TÜRKİYE DE MAĞDUR ÇOCUKLAR Bilgi Notu-3: Toplumsal Olay Mağduru Çocuklar Yazan: Didem Şalgam, MSc Katkılar: Prof. Dr. Münevver Bertan, Gülgün Müftü, MA, Adem ArkadaşThibert, MSc MA
İçindekiler Tablo Listesi... 2 1. Giriş... 3 2. Yaş ve Cinsiyetlerine göre Toplumsal Olaylar Nedeniyle Güvenlik Birimine Getirilen Çocuk Sayısı.. 4 3. Toplumsal Olaylar nedeniyle Güvenlik Birimine Getirilen Çocuk Sayılarının Bölge ve İllere göre Dağılımı... 6 Kaynakça... 9 1
Tablo Listesi Tablo 1: Toplumsal Olaylar Nedeniyle Güvenlik Birimine Getirilen Çocuk Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı(2010-2014)... 3 Tablo 2: Yaş Gruplarına Göre Toplumsal Olaylar Nedeniyle Güvenlik Birimine Getirilen Çocukların Sayısı (2010-2014)... 4 Tablo 3: Toplumsal Olaylar Nedeniyle Güvenlik Birimine Getirilen Çocukların Cinsiyet Dağılımı (2010-2014)... 5 Tablo 4: Güvenlik Birimine Toplumsal Olaylar Nedeniyle Getirilen Çocuklara Güvenlik Birimi Tarafından Yapılan İşlemler (2010-2014)... 6 Tablo 5: Toplumsal Olaylar Nedeniyle Güvenlik Birimine Getirilen Çocuk Sayısının TR İBBS 1 Dağılımı (2010-2014)... 7 Tablo 6: İl Bazında Toplumsal Olaylar Nedeniyle Güvenlik Birimine Getirilen Çocuk Sayısı (2010-2014). 8 2
1. Giriş Türkiye de son yıllarda giderek artan toplumsal olaylar nedeniyle birçok çocuk direkt ve/veya dolaylı olarak mağdur olmaktadır. Demokratik haklarını kullanarak barışçıl gösteriler düzenleyen ve/veya barışçıl gösterilen çocuklar polis müdahalesiyle karşılaşabilmekte ve gözaltına alınabilmektedirler. Bu olaylar sırasında çocukların kolluk kuvvetlerinin kötü muamelesine maruz kaldıkları ve yaralandıklarına dair çok sayıda haber bulunmaktadır. Bu anlamda, Ankara Barosu Toplumsal Olaylara Müdahale Kurulu (TOMAK), 2015 yılında Ankara da barışçıl gösteri yapma haklarını kullanarak katıldıkları gösteride polis müdahalesi sonucunda gözaltına alınan ve darp edildiklerine dair Adli Tıp Raporu bulunan çocukların durumu ile ilgili Birleşmiş Milletler İşkenceye Karşı Komite nin (UNCAT) 57. Türkiye Oturumuna yazılı rapor göndermiştir. 1 Toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocuklar bu bilgi notunun ana temasını oluşturmaktadır. Tablo 1 de 2010-2014 yılları arasında toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocuk sayıları gösterilmektedir. Toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocuk sayısı 2010 yılında 688, 2011 yılında 1.027, 2012 yılında 965, 2013 yılında 1.702 ve 2014 yılında ise 2.202 dir. Tablo 1: Toplumsal Olaylar Nedeniyle Güvenlik Birimine Getirilen Çocuk Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı(2010-2014) 2,202 1,702 1,027 965 688 2010 2011 2012 2013 2014 Kaynak: TUİK, 2014, Güvenlik Birimine Gelen veya Getirilen Çocuklar Güvenlik birimine toplumsal olaylar nedeniyle getirilen çocukların sayısında 2012 yılında bir azalma olmuş olsa da, 2010-2014 yılları arasında bu sayı %220 artış ile neredeyse üç katına çıkmıştır. 1 Ayrıntılı bilgi için bkz. http://tbinternet.ohchr.org/treaties/cat/shared%20documents/tur/int_cat_css_tur_23461_e.pdf 3
2. Yaş ve Cinsiyetlerine göre Toplumsal Olaylar Nedeniyle Güvenlik Birimine Getirilen Çocuk Sayısı Toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocuklara ilişkin daha net bir resme bakabilmek için hangi yaş grubundan çocukların toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirildiği, güvenlik birimine getirilen çocukların cinsiyet dağılımı ve toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocuklara yapılan işlem türlerini incelemek kritik bir öneme sahiptir. Ayrıca, bu olayları önleme açısından yararlı bulgular sağlayacaktır. Tablo 2 de, 2010-2014 yılları arasında toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocukların sayısı yaş gruplarına göre verilmiştir. TUİK toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocukların sayısını yaşlarına göre 3 gruba ayırmıştır: 11 yaş altı, 12-14 yaş arası ve 15-17 yaş arası. Toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen 11 yaş ve altı çocukların sayısı 2010 yılında 22, 2011 yılında 25, 2012 yılında 8, 2013 yılında 26 ve 2014 yılında 57 dir. 12 ve 14 yaş arasında, toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocukların sayısı, 2010 yılında 153, 2011 yılında 276, 2013 yılında 211 ve 2014 yılında 465 tir. Son olarak, toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen 15 ve 17 yaş arası çocukların sayısı, 2010 yılında 512, 2011 yılında 726, 2012 yılında 746 ve 2013 yılında bin 260 ve 2014 yılında bin 680 dir. Tablo 2: Yaş Gruplarına Göre Toplumsal Olaylar Nedeniyle Güvenlik Birimine Getirilen Çocukların Sayısı (2010-2014) 1,260 1,680 Çocuk Sayısı 22 25 8 26 57 153 276 211 293 465 512 726 746 11 Yaş altı 12-14 yaş arası 15-17 yaş arası 2010 22 153 512 2011 25 276 726 2012 8 211 746 2013 26 293 1,260 2014 57 465 1,680 Kaynak: TUİK, 2014, Güvenlik Birimine Gelen veya Getirilen Çocuklar Tablo 2 ye bakıldığında, her yaş grubundan çocuğun toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirildiği, ancak 15-17 yaş grubunda kümelenme olduğu görülmektedir. Ayrıca, toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocuk sayısı 2010 ve 2014 yılları arasından belli oranlarda artmıştır ve en fazla artış 15-17 yaş arası çocuklarda olmuştur. 2010-2014 yılları arasında toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocuk sayısında görülen bu artışın Türkiye de son yıllarda yaşanan toplumsal ve siyasi çalkantıların bir sonucu olarak ele alınması bu artışın nedenlerini anlamak açısından faydalı olabilir. 4
2010-2014 yılları arasında toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocukların cinsiyet dağılımı Tablo 3 te gösterilmektedir. Tablo 3: Toplumsal Olaylar Nedeniyle Güvenlik Birimine Getirilen Çocukların Cinsiyet Dağılımı (2010-2014) 2,076 1,558 652 964 906 36 63 59 144 126 2010 2011 2012 2013 2014 Kız Erkek Kaynak: TUİK, 2014, Güvenlik Birimine Gelen veya Getirilen Çocuklar Tablo 3 e bakıldığında, toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen erkek çocukların sayısının kız çocuklarınkine göre daha yüksek olduğu görülmektedir. 2010 yılında toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen kız çocukların sayısı 36, erkek çocuklarınki 652 dir. 2011 yılında 63 kız çocuk, 964 erkek çocuk; 2012 yılında 59 kız çocuk, 906 erkek çocuk ve 2013 yılında 144 kız çocuk ve bin 558 erkek çocuk toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilmiştir. 2014 yılına gelindiğinde ise, toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen kız çocukların sayısı 126, erkek çocukların sayısı iki bin 76 olmuştur. 2010-2014 yılları arasında toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocuklara güvenlik birimi tarafından yapılan işlem tür ve sayıları Tablo 4 te verilmektedir. TUİK ten alınan verilere göre, güvenlik birimine toplumsal olaylar nedeniyle getirilen çocuklara yapılan işlem türleri şunlardır: adli birime sevk, aileye teslim, sağlık kuruluşuna teslim, sosyal kuruma teslim ve akrabasına teslim. Bunlara ek olarak, toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocuklara yapılan işlem türleri arasında diğer kategorisi bulunmaktadır, ancak bu kategoride hangi işlemin yapıldığına dair bilgi verilmemiştir. Tablo 4 e göre, 2010 yılında toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocuklardan 677 si adli birime sevk edilmiştir. Bu sayı 2011 yılında, 970, 2012 yılında 911, 2013 yılında, bin 574 ve 2014 yılında 2 bin 22 ye ulaşmıştır. 5
Tablo 4: Güvenlik Birimine Toplumsal Olaylar Nedeniyle Getirilen Çocuklara Güvenlik Birimi Tarafından Yapılan İşlemler (2010-2014) Diğer Akrabasına Teslim Sosyal Kuruma Teslim Sağlık Kuruluşuna Teslim Ailesine Teslim Adli Birime Sevk Adli Birime Sevk 0 500 1,000 1,500 2,000 2,500 Ailesine Teslim Sağlık Kuruluşuna Teslim Sosyal Kuruma Teslim Akrabasına Teslim 2014 2,022 161 1 2 3 13 2013 1,574 112 1 4 2 9 2012 911 48 0 1 0 5 2011 970 48 0 0 0 9 2010 677 10 0 0 0 1 Diğer Kaynak: TUİK, 2014, Güvenlik Birimine Gelen veya Getirilen Çocuklar Toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocuklardan ailesine teslim edilenlerin sayısı 2010 yılında 10, 2011 yılında 48, 2012 yılında 48, 2013 yılında, 112 ve 2014 yılında 161 dir. 2013 ve 2014 yılında toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilip sağlık kuruluşuna teslim edilen çocukların sayısı birdir. Bu kapsamda sosyal kuruma teslim edilen çocukların sayısı 2012 yılında 1, 2013 yılında 4 ve 2014 yılında 1 dir. Akrabasına teslim edilen çocukların sayısı 2013 yılında 2, 2014 yılında 3 tür. Son olarak, diğer kategorisinde işlem yapılan çocukların sayısı 2010 yılında 1, 2011 yılında 9, 2012 yılında 5, 2013 yılında 9 ve 2014 yılında 13 tür. Tablo 4 e bakıldığında, toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocukların büyük çoğunluğunun adli birimlere sevk edildiği görülmektedir. Ayrıca, 2010-2014 yılları arasında toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilip adli birime sevk edilen çocukların sayısında ciddi bir artış olduğu anlaşılmaktadır. 3. Toplumsal Olaylar nedeniyle Güvenlik Birimine Getirilen Çocuk Sayılarının Bölge ve İllere göre Dağılımı Toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocuk sayıları açısından coğrafi bölgeler ve iller arasında farklılıklar mevcuttur. Tablo 5 te, 2010-2014 yılları arasında toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocukların sayısının dağılımı Türkiye İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması-1 e (TR İBBS-1) göre verilmiştir. 2010 yılında, Akdeniz Bölgesi nde 213, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde 141, Ortadoğu Anadolu Bölgesi nde 138, İstanbul da 135, Ege Bölgesi nde 27, Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi nde 21, Batı Marmara Bölgesi nde 6, Doğu Marmara Bölgesi nde 5, Batı Anadolu ve Orta Anadolu Bölgeleri nde 1 çocuk toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilmiştir. Bu durumda, 2010 yılında toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocukların sayısı en yüksek Akdeniz Bölgesi ndedir. 6
Tablo 5: Toplumsal Olaylar Nedeniyle Güvenlik Birimine Getirilen Çocuk Sayısının TR İBBS 1 Dağılımı (2010-2014) Akdeniz Batı Anadolu Batı Karadeniz Batı Marmara Doğu Karadeniz Doğu Marmara Kaynak: TUİK, 2014, Güvenlik Birimine Gelen veya Getirilen Çocuklar 2011 yılında toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocuk sayısı, Akdeniz Bölgesi nde 409, Ortadoğu Anadolu Bölgesi nde 291, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde 183, İstanbul da 73, Ege Bölgesi nde 37, Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi nde 10, Doğu Marmara Bölgesi nde 9, Batı Marmara Bölgesi nde 6, Batı Karadeniz Bölgesi nde 4, Batı ve Orta Anadolu Bölgelerinde 2 ve Doğu Karadeniz Bölgesi nde 1 dir. 2012 yılında, Akdeniz Bölgesi nde 407, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde 247, Ortadoğu Anadolu Bölgesi nde 135, İstanbul da 80, Ege Bölgesi nde 52, Doğu Marmara Bölgesi nde 22, Kuzeydoğu ve Batı Anadolu Bölgeleri nde 6, Batı Marmara Bölgesi nde 5, Batı Karadeniz Bölgesi nde 4 ve Doğu Anadolu Bölgesi nde 1 çocuk toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilmiştir. 2013 yılında, Akdeniz Bölgesi nde 611, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde 262, Ege Bölgesi nde 201, İstanbul da 133, Orta Anadolu Bölgesi nde 114, Batı Marmara Bölgesi nde 89, Ortadoğu Anadolu Bölgesi nde 81, Batı Karadeniz Bölgesi nde 73, Doğu Marmara Bölgesi nde 37, Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi nde 36, Batı Anadolu Bölgesi nde 34 ve Doğu Karadeniz Bölgesi nde 31 çocuk toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilmiştir. 2014 yılında, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde 602, Akdeniz Bölgesi nde 437, Ortadoğu Anadolu Bölgesi nde 278, Ege Bölgesi nde 237, İstanbul da 231, Orta Anadolu Bölgesi nde 170, Batı Karadeniz Bölgesi nde 83, Doğu Marmara Bölgesi nde 66, Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi nde 37, Batı Anadolu Bölgesi nde 19 ve Batı Marmara Bölgesi nde 15 çocuk toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilmiştir. Tablo 5 ten de anlaşılabileceği üzere, 2013 yılında her bölgede toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocukların sayısında artış olmuştur. Tablo 6 ve Tablo 7 de toplumsal olaylar nedeniyle 2010-2014 yılları arasında güvenlik birimine getirilen çocukların sayısı iller bazında gösterilmektedir. Bu tablolara bakıldığında, bazı illerde bu sayının diğer illere göre çok daha yüksek olduğu görülmektedir. 7 Ege Güneydoğu Anadolu Kuzeydoğu Anadolu Orta Anadolu Ortadoğu Anadolu 2010 213 1 0 6 0 5 27 141 21 1 138 135 2011 409 2 4 6 1 9 37 183 10 2 291 73 2012 407 6 4 5 0 22 52 247 6 1 135 80 2013 611 34 73 89 31 37 201 262 36 114 81 133 2014 437 19 83 15 27 66 237 602 37 170 278 231 İstanbul
2010-2014 yılları arasında toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocuk sayının en yüksek olduğu ilk 5 il şu şekilde sıralanabilir: Adana, Diyarbakır, İstanbul, Mersin ve İzmir. Tablo 7 de görülebileceği gibi, Adana da toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocukların sayısı 2010 yılında 193, 2011 yılında 300, 2012 yılında 220, 2013 yılında 423 ve 2014 yılında 180 dir. Diyarbakır da bu kapsamda güvenlik birimine getirilen çocukların sayısı 2010 yılında 50, 2011 yılında 61, 2012 yılında 73 ve 2013 yılında 66 dır. 2014 yılında bu sayı 4,8 katı artış ile 317 ye çıkmıştır. İstanbul da toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocukların sayısı 2010 yılında 135, 2011 yılında 73, 2012 yılında 80, 2013 yılında 133 ve 2014 yılında 231 dir. Mersin de toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilen çocukların sayısı 2010 yılında 14, 2011 yılında 102, 2012 yılında 182, 2013 yılında 122 ve 2014 yılında 184 tür. İzmir de ise 2010 yılında 22, 2011 yılında 28, 2012 yılında 21, 2013 yılında 166 ve 2014 yılında 140 çocuk toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilmiştir. Sonuç olarak, Türkiye de 2010-2014 yılları arasında toplam 6 bin 584 çocuk toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilmiştir ve bu çocukların % 6,5 i kız, %93,4 ü erkek çocuktur. 2010-2014 yılları arasında, 11 yaşının altında 138 çocuk, 12-14 yaş arasında bin 398 çocuk ve 15-17 yaş arasında 4 bin 924 çocuk toplumsal olaylar nedeniyle güvenlik birimine getirilmiştir. Tablo 6: İl Bazında Toplumsal Olaylar Nedeniyle Güvenlik Birimine Getirilen Çocuk Sayısı (2010-2014) 2010 2011 2012 2013 2014 Adana 193 300 220 423 180 Adıyaman 2 1 10 1 1 Afyonkarahisar 0 0 15 0 1 Amasya 0 0 0 1 3 Ankara 1 1 2 26 8 Antalya 3 6 2 41 25 Aydın 1 2 4 13 23 Ağrı 2 5 0 4 6 Balıkesir 4 6 1 47 10 Bartın 0 1 0 0 1 Batman 57 79 57 26 10 Bayburt 0 0 0 3 4 Bilecik 0 0 1 0 0 Bingöl 0 2 10 12 16 Bitlis 0 2 2 2 18 Bolu 0 0 0 4 1 Burdur 0 0 0 0 4 Bursa 1 5 5 3 12 Denizli 2 1 8 5 39 Diyarbakır 50 61 73 66 317 Düzce 0 0 2 1 3 Elazığ 0 8 4 11 29 8
Erzincan 1 0 0 0 2 Erzurum 0 1 1 13 5 Eskişehir 0 0 2 9 13 Gaziantep 4 4 1 16 97 Giresun 0 0 0 12 3 Gümüşhane 0 0 0 0 1 Hakkari 85 118 47 32 66 Hatay 0 1 3 25 32 Isparta 1 0 0 0 3 Iğdır 14 2 1 3 8 Kahramanmaraş 1 0 0 0 6 Karabük 0 0 0 0 1 Karaman 0 0 0 0 7 Kars 4 2 4 13 12 Kastamonu 0 0 0 0 1 Kayseri 1 0 0 40 25 Kilis 0 0 0 1 2 Kocaeli 2 0 12 11 8 Konya 0 1 4 8 4 Kütahya 0 0 0 2 1 Kırklareli 0 0 0 6 1 Kırıkkale 0 2 0 3 4 Malatya 0 0 0 5 5 Manisa 0 0 0 9 16 Mardin 3 25 21 28 62 Mersin 14 102 182 122 184 Muğla 2 6 4 2 16 Muş 0 6 7 5 17 Nevşehir 0 0 0 0 6 Niğde 0 0 0 1 0 Ordu 0 0 0 5 15 Osmaniye 1 0 0 0 3 Rize 0 1 0 8 0 Sakarya 0 3 0 9 21 Samsun 0 0 3 64 65 Siirt 1 0 0 11 24 Sinop 0 3 1 6 3 Sivas 0 0 1 68 135 Tekirdağ 2 0 4 35 3 Tokat 0 0 0 0 1 Trabzon 0 0 0 6 8 Tunceli 0 0 0 0 6 Uşak 0 0 0 4 1 9
Van 53 155 65 14 121 Yalova 2 1 0 0 8 Yozgat 0 0 0 2 0 Zonguldak 0 0 0 1 7 Çanakkale 0 0 0 1 1 Çankırı 0 0 0 1 1 İstanbul 135 73 80 133 231 İzmir 22 28 21 166 140 Şanlıurfa 9 4 7 10 47 Şırnak 15 9 78 103 42 10
Kaynakça TUİK. (2014). MEDAS Merkezi Dağıtım Sistemi. TUİK: http://tuikapp.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr adresinden alındı