Merkez Strateji Enstitüsü

(3) Kolordulara Bağlı Birlikler: Suriye Kara Kuvvetlerini oluşturan 13 tümenden dokuzu, üç kolorduya bağlıdır. 35 Bu birlikler: 36 (a) 1'inci Kor.'a bağlı: 1/5'inci Mknz.Tüm., 1/7'nci Mknz.Tüm., 1/9'uncu Zh.Tüm. ve Gnkur.Bşk./15'inci Öz.Kuv.Tüm. (Gnkur.Bşk.lığına bağlı olan bu birlik 1'inci Kor.'un harekât kontrolüne verilmiştir). (b) 2'nci Kor.'a bağlı: 2/1'inci Zh.Tüm., 2/10'uncu Mknz.Tüm. ve Gnkur.Bşk./14'üncü Öz.Kuv.Tüm. (Gnkur.Bşk.lığına bağlı olan bu birlik 2'nci Kor.'un harekât kontrolüne verilmiştir). (c) 3'ünci Kor.'a bağlı: 3'üncü Zh.Tüm. ve 11'inci Zh.Tüm. Uygulamada birliklerin tamamı Gnkur.Bşk. kanalıyla doğrudan Devlet Başkanın kontrolü altındadır. (4) Doğrudan Gnkur.Bşk.lığına Bağlı Birlikler: Bu kapsamda altı birlik bulunmaktadır. Bunlar: Cumhuriyet Muhafızları Tümeni, 4'üncü Zh.Tüm., Özel Kuvvetler Komutanlığı (15'inci ve 14'üncü Öz.Kuv.Tüm.leri sırasıyla; 1'inci ve 2'nci Kor.ların harekât kontrolüne verilmiştir. Öz.Kuv.K.lığının diğer 6 alayı ise Gnkur.Bşk.lığı kuruluşunda bulunmaktadır), stratejik ihtiyatı oluşturan 17'nci Mknz. ve 18'inci Zh.Tüm.lerdir. (5) Suriye Kara Kuvvetlerinin 13 tümeninden 9'u (4'er manevra tugayından oluşan) zırhlı veya mekanize tümenlerdir. Bu Birlikler: 37 1/5'inci Mknz.Tüm., 1/7'nci Mknz.Tüm. 1/9'uncu Zh.Tüm, 2/1'inci Zh.Tüm., 2/10'uncu Mknz.Tüm., 3/3'üncü Zh.Tüm., 3/11'inci Zh.Tüm., Gnkur.Bşk.'na doğrudan bağlı 4'üncü Zh.Tüm. ve 18'inci Zh.Tüm dir. (6) Zırhlı tümenler, 3 tank, 1 mekanize; mekanize tümenler ise 3 mekanize, 1 tank tugayından oluşmaktadır. Her tümen ve tugay yeterli sayıda muharebe destek (istihkâm, topçu, hava savunma, muhabere vb.) ve muharebe hizmet destek (ikmal, bakım ve bütünleme birlikleri) birliklerinden oluşmaktadır. Tam donanımlı bir tümen 15.000 personelden oluşmaktadır. 38 (7) Kara Kuvvetlerinin temel manevra elemanı olan tugaylar, 1.500 personelden oluşmaktadır. 39 Bu birlikler de tümenlerde olduğu üzere 1'e 3 yapılanmasında olmak üzere 4'lü kuruluştaki manevra taburları ile muharebe destek ve muharebe hizmet destek bölüklerinden oluşmaktadırlar. 40 (8) Gnkur.Bşk.lığı bağlılarından 4'üncü Zh.Tüm., 17'nci Mknz.Tüm. ve Özel Kuvvetler Komutanlığı bağlıları, kolordulara bağlı standart kuruluştaki (bir tünende 4 tugay) birliklerden farklı olarak özel kuruluşla teşkil edilmişlerdir. Bu birliklerin kuruluşunda yer alan alayların personel mevcudu 1.500 civarındadır. 41 Bir alay, mevcutları 300 ile 500 arasında değişen üç taburdan meydana gelmektedir. Bu birlikler -merkezi olarak desteklendiğinden- standart tümenlerden farklı olarak muharebe destek ve muharebe hizmet destek birliklerine sahip değildirler. 42 (9) Tümen topçu alayları, mevcutları 300-500 civarındaki 3 taburdan meydana gelmiş olup toplam mevcutları 1.500 civarındadır. 43 Suriye ordusunun 3.000 top/obüsü bulunmaktadır. 44 (10) Uygulamada, Nusayri çoğunluğun hakim olduğu birliklerin teçhizat ve malzeme bakımından diğer birliklere oranla daha fazla desteklendiği, diğer birliklerin ise personel, teşkilat ve malzeme kadrolarında öngörülen yeterliliğe ulaştırılmadığı öteden beri bilinmekteydi. 45 15

b. Kuvvet Yapılanması ve Konuşlanma (2011'den sonraki dönem): 2011 ayaklanmasıyla birlikte bu tertiplenmede bazı değişikliklere gidilmiştir. Ancak esas büyük değişiklik belirlenen stratejiye göre kuvvetlerin kullanılmasında ve yeniden yapılandırılmasında meydana gelmiştir. Bu kapsamda, rejim kuvvetlerinin bir dönüşüm geçirdiğini söylemek mümkündür. (1) Kuvveti (a) Her ne kadar kağıt üzerinde rejim kuvvetlerinin kadro mevcudu olan 220.000 sayısı ve 60 civarında tugay seviyesinde manevra birliği olduğu muhtelif kaynaklarda 46 yer almış olsa da hakikatte Suriye Kara Kuvvetleri, 1990'lardan itibaren yaşanan ekonomik sıkıntı ve yakın müttefiki Sovyetler Birliğinin yıkılmasından sonra yardımların kesilmesi nedeniyle bu muharebe etkinliğini muhafaza edememiştir. Kaba bir değerlendirmeyle, 2011 kalkışmasından önce Esad Yönetiminin personel mevcudu ve envanterindeki silahların 1/3 oranında gayri faal olduğunu söylemek yanlış olmaz. Bu olumsuzluğa ilave olarak, uygulanan strateji gereği rejimin geri kalan birliklerinin en fazla yarısını kullanabildiği değerlendirildiğinde ordunun yaklaşık 1/3'ünün aktif olarak kullanılabildiği ortaya çıkmaktadır. 47 Bu da rejim kuvvetlerinin 65.000 civarında bir askerî gücü olduğunu ortaya koymaktadır. 48 Yarı askerî güçler ve yönetimin silahlandırdığı siviller bu sayıya dahil değildir. Esad Yönetiminin mevcut kuvvetlerin 1/3'ünün aktif olduğunu esas alan değerlendirmeler Esad Yönetiminin 73.300 civarında bir kuvveti olduğunu kıymetlendirmektedirler. 49 Bazı diğer muhalif kaynaklar Esad'ın hali hazırda iyi donatılmış 70.000 askeri olduğunu değerlendirmektedirler. 50 Genel bir değerlendirmeyle Esad Yönetiminin 65.000-75.000 arasında kuvveti olduğunu kabul edebiliriz. 51 Zırhlı araçlar bakımından da etkinlik oranı, personel mevcutlarındaki kısıtlılığa benzer bir durum arz etmektedir. 52 (b) Esad Yönetiminin Kara Kuvvetleri personel mevcudunun 27.000'i kolorduların kuruluşundaki birliklerde, 38.000'i ise Gnkur.Bşk.lığı bağlısı birliklerde görevlidir. 53 Birliklerin personel kadrosunu ve harp silah ve araç envanterini karşılama oranlarına ilişkin olarak Institute for the Study of War (Savaş Çalışmaları Enstitüsü) tarafından yayınlanan, Joseph Holliday'in; Middle East Security Report 8: The Assad Regime, From Counterinsurgency to Civil War, başlıklı ve Mart 2013, tarihli raporuna (s. 27) göre (Bkz. Şekil 1.): (I) Gnkur.Bşk.lığına bağlı; Cumhuriyet Muhafızları ile 4'üncü Zh.Tüm'in karşılama oranı tam, Özel Kuvvetler Komutanlığı'nın ise % 66 civarındadır. 18'inci Zh.Tüm.'in üç tugayı % 25, 17'nci Mknz.Tüm.'in iki tugayı % 33 kategorisinde olup bu tümenlerin birer tugayı gayri faaldir. (II) 1'inci Kor.'a bağlı 5'inci ve 7'nci Mkzn.Tüm. ile 9'uncu Zh.Tüm.'in karşılama oranı % 33 civarındadır. (III) 2'nci Kor.'a bağlı 1'inci Zh.Tüm.'in bir tugayının karşılama oranı % 66, iki tugayının ise % 33 civarındadır. Kolordunun diğer bağlısı 10'uncu Mkzn.Tüm.'in bir tugayının karşılama oranı % 50, iki tugayının ise % 33 civarındadır. Her iki tümenin birer tugayı ise gayri faaldir (karşılama oranı % 0'dır). (IV) 3'üncü Kor.'nun 3'üncü Zh.Tüm.'nin üç tugayı % 33 seviyesinde, bir tugayı gayri faaldir. Kolordunun diğer bağlısı 11'inci Zh.Tüm.'in iki tugayı % 33 seviyesinde, iki tugayı gayri faaldir. 16

(V) İlgi raporda, topçu birlikleri için her hangi bir tasnif yapılmamakla birlikte, bu kapsamda bir sınırlılığın olmadığı ifade edilmiştir. 54 (VI) Esad Yönetiminin 2011'den sonraki dönemde hava kuvveti bakımından mevcut sorunlarının artarak devam ettiği görülmüştür. (2) Yeniden Yapılanma (a) Silahlı Kuvvetler: 2011-2012 kalkışmayı bastırma, 2012-2014 iç savaş döneminde Esad Yönetiminin kara kuvvetlerini harekât ihtiyaçlarına göre yeniden yapılandırdığı görülmüştür. Bu kapsamda: (I) Görev için birlik seçimi, merkezi olarak doğrudan Beşer Esad imzasıyla yapılmıştır. 55 (II) Birlik görevlendirmesinde askerî ölçütlere ilave olarak rejime sadakat belirleyici etken olmuştur. Yönetim, 2012'de Dera'ya yapılan harekâtta bölgeye yakın olan 5/132'nci Mknz.Tug.'ı görevlendirirken bu birliğin yanına, daha fazla güvenilir saydığı, 150 km. uzaklıktaki Şam'ın kuzeyinde konuşlu- 3/65'inci Zh.Tug.'ı da dahil etmiştir 56. (III) Yönetime sadakati yüksek Nusayri çoğunluklu birliklerin, askeri kademe/rütbe bakımından kendilerinden daha büyük/kıdemli birlikleri sevk ve idare ettikleri görülmüştür. 57 (IV) Muharebe için teşkilatlanma merkezi olarak tabur seviyesine kadar yapılmış, bunda birliğinin muharebe yeterliliği kadar sadakat ölçütü de esas alınmıştır. Bu tür yeniden teşkiller, 4'üncü Zh.Tüm. gibi Esad Yönetiminin en fazla güvendiği komutanlıklara bağlanmıştır. 58 4'üncü Zh.Tüm., 2011 ayaklanmasının ilk safhalarından itibaren, direnişi bastırmakla görevli birliklerin başında yer almıştır. Bu birliğin personelinin % 80'ini Nusarîler oluşturmaktadır. 59 Kuruluşta bu birliğin komutanı Tümg. Muhammed Ali Durgham görünmesine karşın esas görevi 42'nci Zırhlı Tümen Komutanlığı olan Başar Esad'ın kardeşi Mahir el-esad'ın bu birliğe komuta ettiği yönünde yaygın bir kanaat mevcuttur. 60 Bu kapsamda diğer bir örneği ise, Yönetim'in en gözde birliklerinden olan 1'inci Zh.Tüm.'nin diğer birliklerden getirilen güvenilir birliklerle takviye edilmesi oluşturmaktadır. 61 (V) Cumhuriyet Muhafızları Tümeni, 2011 yılı itibariyle, üç mekanize, iki 'güvenlik alayı'ndan oluşmaktaydı. 62 Bu birliğin toplam gücü standart bir piyade tümenine eşit olmakla birlikte, 4'üncü Zh.Tüm.'de de olduğu üzere teçhizat ve malzeme bakımından benzerlerine oranla üstün seviyededir. 2011 ayaklanmasıyla birlikte komuta kademesinde bulunan Sünni komutanlar, görevden uzaklaştırılmıştır. 63 (VI) Özel Kuvvet Alayları, kuruluş ve kadroları itibariyle, hafif piyade alayları gücünde olup iç tehdide yönelik olarak görev yapmak üzere teşkil edilmiş olan birliklerdir. Bu birliklerin komuta kademesinin tamamı Nusayri'dir. 64 Ast kademelerdeki personelin % 50'sinin Sünnilerden oluşması nedeniyle, bu birliklerin mevcutlarında azaltmaya gidilmiş, büyük çoğunluğun Nusayrilerden oluşması sağlanmıştır. 65 (VII) Ateş desteği bakımından Esad Yönetiminin kalkışmanın başlangıç evresinde hava kuvvetlerini kullanmaktan sakındığı, bu ihtiyacı topçu ile karşılamayı tercih ettiği görülmüştür. Esad Yönetimi, ilk kez 2012 baharında, muhalefetin Halep'in kuzeyinde ve Lazkiye'de rejim kuvvetlerinin 17

erişemediği bölgeleri ele geçirmesi üzerine helikopter kullanmaya başlamıştır. 66 2012 Haziranında kuzeydeki muhalif grupların taarruza geçmesi ve uçuşa yasak bölge ilanı tehlikesinin ortadan kalkması üzerine, Esad Yönetiminin helikopter kullanımını artırdığı görülmüştür. 67 Ağustos 2012'de Halep'te cereyan eden muharebelerde, Humus'takinden farklı olarak Esad Yönetiminin, topçu ateş desteği olmamasından kaynaklanan zafiyeti jetleri de kullanarak gidermeye çalıştığı görülmüştür. IWS'nin raporunda, Hava Kuvvetleri uçaklarının kara birliklerinin olmadığı veya muharebeye girmediği durumlarda kullanıldığına, bu durumun rejimin kara-hava tanıma sistemlerine, hassas vuruş sistemlerine ve yeterli yakın hava desteği yeteneğine sahip olmadığının emaresi olduğuna dikkat çekilmektedir. 68 Esad Yönetiminin bahsi geçen hava muharebe imkân ve kabiliyetlerine sahip yegane hava aracı MI-25 taarruz helikopterleri olup bunların sayısı hiçbir zaman 40'ı bulmamıştır. 69 Grafik 1., 2012 Ağustosundan itibaren Esad Yönetiminin hava taarruzlarında sabit kanatlı uçakların kullanımına ağırlık verdiğini, bu tarihten sonra döner kanatlı uçakların (helikopter) kullanımının görece azaldığını, genel olarak da kaynağı belirlenemeyen bombalamaların sayısının arttığını ortaya koymaktadır. 140 120 100 80 60 40 20 Grafik 1. Esad Yönetimi Hava Taarruzları 0 Nis 2012 May 2012 Haz 2012 Tem 2012 Ağu 2012 Eyl 2012 Eki 2012 Kas 2012 Ara 2012 Oca 2013 Şub 2013 Mar 2013 Nis 2013 Kaynak: Elizabeth O Bagy, Christopher Harmer, Jonathan Dupree, Liam Durfee, Syrian Air Force and Air Defense Capabilities, Institute for the Study of War, Mayıs 2013, s. 6. Açıklamalar: Helikopter Uçak Kaynağı Bilinmeyen Kaynağı bilinmeyen bombardımanın; uzun menzilli topçu, taktik roket veya karadan karaya füze ateşlerinden kaynaklanmış olabileceği, azami 170 civarında olabilecek helikopterlerin -silahlı kuvvetlerin, yedek parça ikmali, bakım ve pilot yetersizliği gibi yapısal sorunlar nedeniyle- muharebe etkinliğinde düşüş yaşanmış olabileceği değerlendirilmektedir. Esad Yönetiminin kara kuvvetlerinde mevcut olan muharebe etkinliği sorunlarından çok daha fazlasını hava kuvvetlerinin idamesinde yaşadığı açıktır. Bu zafiyeti gidermek için son dönemde yedek parça ve ikmal tedariki kolaylıkları nedeniyle rejimin L-39 eğitim uçaklarını kullanmaya başladığı rapor edilmiştir. 70 Mevcut topçu ve hava kuvvetlerine ilave olarak Esad Yönetiminin envanterinde 400 civarında Scud füzesi olduğu bilinmektedir. Basın yayın organlarında, Esad Yönetiminin, Aralık 2012-Şubat 2013 döneminde bu silahlardan 40'ını (ayda yaklaşık 20 tane olmak üzere) kullandığı yönünde haberler yayınlanmıştır. 71 18

Merkez Strateji Enstitüsü (b)yarı Askerî Kuvvetler (I) Halk Ordusu/Ulusal Savunma Kuvvetleri (Ceyş el Şa'bi): Suriye Yönetimi'nin geleneksel yarı askerî yapılanmasının geçmişi devletin kuruluş yıllarına kadar dayanmaktadır. Hafız Esad'ın iktidara geliş sürecinde, orduya ilave olarak, Baas temelli, 'Halk Örgütleri' (Muazzamat Şa'biya) adıyla anılan, bu yapının büyük etkisi olmuştur. Özellikle 1980'lerde filizlenen muhalefetin bastırılmasında ve istihbarat faaliyetlerinde bu yapılanmanın giderek daha fazla 'militarize' olduğu görülmüştür. Bu dönemde, 'Halk Ordusu' (Ceyş el Şa'bi) olarak adlandırılan yarı askerî kuvvet, 100.000 civarında personelden oluşmaktaydı.72 İç savaşın başlamasıyla birlikte Esad Yönetiminin bu kuvvetleri yeniden aktive ederek mevcudunu 60.000'e çıkardığı görülmüştür. Halk ordusu, Halep, Hama, Humus, 73 Şam, Tartus, Suveyda ve Harita 3. Esad Yönetimi Kara Kuvvetlerinin Yeniden Tertiplenmesi Lazkiye'de konuşlanmıştır (Harita 3).74 Halep Halep II Baas Lazkiye Hama Lazkiye Tartus Hama Humus Tartus Humus Şam Şam Suveyda 400km. Suveyda (II) Organize Suç Şebekeleri: Şabiha Esad ailesi ile akrabalık bağı olan Lazkiye kaynaklı kuruluş olup kaçakçılık eylemleriyle gündeme gelen kötü şöhretine ilave olarak muhalifleri sindirmeye yönelik faaliyetleri nedeniyle aynı zamanda cinai bir şebekedir. Esad Yönetimi suç şebekeleriyle olan ilişkisini Nusayrilerle sınırlı tutmamıştır. Örneğin Halep kaynaklı, uyuşturucu ve silah kaçakçısı Berri aşireti,75 Deyrizor ve Deraa kaynaklı Şabiha grupları Sünni kökenlidir. Toplumun sosyoekonomik bakımdan en alt kesimlerinde yer alan 76 sorunlu insanlar ile cinai suçlardan hapse düşenler ile ve yapılan rejime sadakat anlaşması sonrasında salıverilenlerin de bu maksatlarla kullanıldığı çeşitli kaynaklarda yer almaktadır.77 Bu gruplar sayı bakımından oldukça az olmalarına kaşın, yarattıkları terör nedeniyle büyük bir psikolojik etkiye sahiptirler. 19

Merkez Strateji Enstitüsü (II) [Yerel] Halk Komiteleri: Suç şebekelerinin yarattığı etkiye sahip olmasalar da mahalli olarak teşkil edilmiş olan Halk Komiteleri sayı bakımından önem arz etmektedirler. Müslüman Kardeşler kalkışması esnasında ortaya çıkan bu yapı, Halk Ordusu'na benzer bir yapılanmaya sahip olmalarına kaşın daha çok mahalli nitelikli kendisini koruyan kuvvet olma özelliğiyle yakın zamana kadar nispeten az bir askerî önemi haizdiler. Ancak 2013'ün başlarından itibaren Esad Yönetimi, bu grupları Ulusal Koruma Kuvveti (Kuvvet el Difa'a el Vatani) adıyla, Halk Ordusu benzeri bir yapıda yeniden teşkilatlandırmaya, teçhiz etmeye ve eğitmeye başlatmıştır. Bu yeni yapılanma için İran'ın Devrim Muhafızları (Besiç) benzeri bir modelin benimsendiği bu kuvvetlerin İranlı askerî danışmanlar tarafından eğitilmesinden anlaşılmaktadır. Halk Komiteleri Alevi, Nusayri, Dürzi ve Hristiyan azınlıklardan oluşmaktadır.78 Halk Komitelerinin kontrol ve direnek noktaları tesis etmenin dışında bir diğer görevi ise muhalefet hakkında istihbarat sağlamaktır.79 Kaynaklar, Halk Komitelerinin asıl güdüsünün Esad Yönetimine destek vermekten çok muhaliflerin toplu öç alma operasyonlarından korunmak olduğuna dikkat çekmektedirler.80 (c) Müttefik Kuvvetler (I) Lübnan Hizbullahı: ABD, Suriye'ye eğitim, silah ve askerî destek sağladığı gerekçesiyle Ağustos 2012'de, Hizbullah'a ambargo uygulama kararı almıştır.81 2014 yazında, Hizbullah kuvvetlerinin Şam'ın kuzeybatısında bulunan Kalaman bölgesinde Esad Yönetimi saflarında çarpıştığı saptanmıştır.82 İsrail kaynaklarına göre, Hizbullan' ın Suriye'de 4.000-5.000 civarında savaşçısı mevcuttur.83 Hizbullah birlikleri muharebe tecrübesi yüksek ve yetişmiş piyadeden oluşmaktadır.84 Hizbullah kuvvetleri, Suriye'nin Lübnan sınır bölgelerinde, Kusayr'da ve Şam civarında etkindir.85 (II) Iraklı Milisler: ABD kaynaklarına göre Suriye'de 2.000-5.000 civarında Iraklı milis savaşmaktadır.86 Bunlardan başlıcaları, Asa'ib Ehl el Hak ve Kata'ib Hizbullah örgütüdür. Bu grupların açıklamalarında amaçlarının, Suriye'de Şiiler için kutsal olan yerleri korumak olduğu beyan edilse de daha geniş bir alanda faaliyet gösterdiklerine dair raporlar mevcuttu.87 Son dönemde IŞİD'in Irak'ta kaydettiği başarılar bazı milislerin ülkelerine dönmelerine neden olmuştur.88 (III) İran Devrim Muhafızları (Pasdaran): İran 2011'den itibaren gerek Esad Yönetimi kuvvetlerine gerekse rejim yanlısı gruplara, eğitim desteği ve mali yardım sağlamaktadır. Nitekim Şubat 2012'de ABD İran istihbarat servisi SAVA'ya yaptırım uygulama kararı almıştır.89 Eylül 2012'de İran Devrim Muhafızları (Pasdaran) Komutanı, Kudüs Kolordusuna bağlı personelin Suriye'de bulunduğunu açıklamıştır.90 Bu kuvvetlerin 1.000-3.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir.91 20

(3) Tertiplenme ve Birliklerin Kullanılması (a) Esad Yönetimi, kuzey-güney mihverini öncelikle elde bulundurmayı hedeflediğinden, sıklet merkezini Şam ve Humus bölgesinde tesis etmiş, nizami birliklerini ağırlıklı olarak buralarda tertiplemiştir. İlgi rapor, 92 kolorduların genel itibariyle önceki konumlarını muhafaza ettiği, ancak kolordulara bağlı bazı birliklerin Gnkur.Bşk.lığı kuruluşundaki seçkin/güvenilir birliklerin emrine verilerek kullanıldığına dikkat çekmektedir. Bu değerlendirmenin genel hatlarıyla doğru olması kuvvetle muhtemel olmakla birlikle, Lübnan İç Savaşı'na yoğun şekilde müdahil olan 2'nci Kor.'un Suriye'nin bu ülkedeki askerî mevcudiyetine son verdiği 2005 yılından itibaren ülkenin batı sahil bölgesini de kapsayacak şekilde yeniden konuşlandırılmış olmasını ihtimal dahilinde tutmak gerekir. (b) İç savaşı asıl yürüttüğü doğrudan Gnkur.Bşk.lığına bağlı seçkin birliklerini ise bu hattın (Şam- Halep ana güzergahının) kuzeyinde ve güneyinde sıklet merkezi/kuvvet çoğunluğu kuzeyde olacak şekilde yeniden tertiplemiştir (Harita 3.). Bu durumun başlıca iki nedenden kaynaklandığı değerlendirilmektedir. Birinci neden İsrail sınırında bulunan 1'inci Kor.'ın zaten nispeten muharebe etkinliği yüksek birliklerden oluşması bu nedenle seçkin birliklere bu bölgede görece daha az ihtiyaç duyulmasıdır. İkinci neden aynı gerekçeye dayanır. Kuzeyde öteden beri görece daha az kuvvetin bulunduruluyor olması buradaki kuvvet ihtiyacını artırmıştır. Ayrıca, Esad Yönetiminin bir şekilde ayakta kalabilmesinin yegane yolu, Nusayrilerin çoğunluğu oluşturduğu ülkenin kıyı bölgesini doğu istikametinden gelecek tehditlere karşı koruyabilecek azami derinliğin elde bulundurulmasıdır. Halep ve kuzeyi bu ihtiyacı asgari ölçüde karşılayabilecek niteliktedir. Esad Yönetiminin sınırlarını coğrafi bakımdan doğal bir engel sisteminden güç alarak savunabilmesi için ise birinci aşamada Fırat Nehri'nin Carablus-Tabak, ikinci aşamada Akçakale-Rakka hatlarını birleştiren istikamette açmış olduğu vadileri kontrol altına alması gerekmektedir. (c) Kuzey ve doğu bölgelerde ise nispeten daha küçük birliklerle direnek noktaları oluşturmuştur. Bu kuvvetlerin çoğu lojistik ve takviye imkânlarından mahrum olmaları nedeniyle yenilgiye uğratılmış olsalar da muhalefetin ilerlemesini engellemeyi başarmışlardır. 93 (ç) Bu bilgiler ışığında, Esad Yönetiminin savaş alanını, şehirleri esas alarak: (I) Şam, Kuneytra, Dera ve Süveyda'yı kapsayacak şekilde 'Şam ve civarı' (II) Tartus ve Lazkiye'yi kapsayan 'batı sahil şeridi' olan 'kuzey orta bölge' (III) Humus, Hama, İdlip ve Halep'i kapsayan 'orta bölge' (IV) Fırat Nehri'in ana koluyla ülkeye giriş yaptığı Carablus'tan Rakka'nın kuzeyine kadar (V) Rakka'nın kuzeyi ile Haseke vilayetini kapsayan 'kuzeydoğu bölgesi' (VI) Fırat Nehri'nin Tabka'dan itibaren doğuya doğru Ebu Kemal'de Irak'a geçtiği güzergahta Rakka ve Deyrizor'u kapsayan 'doğu bölgesi' olacak şekilde altı muharebe sahası şeklinde değerlendirdiği, iç savaş koşullarının imkân verdiği ölçüde öncelik verdiği ilk üç bölgede birliklerini yeniden tertiplediği anlaşılmaktadır. İç savaşın seyri esnasında açık kaynaklarda yer alan birliklerin harekât icra ettiği bölgeler dikkate alınarak yapılan değerlendirme neticesinde Esad Yönetimi kara kuvvetlerinin yeniden tertiplenmesini gösteren kroki Harita 4.'te gösterilmiştir. 21

Merkez Strateji Enstitüsü Harita 3. Esad Yönetimi Kara Kuvvetlerinin Yeniden Tertiplenmesi Carablus Halep Haseke Rakka 18 17 Lazkiye 2 3 Tartus Humus Ebu Kemal X 3 17 42 2 3 2 1 Şam Gnkur. X 3 1 X Gnkur. 65 132 Kuneytra Dara Suveyda Gnkur. 41 47 Öz.Kuv Gnkur. 85 104 105 138 X 45 53 Öz.Kuv 54 555 556 400km. c. Yeterlilik Ölçütleri Bakımından Değerlendirme (1) Savaşma Azim ve İrade Yeterliliği: Nusayriler ve Esad saflarında yer alanlar, yenilmeleri halinde hınç ve cezalandırılma korkusuyla birbirlerine sıkı şekilde bağlı, aşırı milliyetçi bir nitelik kazanmıştır.94 Birliklerin tecrit edilmesinden dolayı merkezi yönetim ile zayıflayan komuta bağlantısının sektörel kuvvetlerin dayanışmasını ve motivasyonunu artırdığı saptanmıştır.95 Kısıtlı insan kaynağını Hizbullah ve Kuds birliklerinden sağladığı eğitim desteğiyle seferber edebilme yeteneği ile savaşma azim ve iradesini artırmıştır. Mahalli kuvvetleri devreye sokmak suretiyle, gayrinizami harbin koşullarına uyum sağlamıştır. (2) Beka Yeterliliği: Suriye silahlı kuvvetlerinin öncelikli görevleri arasında rejimin korunması ve halka yönelik güvenlikçi ve baskıcı uygulamaların geçmişte de sıklıkla kullanılması nedeniyle bekanın sağlanmasına yönelik ikaz, ihbar, istihbarat, tesis ve kuvvet koruma kapasitesine sahiptir. Sıklet merkezi tesis ettiği bölgelerde, muhaliflerin muhtelif gayrinizami harekât taktiklerine karşı korunma imkân ve kabiliyeti yüksektir. (3) Komuta Kontrol, Sevk ve İdare Yeterliliği: Düzenli bir ordunun sahip olduğu komuta ve kontrol sistemlerinin tamamına sahiptir. Mevcut durumda, farklı etkinlikte de olsa kuzey ve doğuda bazı kesimler hariç, ülkenin tamamına yayılmış olan kuvvetlerini merkezi bir şekilde sevk ve idare edebilecek iletişim alt yapısına, komuta kontrol sistemine ve bu imkânları kullanabilecek personel ve birliklere 22

sahiptir. 96 Suriye silahlı kuvvetlerinin liyakatten ziyade sadakate dayanan terfi sisteminin neden olduğu, ehliyet, mesleki yeterlilik, inisiyatif kullanma, liderlik vb. sorunları devam etmektedir. Sovyet doktrinin bu esnek olmayan yapının oluşmasında etkisi olduğu değerlendirilmektedir. 97 (4) Hareket ve Manevra Kabiliyeti Yeterliliği: Sıklet merkezi tesis ettiği bölgelerde bu kapsamdaki yeterliliği yüksektir. Rejim kuvvetleri, stratejik yerleşim birimlerini ve kritik araziyi ele geçirmek maksadıyla, birkaç hafta devam ettirilebilen, şiddetli muharebeler icra edebilme kapasitesine sahip olduğunu geçtiğimiz yıl, Halep, Şam civarı, Lazkiye vilayetlerinde icra ettiği askerî harekât esnasında kanıtlamıştır. 98 (5) Harp Silah ve Araçları, Ateş Gücü ve Desteği Yeterliliği: Çoğunluğu 1970'lerin modelleri olmak üzere geniş bir ağır silah envanteri (tank/zırhlı araç, topçu, füze vb.) mevcuttur. 99 Hava üstünlüğüne sahiptir. (6) Muharebe Hizmet Desteği Yeterliliği (a) Yerleşik bir lojistik ağına sahip olmasına karşın, ikmal ve bütünleme sıkıntısı çekmektedir. Personel bütünlemesi bakımından Esad Yönetiminin ciddi sıkıntılara maruz olduğu anlaşılmaktadır. Esad yönetimi bu kapsamdaki zafiyetini gidermek maksadıyla; Nusayri tabanından ittifak halinde olduğu Hristiyan, Dürzi ve Sünni gruplardan personel seferberlik sistemini takviye etmeyi başarmıştır. 100 (b) Esad Yönetiminin günde ortalama 80 personel kaybı vardır. 101 Yönetimin, Haziran 2012'ye kadar olan süreçte açıkladığı rakamlara göre 3.100 civarında ölü, 12.400 civarında yaralı olmak üzere personel kaybı mevcuttur. 102 Esad Yönetimi, bu tarihten sonra kayıplarını açıklamayı durdurmuştur. Muhalif kaynakların Esad kuvvetlerinin kayıplarına ilişkin raporları ise güvenilirlik taşımamaktadır. Esad Yönetiminin düzenli ordudaki kayıplarını yarı askerî kuvvetlerle telafi etmeye çalıştığı görülmektedir. Nusayri erkek nüfusun silah altına alınabilir mevcudu 840.000'dir. 23

Merkez Strateji Enstitüsü 5. Muhalif Grupların Askerî Durumu 103 a. Kuvvet Yapılanması ve Konuşlanma (1) Genel Yapı (a) Muhalif gruplar, 2011'de kalkışmanın başlangıcından bu zamana kadar geçen süre içerisinde, ülkenin kuzey ve doğusunda oldukça belirgin büyüklükteki bir alanı rejim kuvvetlerinden temizlemeyi başarmış olsalar da halen iç savaşı yönetebilecek yapılanmaya ulaşamamışlardır. Ağustos ve Eylül 2013 itibariyle; ABD Savunma Bakanlığı İstihbarat Dairesi, bu grupların sayısının 1.200 104, IHS Jane's ise 1.000 civarında olduğunu ve toplamda 100.000 muharip personeli kapsadığını 105 değerlendirmiştir. ABD Kongresinin Nisan 2014 tarih ve " Armed Conflict in Syria: Overview and U.S. Response" başlıklı raporunda ise Suriye Muhalefetinin 75.000-80.000 veya azami 110.000-115.000 civarında muharip personelinin 1.500 civarında gruba dağıldığı belirtilmiştir. 106 (b) Politik olarak birbirinden çok farklı ideolojik güdülerle beslenen bu gruplar arasında ortak tehdit -Esad Yönetimi- dışında, bağlayıcı unsurlar çoğunlukla mevcut değildir. Ancak kalkışmanın başlangıç evrelerinde çok daha parçalı bir yapı arz eden muhalefetin süreç içerisinde ortak tehdit etrafında birleşerek, köy ölçekli gruplardan şehir kuşatmaları yapabilen ve vilayet çapında harekât icra edebilen bir yapıda bütünleştiği görülmüştür. (c) Suriye muhalefetinin bütünleşme süreci, genel yapıda üç farklı kırılmanın ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bunlardan birincisi, Özgür Suriye Ordusu (ÖSO), ikincisi Selefi gruplar, üçüncüsü ise Irak kaynaklı IŞİD'dir. Muhalefetin geçirdiği dönüşümün bir sonucu olarak başlangıçta Selefi grupların kontrolünde olan ÖSO'nun liberal ve Batı yanlısı unsurları da kapsayacak şekilde genişletilmesi, Selefi grupların büyük ölçüde ÖSO'dan dışlanmalarına ve giderek daha aşırıcı bir istikamete yönelmelerine neden olmuştur. Buna karşın ılımlı Sünni grupların ise ÖSO ile bağlarını gevşek de olsa korudukları görülmüştür. (ç) ABD kaynaklı bir araştırmada, muhaliflerin % 75'inin Suriye'de Sünni Şer'i bir devlet düzeninden yana olduklarını ortaya koymuştur. İlgi raporda, ABD, İstihbarat teşkilatı tarafından desteklenen bazı grupların aşırılaşarak IŞİD ve El Nusra saflarına geçtikleri saptanmıştır. 107 (2) Muhalif Grupların Savaşçı Profili (a) Suriye Ordusundan Karşı Tarafa Geçenler: Bu gruplar arasında, Özgür Suriye Ordusu (ÖSO)'nun da temelini oluşturan Esad kuvvetlerinden karşı tarafa geçen askerler, önemli bir kesimi oluşturmaktadır. Rejim kuvvetlerinin % 20-30'na karşılık gelen 108 bu kuvvetlerin sayısı hakkında 50.000 ila 100.000 arasında değişen tahmin ve değerlendirmeler güvenilirlik taşımamaktadır. 109 Ayrıca karşı tarafa geçen askerlerden ne kadarının ÖSO'da aktif görev aldığına dair net bir bilgi bulunmamaktadır. (c) Silahlanan Suriyeliler: Suriye muhalefetinin muharip unsurlarının bir diğer kaynağını ise Esad Yönetimi'ne karşı silahlanan Suriyeliler oluşturmaktadır. Bunlardan sadece Sünni nüfusun silah altına alınabileceklerin sayısı 2.520.990'dır. Bununla beraber rejime entegre olmuş olan Sünnileri bu kapsam dışında tutmak gerekmektedir. Ayrıca bu nüfusun büyük çoğunluğunun askerî/muharip yeterlilikten yoksun olduğunu da dikkate almak gerekir. Bu durumda, silahlanan Suriyelilerin, sayı bakımından olmasa da muharebe yeterliliği bakımından ciddi kısıtlılıklarının olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. 24

Merkez Strateji Enstitüsü (ç) Yabancı savaşçılar: Suriye İç Savaşı'nda yabancı savaşçıların katılması her ne kadar Cabhat el Nusra'nın Ocak 2012'deki inisiyatifiyle başlamışsa da IŞİD saflarında yer alanların da katılımıyla bunların sayısında önemli artış kaydedilmiştir. Muhaliflerin saflarında yer alan yabancı savaşçıların sayıları hakkında Ocak 2014'te ABD Ulusal İstihbarat Başkanı James Clapper'in değerlendirmesi 7.000'di. 110 Ancak geçen süre zarfında bu sayının 12.000'e kadar çıkmış olabileceği yönünde muhtelif tahminler bulunmaktadır. 111 Yabancı savaşçılar hakkında ülkelerin istihbarat servislerinin vermiş olduğu resmi rakamlar ise 11.000 civarındadır (Bkz. Tablo 2.). Üç yıl içinde kaydedilen bu sayı, on yıl süren Afganistan Savaşı'nda gelen yabancı savaşçılardan daha fazladır. 112 Bunlardan 750-1.000'inin AB ülkelerinden 113, 2.500'ünün ise Batılı ülkelerden 114 115 geldiği, Kanada, ABD, Balkanlar, Kafkaslar, Doğu Asya, Sahra Altı ve Kuzey Afrika'dan ise daha küçük katılımların gerçekleştiği ve bunların toplamda 81 değişik ülkeden geldikleri kıymetlendirilmektedir. Yabancı savaşçıların büyük kısmı, aşırı dinci gruplara ve özellikle de Ahrar el Şam, Cabat el Nusra ve IŞİD'e katılmışlardır. 116 (3) Muhalif Ana Gruplar: Tablo 2. Yabancı Savaşçılar (Resmi Rakamlar) S.Nu Devlet Sayı S.Nu Devlet Sayı 1 Tunus 3.000 13 Hollanda 120 2 Suudi Arabistan 2.500 14 Danimarka 100 3 Fas 1.500 15 ABD 70+ 4 Rusya 800 16 Endonezya 60 5 Fransa 700 17 İspanya 51 6 İngiltere 400 18 Norveç 50 7 Türkiye 400 19 İrlanda 30 8 Almanya 270 20 Finlandiya 30 9 Avustralya 250 21 İsveç 30 10 Belçika 250 22 Kanada 30 11 Cezayir 200 23 Kırgızistan 10+ 12 Kosova 120 24 İsviçre 10 Yabancı savaşçıların geldiği diğer devletler: Afganistan, Arnavutluk, Ermenistan, Avusturya, Azerbaycan, Bahreyn, Bangladeş, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Çad, Çek Cum., Çin, Eritre, Estonya, Fildişi Sahilleri, Filipinler, Filistin, Gürcistan, Hindistan, İran, Irak, İsrail, İtalya, Japonya, Karadağ, Kazakistan, Kuveyt, Libya, Lübnan, Lüksemburg, Macaristan, Makedonya, Malezya, Maldivler, Mısır, Moritanya, Pakistan, Polonya, Şili, Umman, Ürdün, Yeni Zelanda, Kaynak: Barrett, Richard. Foreign Fighters in Syria. Rapor. The Soufan Group, Haziran 2014. Web. 30 Haziran 2014, s. 13, 14. (a) Özgür Suriye Ordusu (ÖSO): (I) ÖSO terimi ilk kez Temmuz 2011 sonlarında, Suriye Ordusundan muhalif saflara katılan ve kendisini ÖSO'nun başkomutanı olarak tanıtan Albay Riad el-asaad'ın Türkiye'den yaptığı açıklamada geçmiştir. 117 Her ne kadar basın yayın organlarında muhalefete atfedilen en genel ad olarak kullanılmış olsa da ÖSO, gerçek anlamda askerî bir yapılanmadan ziyade 'marka adı'dır. 118 Gerçekten de kalkışmanın ilk günlerinden bu zamana kadar geçen sürede Suriye muhalefeti parçalanmış bir yapı arz etmektedir. Muhalefete destek veren devletlerin farklı sebeplerden motive olmaları ve ÖSO'yu kendi kontrolleri altında tutmaya çalışmaları 119 örgütün istikrarlı bir yönetime kavuşmasını önlemiştir. Örgüte destek veren 25

ülkelerden Katar ve Suudi Arabistan arasındaki güç mücadelesi bu kapsamda etkili olmuştur. ÖSO'nun bütünleşik bir yapıya kavuşturulamayışının bir diğer önemli sebebi ise Hafız Esad döneminden bu yana Suriye'deki muhalefetin daima parçalı ve organize olamayan bir yapı arz etmiş olmasıdır. Suriye muhalefetini siyasi ve askerî kanatları uyumlu, tek bir emir komuta içinde, birlikte ve etkin çalışabilir bir konuma getirebilmek için başlıca üç girişimde bulunulmuştur. Bunlardan ilk ikisi [Devrim Askerî Konseyi Müşterek Komutanlığı (DAKMK) ve Beş Cephe Komutanlığı (BÇK)] başarısız olmuştur. Halen, üçüncü girişim olan Yüksek Askerî Komutanlık (YAK) girişimi ise öngörülen seviyeye ulaşmaktan oldukça uzaktır. Aşağıda bu girişimler hakkında özet bilgi sunulmuştur. (II) Devrim Askerî Konseyi Müşterek Komutanlığı (DAKMK) Uygulaması: Eylül 2012'de, Tuğg. Mithkel el Bediş, ÖSO'nun içerideki ve yurt dışındaki kuvvetlerinin faaliyetlerini "organize ve sistematize" etmek maksadıyla Devrimin Yüksek Müşterek Askerî Komutanlık Konseyi (DAKMK)'nin kurulduğunu açıklamıştır. 120 Bu yapı Genel Komutana (Mustafa Şeiyh) bağlı tuğgeneral rütbesinde beş danışman/daire başkanından (Tuğg. Mithkel el Betiş, Tuğg. Salim İdris, Tuğg. Abdül Mecid Dabis, Tuğg. Zaki Lori, Tuğg. Ziad Fahd) ve Suriye vilayetlerinden sorumlu, Genel Komutanlığa doğrudan bağlı 14 Askerî Konsey Komutanından oluşmaktaydı (Bkz. Şeki 2.). Ayrıca kuruluşun bünyesinde bulunan Koordinasyon Bürosunda Suudi Arabistan temsilcisi yer almaktaydı. Şekil 2. Devrimin Askerî Konseyi Müşterek Komutanlığı (DAKMK) Genel Komutan Tuğg. Abdül Macit Dabis Tuğg. Ziad Fahd Tuğg. Salim İdris Tuğg. Zaki Lori Tuğg. Mithkael el Batiş Idlib Hama Humus Sahil Halep Rakka Haseke Kuneytra Suveyda Dara Deyrizor Şam Kaynak: Elizabeth O Bagy, Middle East Report 9, The Free Syrian Army, Institute for the Study of War, 2013, s. 12. (III) Yukarıda özetle değinilen Suudi-Katar nüfuz mücadelesi, DAKMK'ın başarısızlığında ayrı bir konu başlığı oluşturmaktadır. Katar, yardımlarını doğrudan Bölgesel Komutanlıklara yaparken, Koordinasyon Ofisini kontrolü altına alan Suudi Arabistan, bu birimin Genel Komutanlıktan daha fazla güçlenmesini sağlamış ve yardımlarını bu birim vasıtasıyla yönlendirmiştir. Bu iki devletin baskısıyla yapılan atamalar sonucunda, cephede; "atananlar" ile "seçilenler" olmak üzere iki farklı askerî liderlik ortaya çıkmıştır. 121 Ekim 2012'de Katar, DAKMK'ın kontrolünde Suudi Arabistan'ın nüfuzunu tehdit eden bir konuma yükselmişti. Öyle ki taraflar artık örgütten ziyade kendilerine müzahir bölge komutanlarına yardım etmeyi tercih ediyorlardı. 122 26

(IV) Bu örgütün başarısızlığında başlıca etkenlerden biri, Katar ve Suudi Arabistan'ın aşırıcı "dinci" grupları desteklerken Suriye muhalefetinin geri kalanını bu yapıdan uzak tutmuş/kaçırmış olmalarıydı. Bu kapsamda, Esad Yönetimine karşı birlikte savaşan unsurlar arasında, bir bölgenin ele geçirilmesinden sonra, başta Şerî ve modern hukuk esaslarının uygulanması olmak üzere zaman zaman çatışmaya varan pek çok bölüşüm sorunu yaşanmıştır. Diğer taraftan, aşırıcı grupların ÖSO'dan uzaklaştırılması askerî kanadın zayıflamasına yol açmıştır. DAKMK'ın bir diğer sorunu ise üst düzey askerî yetkililerin cepheden uzak olmalarıydı. Çoğunlukla ülke dışında bulunan üst rütbeli komutanlar harekâtın sevk ve idaresinde etkin olamamaktaydılar. Suriye muhalefetinin siyasi kanadı olan Suriye Ulusal Kongresi ile DAKMK arasındaki kopukluk ise askerî faaliyetleri, siyasi meşruiyet ve güçten yoksun bırakıyordu. (V) Beş Cephe Komutanlığı Girişimi: Suudi Arabistan'ın inisiyatifiyle başlatılan bu girişim ilk kez Kasım 2012'de, muhalefetin o zamanki politik kanadı olan Suriye Ulusal Konseyinin bütün kesimleri kapsayacak şekilde genişletilmesi maksadıyla -Suriye Ulusal İnisiyatifi'nin talebi üzerine- Katar/Doha'da yapılan toplantı esnasında gündeme gelmiştir. 123 Katar'ın bu toplantıya siyasi ve askerî kanadın temsilcilerini çağırmasını, ÖSO üzerindeki nüfuzuna bir tehdit olarak gören Suudi Arabistan toplantı öncesinde Bölge Komutanlarına bu davete katılmamaları hakkında telkinde bulunmuştur. 124 Söz konusu toplantı devam ederken -5 Kasım 2012'de- Suudi kaynaklı bir You Tube videosunda DAKMK'ın yerine ÖSO'nun beş cepheli bir komutanlık şeklinde yeniden yapılandırıldığı açıklanmıştır. 125 Yönetim ilkeleri ve askerî gerekler bakımından DAKMK'tan daha etkin bir yapıya sahip olsa da bu girişim, Suriyeli muhalif gruplar tarafından ÖSO'nun Suudi Arabistan'ın kontrolü altına alınma manevrası olarak görüldüğünden rağbet görmemiş, DAKMK'ın otoritesine zarar vermesine karşın onun yerini alamamıştır. 126 (VI) Yüksek [Müşterek] Askerî Komutanlık (YAK): 11 Kasım 2012 Doha toplantısı, Suriye Ulusal Konseyi'nin yerine -muhalefetin diğer kesimlerini de kapsayacak şekilde genişletilmiş- Suriye Muhalif ve Devrimci Güçler Ulusal Koalisyonu (SMDK)'nun kurulmasıyla sonuçlanmıştır. 127 Siyasi kanattaki bu yeniden yapılanmanın askerî alandaki yansıması ise DAKMK'ın yerini YAK'ın alması olmuştur. Antalya'da Aralık 2012'de 260 askerî liderin yanı sıra ABD, Fransa, Körfez ülkeleri, Ürdün ve Türkiye'den temsilcilerin katılımıyla yapılan toplantıda, YAK kurulmuştur. 128 Bu toplantı, muhalefetin bütünlüğünü sağlamaya yönelik girişimlerinin başarısızlığa uğramasının ardından gerçekleştirilmiş olması nedeniyle önem arz etmekteydi. YAK'ın önceki girişimlerden farkı; daha geniş bir tabanı temsil edecek şekilde oluşturulması ve muharip faaliyetlere ilave olarak muharebe destek ve muharebe hizmet destek işlevlerini de kapsayacak şekilde yapılandırılmış olmasıydı. 129 Bu gelişmeden sonra YAK, ÖSO'nun yeni komuta yapısı olarak tanınmıştır. (VII) YAK'ın 130 üç temel işlevi vardır. Bunlar: 1) Alandaki kuvvetleri birleştirmek ve anarşiyi önlemek 2) Dış güçlerin Suriye halkının geleceği üzerindeki etkisini en aza indirmek 3) Aşırıcı unsurların ülkede güç kazanmasını önlemek. Bu hedeflerden birincisi önceki girişimlerin de temel amacı olması bakımında yeni değildir. İkinci işlev, uygulanabilirliği olmayan bir iddiayı içermektedir. Üçüncü işlev ise ÖSO'nun bünyesinde başlıca güç merkezi olan aşırıcı grupların dışlanmasına yöneliktir. Libya 27

kalkışmasında etkin olan çok sayıda El Kaide militanının Suriye'ye geçerek muhalefetin büyük çoğunluğunu oluşturması ABD'nin bu kararı almasında etkin olmuştur. Harita 4. Özgür Suriye Ordusunun Yüksek Askerî Konsey Yapısı Altında Tertiplenmesi Carablus Haseke Lazkiye Halep Idlib Rakka Tartus Humus Ebu Kemal Şam Kuneytra Dara Suveyda 400km. (VIII) YAK 11'i asker, 19'u sivil olmak üzere 30 üyeden oluşturulmuştur. 131 Bu üyeler altışarlı gruplara ayrılarak, beş cephe komutanlığının (Kuzey, Güney, Doğu, Batı, Merkez ve Humus cepheleri Bkz. Harita 5.) sevk ve idaresine getirilmiştir. Ayrıca her cepheye beşi asker, beşi sivil olmak üzere onar komutan yardımcısı görevlendirilmiştir. Her cephe komutanlığı karargahında; istihbarat, harekât, ikmal ve bütünleme, maliye ve idare ile geçiş dönemi adli faaliyetlerini yürütmek üzere beş daire başkanlığı oluşturulmuştur. 132 Cephe komutanlıklarının üzerinde yer alan YAK Gnkur.Başk.lığı ise silah ve mali yardımları merkezi olarak paylaştırmakla görevli iki komite ile, Gnkur.Bşk.lığının faaliyetlerine yardımcı olmak üzere teşkil edilmiş olan; destek, silah ve muhabere ofisinden oluşturulmuştur. Silah ve mali yardım komiteleri, cephe komutanlıklarında görevlendirilmiş olan -otuz üyeden- ikişer temsilciyi de ihtiva etmektedir (Şekil 3.). 133 (IX) YAK mevcut yapısı ile Katar'ın DAKMK, Suudi Arabistan'ın Beş Cephe yapılanmasının bir karışımı gibidir. YAK Karargahının operasyonel yetkisi bulunmamaktadır. Her cephe komutanlığı kendi bölgesindeki birliklerin sevk ve idaresi ile harekât ve lojistik faaliyetlerinden sorumludur. Bu komutanlıkların vilayetler seviyesindeki faaliyetleri, ülke düzeyinde YAK karargahı tarafından koordine edilmektedir. YAK ayrıca cephe komutanlıkları arasındaki ilişkileri de düzenlemektedir. 134 Bununla beraber YAK'ın -cephe komutanlıklarının vilayetler düzeyinde sağladığı şekilde- ülke çapında emir ve komuta birliğini gerçekleştirdiğini söylemek mümkün değildir. 135 YAK'ın önceki denemelerden önemli bir farkı ise bu yapının doğrudan muharebe sahasında bulunan komutanların kontrolü altında olması, ancak nihai 28

kararların muhalefete dışarıdan destek veren devletlerin üzerinde anlaştıkları YAK Genelkurmay Başkanı tarafından verilmesidir. Bir diğer fark ise muhalefetin siyasi kanadı; SMDK ile işbirliği ve koordinasyonun sağlanmış olmasıdır. Ancak, koalisyonun henüz etkin bir geçiş dönem hükûmeti kuramamış olması, YAK komutanlarının idari yükünü artırmaktadır. Şekil 3. Yüksek [Müsterek] Askerî Komutanlık Konseyi (YAK) YAK KOMUTANI Doğu Müş. K.lığı Asker Sivil Üye Üye Humus Müş. K.lığı Asker Sivil Üye Üye Merkez Müş.K.lığı Asker Sivil Üye Üye Kuzey Müş. K.lığı Asker Sivil Üye Üye Güney Müş. K.lığı Asker Sivil Üye Üye D. Bşk.lıkları D. Bşk.lıkları D. Bşk.lıkları D. Bşk.lıkları D. Bşk.lıkları 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 6 Üye 6 Üye 6 Üye 6 Üye 6 Üye 2 Üye 2 Üye 2 Üye 2 Üye 2 Üye 2 Üye 2 Üye 2 Üye Silah Komitesi Mali Komite 2 Üye 2 Üye Kaynak: Elizabeth O Bagy, Middle East Report 9, The Free Syrian Army, Institute for the Study of War, 2013, s. 16. (X) YAK'ın halihazırda karşı karşıya olduğu başlıca sorunlar; komuta-kontrol ve kaynakların tahsisini sağlayabilecek bir emir-komuta ağının olamaması, aşırıcı örgütlerin ülkede etkinlik kazanmasına yeterince engel olamaması ve muhalif grupların kontrolündeki bölgelere malzeme yardımının etkin bir şekilde ulaştıramamasıdır. 136 Ayrıca her biri kendi başına hareket eden cephe komutanlıklarının bu teşkilatın tam komutasına girmesi kolay değildir. 137 Bununla beraber YAK, bağlı gruplar arasında koordinasyon sağlamakta, politik bir platform olarak hizmet vermekte, en önemlisi mali ve askerî yardımları dağıtmaktadır. 2013 Haziranında, ABD, İngiltere ve Fransa, mali ve silah yardımlarını bu kuruluş vasıtasıyla dağıtacaklarını açıklamışlardır. 138 (XI) YAK'ın yapısal sorunlarından biri de politik tercihlerin örgütün yapılanmasında ağırlık kazanmış olmasıdır. SMDK'nın belirlediği sivil personel atamaları, YAK'a demokratik ve sivil bir yapı görüntüsü verirken aslında, dış güçlerin YAK'ı şekillendirme işlevi görmektedir. Ayrıca bu durum askerî ihtiyaçları karşılamaktan uzaktır. Ancak burada, önceki organizasyonlarda, cepheye hakim olan aşırıcı grupların Suriye muhalefetinin siyasi yapısını şekillendirmesi tehlikesinin, Batı Dünyası tarafından bertaraf edilebilmesi için başka bir yolun olmadığını da saptamak gerekir. Bu durumun bir sonucu olarak, Şubat 2014'te, YAK'ın başlangıçtaki lideri Tümg. Salim İdris'in yerini, Tugğ. Abdullah el Beşir el Noami 29

almıştır. 139 Bazı kaynaklarca Suudi Arabistan destekli oluğu bildirilen 140 komuta yapısındaki bu değişiklik henüz tam yerine oturmamış, İdris ve taraftarı tarafından kabul edilmemiştir. 141 (XII) Haziran 2013'de YAK'ın önceki Genelkurmay Başkanı Tümg. Salim İdris, ÖSO'nun 80.000 savaşçısı olduğunu, birkaç gün sonra ÖSO sözcüsü ise bu sayının 320.000 olduğunu açıklamıştır. YAK'ın bir diğer iddiası ise Suriye'deki muhalif grupların % 80'inin kendilerine bağlı olduğu yönündedir. 142 Sayıdaki bu farklılığın, YAK'ın muhalif gruplar üzerindeki kontrol zafiyetinden olduğu kadar, bu örgüte dahil olmanın dış destek almak için iyi bir yol olarak görülmesinden de kaynaklandığı anlaşılmaktadır. (XIII) YAK'ın askerî yapısı, biri mahalli taburlar diğeri bir araya getirilen (mürettep) cephe tugayları olmak üzere iki farklı unsurdan oluşmaktadır. Mahalli taburlar Askerî Konseylerin gevşek yapılı komutası altında faaliyet göstermektedirler. Bu birlikler daha ziyade YAK'ın sağladığı dış destekten aktarılanlarla ayakta durabilen, çoğunlukla ideolojik tabanlı olmayan, köy ve kasaba koruma birlikleridir. Mürettep birlikler ise; Faruk Taburları, Şükr el Şam Tugayı gibi doğrudan dış destek alabilen, ideolojik motiveli birlikler olup, ülkenin birden fazla bölgesinde harekât icra edebilme imkân ve kabiliyetine sahip, daha büyük çaplı ve YAK'dan bağımsız hareket edebilen birliklerdir. Bu her iki kategorideki birlikler arasında komuta ilişkisi, rütbe ve karşılıklı çalışabilirlik sorunları mevcuttur. 143 (IVX) Bölge komutanlıklarının birlikte uyguladıkları bir askerî strateji bulunmamaktadır. Suriye İç Savaşı daha uzun süre devam edecek bir yıpratma savaşına dönüştüğünden ÖSO kuvvetleri mevcut kazanımlarını pekiştirmeye çalışmakta, ancak bu safhada Esad kuvvetleri ile kesin sonuçlu muharebelerden kaçınmaktadır. ÖSO, yönetime karşı giriştiği koordineli taarruzlarda organizasyon dışında kalan aşırıcı gruplarla geçici işbirliği yapmaktadır. ÖSO'nın hali hazırda uyguladığı başlıca taktik, Esad Yönetiminin ağırlık merkezini oluşturan, hava kuvveti ile silah ve cephane üstünlüğünü ortadan kaldırmaya yöneliktir. Bu safhada, hava alanları, iniş pistleri ile silah ve cephane depoları öncelikli hedefler arasında görülmektedir. 144 İdlib, Halep ve Deyrizor'daki muharebeler esnasında kaydedilen nispi başarılar, sahada görev yapan komutanlara ağırlıklı olarak yer veren yeni komuta yapısının, ÖSO'ya birkaç koldan koordineli taarruz yapabilme imkân ve kabiliyeti kazandırdı şeklinde yorumlanmaktadır. 145 (b) ÖSO/YAK Bağlıları: 146 13'üncü Tümen (Idlib, Hama, Humus/1.800 savaşçı); Liwa Fursan al- Haqq (Hakkın Savaşçıları Tugayı), (Idlib, Hama, Halep); 101'inci Tümen (Idlib, Hama, Halep); Liwa Suqour Jabal al-zawiya (Zaviye Dağı Şahinleri Tugayı), (Zaviye bölgesi/7.000 savaşçı 147 ); Liwa al-awwal Masha (1'inci Piyade Tugayı); Hareket Hazm (Azim Hareketi), (Idlib, Hama, Humus, Halep/5.000 savaşçı); Hareket Nour el-din el-zenki (Halep ve Şam); Alwiyat ve Kata ib Şuheda Ahmed el-abdo (Ahmet el Abdo Şehitleri Tugay ve Taburları), (Şam Bölgesi kuzeyi); Tajammu Suqour al-ghab (Kuzeybatı Suriye-Gab ovası); Al-Adiyat Brigade (Idlib); Ceyş el-mucahidin (Halep/5.000 savaşçı); Tacammu Kata ib ve Elviyat Şuheda Suriye (Suriye Şehit Evlatları Tabur ve Alayları), (Zaviye bölgesi); Evliyat el Ömer (Dera); Liva el Yarmuk (Yarmuk ve Doğu Cephesi/4.000 savaşçı); Cavat Ensar el İslam (Kuneytra ve Dera); Fırkat el Hamza (Hamza Tümeni), (Güney Cephesi); Elviyat Saif el Şam (Şamın Kılıcı Tgayları) (Dera, Kuneytra, Şam, Güney Cephesi); Liva Şuhede el İslam (İslam Şehitleri Tümeni), (Dera ve Güney Şam bölgesi); Fırkat Fecr el İslam (İslamın Şafağı Tümeni), (Dera); Liva-i Endar el Sunnah (Sunni Yardım Tugayları), (Dera ve Koneytra); Elviyat el Ansar (Yardım Tugayları), (Idlib ve Hama); Amad Horan Tugayları (Dera, Kuneytra, Güney Cephesi); Liva-i Mücahirin ve el Ansar 30

(Göçmen ve Yardım Tugayları), (Dera); Tevhid Kaib Horan (Horan'ın Tevhit Taburu), (Güney Cephe); 1'inci Topçu Alayı (Dera); Kuneytra Askerî Konseyi; Liva-i Sabbah el Sunnah (Sünni Gençlik Tugayı), (Dera ve Kuneytra); El Enfal Tugayı (Güney Cephe); 1'inci Tugay (Dera); El Liva-i Şehid el Dimşk (Şam Şehitleri Tugayı), (Dera, Kunaytra ve Şam civarı), Suriye Türkmen Tugayları (Lazkiye) 148. (c) ÖSO Yanlıları (I) Suriye Devrimcileri Cephesi: İslami Cephe (İC)nin kurulmasına bir tepki olarak, Aralık 2013'te 14 muhalif grubun katılımıyla kurulmuş ancak kısa süre sonra IC ile uzlaşmıştır. Toplam mevcudu 10.000-15.000 savaşçı olan koalisyonun başlıca üyeleri arasında; Hama kaynaklı Faruk Taburları, Suriye Şehitleri Tugayı, Idlib Şehitleri Tugayı, Idlib Askerî Konseyi, Halep 9'uncu Tümeni ve Ahrar el Şimal Tugayı yer almıştır. Örgüt özellikle Idlib bölgesinde etkin olmuştur. Suriye muhalefetinin siyasi kanadı SMDK tarafından desteklenen örgüt, El Nusra ve IŞİD ile girdiği çatışmalarda ağır kayıplar vermiştir. 149 (II) Asala ve el Tanmiye Cephesi: Kasım 2012'de Halep'te kurulmuştur. YAK'ın beş cephesinde 36 örgütün kendisine bağlı olduğunu ve savaşçı sayısının 13.000 olduğunu açıklamış/iddia emiştir. 150 ÖSO'nun amblemini taşıyan örgüt kendisini ılımlı Selefi olarak tanımlamaktadır. 151 Koalisyonun en fazla bilinen üyeleri arasında, ülkenin birkaç vilayetinde mevcudiyet gösteren ve özellikle Doğu Suriye'de aşiretlerin hakim olduğu bölgelerde güçlü olan Ehl el Ahtar Taburları 152 ve Halep'te faaliyet gösteren ve aynı zamanda Mücahit Ordusunun da üyesi olan Nurettin el Zengi Taburları gelmektedir (Bu örgüt 2 Mayıs 2014'te koalisyondan ayrılmıştır). 153 (III) Ahvad el Resul (Tugayı): Eylül 2012'de Şam'da kurulmuştur. El Hak, Şuheda el Colan, Şükr el Colan ve Şükr Cebel el Zaviye taburlarından oluşmaktadır. Ağustos 2013'te 50 civarında grupla işbirliği yapmıştır. 7.000-9.000 civarında savaşçısı vardır. 154 ÖSO'ya bağlı olup, lideri aynı zamanda YAK Askerî Komitesi üyesidir. Şam, Dera, Kuneytra'da özellikle de Idlib'te etkin olmuştur. Katar tarafından kurulmuş olan Sünni tabanlı örgüt, IŞİD'e karşıdır. Ağustos 2013'de Rakka'da IŞİD'e karşı giriştiği çatışmada ağır kayıplar vermiştir. (IV) Halid bin Velid Tugayı: 2012'de 3.000 kişilik bir kuvveti olan grup, dağılmadan önce Humus'ta faaliyet göstermiştir. Bu gruba bağlı komutanlar Daha sonra diğer örgütlere katılmışlardır. Halen Halid bin Velid Taburları adıyla bazı gruplar bulunmaktadır. 155 (V) Duro el Tavra (Devrim Kalkanı) Komisyonu: Hama ve İdlib'te konuşlu grupların bir araya gelmesiyle, 2012 yılında kurulmuştur. ÖSO'ya yakındır. Müslüman Kardeşler Örgütü tarafından desteklenen ılımlı bir gruptur. (VI) Kıta'eb el Şuheda el Yarmuk (Yarmuş Şehitleri Kıtaları): Dera'da konuşlu sekiz küçük grubun bir araya gelmesiyle, 2012'de kurulmuştur. ÖSO'ya yakındır. Suriye'nin Ürdün sınırında ve İsrail işgali altındaki Golan Tepeleri'nde aktif. 31

Merkez Strateji Enstitüsü (VII) Kıta'eb el Vahda el Vataniye (Ulusal Birlik Kıtaları): Ağustos 2012'de kurulmuştur. Liberal, demokratik düzenden yanadır. Idlib, Şam güneyi, Deyrizor, Dera bölgelerinde faaliyet göstermektedir. 2.000 civarında savaşçısı vardır.156 (VIIII) Liva el Ahfad el Resul (Peygamberim Çocukları Tugayı): Ilımlı İslamcı 40 grubun birleşmesiyle IDLİB'te, 2012'de kurulmuştur. Katar ve Batılı istihbarat örgütleri ile irtibatı mevcuttur. Ağustos 2013'te IŞİD tarafından Rakka'da yenilgiye uğratılmıştır.157 Şekil 4. İslami Cephe (İC) nin Oluşumu Şükr el Şam Ansar el Şam İC Ceyş el İslam Ahrar el Şam el İslamiye Liva el Tevhid Liva el Hak Kürt İslam Cephesi Kaynak: Valerie Szybala, A Power Move by Syria's Rebel Forces, Institute for the Study of War Syria Updates, ISW, 23 Kasım 2013. http://iswsyria.blogspot.com.tr/2013/11/a-power-move-by-syrias-rebel-forces.html (ç) Suriye [İslami] Özgürlük Cephesi (SÖC) (Cabhat Tahrir Suriye el-islamiye) (I) SÖC, Eylül 2012'de Şükr el Şam, El Tevid ve Faruk Tugaylarının liderliğinde yaklaşık 20 grubun katılımıyla kurulmuştur. Başlıca üyeleri arasında; Liva el Faruk, Liva el Faruk el İslamiye, Liva el Tevhid, Liva el Feth, Liva el İslam, Şükr el Şam ve Deyrizor Devrimcileri Konseyi gibi, ılımı ve radikal gruplar yer almıştır. SÖC ÖSO'ya bağlı olmamasına karşın bu örgütle belirli bölgelerde yakın işbirliği yapmıştır. (II) SÖC, etkin olduğu dönemde; Idlib, Hama, Humus, Şam, Kamışlı ve Deyrizor'da askerî mevcudiyet göstermiştir. Örgüt kaynaklarına göre kuvveti 30.000-40.000 civarındaydı.158 (III) Kasım 2013'de önde gelen üyelerden; Şükr el Şam, El Tevhit ve Ceyş el İslam'ın İslami Cephe'ye katılmasının ardından örgütün diğer üyelerinin aynı ad altında faaliyet gösterip göstermediği bilinmemektedir (Şekil 4.).159 32