T. C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ GÜZEL SANATLAR EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI RESİM-İŞ EĞİTİMİ BİLİM DALI EĞİTİM FAKÜLTELERİ RESİM-İŞ ÖĞRETMENLİĞİ BÖLÜMLERİNDE GRAFİK EĞİTİMİNDE BİLGİSAYAR VE BASKI TEKNOLOJİSİNİN KULLANIMI YÜKSEK LİSANS TEZİ Danışman Yrd. Doç. Nihat ŞİRİN Hazırlayan Mahmut Sami ÖZTÜRK KONYA 2007
ÖZET Günümüzde bilim, teknoloji gelişim hızı bakımından karşı koyulamaz bir şekilde ilerlemektedir. Bu teknolojik gelişimin her zaman tüketicisi de insandır. Ortaya çıkan ürünler -bazıları hariç- insan yaşamını kolaylaştırmaya yönelik kullanılmaktadır. Sanat ise teknolojiden farklı olarak insan ruhunun estetik bakış açısını yansıtır. Hiç bir zaman yaşamı kolaylaştırmak gibi bir kaygısı olmamıştır. Tarihin farklı dönemlerinde sanatçılar ortaya koydukları eserleri yaparken o günün şartlarında temin edebildikleri malzemeleri kullanmıştır. Her dönemde sanat çalışmaları farklı biçimlerde, farklı malzemelerle ortaya konmuştur. Sanat alanının bir kolu olan grafik de farklı dönemlerde teknoloji ürünlerinden etkilenmiştir. Günümüzde grafik çalışmalarının var oluş sebebi olan görsel iletişim, biçim noktasında tasarım ve uygulamada çok farklı noktalara taşınmıştır. Geçmişte el yordamıyla yapılan birçok çalışma günümüzde artık bilgisayar ortamında kolayca hazırlanabilmektedir. Grafik çalışmalarının tasarımdan basım sürecine kadar ki bütün aşamaları bilgisayar ortamlarında hazırlanmaktadır. Eğitimde de bilim ve teknolojinin gelişmesiyle önemli değişimler olmuştur. Bu değişim, hem materyal kullanımı hem de farklı öğretim yöntemleri açısından olmuştur. Bu çalışma ile bütün bu sanat eğitimi ve teknoloji alanındaki gelişim ve değişimlere biz nasıl uyum sağlıyoruz, bunlar hakkında öğrenciler ne düşünüyor, var olan durum nedir sorularına yanıtlar aranmıştır. Eğitimin alıcıları olan öğrencilere anket uygulaması yapılarak soruların cevapları alınmıştır. Sonuç olarak ortaya çıkan araştırma bulguları değerlendirilmiştir.
ABSTRACT Today, science and technology develops so fast that it is almost impossible to catch up with. The consumer of this technology is always humankind. And the products, except some others, are used to make life easier. Art, different from technology, reflects the aesthetic perspective of human soul. It has never had the purpose of making life easier. Through different periods of life, artists used the materials they could find while creating their masterpiece. In every period art works are created with different materials and different formats. As a branch of art, graph has also been affected from technological products in different time periods. Visual communication, which is the reason of existence of graph work today, has been carried to enourmous levels in design and application. Many works that used to be done manually are now prepared in computers easily. And even, every level of graph works, from design to print, are prepared with computer technology. With the development of science and technology, education has been through important changes also. This change has been in material use and in different teaching techniques. Through this study, we try to find answers for how we get used to these changes and developments in art education and technology, what do the students think about these?, what is the situation at hand?. The questions are answered by making surveys among students who are the receivers of education. The obtained survey results are evaluated.
ÖNSÖZ Günümüzde sanat eğitimi veren kurumlarından mezun olan öğrenciler farklı iş sahalarında çalışmaktadır. İster eğitim sektörü ister serbest piyasa şartları olsun, öğrencilerden sanatsal algı ve materyal kullanımı noktasında çok şey beklemektedir. Bu noktada sanat eğitimcileri ve öğrencilerine sunulan imkânlar nelerdir ve bunlar ne kadar verimli kullanılmaktadır? sorusunu sormak gerekmektedir. Bu çalışmada kurumların grafik eğitimi sürecinde öğrencilere neler sunduğu, öğrencilerin kendilerini hayata hazırlama noktasında neler yaptığı ve grafik tasarım alanında sanat ürünleri hazırlarken teknolojiden ne kadar faydalandığı gibi önemli hususlar araştırılmıştır. Ortaya çıkan sonuçlar göstermiştir ki sanat eğitimi alan öğrenciler teknoloji kullanımı konusunda oldukça isteklidir ve çalışmalarında sıkça kullanmaktadır. Fakat kurumlar ve eğitimciler bu konuda öğrenciler kadar gayret göstermemektedir. Araştırma süresince her konuda yakın ilgi ve desteğini benden esirgemeyen danışmanım Yrd. Doç. Nihat Şirin e, fikirleriyle destek olan değerli hocalarıma teşekkürlerimi sunarım. Saygılarımla Mahmut Sami ÖZTÜRK Konya 2007
İÇİNDEKİLER Özet. i Abstract... ii Önsöz.. iii İçindekiler... iv Tablolar. vii Tanımlar. ix 1. GİRİŞ. 1 1.1. Problem Cümlesi 2 1.2. Araştırmanın Amacı.. 2 1.3. Araştırmanın Önemi. 3 1.4. Sayıltılar... 3 1.5. Sınırlılık... 4 2.GRAFİK TASARIMDA KULLANILAN BİLGİSAYAR ve BASKI TEKNOLOJİLERİ 5 2.1. MASAÜSTÜ YAYINCILIK KAVRAMI 6 2.2. BİLGİSAYAR DONANIM TEKNOLOJİLERİ. 7 2.2.1. Bilgisayar ve İşletim Sistemleri 8 2.2.2. Klavye. 9 2.2.3. Mouse (Fare).. 9 2.2.4. Grafik Tablet (Çizim Tableti).. 9 2.2.5. Ekran (Monitör). 10 2.2.6. RAM (random Access memory)... 10 2.2.7. Ekran Kartı (Graphic Adapter)... 11 2.2.8. Sabit Disk (Harddisk) 11 2.2.9. Modem 11 2.2.10. Tarayıcı (Scanner)... 12 2.2.10.1. Düz Yataklı (Flatbed) Tarayıcılar. 12 2.2.10.2. Tamburlu (Drum) Tarayıcılar... 13 2.2.11. Bilgisayarlarda Veri Nakil / Depolama Araçları.. 13 2.2.11.1. CD Writer (Yazıcı).. 14
2.2.11.2. DVD Writer (Yazıcı) 14 2.2.11.3. Flash Disk(Harici USB Disk).. 14 2.2.11.4. Harici Hard Disk (USB HD)... 15 2.2.11.5. İnternet. 15 2.3. BİLGİSAYAR YAZILIM (PROGRAM) TEKNOLOJİLERİ. 16 2.3.1. Sayfa Düzenleme (Page Layout) Programları. 16 2.3.2. Vektörel Çizim Programları. 17 2.3.3. Bitmap (Görüntü İşleme) Programları 17 2.4. BASKI CİHAZLARI. 18 2.4.1. Yazıcılar(Printer)... 18 2.4.1.1. Nokta Vuruşlu (Dot Matrix) Yazıcılar 19 2.4.1.2. Mürekkep Püskürtmeli (İnkjet) Yazıcılar.. 19 2.4.1.3. Lazer Yazıcılar.. 20 2.4.2. Film Çıkış Cihazları (İmagesetter-Pozlandırıcı). 21 3. SANAT EĞİTİMİ VE GRAFİK TASARIM 22 3.1. Sanat Eğitimi Kavramı, Kapsamı ve Amaçları... 22 3.2. Grafik Tasarım Eğitiminin Önemi... 24 3.3. Türkiye de Grafik Eğitiminin Tarihçesi. 25 4. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ..... 35 4.1. Araştırmanın Modeli. 35 4.2. Evren ve Örneklem 35 4.3. Veri Toplama Araçları.. 36 4.4. Verilerin Toplanması ve Analizi.. 36 5. BİLGİSAYAR TEKNOLOJİLERİNİN GRAFİK ANA SANAT ATÖLYE DERSLERİNDE KULLANILMASINA YÖNELİK DURUMUNUN ÖĞRENCİ GÖRÜŞLERİNE AİT BULGULAR ve YORUM... 37 5.1. Katılımcıların Sosyo-Demografik Özellikleri.. 37 5.2.Bilgisayar ve Baskı Teknolojilerinin Eğitim Öğretim Etkinliklerinde Kullanılmasıyla İlgili Öğrenci Görüşlerine İlişkin Bulgular.. 40
5.3. Bilgisayar ve Baskı Teknolojilerinin Eğitim Öğretim Etkinliklerindeki Yeri ve Önemiyle İlgili Öğrenci Görüşlerine İlişkin Bulgular 45 5.4.Testlere Ait Bulgular... 50 6. SONUÇ VE ÖNERİLER.. 59 KAYNAKÇA. 65 EKLER.. 69
TABLOLAR Tablo 1:Yeni yapılanma öncesi Gazi Eğitim Enstitüsü Resim-İş Bölümü programlarında ders grupları ve saat oranları 28 Tablo 2: Yeni yapılanma öncesi lisans programlarında ders grupları 29 Tablo 3: Yeni yapılanma sonrası lisans programları. 30 Tablo 4: 2006-2007 öğretim yılında yapılan değişiklik sonrası lisans programları... Tablo 5: Cinsiyet Dağılımı. 37 Tablo 6: Yaş Dağılımı 38 Tablo 7: Gelir Dağılımı.. 38 Tablo 8: Deneklerin Babalarının Eğitim Durumu Dağılımı.. 39 Tablo 9: Deneklerin Mezun Oldukları Lise Türü Dağılımı... 39 Tablo 10: Deneklerin Öğrenim Gördükleri Üniversitelere Göre Dağılımı 40 Tablo 11: Deneklerin Bilgisayar Sahibi Olma Dağılımı 41 Tablo 12: Bilgisayar Kullanma Süresi Dağılımı 41 Tablo 13: Kullanılan Bilgisayar Sistemi 42 Tablo 14: Ders Dışı Faaliyetlerde Bilgisayar Kullanımı... 42 Tablo 15: Derslerde Kullanılan Bilgisayar Laboratuarı. 43 Tablo 16: Grafik Ana Sanat Atölye Dersinin Alındığı Yer... 43 Tablo 17: Grafik Ana Sanat Atölye Dersiyle İlgili Çalışmalarda Bilgisayar ve Baskı Teknolojilerinden Faydalanma.. 44 Tablo 18: Grafik Eğitimi Dışındaki Derslerde Bilgisayar ve Baskı Teknolojilerinden Faydalanma... 44 Tablo 19: Bilgisayar Teknolojilerinin Grafik Ana Sanat Atölye Derslerinde Öğretim Elemanları Tarafından Kullanılması.. 45 Tablo 20: Grafik Ana Sanat Atölye Derslerinde Bilgisayar Kullanımının Gerekliliği. 46 Tablo 21: Bilgisayar Teknolojilerinin Grafik Tasarım Çalışmalarında Kolaylık Sağlaması... 46 Tablo 22: Bilgisayar Ortamına Aktarılmış Eskiz Çalışmalarının Öğrenci Yaratıcılığını Geliştirmesi.. 47 Tablo 23: Grafik Tasarım Çalışmalarının Hazırlanmasında Programların Örnek Materyallerinin Kullanılmasının Öğrenci Yaratıcılığını Olumsuz Yönde Etkilemesi... 48 Tablo 24: Öğrencinin İyi Yetişmesinin Kurum Olanaklarının Yanı Sıra Kişinin Kendi Sorumluluklarına da Bağlı Olması.. 48 33
Tablo 25: Grafik Eğitiminde Geleneksel Eğitim Anlayışı Yerine Teknolojik Olanakların Kullanıldığı Modern Eğitim Programlarına Yer Verilmesi.. 49 Tablo 26: Grafik Eğitimi Programlarında Yer Verilen Konuların Öğrenciyi Hayata Hazırlayıcı Olması... 50 Tablo 27: Bilgisayar Ve Baskı Teknolojilerinin Eğitim Öğretim Etkinliklerindeki Kullanımının Önemine Yönelik Görüşlerin Kişisel Bilgisayar Sahibi Olma Durumuna Göre Farklılaşması... 51 Tablo 28: Bilgisayar Ve Baskı Teknolojilerinin Eğitim Öğretim Etkinliklerindeki Kullanımının Önemine Yönelik Görüşlerin Ders Dışı Faaliyetlerde Bilgisayar Kullanım Durumuna Göre Farklılaşması... 52 Tablo 29: Bilgisayar Ve Baskı Teknolojilerinin Eğitim Öğretim Etkinliklerindeki Kullanımının Önemine Yönelik Görüşlerin Bilgisayar Teknolojilerinin Atölye Derslerinde Öğretim Elemanları Tarafından Kullanılma Durumuna Göre Farklılaşması.. 53 Tablo 30: Grafik Eğitimine Yönelik Derslerde Kullanılan Bilgisayar Laboratuarı Olup Olmadığına İlişkin Okullara Göre Öğrenci Görüşleri... 54 Tablo 31: Cinsiyete Göre Grafik Ana Sanat Atölye Derslerinde Bilgisayar Kullanımının Gerekliliği Düşüncesinin Farklılaşması... 55 Tablo 32: Grafik Ana Sanat Atölye Dersi Çalışmalarını Hazırlarken Bilgisayar Ve Baskı Teknolojilerinden Faydalanma Durumu İle Bilgisayar Sahibi Olma Durumu Arasındaki İlişki... 56 Tablo 33: Sanat Eğitimi Veren Yüksek Öğretim Kurumlarının Grafik Eğitimi Programlarında Yer Verdikleri Konular Öğrenciyi Hayata Hazırlayıcı, Çağdaş Yaklaşımları Takip Etme Noktasında Yeterlidir Düşüncesine Okullara Göre Öğrenci Yaklaşımları... 57
TANIMLAR Animasyon: Çizgilere yada görüntülere hareket kazandırma ve canlandırma. Ajans: Reklam verenin pazarlama sorunlarına çözüm üretmek amacıyla tanıtım kampanyaları düzenleyen, basılı veya radyo televizyon kanalıyla yapılacak reklamları üreten kuruluşların genel adı. Bold: Normal yazı karakterine göre daha kalın bir gövdeye sahip yazı stili. CCD: (Charged Coupler Device) Işığı elektrik şarjına dönüştüren,tarayıcı ve dijital kameralar gibi cihazlarda ışığı ölçmek ve görüntüleri elektronik olarak kaydetmek için kullanılan algılayıcılar. Dia: Pozitif film, slayt, saydam. Görüntünün film üzerinde negatif filmdeki gibi zıt renklerle değil, gerçek renklerle görülebildiği film türü. Dpi: (dot per inch) Basılı bir görüntüde inch başına düşen nokta sayısı. Geleneksel Yöntem: Öğretenin otoritesinin hâkim olduğu, konuyu ve teknikleri hâlihazırda var olan konu ve materyallere göre belirlenen yöntem. İllüstrasyon: İzah edici resim. Daha çok kitap ve dergi türü çalışmalarda kullanılan, metinleri açıklayıcı tanımlamaları güçlendirmek ve daha iyi anlaşılmasını sağlamak amacıyla yapılan konulu resimlerdir. InDesign: Adobe Firmasının ürettiği, sayfa düzenleme amacıyla kullanılan bir masaüstü yayıncılık programı. Kalibrasyon: Baskı öncesi ve baskıdaki tüm süreçlerde çalışmadaki renk değerlerinin, aynı görüntülenmesi için yapılan ayarlamaların tümü. Multimedya: Çoklu ortam. Ses,grafik ve görüntü bilgilerinin birleştirilmesiyle oluşturulmuş bilgilendirme veya eğlence amaçlı tasarım çeşidi. MYÜ: Masaüstü yayıncılık (kısaltma) Pikajör: Bilgisayar veya daktilo da dizilen yazıları milimetrik kartona yapıştırıp düzenleme yapan kişi.
Prova: Basılı malzeme ile iletişim tasarımında, sürecin her aşamasında kayıplar olmasından dolayı; bu kayıpların en aza indirilmesi ve ürünün beklendiği gibi basılması amacıyla, baskıdan önce matbaacıya rehber olması için tasarlanan işin kopyasının hazırlanması işlemi
BÖLÜM 1. 1.GİRİŞ İnsanoğlu dünyaya ilk ayak bastığından itibaren iletişim kavramıyla tanışmıştır. Seslerle, işaretlerle, çizgilerle, harflerle, rakamlarla, şekillerle, resimlerle derken ortaya üzerinde önemle durulması gereken bir iletişim alanı çıkmıştır. İnsanoğlu zaman içerisinde bunlara ruhunda var olan estetiği de katmış ve ortaya bir görsel iletişim sanatı olan grafik sanatlar kavramı çıkmıştır. Görsel bir iletişim sanatı olan grafik sanatların birinci işlevi, bir mesaj iletmek ya da bir ürün ve hizmeti tanıtmaktır. Grafik sanatlarla uğraşan kişilere de farklı dönemlerde grafikçi, grafiker, tasarımcı gibi tanımlar getirilmiştir. Günümüzde ise artık grafik tasarımcı tanımı kabul görmeye başlamıştır. Grafik tasarım kavramı 20.yüzyılda metal kalıplarla basılarak çoğaltılan görsel materyaller için kullanılmaya başlanmış fakat teknoloji geliştikçe sadece basılı malzemeler değil; film aracılığıyla perdeye yansıtılan görüntüler, video ile ekrana gönderilen ve bilgisayarlar yardımıyla üretilen görsel malzemelerin grafik tasarım kapsamı içine girmesiyle bu terimin anlamı oldukça genişlemiştir (Becer,2005). Grafik sanatları öteki sanat dallarından ayıran önemli bir özelliği, yapılan işin baskı için hazırlanmış olmasıdır. Afiş, amblem, logo, ilan, broşür, etiket, kitap basma, resimleme, süsleme ve ciltleme, ambalaj tasarımı, harf tasarımı, çeşitli reklamcılık ve sanayi tasarım ürünleri gibi birçok çalışma grafik sanatların konusudur. Çok geniş bir alanı kapsayan bu sanat dalı temelde güzel sanatların uygulamalı sanatlarla ve yeni teknolojilerle buluştuğu bir alandır. Bir başka deyişle grafik sanatlar teknolojik olanakları kullanarak görsel ögelerden bir iletişim dili yaratır (Odabaşı,2002). Bektaş (1992) ise bu sürece farklı bir yorum getirerek Endüstri devriminden önce, insanların yarattığı biçim ve görüntülerin güzelliği, sanat ve yaşamın bir bütün olarak ele alınmasıyla daima ön planda tutulmuştur. Endüstri devrimi getirdiği teknolojik gelişmeyle toplumsal yaşamı altüst etmiş, makine çağı insanı sosyal yönünden kopararak insanın maddi yaşamı ve manevi gereksinimleri arasında bir uçurum yaratmıştır. Tasarım sanatlarımimari, ürün tasarımı, iç mekân tasarımı ve grafik tasarımının bu soruna bir çözüm getirmek üzere insanın doğal çevresiyle olan eski birliğini yeniden kurma çabalarının bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır demiştir
Çağımızda grafik tasarım, sanatı ve güncel dijital olanakları sürekli bir deneyim konusu haline getirerek disiplinlerarası karakteriyle kendine özgü dilini sürekli güncelleştirerek yaşamımızın içinde her geçen gün biraz daha yer almaktadır. Bireysel ve toplumsal etkileri her geçen gün artmış, çağdaş dünyanın oluşumunda ve gelişiminde vazgeçilemez bir öge olmuştur (İzer,2003). Gelişen teknolojinin sunduğu olanaklar yaşama biçimimizi değiştirirken çağdaş sanatta, sanatçının işlevi ve konumunda da büyük değişiklikler olmuştur. Çağımızın en büyük sorunu teknoloji insan ilişkisini dengeleyebilmek olmuştur. Sanat bu dengeleme araçlarından biri olup bireyi parçalanmış durumdan bütüne dönüştürerek, düşünmeye, öğrenmeye ve kendini yetiştirmeye özendirmektedir (Bengisu,2000). Bütün bilgiler ışığında denilebilir ki sanat ve teknoloji grafik tasarım alanında artık bir bütün haline gelmiştir. Birçok zorlanmaya rağmen bilgisayar teknolojileri sunduğu yeni anlatım olanaklarıyla sanat alanında yayın olarak kullanılır hale gelmiştir. Fakat günümüzde sanat eğitimi veren kurumlar 20.yüzyıl deneyimlerinden yeterince faydalanamamışlardır. İnce (2004) bu konuda Yaşadığımız çağın gerçekleriyle öğrencilerimizi yüzleştirebildiğimiz ölçüde, verdiğimiz sanat eğitimi anlamlı olacaktır. Milli Eğitim Bakanlığı nın e-devlet uygulamasını başlattığı bir dönemde görsel sanatlar öğretmenlerinin bilgisayar desteğinden yoksun bir eğitim sürecinde yetişmesi herhalde düşünülemez diyerek sanat eğitiminde bilgisayar desteğinin önemini vurgulamıştır. 1.1.Problem Cümlesi Eğitim Fakülteleri Güzel Sanatlar Eğitimi Ana Bilim Dalları, Resim-İş Eğitimi Bilim Dallarında eğitim-öğretim gören öğrenciler Grafik eğitimi derslerinde, bilgisayar ve baskı teknolojilerini ne düzeyde kullanmaktadırlar? 1.2.Araştırmanın Amacı Bu araştırmada ülkemizde Eğitim Fakültelerinin Resim-İş Eğitimi Bilim Dallarında grafik tasarım öğeleri, tasarlama aşamaları ve uygulamalarının ne şekilde yapıldığı; bilgisayar ve baskı teknolojilerinin hangi düzeyde kullanıldığı, öğretmen ve öğrencilerin tarafından ne gibi beklentilerinin olduğu araştırılacaktır. Eksikliklerin neler olduğu ve neler yapılabileceği araştırılıp öneriler sunulacaktır.
Araştırmanın temel amacı; grafik tasarımda bilgisayar ve baskı teknolojisinin gelişimini göz önüne alarak, Eğitim Fakülteleri Resim-İş Eğitimi Bilim Dallarında grafik derslerinin işlenişi ve işlenişteki yaşanılan sorunları incelemek ve uygulamada olması gerekenleri belirlemektir. 1.3.Araştırmanın Önemi Günümüzde ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarında farklı derslerde grafik eğitimi verilmektedir. Grafik içerikli derslerde verilen eğitim çağdaş tasarım uygulamaları açısından ne derece faydalı olmaktadır. Yapılan çalışma, emek, malzeme ve zaman yoksa boşa mı harcanmaktadır. Bu soruların yanıtları, çağdaş eğitim kurumlarında bu yaşanılan sorunlar ve bu sorunların kaynakları noktasında hem öğrenci hem de öğretmenler açısından büyük önem arz etmektedir. Geleneksel grafik eğitimi yaklaşımı yerine daha akılcı, çağdaş, fiziksel kaynakları yerinde ve tam kullanabilen, araştırmacı bireylere ve bunları destekleyen kurumlara ihtiyaç vardır. Grafik eğitimi veren kurum ve kuruluşlar, piyasayla sürekli iletişim ve etkileşim içerisinde olmalıdır. Çünkü grafik eğitimi sürekli gelişen teknolojik gelişmelerle iç içe olan ve kendini sürekli yenileyen bir sanat dalıdır. Bu kurumlardan mezun olan öğrenciler daha sonraki iş yaşamlarında içinde bulundukları piyasa şartlarına ayak uydurabilmelidir. Aldıkları eğitim doğrultusunda özgün ve başarılı uygulama çalışmaları; her dönem de olduğu gibi o günün şartlarına uygun imkanları kullanarak yapmalıdır. Bu araştırma yukarıda sözü edilen anlayış ve sorunların sebeplerini araştırmak ve grafik eğitiminde daha iyiye nasıl gidilebileceği noktasında ayrıca önem taşımaktadır. 1.4.Sayıltılar Araştırma sırasında aşağıdaki sayıltılar dikkate alınarak değerlendirme yapılmıştır: 1. Araştırmada kullanılan kaynaklardan elde edilen bilgiler gerçeği yansıtmaktadır. 2. Ankete katılan öğrencilerin, araştırma sorularına verdikleri cevaplar içtenlikle verilmiş cevaplardır. 3. Araştırma için seçilmiş örneklem gruplarının Türkiye deki Resim-İş Eğitimi Bilim Dallarında eğitim-öğretim gören 3. ve 4. sınıfları temsil ettiği kabul edilmiştir.
1.5.Sınırlılık 1. Araştırma, Selçuk Üniversitesi, Gazi Üniversitesi, Fırat Üniversitesi, Dicle Üniversitesi, İnönü Üniversitesi, Pamukkale Üniversitesi ve Niğde Üniversitesi, Eğitim Fakülteleri Resim-İş Eğitimi Bilim Dallarında 2006/2007 Eğitim Öğretim yılında eğitim-öğrenim gören 3. ve 4. sınıf öğrencileri ile sınırlıdır. 2. Araştırmaya katılan 276 öğrencinin, cinsiyet, yaş, ailesinin eğitim ve ekonomik durumu, mezun olduğu lise türü ve öğrenim gördüğü üniversite değişkenlerine göre, grafik eğitiminde bilgisayar ve baskı teknolojilerinin kullanım durumları, yeri ve önemi; bağımsız t testi ile F testi (varyans analizi) ve ki-kare (Chi- Square) testi nin ölçtüğü niteliklerle sınırlıdır.
BÖLÜM 2. 2. GRAFİK TASARIMDA KULLANILAN BİLGİSAYAR ve BASKI TEKNOLOJİLERİ Grafik tasarımın amacı, etkili görsel iletişim ürünlerinin oluşturulmasıdır. Yazıların ve görsel materyallerin (fotoğraf, illüstrasyon vb.) düzenlenmesi ve ardından basılı ürünler oluşturulması grafik tasarımın en yaygın uygulamalarıdır. Günümüzde teknolojik gelişim ve bundan etkilenen alanlardaki değişim baş döndürücü bir hızla ilerlemektedir. Her alanda olduğu gibi grafik tasarımcılar ve uygulama alanları da bundan etkilenmiştir. Geçmişten günümüze kadar yapılan grafik uygulamalarında grafik sanatçıları çağın getirdiği imkân ve olanakları kullanmışlardır. Her dönemde teknoloji, teknik anlamda yapılan çalışmalara yansımıştır. Birçok sektörde olduğu gibi teknolojik gelişimin öncüsü olarak görülen bilgisayar sistemleri zamanla grafik sanatçılarının da hayatına girmiş ve bu alanın vazgeçilmez öğeleri olmuştur. 80'li yılların ortalarına kadar gazete, kitap, afiş, broşür tasarımları oluşturulurken; grafiker veya ressam, eskizleri yaptıktan sonra, uygulanmasına karar verilen tasarımın planını milimetrik kağıda çizerdi. Sayfa düzenlenmesi adı verilen bu aşamada grafiker, tasarımda kullanacağı yazı, resim ve yardımcı elemanlar (çizgi ve çerçeveler) nerelere gelecek ise bu plan üzerinde ayrıntılı olarak yerlerini tespit ederdi. Dizgi makinelerinde dizgisi yapılan metinler ve filmleri oluşturulmuş görsel materyaller hazırlanan plana göre pikajör tarafından sayfaya yerleştirirdi. Son olarak da bu sayfaların baskıda kullanılabilir hale gelmesi için filmlerinin çekilmesi gerekiyordu. Başından sonuna kadar birçok parçanın düzenlenmesi demek olan bu işi yapan kişiler oldukça zaman ve emek harcardı. Hızla gelişen ve her alanda kendisine yer bulan bilgisayar teknolojisinden en fazla etkilenen sektörlerden birisi de basım sektörüdür. 20 yıl öncesine kadar bu alanda tamamıyla manuel ve fotografik yöntemler kullanılarak oldukça uzun zamanda büyük emekler harcanarak baskıya hazır hale getirilen çalışmalar, günümüzde masaüstü yayıncılık sistemleri ile kısa zamanda ve kolaylıkla basılabilir hale gelmiştir(mazlum,2006).
2.1. MASAÜSTÜ YAYINCILIK KAVRAMI Masaüstü yayıncılık terimi, İngilizce DTP (Desktop-Publishing,) teriminin Türkçe karşılığı olarak kullanılır. Anlam olarak, "masa başında yayıncılık" anlamına gelmesine rağmen, dilimize, kelime çevirisi yapılarak girmiş ve masaüstü yayıncılık olarak çevrilmiştir (tr.wikipedia.org). Mazlum (2006) masaüstü yayıncılığı, genel anlamıyla çoğaltılması amaçlanan grafik ürünlerin {kitap, dergi, broşür vb.), bilgisayar ve tamamlayıcı sistemler ile (yazılım, çıkış cihazı, tarayıcı...) basılabilir hale getirilmesi olarak tanımlamıştır. Diğer bir deyişle; basılacak üründeki metin, fotoğraf, tablo, illüstrasyon vb. elemanların uygun yazılımlar kullanılarak bilgisayar ortamında tasarım uygulamalarının yapılmasıdır. İlk kez, 1985 yılında, Apple, Adobe, Aldus, Linotype ve Quark (1987)adlı firmalar tarafından kullanılan bu terim, Matbaacılık sektörüne getirdiği yeniliklerle, Gutenberg tarafından bulunan ve 500 yıllık geçmişe sahip olan matbaacılığı kökten ve devrim niteliğinde değiştirmiştir. Günümüzde tasarımcılar, masaüstü yayıncılık sistemlerini kullanarak tasarımlarını direkt olarak bilgisayar ortamında hazırlayabilmekte ve oluşturulan tasarımları fotomekanik yöntemlere ihtiyaç duymadan film çıkış veya kalıp çıkış (computer to plate) cihazları ile baskıda kullanılacak filmleri veya kalıpları kolaylıkla hazırlayabilmektedir. Becer e (2005) göre de günümüzde masaüstü yayıncılık teknolojisi, bir tasarımın baskıya hazır hale getirilme sürecini oldukça kısaltmış ve kolaylaştırmıştır. Bilgisayar ekranı çizim yüzeyi haline gelmiştir. Bazı özel çalışmalar dışında, artık rapidolara, mürekkeplere, yapıştırıcılara ve kağıtlara gerek kalmamıştır. Ekran üzerinde hazırlanan tasarımlardan kağıt veya film halinde çıktı, ya da renk ayrımı alınabilmekte, bu çıktılar doğrudan baskı kalıbının hazırlanmasında kullanılabilmektedir. Bilgisayarlar ve diğer masaüstü yayıncılık cihazları, tasarım uygulama sürecinde grafikerlere sınırsız olanaklar sunmakta ve tasarımların kısa sürede, kolaylıkla ve mükemmel bir şekilde yapılmasına imkân tanımaktadır. Bununla birlikte, masaüstü yayıncılık sistemlerini tanıma, etkin kullanabilme ve gelişmeleri takip etme zorunluluğu doğmaktadır (Mazlum,2006). Masaüstü yayıncılık, bir işin oluşturulmasındaki teknik boyuttur. Yani tasarımcı tarafından üretilen grafik tasarım fikrinin uygulanma aşamasıdır. Estetik ve tasarım
altyapısı olmadan sadece bilgisayar kullanarak başarılı ve etkili tasarımlar üretmenin mümkün olmadığını Mazlum(2006) da belirtmiştir. Bilgisayar ve masaüstü yayıncılık araçları tasarımcıların uygulamalarını kolaylaştıran sistemlerdir. Kullanıcısına yüzlerce seçenek sunabilen bu sistemler; tasarımın hazırlığı, farklı seçenekler oluşturulması, yani düzenlemelerin uygulamaya geçilmeden görselleştirilebilmesi noktasında hayal gücünün sınırlarını zorlayabilmektedir. Fakat işin estetik ve sanatsal boyutu duyumlarla alakalıdır, düşünsel bir süreçtir. Bilgisayarlar bu aşamada işlevini yitirmekte; tasarımda sanat, tasarım ve estetik öğeler ön plana çıkmaktadır. 2.2. BİLGİSAYAR DONANIM TEKNOLOJİLERİ Bu günkü anlamda kullanılan bilgisayar sistemleri çok uzun bir geçmişe sahip olmasa da günümüzde çok hızlı bir gelişim süreci yaşamaktadır. Bugün itibari ile çok iyi diyerek alınan bilgisayarlar aradan bir süre geçtikten sonra güncelliğini ve değerini kaybetmektedir. Teknolojik gelişim her gün yeni ürünler ortaya koymakta bunlar kullanıcıyla hızla buluşmaktadır. Çağın getirdiği donanımları çalışmalarının hazırlanmasında kullanan grafik tasarımcısı da bu durumdan etkilenmektedir. Tasarım sürecinde kullanılan programların sistemleri yoğun bir şekilde kullanarak yorması kullanıcıları yeni teknolojileri takip etme zorunluluğunda bırakmaktadır. Masaüstü yayıncılık sisteminin ilk uygulaması 1985 yılında olmuştur. Bu uygulamada kullanılan sistemde ise; Macintosh bilgisayar, lazer yazıcı ve Page Maker yazılımı mevcuttu (Mazlum,2006). Bilgisayar teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak masaüstü yayıncılık sistemlerinde de köklü gelişmeler olmuştur. Bu gelişim sadece bilgisayarlarda değil, ortak kullanılan donanımlarda da olmuştur Günümüzde masaüstü yayıncılık uygulamalarında fotoğraf ve görsel materyallerin bilgisayar ortamına aktarılmasını sağlayan tarayıcı (scanner); yazı, resim ve diğer grafik unsurlarının bilgisayar ortamında bir araya getirilmesine imkan veren oldukça gelişmiş yazılımlar; yapılan çalışmaların depolanması ve taşınması amacıyla kullanılan yüksek kapasiteli veri kaydetme cihazları ve tüm bunların sayesinde hazırlanan işlerin kaliteli çıkışlarının alınabileceği çıktı cihazları kullanılmaktadır.
2.2.1. Bilgisayar ve İşletim Sistemleri Bilgisayar teknik anlamda kendine önceden yüklenmiş program gereğince çeşitli bilgileri-verileri uygun ortamlarda saklayan ve istenildiğinde geri getiren, çeşitli aritmetik ve mantıksal işlemler yapan ve çok hızlı çalışan elektronik bir cihazdır(www.bilgisayarnedir.com). Hayatımızın her noktasında var olan bilgisayar teknolojisi komplike sistemlerden birbiriyle iletişim kurarak görev aktarımı yapan sistemlere doğru gelişimini sürdürmektedir (Özgüler,2007). Ölmez (1997) de bilgisayarı insan hayatında vazgeçilmez yapan unsurları şöyle sıralamıştır: Aritmetik ve mantık işlemlerini çok hızlı yapmaları, Çok miktarda bilgiyi hiç unutmadan saklayabilmeleri, İnsan hayatında geçmişten günümüze kadar yapılagelen işleri kolaylaştırarak, çok hızlı güvenli ve hatasız yapabilmeleri. Herhangi bir insana özgü (kültür, sanat, eğitim vb.) işleri yapmak için değil, ama bunların insanlar tarafından yapılmasını kolaylaştırmak amacıyla tasarlanmışlardır. Böylece bir makinenin yapacağı tekdüze, sıradan işlerin yükü insanların üzerinden kalkmış, insanlar hayal gücünü daha fazla kullanabilme fırsatı bulmuştur. Bir bilgisayarın yapabileceği sadece onu kullanan insanın bilgisi ve hayal gücü ile sınırlıdır (www.matbaaturk.org). Sıklıkla kullanılan iki bilgisayar sistemi vardır. Bunlardan ilki Apple Macintosh sistemler diğeri ise Windows işletim sistemidir. Her iki sistem de sık kullanılmakla beraber grafik çalışmalarında çalışma prensiplerinin uygunluğu nedeni ile Apple Macintosh lar daha sıklıkla kullanılmaktadır. Masaüstü yayıncılık sistemi, 1984 yılında Apple Macintosh bilgisayar sistemine uyumlu olarak geliştirilmişti. Yayıncılık araçları ve yazılımların yeni sürümleri önce Macintosh sistemine uyumlu olarak hazırlanmakta, programların Windows uyumluları ise daha sonra hazırlanmaktaydı. Günümüzde ise bir masaüstü yayıncılık yazılımının yeni versiyonu her iki sistem için de aynı anda piyasaya sürülmektedir (Mazlum,2006).
Grafik tabanlı bir işletim sistemine (MacOS) sahip olan Apple Macintosh bilgisayarların en büyük dezavantajı fiyatlarının pahalı olmasıdır. Buna karşın, özellikle donanımlarının kaliteli olması, kullanılan işletim sisteminin (MacOS) kolay çalışmaya imkan veren kullanıcı dostu özelliklere sahip olması ve yerleşen alışkanlıklar neticesinde masaüstü yayıncılık ve multimedya uygulamalarında Apple Macintosh bilgisayarlar daha fazla tercih edilmektedir. 2.2.2. Klavye Üzerinde rakam, alfabetik karakter ve özel işaretlerden oluşan tuş takımı bulunan bir tabladır. Klavyeler bilgisayara harfsel ve rakamsal karakter bilgisi girmek için kullanılır.101/102 tuşlu klavyeler, multimedya klavyeler, ergonomik/naturel klavyeler, kablosuz klavyeler gibi çeşitleri vardır. Masaüstü yayıncılıkta dizgi işlemlerinde kullanılan klavyelerin kolay kullanıma sahip olan tasarım ve ergonomiye sahip olmaları gerekmektedir. 2.2.3. Mouse (Fare) Bilgisayarda en önemli girdi cihazlarından biridir. Grafik arabirimi kullanılmaya başladığından beri programlar içerisine yerleştirilmeye başlanan mouse desteği ile gündeme gelmişlerdir. Yaygınlaşma süreci ise windows95 ile başlamıştır (Özgüler,2007). Günümüzde grafik tasarım alanında kullanılan yazılımlar yoğun olarak Mouse kullanımını zorunlu kılmıştır 2.2.4. Grafik Tablet (Çizim Tableti) Mazlum(2006) Grafik Tableti tasarım amaçlı kullanılan bilgisayarlarda serbest çizim ve illüstrasyon uygulamalarında veri girişi için kullanılan cihazlar olarak tanımlamıştır. Grafik tabletler kalem aracı ile beraber kullanılan farklı boyutlarda (A3/A4/A5 gibi) düz araçlardır. Üzerindeki kalem aracı tıpkı sıradan bir kalem gibi çizginin kalınlığını ve boyanın saçılmasını basınçla kontrol edebilme imkanı verir. Mouse benzeri işlev görürler. Bilgisayar yazılımları ile yapılan çalışmalarda grafikere; mouse ve klavyenin insan elinin kullanımını kısıtlayıcı durumunu ortadan kaldırarak, özgün bir çalışma ortamı yaratırlar.