır. Sağlığın ve çalışma gücünün yeniden sağlanmasına yönelik olarak uygun oranda yapılan masraflar ve yabancı ülkede yapılan tedavi giderlerine ilişkin her bedel karşılanır. KYTK nun 98. maddesinde de, sigortacının, diğer temel tedavi taleplerinin sigorta sınırları kapsamında karşılanacağı belirtilmiştir. 2. Kazanç Kayıpları Bir kazanç kaybı, eğer zarar görenin, işvereninin sağlık sigortası tarafından ücret/maaş veya tazminat olarak karşılanmazsa, talep edilebilir. Zarar gören, çalışma gücünden yoksun olduğu süreleri gösteren bir doktor raporu ortaya koymak zorundadır. Aynı zamanda, işverenden, kazanç kaybına ilişkin bir belge de ortaya koymak zorundadır. Serbest olarak çalışan kişiler de, sağlam belgelerle (vergi belgeleri vs.) gelirinden yoksun kaldığını ispatlamak koşulu ile, bu yönde bir talepte bulunabilirler. Eğer zarar gören yaralanma sebebiyle, kısmi çalışma engeliyle karşılaşırsa, bu olumsuz durum için, kendisine taminat ödenir. Diğer şeyerin yanı sıra, zararın hesaplanmasında, zarar görenin sakatlıktan dolayı mesleki anlamda gördüğü zararlar da gündeme gelir. Sürekli sakatlığın zarar sebebiyle tazminata konu olabilmesi için, sakatlığın, zarar görenin ekonomik yaşamını ağırlaştırıp ağırlaştırmadığı esas alınır. BK nın 43. maddesine göre, zarar irat veya toplu tazminat olarak ödenebilir. Ölüm halinde, ölenin, bakmakla yükümlü olduğu kişiler, o ana kadar somut olarak bakılması koşulu ile, yoksun kaldıkları yardımdan doğan zararı talep edebilirler. 3. Manevi Tazminat Manevi tazminata ilişkin talepler, yaralanan ve geride kalanlara ilişkin olarak, BK nın 47 ve 49. maddelerinde düzenlenmiştir. Talep hakkı olanlar, eşler, çocuklar ve anne-babadır. Yaralanmada, yaralanma derecesinin ağırlığı ve çekilen acı önemli bir rol oynamaktadır. Hakim, manevi tazminatın miktarını tayin ederken, tarafların sosyal ve ekonomik durumlarını göz önünde tutar. 27.12.1988 tarihli bir Yargıtay kararına göre, manevi tazminat, zarar görenin zenginleşmesine sebep olacak büyüklükte olamaz. 13
4. Kişisel Zararlara İlişkin Diğer Durumlar TTK nun 1301. maddesine göre, zarar görenin, tedavi ve devam eden ücrete ilişkin zararları, rücuen kendi ülkesindeki sigorta şirketi tarafından takip edilebilir. İşveren de, devam eden ücret için rücu hakkına sahiptir. Rücu talepleri, doğrudan zarar veren ve araç sahibine de yöneltilmelidir; zira, sigorta limitleri, alacak toplamını karşılamak için yetersiz kalmaktadır. V. Resmi Olmayan Avukatlık Masrafları 1. Hesaplama Prensipleri Türkiye de, resmi avukatlık ücret tarifesi bulunmaktadır. Ancak bu tarifelerin bağlayıcılığı olmayıp en az ücret tarifesi olarak göz önünde tutulması gerekmektedir. Avukat ve müvekkil, serbestçe avukatlık ücreti kararlaştırabilirler. Ayrıca avukat ve müvekkil arasında bir ücret sözleşmesi olmaması halinde de, yukarıda belirtilen tarifeye göre avukatlık ücreti doğar. Anlaşılan ücretin yarısı, görevlendirme sırasında, diğer yarısı ise sorunun çözümlenmesi veya hükmün verilmesi anında ödenir. Müvekkil ile avukat arasında, vekil tayininden önce bir avukatlık sözleşmesi yapılması avantajlı olacaktır. 2. Geri Ödeme Uygulamada, resmi olmayan avukatlık ücreti geri ödenmemektedir. VI. Zararın Yargı Yolu İle Tazmini 1. Yetkili Mahkeme KYTK nun 110. maddesine göre, motorlu araç kazalarından dolayı açılacak olan davalarda, sigortacının merkez veya şubesinin veya sigorta sözleşmesini yapan acentanın veya kazanın meydana geldiği yer mahkemesinde açılabilir. HUMK 9 a göre, kazadan doğan davalar, kazaya yol açan sürücünün veya araç sahibinin ikametgahında da açılabilir. Birçok davalının olması durumunda, bunlardan herhangi birisinin ikametgahında da dava açılabilir. Esasen bu durumda genel olarak kazanın meydana geldiği yerde dava açılması alışkanlığı vardır; zira burada kazaya yol açan herkesi birden dava etme olanağı göz önünde tutulur. 5.000. YTL ye kadar olan davalarda sulh hukuk bunun üzerindeki davalarda ise Asliye hukuk mahkemesi yetkilidir. 2. Şahsi Hak Davası Türk hukukunda, şahsi hak davası düzenlenmiştir. Ancak kural olarak hukuk davası açılmaktadır. Genellikle, sürücüye yönelik yürütülen ceza davalarında, zarar gören, bu dava sonucuna etki edebilmek için, bir Türk avukat aracılığı ile davaya müdahil olmaktadır. Bir ceza davasında, zarar görenin mali durumu araştırıldığından ve ZMMS zararın genellikle 14
sadece az bir kısmını karşıladığından ve ayrıca savcılar her durumda davayı temyiz etmediğinden dolayı ceza davası büyük bir önem taşımaktadır. Ceza mahkemesinin, zarar verenin kusurlu olması yönündeki kararı, hukuk mahkemesini de bağlamaktadır. Buna karşılık, BK nın 53. maddesine göre, hukuk mahkemesi, ceza mahkemesinin delil yetersizliğinden dolayı verdiği beraat kararı ile bağlı değildir (Yargıtay Kararı; 14.11.1988., E.: 1856, K.: 6724) Ancak hukuk hakimi, kusur oranı ile ilgili olarak, ne ceza mahkemesi kararı ne de trafik tespit tutanağı ile bağlıdır. Yargıtayın 28.10.1992 (5543/10286) tarihli kararına göre, hukuk hakimi, ceza mahkemesinin maddi olay ile ilgili kararı ile bağlı olmakla birlikte, kusur oranı ve hasar miktarı konusunda bağlı değildir. Ancak uygulamada genellikle hukuk mahkemesi ile ceza mahkemesi, aynı noktada birleşmektedir. 3. Avukat Görevlendirme Türkiye de, bir dava açmaksızın zarar bedelinin tazmin ile sonuçlanması neredeyse imkansız olduğundan, zarar bedelinin bir avukat aracılığı ile talep edilmesinde büyük bir avantaj vardır. Ancak mahkemede avukat tarafından temsil edilme zorunluluğu bulunmamaktadır. Türkiye nin bazı büyük şehirlerinde, Almanca konuşan ve trafik kazalarından doğan zararların tazmin edilmesi ile uğraşan avukatlar bulunmaktadır. Bu avukatların adreslerine, Alman yabancı temsilcileri, yabancıların ilişkilerine dair enformasyon merkezi (Köln), otomobil kulübü ve hukuki koruma sigortasından ulaşılabilir. Türkiye de, Türk avukatların ülkenin her yerinde bulunan mahkemelerde müvekkillerini temsil etme olanakları bulunmaktadır. Yetkili mahkemenin bulunduğu yer, eğer, Almanca konuşan avukatların bulunduğu yerden uzakta ise, o bölgede ikamet eden bir avukatla diyalog içerisinde dava yürütülür. 4. Vekalet ve Onay Bir müvekkilin bir Türk avukatı, Türk mahkemesi önünde temsil edilmek amacıyla görevlendirebilmesi için, noter onaylı bir vekaletnameye ihtiyaç vardır. Vekaletnamenin sadece imzalanarak düzenlenmesi yeterli olmamaktadır. Ancak, yabancı ülkedeki bir noter tarafından onaylanan bir vekaletnamenin, o ülkenin sulh hukuk mahkemesi tarafından düzenlenen Apostil ile birlikte düzenlenmesi mümkündür. Hazırlanmış olan vekaletnamenin, Türkçe ye çevrilmesi ve Türk konsolosluğu tarafından yasal hale getirilmesi gerekmektedir. Vekaletname için, standart bir metin öngörülmüştür, bu metin ile prensip olarak avukata ahzukabz yetkisi verilmesi de düzenlenmiştir (vekaletname örneği Almanca ve Türkçe olarak ekte yer almaktadadır. Bizim için gerekli olan Türkçe metin olup, Almanca metin sadece bilgilendirme amaçlıdır.). 5. Deliller Hukuk yargılama usulünde, haksız fiile ilişkin en önemli deliller, polis tarafından düzenlenen trafik tespit tutanağı ve tanıklardır. Zarar görenin akrabalarının ve yolcuların tanıklığı da geçerlidir. Ancak bu tanıkların beyanları mahkeme tarafından bu durum gözetilerek değerlendirilir. 15
Expertiz tarafından düzenlenen rapor, ilk planda göz önünde tutulur. Kısmen yabancı motorlu taşıt ekspertiz raporları da geçerlidir. Ancak bu raporlar çoğu kez Türk tamir masrafları oranında indirilir. Aynı durum, tamirle ilgili fatura ve proforma fatura için de geçerlidir. Deliller Bir Türk Sigorta şirketinin, ödeme yapmadan önce, aşağıdaki dökümanları elde etmesi gerekmektedir. Türk makamlarından elde edilen dökümanların öncelikle gönderilmesi gerekmektedir. 1. Ruhsat; 2. Alkol testi raporunun fotokopisi 3. Eşya tanımı ile ilgili rapor (ve tamir faturası); 4. Araç sahibinin ehliyetinin fotokopisi; 5. Yerleşme izninin fotokopisi (Hollanda da 1. ve 2. bölüm) zarar gören araçla ilgili kağıtlar; 6. Zarar gören aracın ruhsatı; 7. Karşı tarafla ilgili her türlü bilgi ve belge (Adres, Ehliyet, Yerleşme izni vs.); 8. Tanıklara ilişkin bilgiler; 9. Hasar gören aracın fotoğrafı; 10. Hollanda veya Belçika da zarara ilişkin hiçbir kullanılabilir şeyin elde edilmediğine dair delil; 11. Tedaviye ve muayneye ilişkin fatura, hastanede kalındığına dair deliller vs. 6. Temyiz İlk derece mahkemeleri tarafından verilen kararlar, 1.000. YTL yi aşması durumunda Yargıtayda temyiz edilebilir. Temyiz süresi 15 gündür. 7. Yargılama Süresi Hukuk davaları genellikle en az bir yıl sürmektedir. Ancak çoğu kez iki yıl veya daha uzun sürmektedir. Yargıtay da temyiz süresi en az bir-birbuçuk yıl sürmektedir. 8. Yargılama Giderleri Dava açan tarafın, mahkeme, avukatlık ve diğer yargılama giderlerini (örneğin çeviri, onay masrafları vs.) üstlenmesi gerekmektedir. Bazı durumlarda, davacı masrafları bölüşerek karşılar. MÖHUK un 32. maddesine göre, her yabancı (gerçek veya tüzel) kişi bir Türk vatandaşını dava ettiği takdirde, (veya icra taibi yaptığı takdirde) mahkemeye teminat göstermek zorundadır. Hakim, davacıyı teminat yükümlülüğünden muaf tutmaya yetkilidir. (Yargıtay K. 30.06.1992, 6595/7379). 16
Davalı üzerinde bırakılan avukatlık ücreti, resmi avukatlık ücret tarifesine göre hesaplanır. Ancak uygulamada, çok daha yüksek avukatlık ücreti talep edildiğinden, davayı kazanan taraf, bir çok kez geri alınandan çok daha fazla avukatlık ücreti ödemiş olmaktadır. 9. Zamanaşımı BK nın 60. maddesine göre, maddi zararın tazminine ilişkin taleplerde, fiilin ve failin öğrenilmesinden itibaren 1 yıl ve her halde zararın doğmasından itibaren 10 yıllık zamanaşımı (BK md. 125) öngörülmüştür. Eğer söz konusu haksız fiil, aynı zamanda 10 yıldan uzun zamanaşımına tabi olan bir suç niteliğinde ise, ceza davası açılmış olsun ya da olmasın daha uzun olan zamanaşımı süresi uygulanır. Eğer dava konusu suç hakkında, bir genel af ilan edilirse, bir yıllık zamanaşımı süresi, genel af kanunun yürürlüğe girmesinden itibaren başlar. KYTK nun 109. maddesine göre, tazminat yükümlüsünün ve zararın öğrenilmesinden itibaren 2 yıl ve kazanın meydana gelmesinden itibaren her halde 10 yıldır. ZMMS şirketi ve araç sahibi olarak kamuya açılan maddi tazminatlar için de aynı durum söz konusudur. Ancak Manevi tazminata konusunda KYTK nun 90. maddesine göre BK nın genel hükümlerinin uygulanması gerektiğinden, manevi tazminat davalarında zamanaşımı süresi için yukarıda belirtilen 1 ve 10 yıllık zamanaşımı sürelerinin uygulanması gerekmektedir. BK md. 135/1/2 ye göre, borç bir senetle ikrar edilmiş veya bir hüküm ile sabit olmuş ise, yeni süre daima 10 yıldır. Zamanaşımı süresi kesilince, kesilmeden sonra yeni bir süre başlar. KYTK nun 109. maddesine göre, sigortacı açısından kesilen zamanaşımı, tazminat yükümlüsü için de kesilir ve bu husus tersi durumda da geçerlidir. Zamanaşımının kesilmesi, bir ceza davasını da takip edebilir. 10. İcra Prosedürü İcra aşaması için, mahkeme ilamını borçluya göndermek üzere icra dairesine başvurulur. Borçlu, kendisine tanınan süre içerisinde borcunu ödemezse, alacaklının talebi üzerine haciz ve bunun ardından satış vs. işlemler gerçekleştirilir. Maaş ve ücretlerin sadece ¼ üne haciz konulabilirken, emekli maaşına hiç haciz konulamaz. VII. MASRAFLAR Davanın kazanılmasından sonra, kazanan taraf, ödemiş olduğu masrafları ve avukatlık ücretinin bir kısmını geri alır. Ancak zararın tamamı kabul edilmediği takdirde, masraflar taraflar arasında oransal olarak bölüştürülür. 1. Mahkeme Masrafları ve Harçlar Mahkeme masrafları ve harçlar için toplam olarak dava değerinin % 12 si alınır. Buna icra masrafları da dahildir. Bu oranın %6 sı dava başlarken geri kalan %6 sı ise takip sırasında alınır. Mahkeme masrafları ve harçlar %100 oranında iade edilir. 17
2. Avukatlık Ücreti Avukatlık ücreti, iki usulle belirlenebilir: Birinci olarak %15 (%15 dava, %10 tahsil için) oranında ücret alınabilir, ikinci olarak ise her bir saatlik çalışma için, 80 Euro + KDV lik ücret tespit edilebilir. İstanbul Barosu, her yarıyıl için avukatlar tarafından yararlanılan ücret tarifesi tespit edilmektedir. Bu tarife bağlayıcı olmayıp en az ücret tarifesi olarak göz önünde tutulmaktadır. Her il, kendi avukatları için farklı oranlar tespit etmektedir. Tazmin edilen avukatlık ücretleri, bu tarifenin altında kalmaktadır. Avukatlık ücreti, karmaşık değildir. Sorunun maddi değeri ile hesap yapılır. Oransal hesaplamalarda, her bir olay için, en az 350 Euro hesaplanır. Bir dava konusu, para tahsili ile ilgili değil ise, ( Örneğin yaralanma sonucunda ki cezai olayla ilgili ise) saat ücretine dayalı tarife kullanılır. Avukatlık ücreti, avukatın toplam çalışmasının az bir bölümü veya bir kısmı üzerinden hesaplanır. Deliller ve hukuki değerlendirmelerle, telefon ve posta ücreti vs. gibi masraflar da karşılanır. Avukatık ücretleri, hal ve şartlara göre, örneğin sorunun ağırlığı, ücret durumu vs. ele alınır. Ekonomik güçlük içerisinde olan tarafları korumak için, ortalama tarifeden sapmalar söz konusu olabilir. Avukat tarafından hesaplanan masraflar için standart bir tutar hesaplanır. Aşağıda bunu gösteren bir diyagrama yer verilmiştir. Soldaki sütun toplam, sağdaki sütun ise Hollandada kullanılan vergi gruplarına göre belirlenmiştir. Avukatlık masrafları tam olarak hakim tarafından belirlenir ancak aşağı yukarı belirtilen tutarlara denk gelir. İlerleyen Yüzde En Az En Çok Birinciye dair 750,- 7,5 57,- 57,- Devam edenle ilgili 375,- 6,0 23,- 79,- Devam edenle ilgili 375,- 4,5 17,- 97,- Devam edenle ilgili 190,- 3,0 6,- 103,- Devam edenle ilgili 95,- 1,5 1,50 104,- İlerleyen 1.780,- 0,7 - - Hakim tarafından onaylanan ve diğerleri birlikte ele alınmıştır. 3. Bilirkişi Masrafları Bazı olaylarda, bir tarafın bilirkişi raporundaki karardan hoşnut kalmadığı görülür. Bu durumda, ikinci ve ihtimal olarak üçüncü (Komisyon) defa rapor düzenlenebilir. Elbetteki masraflar bu şekilde artabilir. 4. Teminat Yabancılar, bir Türk vatandaşına karşı dava açtıklarında, mahkemeye teminat ödemek durumundadırlar. Bu tutar, aşağı yukarı talebin %5 ile %15 arasındadır. Bazen, para yerine, banka teminat mektubu da geçerlidir. Bazı durumlarda, mahkeme, yabancı bir tarafı, ödeme yükümlülüğünden muaf tutabilir. 18
5. Çeviri Masrafları Elbette ki Türk mahkemeleri yabancı dildeki belgeleri tanımamaktadırlar. Bu sebeple, Ruhsat, Ehliyet vs.nin Türkçe ye çevrilmesi gerekmektedir. Bununla ilgili iki tarife öngörülmüştür; birincisi onaylanması gerekmeyenler, ikincisi ise noter tarafından onaylanması gerekenler içindir. 6. Rüşvet Türkiye de genellikle, devlet memurları, yasak olmasına rağmen rüşvet almaktadırlar. Bu durum, Türkiye de maaşların az olmasından kaynaklanmaktadır. Türkiye deki mamurlar, bu durumla çok ilgilenmektedirler. Eğer ekstra para verilmezse, meselelerin çözümünde daha dikkatsiz davranılmakta ve daha uzun sürmekte ve bazı olumsuz koşullarda hiç bir işlem yapılmamaktadır. Hollanda, Almanya ve Belçika da, maaşlar yüksek olduğundan dolayı bu durum anlayışla karılanmamaktadır. Türkiye de, orta-doğu ve güney Amerika da olduğu gibi bu yönde bir alışkanlık bulunmaktadır. Bu alışkanlığa uyulması mantıklı olabilir. 19
Ek 1 Türkiye de Trafik Sigorta Poliçesi Koruması 01 Ocak 2005 Bilgi: Benelux 2005 YTL Tedavi ve Bakım Yaralanma veya Ölüm Maddi Hasar Giderleri Aracın Kişi Başına Kaza Başına Kişi Başına Kaza başına Araç Başına Kaza Başına Türü Otomobil 50,000 250,000 ± 137,000 50,000 250,000 ± 137,000 5,000 ± 2,730 10,000 ± 5,480 Taksi 50,000 250,000 ± 137,000 50,000 250,000 ± 137,000 5,000 ± 2,730 10,000 ± 5,480 Minibüs (9-15 Kişi.) 50,000 500,000 ± 275,000 50,000 500,000 ± 275,000 5,000 ± 2,730 10,000 ± 5,480 Otobüs (16-25 Kişi) 50,000 50,000 850,000 ± 466,000 1,300,000 50,000 50,000 850,000 ± 466,000 1,300,000 5,000 ± 2,730 5,000 10,000 ± 5,480 10,000 Otobüs(>25Kişi) ± 712,600 ± 712,600 ± 2,730 ± 5,480 Kamyonet 50,000 500,000 ± 275,000 50,000 500,000 ± 275,000 5,000 ± 2,730 10,000 ± 5,480 Kamyon 50,000 500,000 ± 275,000 50,000 500,000 ± 275,000 5,000 ± 2,730 10,000 ± 5,480 İş Makinası 50,000 500,000 ± 275,000 50,000 500,000 ± 275,000 5,000 ± 2,730 10,000 ± 5,480 Traktör 50,000 250,000 ± 137,000 50,000 250,000 ± 137,000 5,000 ± 2,730 10,000 ± 5,480 Römork 50,000 500,000 ± 275,000 50,000 500,000 ± 275,000 5,000 ± 2,730 10,000 ± 5,480 Motosiklet ve 50,000 150,000 50,000 150,000 5,000 10,000 Yük Motosikleti ± 82,240 ± 82,240 ± 2,730 ± 5,480 Diğer Araçlar 50,000 250,000 ± 137,000 50,000 250,000 ± 137,000 5,000 ± 2,730 10,000 ± 5,480 20