m ;. ~ ~. ~ 19.93 s ~ ~- ~}'-CAN ~ Çag övratlm isiatmaleri QAFQAZ UNiVERSilETi AZaRBAYCAN YAZIÇILAR BiRLiYi TÜRKIYE YAZARLAR BiRLiGi TÜRKSOY a TÜRK KÜLTÜR VE SANATLARI ORTAK YÖNETiMi TÜRK XALQLARI adabiyyati (ll) BEYNaLXALQ UŞAQ aoabiyyati KONQRESi MATERIALLAH 1 KiTAB Bak, 13-15 noyabr 2008
TÜRK XALQLARI 8D8BivYATI (ll) BEYN3LXALQ UŞAQ 8D8BiYYATI KONQRESi MATERiALLAH 1 KiTAB KONQRESİN HaMsaDRLaRİ Prof. Dr. Ahmet Saniç Qafqaz Universiletinin rektm u An ar Azarbaycan Yazçlar Biriiyinin sadri İbr ahim Ülvi Yavuz Türkiye Yazarlar Birliği Yönetim Kurulu Genel Başkan Düsen KASEİNOV TÜRKSOY-Türk Kültür ve Sanatlar Ortak Yönetimi Genel Müdürü Prof. Dr.Ömer OKUMUŞ Prof. Dr. Akif HÜSEYNLİ Dos. M0mmodoli BABAŞLI Dr. Erdal KARAMAN Dr. ÖmerBAYRAM Dr. Ahmet ÖKSÜZ Dr. Ahmet KÖMÜRCÜ Dr. SaimARI Dr. N0rmino 8LİYEV A Dr. Alexsandr MAGİLL Dr. 8trabo GÜL Dr. K:man B8ŞİROV KONQRESİN T8ŞKİLAT KOMİTaSi Dr. İslam HÜSEYNOV Serap MAGİLL Porvano BAYRAM Seyran QA YJBOV Bayram GÜNDOGDU Soriyyo GÜNDOGDU Setter DURMAZ Ni lay TA TARi İbrahim KURT AliBEREKET Dursun ÇALlŞKAN Sobuhi BAYRAMOV Qafar OCAQLI K0malo YILMAZ Zabit::> TEYMURLU Firuz0 ERGUV AN M on s uro KAZlM LI İsaÖZKAN Seyfi AGIREL Şeyda SÜLEYMANOVA Yazç Mustafa OGUZ Şair Qoş::>m N8C8FZAD8 Naşir Meryem AKBAL Akademik Bokir NöBİYEV Akademik Nizami C8F8ROV Az. Yaz. Biriiyi s::>dri Anar Prof. Ömer OKUMUŞ Prof. Ak if HÜSEYNLİ Prof. öjdor AGA YEV Prof. Mustafa ÖZKAN Prof. İbrahim CANA N Prof. Yavuz AKPlNAR Prof. Nazan BEKİROGLU Prof. Emine GÜRSOY-NASKALİ Prof. Cihan OKUYUCU Prof. Ali Fuat BİLKAN Prof. Muhammet YELTEN KONQRESİN ELMİ HEYaTİ Prof. Musa DUMAN Prof. Fatih ANDI Prof. Gürer GÜLSEViN Prof. Mehmet KARA Prof. Zahid QARALOV Prof. Rofael HÜSEYNOV Prof. Qara NAMAZOV Prof. Şahin X8LİLLİ Prof. Danday İSKAKAL Prof. Tölegen TEBEGENOV Prof. Qadir öli KONKüBA YEV Prof. Tayupolot SADEKOY Dos. Oğuz KARAKART AL Dos. Momm::>doli BABAŞLI Dos. İbrahim KIBRIS Dos. M. Muhsin KALKIŞIM Dos. Rdvan CANlM Dos. Erdoğan BOZ Dos. Hüseyin ÖZCAN Dos. Alim KAHRAMAN Dr. Erdal KARAMAN Dr. ÖmerBAYRAM Dr. K~man BöŞİROV Dr. Reşit HAYLAMAZ Qrğ. Yaz. Bir. Sad. Sultan OMURALIYEV Şair Gökhan AKÇİÇEK KONQRESİN KATİBLİYİ Dr. Erdal KARAMAN, Dr. N::>rmim 8LİYEV A, Dr. K::>nan B8ŞİROV DiZAYN Sahib KAZIMOV Kitab, Qafqaz Universileti Dizayn va Naşriyyat İşiari Şöbasinda yğlaraq çapa hazrlanmşdr. Copyright @ Qafqaz University Baku- 2008
lbajla «POJ]JbiCT.!OPJbl CE3 CAHhA'fJhH-l)JJ:A EP J1iJEIDKEH KO)Jl)JLAJPJH!Jh!Hl: OJf'PEHHJIIOJllllt'I A.J(OKHEBA... ~.. ~---- ~--- ~... 303 1Kft,.ZANTATAnL.ARININ nocum GELENEKLERİNDE E JKİ TÜR_K. inançlarinin izleri Yard. Doç. Dr.Çulpan ZARİPOVA ÇETİN..... ~.... 308 ÇOCUK GİYİI\1 KUŞAM KÜLTÜRÜNDEKi DEGİŞİMLER Doç.Dr. Şule ÇİVİTCİ, Prof.Dr. 'Vt~ran KAYA.BAŞl_... 316 KÖRPeNİN ZEHNİ İNI<İŞAFINDA LAYLA ve OXŞAMALARIN ROLU. El.xan YURDOGLU (M8MMfJDOV)... 322 ORTAK TÜRK HALK KÜLTÜRÜ ÜRÜNLERİNİN ÇOCUK EDEBiYATINA KATKILARI Prof. Dr. Er11an ARTUN... 325 EFSANELERİN ÇOCUK EGİTİMİNDEKİ ÖNEMİ Araş. Gör. Ferhat ASLAN... 332 KIRSAL ALANDA ÇOCUKLAR İÇİN KULLANILAN EL SANATLARI ÜRÜNLERi: TÜRKİYE (AKDENİZ BÖLGESİ) ÖRNEGİ Fe:val SÖYLEii.JEZOGLU, Zeynep ERDOGAN, Gürsel DELLAL... 339 DESTAN VE HALK HİKA YELERiNİN ÇOCUK EDEBiYATINA KAYNAK OLl\'lASI VE ÖRNEKLE M OLARAK HA VERNAME Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ÖZCAN......... 342 ŞARKI VE TÜRKÜLERDEKi ATASÖZÜ VE DEYİMLJERİN ÇOCUKLA RIN DİL GELİŞ,_İl\'!İNE KA TKISI Yrd. Doç. Dr. t.iustafa ŞENEL... 352 TÜRKDÜNYASI ÇOCUK HALK ŞARKlLARININ İÇERİK VE l\1üzikal YÖNDEN KARŞILAŞTIRMALJ[ OLARAK İNCELENMESİ O_ya :)'le lv_..._... _..._..... _.._..._...._. _....._ _... _.... _ _.._ 365 KİÇİK JFOLKLOR NÜlVIUNaLaRİ Va UŞAQ T3RBİYöSİ PROBLEML8Rİ Zahid XEJLiL (X;;lifm, Zalid Abdulla oğlu)... 37() AlLl'AY KÖYÜ~NE YERLEŞJVÜŞ OLAN KAZAK TÜRKLERİNİN JViiASALLARININ KAZAKİST AN MASALLARI VE TÜRKİ.YE lviasallar İLE KARŞILAŞTIRMALI OLARAK İNCELENMESİ Yard.Doç.Dr. Zekiye ÇAG/Af.L.4R... 376 uş~t\.q va MİLLİ=M8N8Vİ D8Y8RL8R 383 ------------------------------------------------ İLKÖGRETİIVI OKULLARI TÜRI(ÇE DERSİ KiTAPLARINDA ~'MİLLI VE KÜLTÜREL DEGERLER~' Yr/. Doç J)r. /l.dnau KA.il'fADllZ... 384 DEDE KORK.U1' HİKAYELERİNDEKİ İLETiLERiN AHLAI( EGİTİMİ AÇISINDAN DEGERLJENDİRİLIVIESİ Elif Enine KÜÇlfl(... 391 ÇOCUI( EDEBİYATI BAGLAMINDA KUR'AN 3 DAKİ KISSAJLARIN ÇOCUK EGİTİMİNDEKİ YERİ Doç. Dr. Hasan Hüseyin TUNÇBİLEl(... o... 398 islama GÖRE ÇOCUK EDEBİYA'ri NASIL OLMALIDIR? Prof. J)r. İbr(t/itn CANA/V....,.............. 404 KUR 5 AN-I KERli:M IŞIGINDA ÇOCUKLARDA KAZANDIRILMASI GEREKEN DEGERLER Doç.Dr. Mustafa ÜNVER... 409 HADİS:LERİN DİLİNDE ÇOCUK: ÇOCUK TERBİYESİNE DAİR BAZI ESASLAR Prof.Dr.Osnan GÜNER... 413 ALİ AKBAŞ 3 ln "KUŞ SOFRASI', VE MUSTAFA RUHİ ŞİRİN'İN "DÜNYA KARDEŞ SOBE" ŞJ1İR KiTAPLARINDA MİLLİ VE MANEVI DEGERLER Yrd. Doç. Dr. Raşit KOÇ... 419 TÜRK ATASÖZLERiNDE ÇOCUK VEEGİTİMİ Prof. D-. Tayyip DUMAN....... 424 AŞAGI SİNİFLaRDa ÖYR8DİL8N B8Dİİ NÜMUN3L3RİN UŞAQLARIN VöT8NP8RV8RLIK RUHUNDA YJETİŞM8SİNDB ROLU T. H8Şİ1140VA....'... 430 xv iii
ŞARKI VE TÜRKÜLERDEKi ATASÖZÜ VE DEYİMLERİN ÇOCUKLARlN DİL GELİŞİMİNE KATKlSI Yrd. Doç. Dr. Mustafa ŞENEL Kafkas Ünviversitesi Fen-Edbiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat Bölümü Kars, TÜRKİYE e-mail: msenel@kafkas.edu.tr THE ROLE OF PROVERBS AND PHARESES IN SONGS SHARKI AND TURKU IN THE PROGRESS OF CHILDREN SPEECH ABSTRACT The method is a way of getting something. This word is used in scientific investigation in the different means. Besides it there is special method for learning study, which is planned for good time. We took these methods into consideration and wanted to investigate our national songs "turku and sharki", which are very useful for children speech. We know that many proverbs and phrases are hidden into turku and sharki which are our spiritual richs.ti1e songs in spite ofwere created by different musicians help to leam the language when men don 't want to do it. The modem popmusic is also useful for it. As a result we can say that our traditional and national songs, which is rich with proverbs and phrases are very important in learning study and without doubt every must to prefer this method in progress children speech. Key words: Proverbs, phrase, progress of children speech, sharki, turku Toplumlarn, uzun gözlen ve tecrübeler sonunda vardklar yarglar hikmetli düşünce, öğüt ve örneklemeler yolu ile ifade edilebilir. Bu ifadelerin birçoğu necazi anlam taşyan; uzun yllarn oluşturduğu biçimle kalplaşmş bulunan; daha çok sözlü gelenek içinde kuşaktan kuşağa geçerek yaşayan; anonim nitelikteki özlü sözlerdir. Bu sözlere atasözü denir. 1 Arapça "nush, nasihat, meviza ", Farsça (pend" ve Moğolca "erden i üge: cevlerli söz"ün anlattğ düşünceyi, günümüze kadar getiren sözlerdir. Anlamndan da anlaşlacağ gibi atalardan gelmiştir. Buna göre bu sözlerin tarihi bir geçnişi vardr. Zamamn akş ve toplunsal çevrenin coğrafyas içinde biçim ve özünü kazanarak bugüne kadar gelen bu sözlere, "eski/er sözü" dennesi bunun en güzel kantdr. 2 Deyimler (tabirler) ise, asl anlamlarndan uzaklaşarak yeni kavramlar neydana getiren kalplaşmş ifadelerdir. İki veya daha fazla kelimeden oluşan bu dil birlikleri, duygu ve düşüncelerimizi, dikkat çekecek biçimde anlatrken ayn zamanda isim, sfat, zarf, basit ve birleşik fil görünüşlü gramer unsurlandr. 3 Kişilerin anlk duygu ve düşüncelerini, içlerinden geldiği gibi saf ve doğal bir şekilde yan- 1 2 3!ürk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi, Dergah Yaynlar, Istanbul 977, C.l, s.2 4 Şükrü Elçin, Halk Edebiyatma Giriş, Akçağ Yaynlar, Ankara 2000, s.625 Şükrü Elçin, age., s.642 352 sittklar en eski halk kültürü mahsulleri, atasözleri ve deyimlerdir. Çoğu zanan bir iki kelineyle, bazen bir cümleyle, bazen karşlkl diyaloglarla, bazen de kafyeli söyleyişlerle küçücük bir söz öbeğine koca bir anlam sğdrlmştr. 4 Atasözleri ve deyimler, günlük hayatta farknda olunmadan, hemen henen her yerde kullanlr. Atasözleri ve deyimler, halkn içinde yaşattğ duygularn, dile getirmek istediği düşüncelerinin aktannnda yalnzca bir yöntendir. Top- lum, bir konuyu uzun uzadya halkalar halinde birbirine bağlayarak anlatmaktansa, az sözle çok şey aniatmay tercih eder. Bu hem halkn hem de bireyin; daha doğrusu toplumlarn bilinçaltnda sahip olduğu üstün yetenek ve düşünce yoğunluğunun bir göstergesidir. Atasözleri ve deyinler, uzun yllar süren hayat tecrübelerinin bir sonucu olarak ortaya çknnştr. Bu tecrübelerin birieşininden oiaya çkan hayat felsefesi de dolaysyla atasözleri ve deyimiere etki etmiştir. "Ağaç yaş iken eğilir" cümlesinin akla gelen ilk anlam gayet açktr. Taze bir fidan eğmek kolaydr. Bir fdan kartiaşnca eğmesi, bükmesi, kumas elbette zorlaşr. Diğer anlamn biz, manev1-zihn1 hayatnza aktararak anlamlandrrz. Çocuğu (aslnda her şeyi) küçükken eğitmek gerekir, düşüncesi bizde yerleşir. Bu maddi biçimi bir hareket noktas yapan ve ilk söyleyicilerini' tespit edemediğimiz dil ürünlerinden atasözü ve 4 Ömer Asm Aksoy, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, TDK Yay., Ankara, 198, s.47
Materüdhur deyinler, hayat felsefesi olacak fikir ve düşünceleri, din ahlak, hukuk, iktisat, eğitin, gelenek, görenek ile tabiat olaylarndan, teknikten vb. çkarlabilecek kurallar sonuttan soyuta giden bir yo1la, çoğu zanan bir fkra klğnda söz ve yaz ile kuşaktan kuşağa aktaran hiknetli cüm- 1elerdir.5 Atasözleri, deyişler, halk şiiri sözlü kültür ürünleridir. Postnan 'n da Ong'a katldğ gibi : "Bu anlatn yollan rastgele bulunnuş araçlar değildir. Onlar geçnişten geleceğe aktarlr; düşüncenin özünü oluştururlar. Genişletilniş biçimdeki ortak düşünce, bunlar olnadan ortaya çkanaz; çünkü düşünce atasözleriyle deyişlerden oluşmaktadr". 6 Atasözleri ve deyinler, farknda ohnakszn içselleştiği gibi bilinçli bir şekilde de dil kullannma sokulnaya çalşlnştr. Böylece hen zengin bir dil malzenesi olan bu unsurlarn kullamn sklaşacak, hen de bireyin dil kullanmna ve yatknlğna katkda bulunulacaktr. Milli Eğitim Bakanlğ 'nn İlköğretİn 1.-2. kadenelerindeki ders içeriklerinde okuma-yazma-anlana eğitinlerinde skça başvurulan bir yönten olarak atasözleri ve deyinlerden faydalanlnştlr: 7 Öğrencilere öğüt vermek, örnek göstermek, anlatlanlar kuvvetlendirmek, düşünceleri pekiştinnek gibi anaçlarda atasözleri ve deyimler, iyi birer araç oln1aktadr. Türkçe Eğitim Program' nn Genel Anaçlar bölümünün 3-7 maddelerinde şöyle geçer: Madde 3:Öğrencilere Türk dilini sevdirnek, kurallarm sezdirmek; onlar Türkçeyi gelişin süreci içinde bihnçle, özenle ve güvenle kullanmaya yöneltmek. Madde 7: Sözlü ve yazl Türk ve dünya kültür ürünleri yoluyla, Türk kültürünü tanma ve kazannalarnda Türk yurdunu ve ulusunu, doğay, hayat, insanlğ sevn1elerinde yardnc olnak. Buradan hareketle Tük dilinin en zengin mahsulleri olduğunu bclirttiğiniz atasözleri ve de- yinlerden faydalanmanz gerektiğini dolayl olarak çkarabiliriz. Atasözleri ve deyinllerde dikkati çeken bir başka özellik de pek çoğunda "devrik yapnn" bulunnasdr. Bu yap, yabanclara özellikle de çocuklara dil öğretininde ve ediniminde büyük katk ve kolaylk sağlanaktadr. Şükrü Elçin, age., s.625 Ömer Demircan, "Söz Dizimine Duygusal Yansmalar: Atasözleri, Deyim/er, Deyişler Ve Devrik Dizim ", Tiirl\ Dili Dc gisi, Y.I8,C.I8,S.l07 Mart Nisan 2005, s.!, (http://www.turkdilidergisi.com/j 07/demircan.htm) Bayram Baş,, "Türkçe Temel Dil Becerilerinin Öğretiminde Atasözlerinin Kullanmu", Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2002(2), S.l2,s.60 Atasözleri ve deyin1lerdeki devrik yap ile duygu ve düşünce1erin aktarn1nda yüklenin başa ahnn1as ve öznenin bağlantl olduğu cümleyle kafiyeli bir biçin1de söylenn1esi, hen dil edinin1ine hen1 de dil aktarn1na katk sağlan1aktr. Türkçe atasözleri ve deyimlerde yer alan bu devrikliğin nedenlerinden biri ölçülü aniatn1da uyak seçin1ine bağl olmasdr:"sakla san1an gelir zanan. "Diğeri ise, atasözleri ve deyin1lerin kullanldğ bağlanda konuşan kişideki duygusal değişinin yanstln1as için: "Açtrna kutuyu, söyletme kötüyü. " 8 Kişileraras iletişimde kullanlan deyinlerde de devrik dizilenler vardr. Onlar ancak ilgili duygusal bağlan1larda iletişin1e kathrlar. Devrik alnalannn nedeni ise, sözel anlana ek olarak ezgiye yüklenen duygusal bir tepki de içern1eleridir. Örneğin çaresizlik karşsnda "aralarnda bir fark yok" anlan1nda "Al birini, vur ötekine" özdeyişi, bunun yannda, konuşnaenn siniriendiğini de gösterir. Devrik alnayan atasözleri ile deyin1ler arasnda da öfke, şaşznna, korku, bezginlik... gibi duygular ifade edenlerde de 9 vardr. Atasözleri ve deyinllerde çocuklarn dil geli ŞÜ11İne katkda bulunan farkl bir özellik de imgelerin fazlaca yer almasdr. Nesilden nesile aktarlarak günün1üze kadar ulaşan atasözleri ve deyinler, bizlere önceki kuşaklarn yaşan1 şartlar ve gelenekleri hakknda da dilsel ingeler aktarr. Bu sözlerin özü, iki ayr düzlenin, yani düz anlan1 ile yan anlam düzlen1lerinin yapsal bileşin1ine dayann1aktadr. Onlar doğru anlanak ve yorunlanak hiç de kolay değildir, çünkü asl anlanlarn kavrayabiln1ek için bir cünle ya da n1etin içinde kullanlyor/geçiyor oln1alar gerekn1ektedir. Bu yetmiyormuş gibi, içerdikleri in1gelenin sradş ohnas nedeniyle de bu güçlük biraz daha artn1aktadr. 10 Önceki kuşaklarn yaşan1 şartlar ve gelenekleri hakknda dilsel imgeler içeren atasözleri ve deyin1leri incelenck suretiyle, kültür tarihi açsndan pek çok aydnlatc bilgiye ulaşlabilir. Yazl kültüre geçniş toplun1larn çoğu, sonraki kuşaklara aktarmak amacyla atasözlerini ve deyinlerini toplan1ştr. Ancak bunlar daha önceleri de vard, daha doğrusu tabi1 ki insanlk tarihi kadar eskiydiler. Günümüze ulaşan en eski atasözü derlemeleri, Eski Msr'a (M.Ö.3.-l. yy.) kadar uzanmaktadr. Ayrca, Sümerlerin (M.O. 8 9 10 Ömer Demircan, agm.,s.2 Ömer Demircan, agm.,s.4 Musa Yaşar Sağlam, "Atasözleri ve Deyimlerde imge/em", Hacettepe Ünive sitcsi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2001, C. IS, S.l, s.45 353
Türk Xa!qlan Bdabiyyatu (ll): Beynalxalq Uşaq ijdabiyyat Konqresi 4.-1. yy.) çivi yazs ile yazln1ş yaztlarnda da atasözlerine yer verildiği bilinn1ektedir. İlk bakşta anlan1landrlamayan, günlük hayatta kullanlan fakat farkl bir benzetn1eyle oluşturulan, tarih1 ve mitolojik kavramlar, şahsiyetler içeren ve bunlarn birer in1geyle anlatldğ atasözleinde ve deyimlerde bir anlam karşklğ vamş gibi durmaktadr. Ancak çocuklara bu farkllk ve yerindelik bildirimizin esasn teşkil eden yöntemlerle öğretilebilir. Açklamal atasözleri ve deyimler sözlüklerinde yer alan açklamalan iyice anlayan bir çocuğun, dil ediniminde ve hayal dünyasnda nuhakkak köklü bir değişiklik olacaktr. Çünkü hayal dünyasnda n1eydana gelen inge kanşklğn ortadan kaldracak ve öğreneceği yeni imgelerle eskileri birleştirerek çevreyi anlamlandrmş olacaktr. 12 Atasözleri ve deyimleri betimlemek ve açklanlak oldukça güç bir iştir. Güncel anlamlarn kavrayabilmek için onlarn bir cünle ya da metin içinde geçiyor olmas gerekmektedir. Samuel SIN GER, (lerst in der Verwendung lebt das Sprichwort: in der Sammlung is es tot. " fatasiizleri ancak kulltuuldklan takdirde yaşarlar, derletelerde ise ölüdür/er.] sözü ile bu görüşün1üzü desteklemektedir. Dinleyici, karşsndaki kişinin kullandğ atasözü ve deyimin güncel anlann, onu ancak cümlenin bağlan ya da metnin diğer ksmlar ile ilişkilendirdiği takdirde çözebilir. Burada atasözü ve deyimin işlevi, konuşmacnn düşüncelerini dile getiriyor, hatta bir anlamda destekliyor olmasdr. Üstelik böylece, hitap edilen kişi ne incitiln1iş, ne de malcup edilmiş oluyor, çünkü dile getirilnek istenen şifreli bir biçimde aktarlyor. Hitap edilen kişinin görevi ise, cümle içinde geçen atasözü ve deyim ile aniatlmak istenileni bulup, eğer varsa konuşann hatasn düzeltmektir. 13 Ana dili Türkçe olan kişiler dahi, Türkçe atasözleri ve deyimleri anlanakta bazen zorluk çeker. Bunun da nedeni, "gosterilen"den başka bir de "kastedilen"in bulunuyor olmasdr ve "gösterilen"in her zaman "kastedilen" olmayşdr.14 Atasözleri, uzun deneme ve gözlemlere dayanlarak söylenmiş ve halka mal olmuş kalplaşmş ifadelerdir. Çoğunlukla bir cümle biçiminde oluşarak bir yarg anlatan, kimi zaman ölçü ve 11 12 13 14 Musa Yaşar Sağlaf11,agm.,s.45-46 Musa Yaşar Sağlam, agm., s.46 Musa Yaşar Sağlam, agm., s.46 Musa Yaşar Sağlam, agm., s.47 uyakla, söyleyiş açsndan daha etkili oln1aya yönelen atasözleri, fk aya benzer fakat konuşma srasnda yeri gelneden söylenemez. Yani laf gerliğine koymak istediğimizde ihtiyaç duyarz. Atasözlerinin düz konuşmadaki baz söz kahplanndan farklar, onlarn birtakn aync nitelikte biçim ve içerik özelliklerindendir. Bunlar arasnda ksalk, kesinlik, anlatmdaki aydnlk ve kuruluk vb. 15 saylabilir. Sernantİk incelen1elerin ana konusu cümledir. Cümle genellikle en az bir yüklernden oluşan, yarg bildiren kelineler dizisidir. Kelin1eler çoğunlukla daha küçük yaplar halinde bir araya gelerek üst yapy oluştururlar. Bu küçük yaplara keline gruplan ad verilir. Atasözleri, kin1i tasniflerde yarg bildin11eyen ve yüklen1i olmayan ön1eklere rastlansa da, çoğunlukla cünlelerden oluşur. 16 Çocuklara dil öğretiminde bu sentaktik özelliklerden hareketle aşağdaki yaplar, atasözleri ve deyin1lerle öğretnek mümkündür: 1) Basit cümle "İş insann aynaszdr." 2) Birleşik cümle 2.a.) Girişik birleşik cün1le 2.h.) Girişik birleşik cün1le- İsin1fil "Dünyaya aldannak delilik demektir. " 2.c.) Girişik birleşik cümle- Sfatfil "Misafiri horoz olann m-pa kalmaz ambarnda." 2.d.) Girişik birleşik cümle- Zarffil "Ağaç meyvesi olunca başzn aşağ1ya salar." 3.) Şart cümlesi "Din yklmazsa, düşman ykilmaz." 4.) ki' li birleşik cümle "Başa gelmedi ki ayak uslansn. " 5.) Srah ve bağl cünie "Ana ben gidernem Bender 'e, alş nu ş m kaba döşek mindere. " "Kar izi kapatr, ok gözü kapatr. " 6.) Eksiltili cümle "Ersiz avrat, yulars1z at. " 7.) Aktanna elimlesi "Kimse "Gözünün üstünde kaşn var. Demesin. " Vs... 17 Görülüyor ki, çocuklarn dil ediniminde şarkve türkülerdeki atasözleri ve deyimler oldukça önemlidir. Bu bağlamda bildirimizin esasnda 15 16 17 Pertev Naili Boratav, 100 Soruda Türk Halk Edebiyat, Gerçek Yaynevi, İstanbul I 988, s. 8 Mustafa Altun, "Türk Atasözleri Üzerine Sentaktik Bir İnceleme", Akademik Araştu malar Dergisi, Mays Temmuz 2004, Y.6, S.2, s.80 Mustafa Altun, agm.,s.82-89 354
bulunan popüler sanatçlarn şark ve türkülerinde atasözleri ve deyimierin kullanm sklğna dikkat çekeceğiz. Geçn1işten günün1üze birçok sanatç seslendirdikleri şark ve türkülerde atasözlei ve deyin1leri kullann1ştr. Bu kullanm hem şark ve türkülerdeki anlam yoğunluğunu oluşturnuş hen de bunlarn halk tarafndan benimsenmesini kolaylaştrnştr. Çünkü atasözleri ve deyin1lerdeki sadelik halkn şark ve türkülerdeki özgünlüğü yakalan1asn sağlamştr. Taradğmz şark ve türkülerde en fazla atasözü ve deyimi kullanan sanatçlar Barş Manço, Tarkan v~ Kraç oln1uştur. Nitekim Tarkan 'n son dönemde çkardğ albün1lerde Dilli Dürlük'te 15, Hop Hop'ta ll ve Dedikodu' da 6 atasözü ve deyin1e yer vererek, Türk Dil Kurun1u Başkan Prof. Dr. Şükrü Haluk AKALIN tarafndan ödüle layk görüln1üştür. Gazete haberinde, "Müzik dilinde çokça kullanlan argo sözler ve yabanc kelin1eleri eleştiren TDK Başkan Şükrü Haluk Akaln, bu olun1suz ö1ekler karşsnda Tarkan 'n atasözlerini ve deyin1leri ustaca harmanhidğn söyledi". Akaln, "Konuşnalar ve yazlannda atasözleri ile deyin11ere yer veren kişiler, Türkçeyi daha etkili kullanr." Dedi. Barş Manço'nun yaşarken yaptğ şarklarda atasözlerine ve deyin1lere skça yer verdiğini aktaran TDK Başkan Akaln, o günlerde Manço 'nun şarklannda kullandğ atasözleri ve deyin1lerin çocuklarn ve gençlerin dilinden düşn1ediğini hatrlatt. "Tarkan 'n yeni şarklarnda atasözlerimizi ve deyimlerimizi kullanmasna çok sevindik." Diyen Akaln, Tarkan 'n deyimler kadar atasözlerini de ustalkla kullandğna dikkati çekerek, "Bunlar içerisinde 'al elmaya taş atan çok olur', 'dş eli yakar içi beni' gibi genç kuşaklarn çok az kullandğ atasözleri de var." Şeklinde konuştu. Akaln, kullanlnayan her atasözü ve deyin1in unutulmaya ve yok oln1aya mahkum olduğunu belirterek, "Tarkan'n yeni şarklarnda atasözleri ve deyin1lerin1ize yer vermesi, söz varlğmzn bu zenginliklerinin yaşatlnasna ve genç kuşaklara aktarlnasna katkda bulunacaktr." Değerlendir-.., 8 n1esn yapt. Bir başka gazete haberinde de, "Türk Dil Kurunu Başkan Prof. Dr. Şükrü Haluk Akaln, Tarkan Tevetoğlu 'na gönderdiği teşekkür yazsnda şu sözlere yer verdi: "Son albümünüzdeki parçalarnzda atasözlerimize ve deyimierimize yer vermiş olmanzdan dolay sizi yürekten kutlarm." Eleştirileri ve takdirleri çoğunlukla yazyla ilettiklerini söyleyen Akaln, "Kin1i zaman da kurum başkan olarak bizzat telefon açp dile getiriyorum. Geçmişte de Kraç ' Türkçe 18 http:/www. haber7.com/haber. php?haber _ id=29140 1 konusundaki duyarllğ dolaysyla kutlamştn1" dedi." 19 Barş Manço da atasözleri ve deyimleri skça kullanmş bir sanatçmzdr. "Çağdaş Türk Ozan Barş Manço" adl eserde sanatçnn kullandğ atasözleri ve deyinler çkanhnştr. Buradaki tasnif e göre Barş Manço 'nun şarklannda toplan 49 atasözü ve 428 deyim bulunmaktadr. 20 1980 'den sonra dünyaya gelen bütün Türk çocuklar, öğrendikleri atasözleri ve deyimierin % 90'n ilk kez Barş Manço'nun şarklarnda duyup, öğrenmiştir. Barş Manço kültürümüze elini dald p daldrp ordan çkardklarn kendi dönemine aktar11ştr. 21 Günlük hayatta dinlediğin1iz müzikler hepin1izi etki alan içerisine alr. Akahn 'n da dediği gibi atasözü ve deyinleri, etkili ifade için kullann1ak gerekir. Hele bunu şarklarn içerisinde müzik eşliğinde yaparsak, daha kalc olmaktadr. Müziğin insann gelişin1ine hele hele çocuğun gelişimine katksn göz ard etmemek lazn1. Ünlü düşünür Aristo(MÖ:384-322) eğitimde ifade eder: "Müziği daha üzerinde etki yapabilen ve böylelikle, müziğin önemini şöyle çok kişilik doğru bir eleştirici değerlendirme alşkanlğna sahip ve yetenekli insanlar için yetiştirmen1iz için bir uyarc olarak görn1emiz gerekir... Duygulan içtenlikle ifade etme konusunda hiçbir şey ritm ve şark söyleme kadar kuvvetli değildir. Madem ki bu kadar güçlü bir kuvvettir, o halde müzik mutlaka çocuklarn eğitiminde mutlaka kullanlmal dr. " 22 Dearden, erken çocukluk döneminde yaplacak sanat etkinliklerinin önen1ini, çocuğun estetik anlayşnn gelişnesi olarak değerlendirn1iştir. 23 Lemn1ermann, bu dönende yaplan müzik çahşn1alarnn çocuğun toplumun müzik kültürü ile tanşmasn da sağlayacağn belirtmektedir. 24 Günün1üz eğitincilerinin çoğu kişilerin sahip olduklan farkl genetik özelliklerin kendilerine müzik yapna konusunda baz ayrcalklar sağladğ görüşünü kabul etmekle birlikte, yeteneğin doğuştan geldiğine ve müzik eğitimi için olmaz bir koşul olduğuna inannaktadrlar. Bu görüşün en önemli destekçisi Japon Kemanc ve Eğitimci Şiniçi Suzuki'dir." SuzukiEğitim Yöntemi" 19 20 21 22 23 24 http://www.turkcetopluluklari.net Birgül Yangn, Çağdaş Türk Ozam Banş Manço, Akçağ Yay. Ankara, 2002, s.86-1 O 1 http://www.turklider.org/tr Aristoteles, Politika, (çev.tuncay,m), Remzi Kitabevi, İstanbul I 975, s.238-239 Ercan Mertoğlu, ''Müzik ve Ritm Eğitimi", Erken Çocuklukta Gelişim ve Eğitimde Yeni Yaklaşmiar-2, İstanbul 2005, s.282 Ercan Mertoğlu, agm., s.282 355
önenh bir yetenek yasasna dayanmaktadr. Bu yasaya göre, doğru ve erken yaşta, doğru çevresel ortan1la ve doğru yöntenlerle her çocuk n1üzikle eğitilebilir. Ailesel ve toplun1sal yönden bu tür bir gelişnenin ortan1 hazrlannşsa her çocuk ana dilini öğrendiği yöntenlle n1üziği de öğrenebilir. 25 Müzik eğitin1i de tpk dil eğitin1i gibi aileden başlanaktadr. Çocuğun aile içerisinde bulduğu dil ve nüzik ortan1, bu iki önenli değerin gelişinlini olun1lu ya da olun1suz şekilde etkileyebilir. Her iki önemli yap taşna olun1lu katky sağlan1ak için çocuk iyi bir anadili kullann1 ve iyi bir n1üzik kulağyla yetiştiriln1elidir. Biz de tebliğin1izde hen1 anadilin hen1 de nüzik eğitininin birlikte işlendiği güncel şark ve türkülerden yola çkarak, olun1lu ve olun1suz davranşlara dikkat çekn1ek istiyoruz. Şark ve türkülerdeki argo kullannn çocuklar ne kadar etkilediği açktr. Anlan1n bile bilmeden hafzaya kaydedilen bu ifadeler gereksiz zan1anlarda kullanlarak kötü bir durun yaratnaktadr. Söz yazarlannn kullandklar ifadeler, farknda ahmdan daha küçük yaşta insanlarn kelime hazinesini ol uşturn1aktadr. Atasözü ve deyinllerin yukanda saydğnz lün olunlu özelliklerini şark ve türkülerde düşünn1ek lazn1. Çocuklara Türk dilini sevdirn1ek, öğretn1ek, ayn zamanda eğlendinnek ve dinlendinnek için içinde atasözleri ve deyin1lerin geçtiği şarklardan başlan1ak doğru hareket olacaktr. Bildirin1izde tespit ettiğiniz farkl sanatçlarn farkl şark ve türkülerinde geçen atasözleri ve deyinlerini şu şekilde sralayabiliriz: 25.356 Ayşcn Arslan," Erken Çocuklukta Müziğin Önemi ve Şarkt Öğretimi",Erken Çocuklukta Gelişim ve Eğitimde Yeni Yaldaşmlar-2, İstanbul 2005, s.291
--------~--~--- ------------~- Şarldciniun Adi ---- Albümün Adi Atasöziii DcyiHn. Gülben Ergen Abayi Yaktim Aba yi Yakmak 2. Bariş Manço Delikanti Gibi Açtirma Kutuyu Söyletme Kötüyü -- 3. Ajda Pekkan Olanlar Oldu Bana -- Ağina Düşmek 4. İsmail Yk Tikla Ağlamayan Bebeğe Süt V ermezler --- 5. Sibel Can Çakmak Çakmak Ağzindan Bal Damlamak 6. Yildiz Tilbe Sevmeyeceği m Ağziyla Kuş Tutmak -- 7. İsmail Yk Tikla Akilli Olup Dünyanin Kahrini Çekeceği ne, Deli Ol Dünya Senin Kahrini Çeksin 8. Ebru Gündeş Akilli Ol Aklini Almak 9. Ferdi Tayfur Aklimi Başimdan Aldin Aklini Başindan Almak 10. Tarkan Hop Hop Al Birini Vur Ötekine ll. Tarkan Dedikodu Alni Açik Yüzü Pek Olmak 12. Hülya Avşar Ah Be Güzelim Analar Tahtini Yaparmiş, Bahtini Değil 13. Tarkan Hop Hop Anca Beraber Kanca Beraber 14. Erkin Koray Arapsaç i Arapsaçina Dönmek 15. Bariş Manço Ay i Armudun İyisini Ayilar Yerler 16. Özcan Deniz Sevdanin Rengi Aşk Ağlatir, Dert Söyletir 17. Musa Eroğlu Kazanoğlu At Ölür Meydan Kalir, Yiğit Ölür Şani Kal ir 18. ZeTin Özer Ateş Düştüğü Yeri Yakar Ateş Düştüğü Yeri Yakar 19. Tarkan Dilli Düdük Ateşe Körükle Gitmek 20. Yavuz Bingöl Çarşambayi Sel Aldi Ateşten Gömlek Giymek f- 21. Sezen Aksu Güngörmemişler Ati Alan Üsküdar'i Geçti ' -- -- 22. Hakki Bulut Kul Hatasiz Olmaz Ayaği Taşa Gelmemek t--- 23. Gülben Ergen Uçacaksin Ayaği Yerden Kesilmek 1---- -- 24. Tarkan Hop Hop Ayni Tas Ayni Hamam 25. Tarkan Verme Azi Karar Çoğu Zarar Babasi Oğluna Bir Bağ Birakniş; Oğul Babasina Bir 26. Bariş Manço Kczban Salkim Birakmamiş - 27. Ncşet Ertaş Ne Dcrsin B ağri Yanmak 28. Aşik Veysel Kara Toprak Bağrina Basmak 29. Bahri İlhan Bir Yiğit Gurbete Gitse Bağrina Taş Basmak 30. Nil Karaibrahingil Havuz Problemi Baliklama Atlamak 31. Tarkan Dilli Düdük Bana Göre Hava Hoş 32. Grup Hepsi Tempo Baş Kaldirmak 33. Kenan Doğulu Yaparin Bilirsin Baş Koymak - 34. Mustafa Yildizdoğan Türkiyem Baş Koymak -- 35. Muazzez Ersoy Kader Ayirdi Bizi Başa Gelen Çekilir 36. Nev Efkarliyim Haşim Duman Başi Dumanli Olmak 37. Sibel Can Çakmak Çakmak Baş i nda Kavak Yelleri Es m ek --- -------- 38. Yonca Lodi Aldim Başimi Gidiyorum Başini Alip Gitmek 39. Kerem Bayar Afet-İ Devran Baştan Çikarmak 40. Ceza Feyz Al Beste Kargayi Oysun Gözünü 41. Yildiz Tilbe Aşkin Cezan Mi? Bin Dcreden Su Getirmek 42. Emrah Taksi Bir Baltaya Sap Olamamak 43. Bariş Manço Nane Limon Kabuğu Bir Çiçekle Yaz Gelmez 44. Sibel Can Tali h Bir Dokun Bin Ah İşit 45. Tarkan Hop Hop Bir Eli Yağda, Bir Eli Balda Olmak 46. Muazzcz Ersoy Bir Fincan Kahve Olsam Bir Fincan Kahvenin Kirk Yil Hatiri Vardir 47. Sibel Can Bir Sikimlik Canin Vardi Bir Sikimlik Cani Olmak 48. Ruhi Su Dinleyin Biri Y cr Biri Bakar, Kiyamet Ondan Kopar 49. Tarkan Hop Hop Bol Keseden Atmak 50. N alan Böyle Gelmiş Böyle Gider Böyle Gelmiş Böyle Gider 51. Demet Akalin Tatil Bulunmaz Hint Kumaşi 35'
Türk Xalqlan ijd;;biyyatu (ll): Beyn;;lxalq Uşaq ijd;;biyyaü Korurresi 52. Tarkan Dilli Düdük Burnu Kaf Dağinda 53. Düş Sokaği Sakinleri Sevdan Bir Ateş Buz Kesilmek 54. Kivircik Ali İkinci Gurbet Bülbülü Altin Kafese Koymuşlar, İlle De Vatan Demiş 55. Grup As Senin Gibi Büyük Lo k ma Ye Büyük Söz Konuşma 56. Tarkan Dilli Düdük Caka Tutmak 57. Hande Yener Kirmizi Can Çekişmek 58. Sagopa Kajmer Linguistiks Can Çekişmek 59. Demet Akalin Unut Beni Can Evinden Vurmak 60. Hakan Peker CanimYandi Canİ Yanmak 61. Emel Müftüoğlu Kizlar Canİndan Bezrnek 62. Tarkan Dilli Düdük Circir Ötmek 63. M usta fa eeceli Unutmadİm Ciğeri Yanmak 64. Emel Müftüoğlu Faka Bastin Çantada Keklik 65. Funda Arar Arapsaç i Çivi Çiviyi Söker 66. Tuğba Özerk Çivi Çiviyi Söker Çivi Çiviyi Söker 67. Yonca Evcimik Kendine Gel Çizmeyi Aşmak 68. Davut Güloğlu Dur Orda Dur Çok Koşan Çabuk (Tez) Yorulur 69. Bariş Manço Ham Meyvayi Kopa dilar Dalindan Çok Muhabbet Tez Ayrilik Getirir 70. Bariş Akarsu Islak Islak Çomak Sokmak 71. Özlem Tekin Dağlarİ Deldin Dağiari Delmek 72. Bariş Manço Adein Oğlu Kizgin Firin Havva Kizi Mercimek Davul Dengi Dengine Çalar 73. Ebru Gündeş Deli Mi Divane Miyim Deli Divane Olmak 74. Mahsun Kirmizigül Zel! o Derde Düşmek 75. Emel Müftüoğlu Eğlenilecek Kizlar Dere Tepe Geznek 76. Tarkan Vay Anan Vay Dişi Seni Yakar İçi Beni Yakar 77. Yildiz Tilbe Haberi Olsun Dil Dökmek 78. Mahsuni Şerif Çeşni Siyahin Dile Düşmek 79. Nazan Öncel Dillere Düşeceğiz Dillere Düşmek 80. Tarkan Dilli Düdük Dilli Düdük 81. Ceza Nefret Doğru Söyleyeni Dokuz Köyden Kovadar 82. Uğur Arslan Sen Ve Ben Dört Gözle Beklemek 83. Doğuş Duvarİ Nem Yikar Duvarİ Nem, İnsanİ Gan Yikar 84. Yurtseven Kardeşler Dilini Mi Yuttun? Duymazdan Gelmek 85. Tarkan H üp Dünya Gözünde Olmamak 86. NeşetErtaş Evvelim Sen Oldun Dünyanin Rengine Kanmak 87. Mahsun Kirmizigül Kardeş Dünyasi Yikilmak 88. Cengiz Kurtoğlu Hain Geceler Düşenin Dostu Olmaz 89. OğuzAksaç Adiyaman Düşman Kesilnek 90. Tarkan Dilli Düdük Eden Bulur 91. Bulutsuzluk Özlemi Ekmek Aslanin Ağzinda Ekmek Aslanin Ağzinda 92. Bariş Manço Halil İbrahim Sofrasİ El Pençe Divan Durmak 93. Gülben Ergen Amor El Üstünde Tutmak 94. Tarkan H üp El Üstünde Tutmak 95. B erksan Bay Bay Gülüm Ele Avuca Siğnamak 96. B erksan Bay Bay Ele Avuca Siğnamak 97. Tarkan Şimari k Ele Güne Rezil Olmak 98. Emel Müftüoğlu Ruhun Duymaz Eli İşte, Gözü Oynaşta 99. Ezginin Günlüğü İlk Aşk Eli Kolu Bağli Olmak 100. Sezen Aksu Erkekler Elimi SaHasan Ellisi, Başimi SaHasam Teliisi I Ol. İbrahim Tatlİses Bir Kulunu Çok Sevdim Elini Kolunu Bağlamak 102. Çelik Selan Söyle Elini Saliasa Eliisi 103. Zeynep Casalini Duvar Elini Taşin Altina Sokmak 358
Materiallar 104. Tarkan Hop Hop Elini Yerirken Kolunu Kaptirmak 105. Zeki Müren Eski Dost Eski Dosttan Düşman Olmaz 106. İbrahim Tatlises Raki İçtim Şarap İçtim Eski Hamam Eski Tas 107. Tarkan Şimari k Eski Köye Yeni Adet 108. Hakki Bulut İntizarim Var Etekleri Tutuşmak 109. İbrahim Tatlises Erkekler Etekleri Zil Çalmak o. Cem Karaca Peynir Gemisi Evdeki Hesap Çarşİya Uymaz ll. Emel Müftüoğlu Faka Bastin Faka Basmak 12. Yonca Evcinik Faka Bastin Faka Basmak 113. Sibel Can Çakmak Çakmak Gafl Avlamak 14. Fikret Kizilok Köroğlu Dağiari Geçit Vermemek 5. Tarkan Dilli Düdük Gelen Geçer Kalan Göçer 6. Sezen Aksu Gelen Gideni Aratir. Gelen Gideni Aratir 7. Doğu Yaktim Gemileri Gemileri Yakmak 118. Mahsun Kirmizigül Yikilmadim Göğüs Germek 9. Mahmut Tuncer Bileydim Gönül Bağlamak 120. Bariş Manço Gönül Ferman Dinlenyor Gönül Ferman Dinlemez 121. Arif Sağ Sevenlere Gönül Verdim Gönül Vermek 122. Fatih Yeşilyurt Senle Açmam Görünen Köy Kilavuz istemez 23. Gü lay İstanbul Ağliyor Göz Yummak 124. Kenan Doğulu Yüzsüz Yürek Gözden Düşmek 25. Hakan Peker Dön Gel İki Gözüm Göze Gelmek 126. Hakan Peker İki Gözüm Göze Gelmek 127. H ayki Son Gözlerinden Uyku Damlamak 128. Ayna Severek Ayrilanlar Gözü Dalmak 129. Çelik Hercai Gözü Yollarda Kalmak 130. Sezen Aksu Belalim Gözü Yüksekte Olmak 131. Kivircik Ali Kerbela Gözünde Tütmek 132. Cengiz Kurtoğlu Yalancİ Bahar Gözünden Sakinmak 133. Tarkan H üp Gözüne Uyku Girmernek 134. S ila Bundan Sonra Gözünün Üstünde Kaşi Olmak 135. Gece Y okulari Yaban Gülü Gülü Seven Dikenine Katlanİr 136. Sezen Aksu Şanima inanma Gülü Seven Dikenine Katlanİr 137. Bariş Manço Gönül Ferman Dinlenyor Gün Olur Devran Döner 138. Gökhan Özen Aramazsan Arama Gün Yüzü Görmemek 139. Bendeniz Sen Kaybettin Gününü Gün Etmek 140. Bendeniz Güvendiği Dağlara Kar Yağdi Güvendiği Dağlara Kar Yağmak 14. Nilüfer Oh Ya Güvendiği Dağlara Kar Yağmak 142. Tarkan Dedikodu Ham Elmaya Taş Atan Çok Olur 143. Orhan Gencebay Hatasiz Kul Olmaz Hatasiz Kul Olmaz 144. Zerrin Özer Hekimden Sorma Hekimden Sorma Çekenden Sor 145. M fo Mecburen Her Kafadan Bir Ses Çikmak 146. Sagopa Kajmer Monotonluk Monotonu Hevesi Kursağİnda Kalmak 147. Sibel Can Çakmak Çakmak Hop Oturup Hop Kalkmak 148. Azer Bülbül Sana Yalan Gelebilir Hor Görmek 149. Tarkan Hop Hop Huyuna Suyuna Gitmek 150. Tarkan Dilli Düdük Hükmü Geçmemek 151. Tarkan Dedikodu İçi Dişi Bir Olmak 152. Bariş Manço Kara Sevda İçi İçine Siğmamak 153. Sabahat Akkiraz Değme Felek İçi Kan Ağlamak 154. Emre Aydin İstanbul'a Düşmanİn içini Dökmek - 155. Berdan Mardini Senden Çocuğum Olsun içini Yakmak 156. Çilgin Sedat f-- Delikanlİ Gibi İflah Olmamak 157. Hülya Avşar İki Dirhem Bir Çekirdek İki Dirhem Bir Çekirdek - 359
Tiirlr: )((JJlqlan r[)dabiyym!e (ll): Eeynalxalq Uşaq ijdijbiyyatk Konqresi 158. Tarkan Dedikodu İki Eli Yakasinda Olmak 159. Ayça Tekindcr Çikibum İki Gönül Bir Olunca Samanlik Seyran Olur 160. Aşik Mevlevi Doyum Olmaz H immetine İki Gözü İki Çeşme Ağlamak 61. İzel Günaha Girelim ineeldiği Yerden Kopmak 162. Bariş Manço M üsadenizle Çocuklar İp ineeldiği Yerden Kopar 163. İlhan Şcşen Ellerimde Çiçekler İpe Sapa Gelmemek 164. Tarkan Hop Hop ipin Ucunu Kaçİrmak 165. Gökhan Türkmen Aferlersin İsteyenin Bir Yüzü, Vermeyenin İki Yüzü Kara 166. Bariş Manço Halil İbrahim Sofrasİ İşte Halep İşte Arşin 167. Tarkan Kil Oldum Abi Kaçacak Delik Aramak 168. Güllü Balikesir Bandirma Kaçan Balik Büyük Olur 169. Sezen Aksu Kaçin Kurasi Kaçin Kurasi 170. Tarkan Hop Hop Kafa Tutmak 171. İlhan Şeşcn Ellerimde Çiçekler Kafaya Takmak 172. Cem Karaca Namus Belasi Kalem Kirmak 173. Asli Güngör Kalp Kalbe Kalp Kalbe Karşidir 174. Tarkan H üp Kalpten Kalbe Yol Vardir 175. Ayna Ölünce Sevemezsem Seni Kan Ağlamak 176. Bariş Manço Can Bedenden Çikmayinca Kara Haber Tez Duyulur 177. Tarkan Arada Bir Karalar Bağlamak 178. Bariş Manço Kazma Kaz Gelen Yerden Tavuk Esirgenmez 179. Tarkan Dilli Düdük Kendi Düşen Ağlamaz 180. Tarkan Dilli Düdük Kendi Kuyusunu Kazmak 18. Hande Yener Kirmizi Kendini Dev Aynasİnda Görmek 182. Kutsi Maktut Kendini Kaybetmek 183. Bariş Manço Ali Yazar Veli Bozar Keskin Sirke Küpüne Zarar Verir 184. Tarkan Kil Oldum Abi Kil Olmak 185. Murat Başaran Nankör Kiymet Bilmemek 186. Funda Arar Serdel Gelin Kolu Kanadi Kirilmak 187. Bariş Manço Abbas Yolcu Korkunun Ecele Faydasİ Yoktur 88. Mine Koşan Zor Dostum Kördüğüm Olmak 189. Aşik Poyrazoğlu Dağlardadir Kulak Vermek 190. Musa Eroğlu Kulak Verdim Kulak Vermek 91. Muazzez Abacİ Unutamazsin Kulaklari Çinlamak 192. Tarkan H üp Kuş Sütüyle Beslemek 193. Tarkan Dedikodu Kuyruklu Yalaniara Kanmak 194. Sezen Aksu Tempo Kül Yutmamak 195. Tarkan Hop Hop Külahina Anlatmak 196. Bariş Manço Ali Yazar Veli Bozar Küp Suyunu Çeker -- -- Adem Oğlu Kizgin Firin Havva 197. Bariş Manço Lafta Peynir Gemisi Yürümez Kizi Mercimek 198. Bariş Manço El Salla Leyleğin Ömrü Laklakla Geçer 199. Tarkan Arada Bir Mangalda Kül Birakmamak 200. Emel Müftüoğlu Eğlenilecek Kizlar Mercimeği Firina Vermek 201. Mustafa Sandal Mest Oldum Mest Olmak 202. Mahsun Kirmizigül Dinle Müptela Olmak 203. Tarkan Dedikodu Ok Yaydan Çikmak 204. İlhan Şeşen Ellerimde Çiçekler Ortalarda Birakmak 205. Ki bariye Annem Oyuna Gelmek 206. Bariş Manço Osman Oyuna Getirmek 207. Sagopa Kajmer Baytar Ödü Kopmak 208. İsmail Yk Kan ka Ölmek Var Dönmek Yok 209. Serdar Ortaç Uğrunda Her Şeyi Ölümü Göze Almak 210. Candan Erçetin Kapima Dayanma Sakin Özrü Kabahatinden Büyük Olmak 360
M mleriallar 211. Doğuş Dön ek Özü Sözü Bir Olmak 212. Tarkan Çat Kapi Pabuç Birakmamak 213. Tarkan Dilli Düdük Pireyi Deve Yapmak 214. Kenan Doğulu Yakarin Bilirsin Roma'yi Yakmak 215. Tarkan Dilli Düdük Rüzgar Eken Firtina Biçer 216. Tarkan Hop Hop Sabri Taşmak 217. M uazzez Ers oy Kader Ayirdi Bizi Sabrin Sonu Selamettir 218. Ali Kinik Koca Reis Saçlarina Aklar Düşmek 219. Ebru Gündeş Deli Deli Sakla Samani Gelir Zamani 220. Bariş Manço En Büyük Mehmet Bizim Mehmet Saldim Çayira Mevlam Kayira 221. Hakan Peker Salina Salina Salina Salina Gelmek 222. Yil diz Til be H~şçakal Saman Alevi Gibi Yanma~ 223. Ebru Gündeş Çingenem Sararip Solmak 224. Bariş Manço Osman Silahla Mertlik Olmaz 225. Müslüm Gürses Son Pişmanlik Son Pişmanlik Fayda Etmez 226. Bariş Manço Lahburger Sona Kalan Dona Kalir 227. Sagopa Kajmer Bağdat Sora Sora Bağdat Bulunur 228. Hatice Borcum Bitmedi Soyup Soğana Çevirmek 229. Tarkan Dilli Düdük Söz Gümüşse Sükut Altindir 230. Ebru Gündeş Deli Deli Su Uyur Düşman Uyumaz 231. Tarkan Şeytan Azapta Şeytan Azapta Gerek 232. Tarkan Başkasin Şeytana Uymak 233. Gülben Ergen Boşu Boşuna Tadini Tuzunu Kaçİrmak 234. Mahsun Kirmizigül Haydar Haydar Taşa Çalmak 235. Bariş Manço Duriye Tenekeyi Parlatsan Çeyrek Altin Etmez 236. Soner Arica Adin Bahardi Tepe Takla Olmak 237. Tarkan Dilli Düdük Tepe Takla Olmak 238. Gökhan Özen Yaş in Tutmaz Tereciye Tere Satİlmaz 239. Grup Hepsi Olmaz Oğlan Tok Evin Aç Kedisi 240. Made Siritini Dön Toz Kondurmamak 241. Bendeniz Turnayİ Gözünden Vurdum. Turnayİ Gözünde Vurmak 242. Gökhan Özen Civciv Ufak At Da Civcivler Yesin 243. Kenan Doğulu Ara Beni Lütfen Ummadiği Dağa Karlar Yağmak 244. Bariş Manço Olmaya Devlet Cihanda Usta Terzi Dar Kumaştan Bol Gömlek Diker 245. Tarkan Dilli Düdük Uykutari Kaçmak 246. Bertuğ Cemil Ben Hiç Sevemem Ümidi Yikilmak 247. Uğur Arslan Karagümrük Y aniyor Yeryansin Etmek 248. Tarkan Hop Hop Vidi Yidi Etmek 249. Tarkan Gün Gibi VizGelmek 250. Ebru Yaşar Adamİm Y abana Atmak 25. Sezen Aksu Şanima inanma Yağnasa Da Gürlemek 252. Deniz Arcak Yağnurdan Kaçarken Yağmurdan Kaçarken Doluya Tutulmak 253. Tarkan H üp Y al niz Taştan Duvar Olmaz 254. Sezen Aksu Şinanay Yandan Çark li 255. ElifKarli Bizim Oranin Adetleri Yani na Birakmamak 256. Güler Duman Öl Deseydin Ölmez Miydim? Yanip Kül Olmak 257. Gülseren Gül Alo Desene Yanip Tutuşmak 258. Tari k Of Deli Gönül Yaraya Tuz Basmak 259. Bariş Manço Anahtar Yemeden İçmeden Kesilmek 260. Müslüm Gürses Bir Firtina Kopacak Yer Y erindt(n Oynamak 261. Öykü-Berk Evlerinin Önü Boyali Direk Yerden Yere Vurmak 262. Sibercan Çakmak Çakmak Yere Bakan Yürek Yakan 263. Eylem Aktaş Kömür Gözlerin Yere Çalmak -- 361
Tiirk Xalqlaru. ijd;;biyyatu (ll): Beynalxalq Uşaq ijd;;biyyata Konqresi 264. Ümit Sayin Ben Tabi Ki Yeriere Göklere S iğdiramamak 265. Grup Hepsi Tempo Yola Getirmek 266. Nilüfer Yolcu Yolunda Gerek Yol cu Yolunda Gerek 267. Yavuz Bingöl Türlü Türlü Yolun u Gözlernek 268. Yildirim Caner Hatirasi Var Yüreği Surkulmak 269. Bilient Serttaş Yalancİsin Yüreğine Taş Basmak 270. Demet Akalin Tatil Yüzünde Güller Açmak 271. Nazan Öncel Nereye Böyle Yüzünden Düşen Bin Parça 272. Bariş Manço Bahçede Hanimeli Zorla Güzellik Olmaz Şal"l<ici/Türkücü Atasözü Deyim Toplam Şarl<iciffürkücü Atasözü Deyim Toplam AliKinik Gülseren Gül 1 ArifSağ Hakan Peker 4 4 Asli Güngör Hakki Bulut 2 2 Aşik Mevlevi Hande Yener 2 2 Aşik Poyrazoğlu Hatice Aşik Veysel H ayki Ayça Tekindor Hülya Avşar 2 2 Ayna 2 2 İbrahim Tatlises 2 3 Azer Bülbül İlhan Şeşen 3 3 Bahri İlhan İsmail Yk 3 3 Bariş Akarsu İzel Bariş Manço 23 4 27 Kenan Doğulu 4 4 Bendeniz 3 3 KeremBayar Berdan Mardini Kivircik Ali 2 Berksan 2 2 Ki bariye Bertuğ Cemil Ku ts i Bulutsuzluk Özlemi M ade Bülent Serttaş Mahmut Tuncer Candan Erçetin Malsun Kirmizigül 5 5 CemKaraca 2 Malsuni Şerif Cengiz Kurtoğlu 2 Mfö Ceza 2 2 Mine Koşan Çelik 2 Muazzez Abaci Çilgin Sedat Muazzez Ersoy 3 3 Davut Güloğlu Murat Başaran Demet Akalin 2 3 Musa Eroğlu 2 DenizArcak Mustafa Ceceli Doğu Mustafa Sandal Doğuş 2 Mustafa Yildizdoğan Düş Sokaği Sakinleri Müslüm Gürses 2 Ebru Gündeş 2 3 5 N alan Ebru Yaşar Nazan Öncel 2 ElifKarli NeşetErtaş 2 2 Emel Müftüoğlu 2 4 6 Nev Emrah Nil Karaibrahimgil Emre Aydin Nilüfer 2 Erkin Koray OğuzAksaç Eylem Aktaş Orhan Gencebay Ezginin Günlüğü Öykü-Berk Fatih Yeşilyurt Özcan Deniz 362
Ferdi Tayfur Fikret Kizilok Funda Arar Gece Y olculari Gökhan Özen 2 Gökhan Türkmen Grup As Grup Hepsi 2 Gül ay 1 Gülben Ergen 3 GülerDuman Güllü Yonca Evcimik 2 YoncaLodi Yurtseven Kardeşler 1 Zeki Müren 1 Zerrin Özer 2 Zeynep Casalini Tüm şark sözlerini buraya almak mümkün değil. Elbette farkl şarkclar da atasözlerini ve deyimleri kullanmş olabilir. Hatta bir şarkcnn farkl şarklannda da atasözü ve deyimler bulanabilir. Biz burada sadece konuya dikkat çekmek Aşk, sevgi muhabbet,... Vücut organlan Mutsuzluk, ayrlk hüzün,aşağlama, korku,... Meyve,sebze,çiçek,bitki,ağaç,,, Hayvanlar Saylar Niyet(İyi niyet, kötü niyet,... ) Toplam j 2 3 3 4 2 1 1 2 ÖzlemTekin Ruhi Su Sahahat Akkiraz Sagopa Kajmer 3 4 Serdar Ortaç Sezen Aksu 6 3 9 S ila Sibel Can 2 5 7 Soner Arica Tari k Tarkan 18 34 52 TuğbaÖzerk 1 1 Uğur Arslan 2 2 Ümit Sayin Yavuz Bingöl 2 2 Yildirim Caner Yildiz Tilbe 4 4 istediğimiz için az sayda örnek kullandk. Farkl şark sözlerinden taramalarmz sonucunda elde edilen atasözleri ve deyimleri içerik yönünden genel bir şekilde tasnif edecek olursak: 54 33 37 25 35 30 58 272 o Aşk,sevgi muhabbet,... Bil Vücut organlar,... 58, 21% 54,20% o Mutsuzluk, ayrlk hüzün,aşağlama, korku,... 30, 11% 33, 12% o Meyve,sebze,çiçek,bitki,ağaç,, 111 Hayvanlar 25,9% o Saylar 11lyi niyet, kötü niyet,... Yukarda ad' geçen şark sözleri dinlendiğinde ad geçen kavramlar ve bu kavrarnlara ait kavram alanlan kendiliğinden bilinçaltna işlemektedir. Söz yazarlan tarafndan dikkate aln- 363
Tür/k Xalqhon Bd;;biyyata (lll): Beyn;pfxalq Uşaq fjdabiyym'u J!(moqresi n1as gereken yön de budur zaten. Şark sözleri yazlrken kültürel değerleri güzel bir şekilde yanstacak, felsefi yönünü bünyesinde taşiyan ve yanstan atasözleri ve deyin1ler kullanlmaldr. Unutulnanaldr ki, gününüz şark ve türküleri 7 'den 77 'ye herkes tarafndan dinleniln1ektedir. Gelişen teknolojiyi dil bilincini geliştirn1ek-işleyebilnek için ve kullanrken de bize ait olan unsurlarn hepsini bünyesinde taşyacak unsurlar kullanmak gerekir. TDK 'nn atasözleri ve deyimleri kullananlara gösterdiği yakn ilgi, bu konularn ne kadar ihnml edildiğinin bir göstergesidir. Herkes şunun farknda olmal ki~ çocuklarn dil gelişin1i küçük yaşlarda başlar. Dinlediklerimizle başlayan bu süreç, ön1ür boyu devan1 eder. Ne dinlediğin1iz onun için çok önen1lidir. KAYNAKÇA AKSOY, Ömer Asm, Atasözle i ve Deyimler Sözlüğii, TOK Yay., Ankara, 1981 ALTUN, Mustafa, "Türk Atasözleri Ozerine Sentaktik Bir İnceleme", Akademik Araştrmalar Dergisi, Mays-Temmuz 2004, Y.6, S.2, s.79-91 ARİSTOTELES, Politika, (çev.tuncay,m), Remzi Kitabevi, İstanbul 1975 ARSLAN, Ayşen, "Erken Çocuklukta Müziğin Önemi ve Şarkt Öğretimi",En ken Çocukhl{ta Gelnşim ve Eğitimde Yeni Yaklaşnmlar-2, İstanbul 2005, s.291-296 BAŞ, Bayram,, "Türkçe Temel Dil Becerilerinin Öğretiminde Atasözlerinin Kullam m", Pamkkale Üniversitesi Eğitim ~--akültesi Dergisi, 2002(2), S. 2,s.60-68 BORATA V, Pertev Naili, 100 Soruda Tiirl{ Halk Edebiyati, Gerçek Yayn evi, İstanbul 988 DEMİRCAN, Ömer, "Söz dizimine duygusal yansmalar:atasözleri, deyim/er, deyişler ve Devrik Dizi m", Tü k Dili Dergisi, Y. 1 8,C. 1 8,S. 07 Mart Nisan 2005, s. I, (http://www.turkdilidergisi.com/1 07 /dcmircan.htm) ELÇİN, Şükrü, Halk Edebiyatma Giriş, Akçağ Yaynlar, Ankara 2000 http:/ /www. turkcetopl uluklari.net http://www.turklider.org/tr http:/www.haber7.com/haber.php?haber_id=294o MERTOÖLU, Ercan, "Müzik ve Ritm Eğitimi", Erken Çocuklukta Gelişim ve Eğitimde Yeni Yak!aşmlar- 2, İstanbul 2005, s.282-290 SAÖLAM, Musa Yaşar, "Atasözleri ve Deyimlerde İmgelem", Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakülte i Dergisi, 200, C. 8, S.l, s.45-5 Türk Dili ve Edebiyati Ansiklopedisi, Dergah Yaynlar, C., İstanbul 977 Y ANGlN, Birgül, Çağdaş Türk Ozam Banş Manço, Akçağ Yay. Ankara, 2002, s.86- O 364