EMO-GENSED Güneş Enerjisi Geleceğini Anlatıyor Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Mevzuat ve Projelendirme 23 Ocak 2015 İstanbul, Türkiye Leyla ARSLAN Elektrik-Elektronik Mühendisi TEDAŞ Genel Müdürlüğü www.tedas.gov.tr 1
Avrupa Y. İstanbul Anadolu Y. Tekirdağ Zonguldak Dağıtım 17. Şirketleri Edirne Çanakkale 13 Kırklareli Kütahya Manisa Bartın Karabük Kocaeli Düzce Yalova Bolu Sakarya 15 Bilecik 9 Bursa Balıkesir Eskişehir 11 12 Uşak İzmir Aydın Denizli Muğla İstanbul 19 14 16 Afyon Isparta Ankara Konya 8 Kastamonu Çankırı Sinop 21 Çorum Tokat Kırıkkale Yozgat Kırşehir Nevşehir Aksaray Niğde Samsun Amasya Kayseri 18 Sivas Malatya K.Maraş Burdur Adana Karaman Osmaniye Gaziantep Antalya 10 Mersin Kilis 7 6 Ordu Giresun 20 5 Adıyaman Trabzon Gümüşhane Bayburt Erzincan Tunceli Bingöl Elazığ 1 Şanlıurfa 4 Artvin Ardahan Rize Kars Erzurum 3 Diyarbakır Batman Mardin Ağrı Muş Bitlis Siirt Şırnak 2 Iğdır Van Hakkari Hatay 1. Dicle E. Dağıtım A.Ş. / Dicle Elec. Distr. Co. (Diyarbakır, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Batman, Şırnak) 2. Vangölü Elektrik Dağıtım A.Ş. / Vangölü Electricity Distribution Co. (Bitlis, Hakkari, Muş, Van) 3. Aras E. Dağıtım A.Ş. / Aras E. Distr. Co. (Ağrı, Erzincan, Erzurum, Kars, Bayburt, Ardahan, Iğdır) 4. Çoruh Elektrik Dağıtım A.Ş. / Çoruh E. Distribution Co. (Artvin, Giresun, Gümüşhane, Rize, Trabzon) 5. Fırat Elektrik Dağıtım A.Ş. / Fırat Electricity Distribution Co. (Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli) 6. Çamlıbel Elektrik Dağıtım A.Ş. / Çamlıbel Electricity Distribution Co. (Sivas, Tokat, Yozgat) 7. Toroslar E. Dağıtım A.Ş. / Toroslar E. Distr. Co. (Adana, Gaziantep, Hatay, Mersin, Kilis, Osmaniye) 8. Meram E. Dağıtım A.Ş. / Meram E. Distr. Co. (Kırşehir, Konya, Nevşehir, Niğde, Aksaray, Karaman) 9. Başkent E.D.A.Ş. / Başkent E.D.Co. (Ankara,Çankırı,Kastamonu,Zonguldak,Kırıkkale,Bartın,Karabük) 10. Akdeniz Elektrik Dağıtım A.Ş. / Akdeniz Electricity Distribution Co. (Antalya, Burdur, Isparta) 11. Gediz Elektrik Dağıtım A.Ş. / Gediz Electricity Distribution Co. (İzmir, Manisa) 12. Uludağ Elektrik Dağıtım A.Ş. / Uludağ Electricity Distribution Co. (Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Yalova) 13. Trakya Elektrik Dağıtım A.Ş. / Trakya Electricity Distribution Co. (Edirne, Kırklareli, Tekirdağ) 14. İstanbul Anad.Y. E.Dağ. A.Ş. / İstanbul Anatolian Side E.D.Co. (İstanbul ili Anad.Yakası / İstanbul Anatolian Side) 15. Sakarya Elektrik Dağıtım A.Ş. / Sakarya Electricity Distribution Co. (Bolu, Kocaeli, Sakarya, Düzce) 16. Osmangazi Elektrik Dağıtım A.Ş. / Osmangazi E. Distr. Co. (Afyonkarahisar, Bilecik, Eskişehir, Kütahya, Uşak) 17. Boğaziçi Elektrik Dağ. A.Ş. / Boğaziçi Elec. Distribution Co. (İstanbul ili Avrupa Yakası / İstanbul European Side) 18. Kayseri ve Civarı Elektrik T.A.Ş. / Kayseri and Its Vicinity Electricity Turkish Inc. Co. (Kayseri) 19. Aydem Elektrik Dağıtım A.Ş. / Aydem Electricity Distribution Co. (Aydın, Denizli, Muğla) 20. Akedaş Elektrik Dağıtım A.Ş. / Akedaş Electricity Distribution Co. (Adıyaman, Kahramanmaraş) 21. Yeşilırmak Elektrik Dağıtım A.Ş. / Yeşilırmak Electricity Distribution Co. (Amasya, Çorum, Ordu, Samsun, Sinop) 2
Yeni Düzenleme Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimi 3
Geleneksel Güç Akışı Dağıtım Dağıtık Üretim Merkezi santrallerden son kullanıcılara doğru tek yönlü güç akışı Bilindiği üzere mevcut dağıtım şebekesi tek yönlü güç akışı varsayılarak, Verimli Tüketim Talebin karşılanması, Teknik kalitenin yükseltilmesi, Tedarik sürekliliğinin artırılması, İletim tesisleri ile bütünlük sağlaması,gibi kriterlere göre planlanıyordu. 4
Bugünkü Şebeke Yapısı Dağıtım Dağıtık Üretim Verimli Tüketim KAYNAK: EURELECTRIC "10 STEPS SMART GRIDS" 5
AG ve OG den Bağlı Santraller Artmakta 380 kv EİH Ototrafolar 380kV ve 154 kv seviyesinden bağlı büyük güçlü, Hidrolik, Kömür, Doğalgaz, Rüzgar Santralleri 154 kv EİH Orta Gerilimden Bağlı/Bağlanacak Santraller (Hidrolik, Rüzgar, Doğalgaz, Güneş, vs) Dağıtım Trafosu 34,5 kv OG ENH 0,4 kv AG 154/OG TM Küçük güçte dağıtılmış üretim (PV Ağırlıklı) Yeraltı AG Hattı 6
Lisanssız Elektrik Üretimi (Mevzuat) (4628) 6446 Elektrik Piyasası Kanunu 5627 Enerji Verimliliği Kanunu 5346 Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun (Teşvik) Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmeliğin Uygulanmasına Dair Tebliğ 7
AMAÇ ve KAPSAM 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanununun 14. maddesi kapsamında; tüketicilerin elektrik ihtiyaçlarının tüketim noktasına en yakın üretim tesisinden karşılanması, arz güvenliğinin sağlanması, kayıpların düşürülmesi ve küçük ölçekli üretim tesislerinin etkin kullanımı amacıyla; -İmdat grupları ve İletim ya da dağıtım sistemiyle bağlantı tesis etmeden izole çalışan üretim tesisi -Mikrokojenerasyon tesisleri ile Bakanlıkça belirlenecek verimlilik değerini sağlayan Kojenerasyon tesisi, -Yenilenebilir kaynaklara dayalı kurulu gücü max. 1000 kw üretim tesisi, -Belediyelerin katı atık tesisleri ile arıtma tesisi çamurlarının bertarafında kullanılmak üzere kurulan üretim tesisi, -Ürettiği enerjinin tamamını iletim veya dağıtım sistemine vermeden kullanan, üretim ve tüketimi aynı ölçüm noktasında olan, yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisi,
AMAÇ VE KAPSAM -Sermayesinin yarıdan fazlası doğrudan veya dolaylı olarak belediyeye ait olan tüzel kişilerce, belediyeler tarafından işletilen su isale hatları ile atık su isale hatları üzerinde kurulacak üretim tesisi -Kuran gerçek ve tüzel kişilerin lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğünden muaf tutulması, Bu kapsamdaki tesislerin denetimini, ihtiyaç fazlası elektrik enerjisinin sisteme verilmesi halinde uygulanacak usul ve esasları kapsar.
TANIMLAR KOJENERASYON TESİSİ: Isı ve elektrik ve/veya mekanik enerjinin eşzamanlı olarak üretiminin gerçekleştirildiği tesisi MİKROKOJENERASYON TESİSİ: Elektrik enerjisine dayalı kurulu gücü 100 kwe ve altıdaki kojenerasyon tesisi YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI: Hidrolik, rüzgar, güneş, jeotermal, biyokütle, biyokütleden elde edilen gaz (çöp gazı dahil), dalga, akıntı, gel-git gibi fosil olmayan enerji kaynakları MUAFİYETLİ ÜRETİM MİKTARI: Her bir dağıtım bölgesinde LÜY kapsamında yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisi kuran gerçek veya tüzel kişilerin üretim tesislerinde İlgili Mevzuat hükümlerine uygun olarak üretip sisteme verdikleri ihtiyaç fazlası elektrik enerjisi miktarı
TANIMLAR TEKNİK ETKİLEŞİM İZNİ: Teknik etkileşim analizinin neticesine göre, ilgili kurumlar tarafından olumlu veya şartlı olarak Bakanlık aracılığıyla ilgili kişilere verilen izin İRTİBAT MERKEZİ: Kullanıcıların bağlantı başvuruları yada anlaşmaları kapsamında; iletim sistemine bağlanacaklar için bağlandıkları noktanın irtibatlı olduğu TEİAŞ trafo merkezi, dağıtım sistemine YG den bağlanacaklar için dağıtım sistemine bağlandıkları hattın yada dağıtım merkezinin irtibatlı olduğu TEİAŞ trafo merkezi, AG den bağlanacaklar için bağlandıkları dağıtım transformatörü TEKNİK DEĞERLENDİRME RAPORU: Rüzgar veya güneş enerjisine dayalı üretim sahalarının etkin kullanılmasına ilişkin YEGM tarafından yapılan değerlendirme
Kimler kurabilir ve aranan şartlar nelerdir? 1) Öncelikle bir tüketim tesisi aboneliği olmalıdır. Gerçek/tüzel kişiler Lisans almadan, şirket kurmadan üretim tesisi kurabilir. 2) Üretim tesisi ile tüketim tesisi aynı dağıtım bölgesinde olmak zorunda. 3) Dağıtım sisteminde yeterli kapasite varsa, bir tüketim tesisi için birden fazla kojenerasyon veya yenilenebilir enerji kaynağına dayalı üretim tesisi kurulabilir. Her bir tüketim tesisi için kurulacak yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisi veya tesislerinin toplam gücü 1000 kw ı geçemez. 4) Kojenerasyon tesisleri için güç sınırlaması yok, ancak tesis toplam verimliliği koşulu var. 5) Her bir tüketim noktası için bir mikrokojenerayon (<100 kw) tesisi kurabilir. 6) Geçici ve gezici abone grubundaki tüketim tesisleri için bu kapsamda üretim tesisi kurulamaz. 12
Hangi Tesisler Kurulabilir? Yönetmelik Santral Tipi Kurulu Güç Sınırı Bağlanacağı Şebeke Tipi a İmdat Grupları Yok İzole Şebeke b İzole Üretim Santralleri Yok İzole Şebeke c YEK Santralleri 1 MWe Dağıtım Sistemi e Mikrokojenerasyon 100 kwe Dağıtım Sistemi d Kojenerasyon Yok İletim veya Dağıtım Sistemi f YEK e dayalı Belediyelerin Katı Atık Santralleri ve Arıtma Tesisi Çamurları Bertarafı ile ilgili Santraller Yok Dağıtım Sistemi f YEK harici, Belediyelerin Katı Atık Santralleri ve Arıtma Tesisi Çamurları Bertarafı ile ilgili Santraller Yok Dağıtım Sistemi g Belediye Su İsale Hattı ve Atık Su İsale Hattı Santralleri Yok Dağıtım Sistemi ç Üretimin Tamamını Kullanan ve Aynı Barada Ölçülen YEK e Dayalı Santraller Yok Dağıtım Sistemi veya İletim Sistemi 13
Başvuru Adımları Başvuru Yapılması Tesisin Yapımı Değerlendirme Kabul İşlemleri ve Onay Projelerin Onaylanması Sistem Kullanım Anlaşması ve İşletme Bağlantı Anlaşmasının İmzalanması Faturalama ve Ödeme 14
Lisanssız Elektrik Üretimi (Adımlar) Başvuru Yapılması ve Bağlantı Anlaşmasına Çağrı Mektubu Alınması Proje Onaylanması ve Bağlantı Anlaşması Yapılması Geçici Kabul ve Sistem Kullanım Anlaşması Yapılması 1.AŞAMA 2.AŞAMA 3.AŞAMA 15
LÜY Proje Süreci Bağlantı Anlaşmasına Çağrı Mektubu tebliğ tarihinden itibaren ilk 90 gün içerisinde projeler onaylanmak için TEDAŞ Genel Müdürlüğüne iletilmelidir.(gücü 100 kwe olanlar TEDAŞ Bölge Koordinatörlüklerine) Proje onayı için kendilerine verilen 180 gün içerisinde projeler onaylattırılmalıdır.(kendilerinden kaynaklı olmayan sebeplerden dolayı projelerini onaylattıramayanlara, bağlantı anlaşması imzalanması için dağıtım şirketleri tarafından uygun görülürse ilave 90 gün süre verilir.) 180 + 90 gün içerisinde; Proje onayını yaptıran ve gerekli belgeleri tamamlayan yatırımcılar ile bağlantı anlaşması yapılır.(dağıtım şirketi 30 gün içerisinde bağlantı anlaşmasını yapmalıdır.) 16
GES Proje Dosyası Güneş enerjisine dayalı elektrik üretim santrallerinin (GES) projesi; Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından hazırlanan ve 30 Aralık 2014 tarih ve 29221 sayılı (mükerrer) Resmi Gazete de yayımlanan Elektrik Tesisleri Proje Yönetmeliği ne göre hazırlanmalı ve onaya sunulmalıdır. 17
İşletmeye Girme ve Teknik Sorumluluk Yönetmelik ve bu Tebliğ hükümlerine göre dağıtım sistemine bağlanacak üretim tesislerinin geçici kabul işlemlerinin, bağlantı anlaşmasının imza tarihinden itibaren; YG seviyesinden bağlanacak hidroelektrik üretim tesislerinde üç yıl, YG seviyesinden bağlanacak hidroelektrik dışındaki üretim tesislerinde iki yıl, AG seviyesinden bağlanacak tüm üretim tesislerinde bir yıl, İletim şebekesine bağlanacak üretim tesislerinde Lisans Yönetmeliği kapsamında aynı niteliklere sahip üretim tesisleri için öngörülen süre içerisinde tamamlanması zorunludur. Bu sürelerin sonunda üretim tesisinin tamamlanmaması halinde bağlantı ve sistem kullanım anlaşmaları ile su kullanım hakkı izin belgeleri kendiliğinden hükümsüz hale gelir. 18
İşletmeye Girme ve Teknik Sorumluluk 2 Dağıtım sistemine AG ve YG seviyesinden bağlanacak üretim tesislerinin yapımı, işletmeye alınması, işletilmesi ve iş güvenliği sorumluluğu üretim yapan gerçek veya tüzel kişiye aittir. Gerçek veya tüzel kişi bu kapsamda; YG seviyesinden yapılacak bağlantılar için, üretim tesisinin geçici kabulünden başlamak üzere işletme süresince, ilgili teknik mevzuata göre görev yapacak yetkili işletme sorumlusu istihdam etmek ve/veya bu konuda gerekli hizmetleri almakla yükümlüdür. İşletme sorumlusu, üretim tesisi ve mütemmim cüzlerinin ilgili mevzuat ve ilgili teknik mevzuata uygun olarak işletilmesinden ve söz konusu mevzuatlara aykırılıklardan kaynaklanacak zararlardan işletme sahibi ile beraber müteselsilen sorumludur. 19
Uyulması Gereken Temel Standartlar Santral Kurulu Gücü Standart Adı < 11 kw TS EN 50438 > 11 kw ve AG den Bağlı CLC/FprTS 50549-1:2011 > 11 kw ve YG den Bağlı CLC/FprTS 50549-2:2011 20
Kabul Başvurunda Talep Edilen Belgeler Geçici kabul talep dilekçesi, Geçici kabule hazır tutanağı (Dağıtım Şirketi tarafından hazırlanan), Tesise ait onaylı proje, (Gerekçe raporu, vaziyet planı, varsa ENH profili, varsa trafo yerleşim planı, tek hat şeması, kısa devre hesabı, topraklama hesabı, v.b.) Bağlantı anlaşması, Tesis sahibi ile yüklenici arasında imzalanan sözleşme, Geçici kabulde bulunacak sorumlu elektrik mühendisine ait yüklenicinin yetkilendirme yazısı veya yüklenicinin bünyesinde bulunmayan ancak geçici kabulde görevlendirilecek sorumlu elektrik mühendisine verdiği vekaletname, Tesis sahibi kabulde bulunmayacak ise yetkili kıldığı kişiye ait yetki yazısı, Keşif cetveli ve bedeli, Vergi levhası (yüklenici), Yüklenici ve tesis sahibinin iletişim bilgileri (Adres, telefon, faks), Tesiste kullanılan malzemelere ait test raporları ve sertifikalar (panel, inverter, röle, jeneratör, trafo, hücre, köşk vs.) (Elektronik ortamda olabilir-cd), Topraklama direnci ölçüm raporu, Komisyona katılmak üzere OSB/Dağıtım şirketinden teknik bir personelin isim ve unvanı Tesise ait fotoğraflar (Elektronik ortamda olabilir-cd), YEGM Teknik Değerlendirme Raporu (RES ve GES için). Yukarıdaki belge ve bilgilerin tamamlanarak oluşturulan kabul dosyasının Dağıtım Şirketi/ OSB tarafından TEDAŞ Genel Müdürlüğüne elden veya posta ile gönderilmesi gerekmektedir. 21
GES Saha Kontrolleri Konstrüksiyon kontrolleri, Kablo kanalları, tavaları, kablo bağları kontrolleri, Panel kontrolü, Kablolama kontrolleri, Etiketleme ve uyarı levha kontrolü (Dizi + ve uçların kalıcı şekilde etiketlenmesi, Evirici girişlerinin kalıcı etiketlenmesi vs), Panoların kontrolü, Topraklama kontrolü, Şebeke bağlantı noktasındaki koruma önlemleri kontrolü, vb. 22
GES Geçici Kabul Tutanağı ve Ekleri Sahaya belirlenen günde gidilir, geçici kabul işlemi yapılır ve tutanak tutulur. Tutanak ekleri; Proje Onay Yazısı Görevlendirme Yazısı Bağlantı Anlaşması Enerjilendirme ve Devreye Alma Protokolü İş Teslim Tutanakları İlan Tutanağı Topraklama Ölçüm Raporu ÇED Belgesi İtfaiye Raporu Saha Test Raporları Uyum Raporu Koruma Rölesi Set Değerleri Raporu Onaylı Tek Hat ve Genel Vaziyet Planı (A3 formatında) 23
GES Raporu Toplam Yapılan Başvurular Onay İşlemi Tamamlan Başvurular Tesis Geçici Kabule Başvurular Tesis Geçici Kabulü Tamamlanan Başvurular Tesis tipi Biyo gaz Sayı Kurulu Güç kw Sayı Kurulu Güç kw Sayı Kurulu Güç kw Sayı Kurulu Güç kw 11 8730 5 5643 5 5643 4 4083 DES 1 400 0 0 0 0 0 0 GES 1157 853,732 373 235,141 129 54817 116 43919 RES 93 53,580 7 1389 6 1236 1 250 Tri-Koj 32 76,656 15 42,683 8 28742 2 8294 Toplam 1294 993,038 400 284,856 148 90438 123 56546 24
GES Raporu 25
Dağıtım Şirketine Göre GES Proje Dağılımı 26
Sorunlar ve Çalışmalar Küçük güçteki santraller için başvuru, izin, proje onay ve kabul işlemlerinin kolaylaştırılması, Dağıtım Şirketleri ve OSB çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitilmesi, PV Tesislerinin montajının yetkili ve sertifikalı kişilerce yapılması için teknisyen/usta seviyesinde eğitim verilmesi. Uzman olmayan, eğitimsiz personellerle saha kurulumlarının yapılmaması. Montaj sonrası kontrol ve test çalışmalarının yapılması. PV GES santrallerinde yurt dışından ithal edilecek olan panel, evirici gibi malzemelerin kalitesi ve şebekeye uyumu için test merkezinin kurulması ve sertifikalandırılması, Üretim santrallerin dağıtım şebekeleri üzerindeki etkilerin araştırılması ve pilot projelerin uygulanması, Mevcut TM kapasitelerinin gerçek yatırımcılar dışındaki kişiler tarafından alınmış olması, İmar planı konusunda farklı uygulamaların yapılması, Proje hazırlama ve onay sürecindeki yasal zorunluklardan kaynaklanan sorunlar, Sistem verimliğini direk etkileyen fizibilite ve tasarım çalışmalarına yeteri kadar zaman ve emek harcanmaması. Sahaya gitmeden tasarım yapılması ve proje hazırlanması İlk kurulum maliyetlerini düşüren fakat uzun vadede istem kayıplarını artıran tasarımların, malzemelerin kullanılması Üretici firmaların teknik servis ve eğitim konularında pasif kalması, tamamen satış ve pazarlanma ağırlıklı organizasyona yönelmeleri ve çalışmaları Standartlara ve yönetmenliklere uygun olmayan kurulumların gerçekleştirilmesi, 27
LÜY Web Sitesi -TEDAŞ 28
Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Gürsu Belediyesi 96kWp 29
Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Tepebaşı Belediyesi 95kWp 30
Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Reysaş Lojistik -İzmir 250kWp 31
Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Mumcu Teneke Bandırma OSB - 500 kwp 32
Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Marka Grup - Sivas 500kWp 33
Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Beşler Tekstil SPP Kayseri 1150kWp 34
Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Besa GES Haymana 1140kWp 35
Teşekkür eder, saygılar sunarım. Leyla ARSLAN TEDAŞ Genel Müdürlüğü AR-GE Planlama ve Dış İlişkiler Daire Başkanlığı Dağıtım Şebekeleri Planlama ve Güncelleştirme Müdürlüğü E-posta:Leyla.Arslan@tedas.gov.tr 36