BOLOGNA SÜRECĐ NĐN TÜRKĐYE DE UYGULANMASI BOLOGNA UZMANLARI ULUSAL TAKIMI PROJESĐ

BOLOGNA SÜRECĐ NĐN TÜRKĐYE DE UYGULANMASI BOLOGNA UZMANLARI ULUSAL TAKIMI PROJESĐ 2007-2008 SONUÇ RAPORU Editör Prof. Dr. Kerim Edinsel Prof. Dr. F. Çiğdem Güldür

TÜRKĐYE BOLOGNA UZMANLARI ULUSAL TAKIMI 2007-2008 Koordinatör: Prof. Dr. Mehmet DURMAN (Sakarya Üniversitesi Rektörü) Prof. Dr. Süheyda ATALAY Prof. Dr. Yusuf ATICI Prof. Dr. Đsmail Naci CANGÜL Prof. Dr. Kerim EDĐNSEL Doç. Dr. Yusuf Ziya ERDĐL Prof. Dr. Nejat ERK Prof. Dr. Tamer GÖK Prof. Dr. F. Çiğdem GÜLDÜR Prof. Dr. Nezih GÜVEN Araş. Gör. Mete KURTOĞLU Prof. Dr. Hasan MANDAL Prof. Dr. Selda ÖNDEROĞLU Prof. Dr. Lerzan ÖZKALE Prof. Dr. H. Güçlü YAVUZCAN Ege Üniversitesi Fırat Üniversitesi Uludağ Üniversitesi Ondokuz Mayıs Üniversitesi Muğla Üniversitesi Çukurova Üniversitesi Mersin Üniversitesi Gazi Üniversitesi Orta Doğu Teknik Üniversitesi Orta Doğu Teknik Üniversitesi Anadolu Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi Đstanbul Teknik Üniversitesi Gazi Üniversitesi Haziran 2008 2007 2008 dönemi Bologna Uzmanları Ulusal Takımı Projesinin akademik organizasyonunu sağlayan Yükseköğretim Kurulu Başkanlığına, finansal desteği sağlayan Avrupa Komisyonu na ve finansal organizasyonunu yürüten AB Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi Başkanlığı na teşekkürlerimizi sunarız. Bologna Uzmanları Ulusal Takımı 2

ĐÇĐNDEKĐLER Sayfa 1. Giriş 2. Bologna Süreci 3. Bologna Uzmanları Ulusal Takımı Projesi 4. Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi 4.1 Tanımlar 4.2 Bologna Perspektifi 4.3 Ulusal Yeterlilikler Çerçevesinin Oluşturulması Konusunda Türkiye deki Gelişmeler 5. Yükseköğretimde Kalite Güvencesi 5.1 Yükseköğretimde Kalite Güvencesi konusunda Avrupa Yükseköğretim Alanındaki gelişmeler 5.2 Yükseköğretimde Kalite Güvencesi konusunda Türk Yükseköğretim Alanındaki gelişmeler 5.3 Önümüzdeki Görevler 6. Đkili ve Çoklu Anlaşmalar, Kalite Güvencesi ve Avrupa Kredi Biriktirme ve Transfer Sistemi (AKTS/ECTS) 7. Öğrenim Sürelerinin ve Diplomaların Tanınması 7.1 Avrupa Kredi Biriktirme ve Transfer Sistemi (AKTS/ECTS) 7.1.1 AKTS Açısından Öğrenme Çıktıları 7.1.1.1 AKTS Açısından Öğrenme Çıktılarının Tanımlanması 7.1.1.2 Öğrenme Çıktılarının Çeşitleri 7.1.2 Avrupa Kredi Transfer Sisteminde Değerlendirme 7.1.3 AKTS Kredi Sisteminin Önemli Belgeleri 7.1.4 AKTS Etiketi 7.2 Diploma Eki 7.3 Europass 7.4 Lizbon Tanıma Sözleşmesi 7.5 Hareketlilik ve Tanıma Konularında Türkiye nin Durumu 7.5.1 Tarihi Süreç 7.5.2 Hareketlilik 7.5.3 AKTS/DE Uygulamaları 7.6 Bologna Süreci Tanıtım Toplantılarında Hareketlilik ve Tanınma Konusunda Dile Getirilen Hususlar 8. Hayat Boyu Öğrenme 9. Ortak Programlar 10. Bologna Süreci nde Sosyal Boyut ve Öğrenci Katılımı 10.1 Genel Çerçeve 10.2 Sosyal Boyut 10.2.1 Sosyal Boyut Alanında Türkiye deki Durum ve Öneriler 10.3 Eurostudent III Projesi 10.4 Öğrenci Katılımı 10.4.1 Türkiye de Durum 11. Sonuç ve Öneriler 12. Ekler 3

1. GĐRĐŞ (Kerim Edinsel) Türk yükseköğretim kurumları, 2003 yılından bu yana, Avrupa Yükseköğretim ve Araştırma Alanı nın yeniden yapılandırılması anlamına gelen Bologna Süreci ile kendilerini sürece katılan 47 ülkenin yükseköğretim kurumları ile karşılaştırmalı olarak gözden geçirme ve stratejik bir planlama içinde kurumsal değerlendirilme ve akreditasyon süreçlerine girmişlerdir. Yükseköğretimde Kalite Güvencesi süreci ile yükseköğretim kurumları ve eğitim programları iç (öğretim elemanları ve öğrenciler) ve dış paydaş (işverenler, veliler, sivil toplum) katılımına açılmaktadır. Yükseköğretimin eğitim programları ve öğrenme çıktıları, Avrupa düzeyi için tanımlanmış Dublin Tanımlayıcıları ndan yola çıkarak ulusal düzeyler için tanımlanmış mesleki ve sosyal becerilerin kazanılmasına odaklanmaktadır. Sonuçta Avrupa vatandaşlığı ve mezunların istihdam edilebilirliği gibi iki üst hedefe odaklanan Bologna Süreci, yükseköğretim öncesini de kapsayan sekiz aşamalı bir Avrupa Yeterlilikler Çerçevesi ve onu sarmalayan Yaşam Boyu Öğrenmede Anahtar Nitelikler tasarımı ile genişlemektedir. Yükseköğretimi ekonomik gereksinimlere göre işlevselleştiren bir anlayış olarak sorgulanabilecek olan bu süreç, öğrenme çıktılarını planlama ve değerlendirme açısından önemli bir zihniyet yaklaşımını ve araçlarını içermektedir. Bilişsel, duygulanımsal (afektif) ve psiko-motor düzeylerde düşünülen öğrenme süreçleri, çoklu yeteneklerin gelişmesine yönelik olarak ölçülmekte, ders kredileri; derse devam saatleri, sınav, staj, ev ödevleri ve ders dışı öğrenme saatleri gibi faktörlerden oluşan toplam öğrenci iş yüküne göre hesaplanmaktadır (Avrupa Kredi Biriktirme ve Transfer Sistemi ECTS/AKTS). Avrupa Yeterlilikler Çerçevesi ile bağlantılı ulusal temeldeki ana sorun, bu çerçeve ile uyumlu ve Türkiye nin kalkınma ve gelişme perspektifini ve gereksinim duyduğu yeterlilikleri sektörel, bölgesel ve ulusal düzeylerde dikkate alan bir Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi geliştirmektir. Yükseköğretim sonucunda mezunların kazanması beklenen mesleksel ve genel (sosyal) bilgi, beceri ve yetkinlikler, yükseköğretime girdi sağlayan yükseköğretim öncesi öğrenme ile birlikte düşünülmelidir. Planlama, uygulama ve nitelik kazanma süreçlerine öğrenicilerin katılımını özendirmek için engelleyici olan veya öğrencileri sadece katılıyormuş gibi gözüktüren kültürel, sosyal ve pedagojik faktörler üzerinde önemle durmak gerekir. Yaşam Boyu Öğrenme; 1. Ana dilde iletişim 2. Yabancı dillerde iletişim 3. Matematiksel yetkinlik ve bilim ve teknolojide temel yetkinlikler 4. Dijital yetkinlik 5. Öğrenmeyi öğrenme 6. Kişiler arası, kültürler arası ve sosyal yetkinlikler, vatandaşlık yetkinliği 7. Girişimcilik 8. Kültürel ifade olmak üzere sekiz yetkinlik alanını kapsamaktadır. Bunlardan özellikle üçü üzerinde durmak anlamlı olacaktır. Öğrenmeyi Öğrenme (Learning to learn) öğrenmenin peşini bırakmama ve öğrenmeye ısrarla devam etmektir. Bireyler, grup içinde veya yalnız başına, zaman ve bilgiyi etkin yönetmeyi de içerecek şekilde kendi öğrenmelerini organize edebilmelidirler. Bu yetkinlik; bir kişinin kendi öğrenme süreçlerinin ve gereksinimlerinin farkında olmasını, mevcut olanakları tanımasını ve başarılı öğrenme için engellerle baş edebilme becerisini içermektedir. Öğrenmeyi öğrenme, ev, iş, eğitim ve öğretim gibi değişik çevre ve koşullarda bilgi ve beceri kazanmak ve kullanmak için, öğrenenleri yeni öğrendiklerini daha önce öğrendiklerinin üzerine katmaya yönlendirmektedir. Motivasyon ve güven bir bireyin bu yetkinliği için son derece önemlidir. Kişiler arası, kültürler arası ve sosyal yetkinlikler ve vatandaşlık 4

yetkinliği kapsamındaki yetkinlikler; bireylerin, toplumsal yaşama ve iş yaşamına özellikle giderek artan ölçülerde farklılaşan toplumlarda etkin ve yapıcı olarak katılabilmeleri ve gerektiğinde çatışmaları çözebilmeleri için gereksinim duydukları tüm donanımları kapsamaktadır. Vatandaşlık yetkinliği bireylere, sosyal ve politik tasarım ve yapıları bilerek sivil hayata tam, etkin ve demokratik olarak katılmaları için gerekli donanımı sağlamaktadır. Kültürel ifade yetkinliği; düşüncelerin, deneyimlerin ve duyguların, müzik, sahne sanatları, edebiyat ve görsel sanatları da kapsayan iletişim araçlarındaki yaratıcı anlatımlarının önemini anlama ve takdir etme olarak tanımlanmaktadır. Đnsanlık tarihinin önemli bir parçası olan çağdaş popüler kültürü de içerecek şekilde ulusal kültür miraslarını ve Avrupa kültür mirasını, bu mirasların dünya üzerinde bulunduğu yerlerle ilişkili olarak görerek büyük kültürel eserler hakkında temel bilgi sahibi olma, kültürel ifade tarzlarının farklılığına açık olma ve sanat eserlerinden hoşlanma gibi bilgi ve beceriler, kültürel ifadenin bileşenlerini oluşturmaktadır 1. Bu anlamda Türk ve Đslam kültür mirasının, bu mirasın Avrupa da ve dünyada bulunduğu yerlerle ilişkili olarak görülmesini sağlamak için yapılacak ortak tarih, kültür ve sanat çalışmaları büyük önem kazanmaktadır. Şüphesiz her şey sadece eğitimle çözülemez. Eğitim kendi başına bir şey değildir, başka şeyler için de bir şeydir ve sonuçta toplumsal ilerleme modellerine göre bir tür güvenilir ve işlevsel insan yetiştirme aracıdır. Öğrenme süreçleri öğrenme programları üzerinden, üzerinde uzlaşılmış çözülmesi gereken sorunlara ve her yeni durum içinde doğabilecek yeni sorunlarla baş edebilme becerilerini kazandırmaya yönelik olarak, yani bir bakıma öğrenmeyi öğrenme ile sorun çözmeyi öğrenme arasında bir ilişki kurmaya yönelik olarak işliyorlarsa, sorun çözme potansiyeline ve becerisine sahip öğreniciler yetişiyor demektir. Bologna Süreci nin Türkiye de yaygınlaştırılması ve uygulanması, etkinlik alanları ve sonuçları bu raporda belirtilen 2007-2008 proje dönemi ile 3. aşamasını başarılı bir şekilde tamamlamış bulunmaktadır. 2004-2005 1. proje döneminde toplam 2 konferans ve 10 bölgesel toplantıyla 1606 kişiden oluşan bir paydaş grubuna ulaşılarak Bologna Süreci nin hedefleri ve ana çalışma alanları tanıtılmıştır. 2005-2006 2. proje döneminde ise, özel paydaş gruplarına yönelik olarak 3 kapanış-değerlendirme toplantısı ve 36 il toplantısı gerçekleştirilmiştir. Đl toplantılarına toplam 5893 paydaş katılmıştır. Bu proje döneminde, bilgilendirme sunumlarının yanı sıra uygulamalı çalıştaylara da ağırlık verilmiştir. Bu raporda etkinlik alanları ve çalışma yöntemleri ayrıntılı olarak anlatılan 2007-2008 3. proje döneminde ise bilgilendirme sunumları ve çalıştayların yanı sıra, Bologna Uzmanları 5 yerinde üniversite ziyareti gerçekleştirmişlerdir. Böylece Türkiye de Bologna Süreci uygulamaları, 2008-2009 döneminde daha zengin ve ayrıntılı yöntemlerle sürdürülecek olan yeni bir niteliksel aşamaya geçmiş ve üniversite uygulamalarına doğrudan ve yerinde destek vermeye başlamıştır. Her proje döneminin sonuçları, Bologna Uzmanlarının hazırladıkları ve Ulusal Ajans ın kitapçık olarak bastırarak tüm paydaşlara dağıttığı sonuç raporlarıyla kamuoyuna ve ilgili kuruluşlara duyurulmaktadır. Đlk iki proje döneminin çalışma ve 1 Proposal for a recommendation of the European Parliament and of the Council on key competences for lifelong learning, 2006/0163 (COD), Annex (http://ec.europa.eu/education/policies/2010/doc/compendium05_en.pdf). 5

sonuç raporlarına ve bilgilendirme toplantıları sunumlarına Avrupa Birliği Gençlik ve Eğitim Programları Merkezi Başkanlığı nın (Ulusal Ajans ın) web sitesinden de ulaşılabilmektedir (www.ua.gov.tr). 3. dönem sunuları ve raporları YÖK Bologna sayfasında yer alacaktır. Önümüzdeki 4. proje dönemi çalışmalarının önemli bir ağırlık noktasını Ulusal ve sektörel yeterlilikler çerçeveleri kapsamında öğretim programlarının çıktılarının irdelenmesi ve öğretim süreçlerinin kalite güvencesi oluşturacaktır. 3. dönemdeki doğrudan destek ve danışmanlık hizmeti verme anlayışı sürdürülecek ve Türk yükseköğretim kurumlarının Bologna Süreci kapsamındaki yeniden yapılanma çalışmaları pratiğe yönelik olarak desteklenecektir. 6

2. BOLOGNA SÜRECĐ (H. Güçlü Yavuzcan) Bologna Süreci, 2010 yılına kadar rekabet gücü yüksek ve bilgi temelli bir Avrupa ekonomisi için: Öğrenci, öğretim elemanı ve yönetsel kadro hareketliliği yüksek, Ulusal eğitim alanları birbiri ile karşılaştırılabilir, Ulus ötesi eğitim boyutlarını dikkate alan, Eğitim ve araştırma etkinliklerini birbiri ile çok iyi ilişkilendirmiş ve Tüm süreci iç ve dış paydaş katılımı ile sürekli denetleyen ve izleyen Avrupa Yüksek Öğretim (EHEA-AYA) ve Araştırma Alanlarını (ERA) oluşturulmasını hedefleyen süreçtir. Mayıs 1998 de Fransa, Almanya, Đngiltere ve Đtalya nın Avrupa Yükseköğretim Alanı, iki kademeli derece sistemi ve hareketlilik oluşturmak üzere imzaladığı Sorbonne Bildirgesi ile başlayan süreç, 1999 Bologna Bildirgesi ne imza atan 25 ülke ile genişlemiş ve bugünkü terimsel ismini almıştır. Türkiye nin 2001 Prag Bildirgesi ile resmen katılmaya başladığı Bologna Sürecine, 2007 yılı itibariyle 47 ülke katılmaktadır. Bologna Süreci, yapılandırılmış ve sürekli izlenerek değerlendirilen bir süreçtir. Bu yapının uluslar arası düzeyde birinci ve en üst politik seviyesi her iki yılda bir toplanarak yapılan durum tespiti sonuçlarını değerlendirip yeni hedefler saptayan ve alınan kararları bildiri ve bildirgelerle kamuoyuna duyuran yükseköğretimden sorumlu Avrupa Bakanları toplantılarıdır. Sürecin ikinci politik seviyesini Bologna Đzleme Grubu (Bologna Follow-Up Group - BFUG) oluşturmaktadır. BFUG, Bologna Süreci ne katılan ülkelerin yükseköğretimden sorumlu temsilcilerinin oluşturduğu bir gruptur. Bu grubun başkanlığı AB dönem başkanlığı ile eş zamanlı olarak değişmektedir. Bakanların ve BFUG ulusal temsilcilerinin oluşturduğu bu politik yapının danıştığı üyeler (consultative members) vardır. Bu üyeler; bir kısmını iç ve dış paydaşların oluşturduğu Council of Europe, EI (Education International Pan- European Structure), ENQA (European Association for Quality Assurance in Higher Education), ESU (The National Unions of Students in Europe), EUA (European University Association), EURASHE (European Association of Institutions in Higher Education), UNESCO-CEPES (European Centre for Higher Education) ve UNICE (The Voice of Business in Europe) gibi kuruluşlardır. Yılda iki kez yapılan BFUG toplantılarını hazırlayan ayrı bir yönetim kurulu bulunmaktadır ve Council of Europe, ESIB, EUA ve EURASHE bu kurulun danıştığı üyelerdir. BFUG üyeleri; Bologna süreci çalışmalarının Avrupa çapında ve kendi ülkelerindeki gelişiminden ve izlenmesinden sorumludur. Ayrıca, BFUG bünyesinde değişik konu alanlarında çalışmaları yönlendirmek ve izlemek amacıyla çalışma grupları oluşturulmaktadır. Mayıs 2007 de Londra da gerçekleştirilen Bologna Süreci Bakanlar Konferansı sonunda yayımlanan Londra Bildirgesi çerçevesinde 2007-2009 dönemi Bologna Süreci çalışma ve koordinasyon grupları tespit edilmiştir (yeterlikler çerçevesi, tanınma, hayat boyu öğrenim, kalite güvencesi, sosyal boyut, üçüncü kademe, durum tespiti vb). Türkiye, Avrupa Konseyi ne önerilerde bulunmak amacıyla Bologna Süreci ne üye sekiz ülkenin temsilcilerinden oluşan Bologna Yeterlilikler Çerçeveleri Koordinasyon Grubu na 2007 2009 dönemi için üye olarak seçilmiştir. Ayrıca, Türkiye, bir önceki dönemde 7

(2005-2007) üyesi bulunduğu Bologna Süreci Durum Tespiti Çalışma Grubu na 2007-2009 dönemi için tekrar seçilmiştir. Bologna Süreci nin sonuç olarak hedefi, sürecin kapsadığı yükseköğretim ve araştırma alanlarının çekiciliğini ve bilgi temelli ekonomiler açısından rasyonelliğini arttırmaktır. Çekiciliğin arttırılarak, nitelikli beyin gücü göçünün önlenmesi ve ortak alana dışarıdan öğrenci kazandırılması öngörülmektedir. Sürecin kapsadığı alandaki ulusal yükseköğretim sistemlerini, yükseköğretim aşamalarında mezunların kazandıkları nitelikler veya yeterlilikler açısından karşılaştırabilir duruma getirerek genişletilmiş ortak Avrupa ekonomik alanında nitelikli iş gücü hareketliliğini yükseltmek sürecin bir diğer temel hedefidir. Bu nedenle ulusal yükseköğretim sistemlerinin ve kurumlarının uyumlulaştırması çalışmaları yürütülmektedir ve bu çalışmalarda ortak bir planlama, uygulama ve karşılaştırma dili kullanılması için bir dizi yöntem ve araç geliştirilmektedir. Ulusal anlamda; Avrupa Nitelikler Çerçevesi nin yükseköğretim aşamaları ile uyumlu Ulusal Yeterlilikler Çerçeveleri nin geliştirilmesi ve belgelendirilmesi bu yöntem ve araçların en önemlilerinden birisidir. Yükseköğretim kurumları içinde ise iç ve dış paydaşların katılımı ile iç ve dış kalite güvencesi sistemleri kurma, Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi nde belirtilen yükseköğretim öğrenme çıktılarını sağlayacak öğretim programları geliştirme ve öğrenci iş yüküne dayanan ortak bir kredi toplama, biriktirme ve transfer sistemine geçiş (AKTS - Avrupa Kredi Transfer Sistemi ) ise, diğer önemli yöntem ve araçları oluşturmaktadır. Bologna Süreci nde, yükseköğretimden sorumlu Avrupa Bakanları toplantılarında alınan ve bildiri ve bildirgelerle kamuoyuna duyurulan önlemler ve etkinlik alanları tarih sırasına göre özetle aşağıda gibidir: Bologna Bildirgesi (1999) Kolay anlaşılır ve karşılaştırılabilir bir derece sisteminin uygulanması Lisans ve lisansüstü olmak üzere iki kademeli bir sistemin uygulanması Ortak bir kredi sistemi (AKTS) oluşturulması Öğrenci/Öğretim üyesi hareketliliğinin özendirilmesi ve teşvik edilmesi Kalite güvencesinde Avrupa boyutunun oluşturulması Yükseköğretimde Avrupa boyutunun güçlendirilmesi Prag Bildirgesi (2001) Hayat Boyu Öğrenme stratejilerinin geliştirilmesi, sosyal uyum, eşit fırsatlar ve yaşam kalitesini arttırmak için yeni teknolojilerin kullanımı Yüksek Öğretim Kurumları ve öğrencilerin sürece aktif katılımı Avrupa Yüksek Öğretim Alanı nın (EHEA-AYA) çekici hale getirilmesi Berlin Bildirgesi (2003) Doktora eğitiminin üçüncü kademe olarak derece sistemine katılması ve Avrupa Yükseköğretim Alanı (EHEA-AYA) ile Avrupa Araştırma Alanı (ERA) ve doktora çalışmaları arasındaki sinerjinin teşvik edilmesi Üç kademeli akademik derecelendirme (3-cycle degree structure) Diploma ve derecelerin tanınması 8

Kalite güvencesi için standartlar ve ilkelerin oluşturulması Ortak derece programlarının desteklenmesi Bologna sürecinde kaydedilen ilerlemelerin raporlanması Bergen Bildirgesi (2005) Vize ve çalışma izni verilmesinin kolaylaştırılması, hareketlilik programlarına katılımın teşvik edilmesi Katılımcı ülkelerdeki ENIC/NARIC ağları tarafından saptanmış olan tanınmayla ilgili problemlere odaklanılması Kalite Güvencesi için ENQA (Avrupa Yükseköğretim Kalite Güvencesi Birliği) Standart ve ilkelerinin uygulanması Avrupa Yükseköğretim Alanı (2010) gözetilerek Ulusal Yeterlilikler Çerçevelerinin geliştirilmesi ve her kademedeki öğrenim için öğrenim çıktılarının ve yetkinliklerin temel alınması Avrupa Yükseköğretim Alanı içersinde doktora dâhil olmak üzere iki veya daha fazla ülke tarafından verilen ortak derecelerin teşviki ve tanınması Hayat boyu öğrenme için fırsatlar yaratılması ve resmi olmayan öğrenmelerin tanınmasını geliştirmek için yükseköğretim kurumları ve diğer kurumlarla birlikte çalışılması Londra Bildirgesi (2007) Hareketlilik alanında ulusal düzeyde yapılanların raporlanması, hareketliliğin önündeki engellerin kaldırılması için başlıca ulusal unsurlarla mücadelelere odaklanılması, bilgi ve deneyim paylaşılması amacıyla uzmanlar ağının oluşturulması Sosyal boyutun geliştirilmesi için ulusal strateji ve politikaların raporlanması ve paydaşların ulusal düzeyde katılıma çağrılması Hareketlilik ve sosyal boyutun amacına uygun sürdürülmesini ölçmek üzere Avrupa Komisyonu nun karşılaştırılabilir ve güvenilir göstergeler oluşturması Mezunların istihdam edilebilirliğinin arttırılması için ayrıntılı çalışma yapılması Küresel anlamda Avrupa Yükseköğretim alanı (EHEA-AYA) ile ilgili bilgilerin ve akademik tanınmanın geliştirilmesi Kalite Güvencesinde Avrupa standart ve ilkelerinin devamlılığının sağlanması E4 Grubu (EUA, EURASHE, ESU, ENQA) tarafından önerilen Kalite Güvence Ajanslarının Tescil sistemimin kabulü ve geliştirilmesi Ulusal ve Avrupa Yeterlilikler çerçevesi ve kalite güvencesi ile ilişkilendirilmesi Hayat Boyu Öğrenme ve deneyime dayalı yeterliliklerin tanınması Yukarıda bahsedilen konular çerçevesinde her iki yılda bir Avrupa Bakanlar Toplantılarıyla artan ve çeşitlendirilen Bologna süreci konularının 1999 Bologna Bildirgesinden 2007 yılı Londra Bildirgesine kadar gelişimini aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür: A. Kolay anlaşılabilir ve karşılaştırılabilir bir akademik derece sistemi: 2/3 kademeli (Lisans, Yüksek Lisans, Doktora) yükseköğretim sistemi Kademeler arası geçiş Ulusal yeterlilikler Çerçevesi 9

B. Kalite güvencesi Avrupa ilke ve standartları ile uyumlu Ulusal Kalite Güvence Sistemi Öğrenci Katılımı Uluslararası Katılım C. Diplomaların ve öğrenim sürelerinin tanınması Diploma eki Lizbon Tanıma Sözleşmesi AKTS D. Hayat Boyu Öğrenme Tecrübeye dayalı yeterliliklerin tanınması E. Ortak Dereceler Ortak derecelerin oluşturulması ve tanınması Avrupa Bakanlar Toplantılarında alınan kararların yanı sıra; süreç açsından önemli kararlardan birisi de Mart 2000 de Lizbon da yapılan AB Konseyi toplantısında belirlenen Lizbon Stratejisi dir. Bu strateji kapsamında AB de sürdürülebilir ekonomik büyüme becerisi ile AB vatandaşlarına daha iyi iş, yaşam ve sosyal bütünlük sağlayarak dünya genelinde rekabetçi ve bilgiye dayalı bir ekonomiye sahip olmak siyasi hedef olarak belirlenmiş ve aşağıdaki eğitim-öğretim hedefleri ortaya konulmuştur. Eğitim sistemlerinin modernleştirilmesi Eğitim kalitesinde dünyada lider olmak Farklılıkların korunarak ortak hedefler belirlenmesi Ortak hedeflere yönelik işbirliği Eğitimde karşılıklı güven ve tanıma Bologna süreci kapsamında her iki yılda bir gelişmelerin, Eğilimler ( Trends ) ve Durum Tespiti ( Stocktaking ) raporlarıyla ülkeler seviyesinde ve Avrupa genelinde izlenmesi hedeflenmiştir. Đlk kez Bergen 2005 te ülkeler bazında gerçekleştirilen Durum Tespiti raporlaması, Londra 2007 de yeni konuların eklenmesiyle tekrar yapılarak ülkelerin Bologna çalışma konularında gösterdikleri gelişim düzeyleri takip edilmiştir. Bu bağlamda Türkiye nin 2005 ve 2007 dönemlerinde Bologna çalışma konularında gösterdiği gelişim Tablo 1 de özetlenmiştir. Her iki döneme ilişkin olarak Türkiye ortalamalarının Bologna sürecine katılan tüm ülkelerin ortalamalarına göre karşılaştırılması ise; Bergen 2005 için Şekil 1 de, Londra 2007 için ise Şekil 2 de gösterilmektedir. 2007 Bologna karnesinde ulusal yeterlilikler çerçevesinin uygulanması konusunda yapılan değerlendirmede ölçütler şu şekilde belirlenmiştir ( Bu 2007 için yeni bir ölçüttür ve ülkeler Bergen de bakanlar tarafından benimsenen EHEA için çerçeve ile uyumlu ulusal yeterlilikler çerçevelerinin uygulanmasına yönelik ilerlemenin değişen aşamalarındadırlar): Yeşil (5): EHEA için şemsiye yeterlilikler çerçevesi ile uyumlu bir ulusal yeterlilikler çerçevesi uygulanmaktadır. Açık yeşil (4): EHEA için şemsiye yeterlilikler çerçevesi ile uyumlu bir ulusal yeterlilikler çerçevesi teklifi ulusal düzeyde tüm ilgili paydaşlarla tartışılmış ve uygulamanın başlatılması için bir takvim belirlenmiştir. 10

Sarı (3): EHEA için şemsiye yeterlilikler çerçevesi ile uyumlu bir ulusal yeterlilikler çerçevesi teklifi hazırlanmıştır. Turuncu (2): EHEA için şemsiye yeterlilikler çerçevesi ile uyumlu bir ulusal yeterlilikler çerçevesi tanımlanmasına giden sürecin gelişimi başlamıştır ve tüm ilgili ulusal paydaşları içermektedir. Kırmızı (1): EHEA için şemsiye yeterlilikler çerçevesi ile uyumlu bir ulusal yeterlilikler çerçevesi oluşturulması çalışmalarına başlanmamıştır. Tablo 1 den de açıkça anlaşılacağı üzere; Türkiye 2005-2007 dönemleri arasında Bologna süreci çalışma konularında önemli mesafeler almış ve notunu her alanda yükseltmiştir. Özellikle kalite güvencesi ve tanınma alanlarında 2005 Bergen verilerine göre Bologna ülkelerinin altında olan notunu (Şekil 1), uyguladığı yeni yasal süreçler ve reformlar ile 2007 de Bologna ülkeleri ortalamasının üzerine taşımıştır. Şekil 1 ve 2 den de anlaşılacağı üzere hayat boyu öğrenme ve ortak dereceler 2007 yılı verileriyle ilk kez değerlendirmeye alınmıştır. Ayrıca, 2005 yılında üç alt konu ile değerlendirilen Derece Sistemine 2007 yılında ulusal yeterlikler çerçevesi de eklenmiştir. 2007 verilerine bakıldığında Türkiye nin gelişim düzeyi çok olumludur. Ancak, özellikle kalite güvencesinde uluslar arası katılımın sağlanması, ulusal yeterlikler çerçevesi ve hayat boyu öğrenme konularında gelişim sağlanması gerektiği anlaşılmaktadır. 11

Tablo 1: Bergen 2005 ve Londra 2007 Stocktaking Raporları Çerçevesinde Türkiye nin Bologna Süreci Çalışma Konularındaki Gelişimi ÇALIŞMA KONULARI BERGEN 2005 LONDRA 2007 KALĐTE GÜVENCESĐ ORTA (2.00) ÇOK ĐYĐ (4.00) AYA ile uyumlu Ulusal Kalite Sistemi ORTA (2) MÜKEMMEL (5) Kullanılan Ölçütler ve Dış Değerlendirme Sistemi ORTA (2) ÇOK ĐYĐ (4) Öğrencilerin Katılımı ORTA (2) ÇOK ĐYĐ (4) Uluslar arası Katılım ORTA (2) ĐYĐ (3) DERECE SĐSTEMĐ MÜKEMMEL (4.67) ÇOK ĐYĐ (4.33) Đkili Sistemin Uygulama Düzeyi MÜKEMMEL (5) MÜKEMMEL (5) 1 den 2 ye Geçiş ÇOK ĐYĐ (4) MÜKEMMEL (5) Đkili Sistemdeki Öğrenci Oranı MÜKEMMEL (5) - Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi - ĐYĐ (3) DĐPLOMA VE EĞĐTĐM SÜRELERĐNĐN DENKLĐĞĐ ÇOK ĐYĐ (3.67) ÇOK ĐYĐ (4.33) Diploma Eki ÇOK ĐYĐ (4) ÇOK ĐYĐ (4) Lizbon Konvansiyonu (Tanınma) ĐYĐ (3) ÇOK ĐYĐ (4) AKTS ÇOK ĐYĐ (4) MÜKEMMEL (5) HAYAT BOYU ÖĞRENME ĐYĐ (3.00) Önceki Öğrenim Denkliği - ĐYĐ (3) ORTAK DERECELER MÜKEMMEL (5.00) Ortak derecelerin Oluşturulması ve Denkliği - MÜKEMMEL (5) GENEL ĐYĐ (3,45) ÇOK ĐYĐ (4.13) 12

5 4,67 4 3,83 3,97 4,1 3,67 4 3,44 3 2 2 1 0 Derece Sistemi Kalite Güvencesi Tanınma GENEL Bologna Ülkeleri Ortalaması Türkiye Şekil 1: 2005 Bergen Stocktaking Raporu verilerine göre Türkiye nin Bologna Süreci çalışma konularındaki gelişim düzeyinin Bologna ülkeleri ortalaması ile karşılaştırılması 5 4 3,83 4,33 3,97 4 4,1 4,33 3,7 4,6 5 4 4,16 3 3 2 1 0 Derece Sistemi Kalite Güvencesi Tanınma Yaşam Boyu Öğrenme Ortak Derece GENEL Bologna Ülkeleri Ortalaması Türkiye Şekil 2: 2007 Bergen Stocktaking Raporu verilerine göre Türkiye nin Bologna Süreci çalışma konularındaki gelişim düzeyinin Bologna ülkeleri ortalaması ile karşılaştırılması 13

3. BOLOGNA UZMANLARI ULUSAL TAKIMI PROJESĐ (H. Güçlü Yavuzcan) Bologna Uzmanları Ulusal Takımı Projesi nin temel hedefi, Bologna Süreci ne katılan her ülke genelinde oluşturulan ulusal uzmanlar takımı aracılığıyla Bologna Süreci nin ulusal bağlamda yaygınlaştırılması ve etkinleştirilmesinin sağlanmasıdır. Her yıl ilgili ülkenin yüksek öğretimden sorumlu otoritesi tarafından belirlenen yıllık eylem planları çerçevesinde oluşturulan proje ve projeyi yürütmek üzere seçilen uzmanlar takımı Avrupa Komisyonu nun onayına sunulmakta ve Komisyon onayı sonrasında Bologna Süreci kapsamında öngörülen etkinliklere başlanmaktadır. Đlgili proje dönemi, hazırlanan sonuç raporu ile sona ermekte ve bir sonraki yıl için ulusal anlamda öngörülen önceliklere dayalı olarak yeni proje teklifi Avrupa Komisyonuna sunulmaktadır. 2007-2008 Bologna Uzmanları Türkiye Ulusal Takımı, Yüksek Öğretim Kurulu tarafından AB Komisyonu nun onayı ile seçilmiştir. Ulusal Takım, YÖK ün yürüttüğü ve Ulusal Ajans ın finansman ve bütçeleme konularını koordine ettiği Bologna Süreci nin Türkiye de Uygulanması Projesi kapsamında etkinliklerini sürdürmektedir. Türkiye Ulusal Takımı, 47 ülkeden yaklaşık 300 kişiden oluşan Avrupa Bologna Uzmanları Takımı nın bir parçasıdır ve Avrupa da konu ile ilgili eğitim seminerlerine ve toplantılara katılmaktadır. Bologna Uzmanları Ulusal Takımı nın temel etkinlik alanları şunlardır: Akademisyenler, öğrenciler ve dış paydaşlar için konu odaklı seminerler, konferanslar ve çalıştaylar düzenlemek Kurumsal ziyaretler düzenleyerek danışmanlık ve rehberlik hizmeti vermek Ulusal ve uluslar arası düzeyde değişik paydaşlar tarafından organize edilen etkinliklere katılım sağlamak Yasal düzenlemeler/çerçevelerin belirlenmesinden sorumlu ulusal çalışma gruplarıyla işbirliği sağlamak Ulusal bağlamda yüksek öğretim kurumlarının reform uygulamalarının değerlendirilmesi ve raporlandırılması Özgün konularda rehberlik ve tavsiyelerin yapılması 2007-2008 dönemi Bologna Uzmanları Ulusal Takımı, Bologna Süreci nin 3 temel çalışma konusu olan yükseköğretim yeterlikleri, yükseköğretimde kalite güvencesi ve AKTS-akademik tanınma çerçevesinde yapılandırılmıştır (Tablo 2). 2007-2008 Ulusal Takımı; Türkiye genelindeki üniversitelerden seçilen toplam 14 uzmandan oluşmuştur. Bologna Uzmanları Ulusal Takımı nın bu döneme ilişkin çalışmaları Sakarya Üniversitesi Rektörü ve YÖDEK Başkanı Prof. Dr. Mehmet Durman tarafından koordine edilmiştir. 14

Tablo 2: Türkiye nin 2007-2008 Bologna Uzmanları ve Çalışma Konuları III. DÖNEM BOLOGNA UZMANLARI - TR Yükseköğretim Yeterlikleri AKTS ve Akademik Tanınma Yükseköğretimde Kalite Güvencesi Prof. Dr. Nezih GÜVEN Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara Prof. Dr. Hasan MANDAL Anadolu Üniversitesi, Eskişehir Prof. Dr. Lerzan ÖZKALE Đstanbul Teknik Üniversitesi, Đstanbul Prof. Dr. Prof. Dr. Selda ÖNDEROĞLU Hacettepe Üniversitesi, Ankara Doç. Dr. Yusuf Ziya ERDĐL Muğla Üniversitesi, Muğla Prof. Dr. Süheyda ATALAY Ege Üniversitesi, Đzmir Prof. Dr. Đsmail Naci CANGÜL Uludağ Üniversitesi, Bursa Araş. Gör. Mete KURTOĞLU Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara Prof. Dr. Tamer GÖK Mersin Üniversitesi, Mersin Prof. Dr. H. Güçlü YAVUZCAN Gazi Üniversitesi, Ankara Prof. Dr. Nejat ERK Çukurova Üniversitesi, Adana Prof. Dr. F. Çiğdem GÜLDÜR Gazi Üniversitesi, Ankara Prof. Dr. Kerim EDĐNSEL Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun Prof. Dr. Yusuf ATICI Fırat Üniversitesi, Elazığ guven@metu.edu.tr hmandal@anadolu.edu.tr ozkale@itu.edu.tr sonderog@hacettepe.edu.tr yziya@mu.edu.tr suheyda.atalay@ege.edu.tr cangul@uludag.edu.tr kurtoglu@metu.edu.tr tamergok@mersin.edu.tr gyavuzcan@gazi.edu.tr erk@cu.edu.tr cguldur@gazi.edu.tr edinsel@omu.edu.tr yatici@firat.edu.tr 2007-2008 dönemi ile birlikte Türkiye de 3. dönem Bologna Uzmanları Ulusal Takımı çalışmaları tamamlanmış bulunmaktadır. Söz konusu dönem kapsamında 12 Bölgesel bilgilendirme toplantısı, 5 yerinde üniversite ziyareti, Milli Eğitim Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı, Maliye Bakanlığı, Sivil Toplum Kuruluşları ve Ulusal Öğrenci Konseyine yönelik toplam 4 Ulusal Bilgilendirme Toplantısı ve Bologna Süreci Ulusal Değerlendirme - Kapanış Toplantısı gerçekleştirilmiştir. 3. dönem gerçekleştirilen genel toplantılara ilişkin bilgiler Tablo 3 de sunulmuştur. Uzmanların eşgüdüm ve koordinasyon sağlamaları amacıyla dönem boyunca sırasıyla YÖK Başkanlığı, Ege Üniversitesi, Gazi Üniversitesi ve Sakarya Üniversitesinde olmak üzere toplam 4 adet eşgüdüm toplantısı gerçekleştirilmiştir. YÖK başkanlığında yapılan ilk eşgüdüm toplantısında uzmanlar arasındaki genel görev dağılımı belirlenmiş ve 2007 Londra Stocktaking Türkiye raporuna ilişkin 15

değerlendirmeler yapılmıştır. Ege Üniversitesi nde yapılan ikinci eşgüdüm toplantısında ilk bölgesel toplantıya ilişkin dönütler değerlendirilmiş ve bölgesel toplantı sunumlarına ilişkin düzenlemeler yapılmıştır. Gazi Üniversitesi nde yapılan 3. eşgüdüm toplantısında yerinde ziyaretler ve ulusal bilgilendirme toplantılarına ilişkin planlama, Sakarya Üniversitesi nde yapılan 4. eşgüdüm toplantısında ise ulusal değerlendirme konferansı ve proje sonuç raporuna ilişkin planlama ve görev paylaşımı yapılmıştır. Eşgüdüm toplantılarının yanı sıra Türkiye nin Bologna Süreci nde gelmiş olduğu durumun ayrıntılı olarak analiz edilmesi ve özellikle kalite güvencesi ve yeterlikler çerçevesi alanlarında çizilen ulusal politikaların değerlendirilmesi amacıyla 2007 yaz döneminde iki kez Sakarya Üniversitesi nde bilgilendirme toplantısı gerçekleştirilmiştir. Söz konusu bilgilendirme toplantılarında, bölgesel toplantılarda yapılacak olan sunumların içeriği ve bölgesel toplantı yapılacak şehirler de belirlenmiştir. Bu dönem süresince Bologna uzmanları; Avrupa bünyesinde Bologna uzmanlarına yönelik olarak düzenlenen çeşitli toplantı ve seminerlere de katılmışlardır. Temmuz 2007 döneminde Brüksel de düzenlenen Putting Bologna into Practice The Experts' Contribution, Bologna Uzmanları Genel Konferansına tüm uzmanlar; Şubat 2008 de Edinburg da düzenlenen Learning outcomes based higher education: The Scottish Experience seminerine 6 uzman, Mart 2008 de Viyana da düzenlenen Universities and Lifelong Learning: Opening Up for the Knowledge Society eğitim seminerine 5 uzman ve Nisan 2008 de Brüksel de düzenlenen Student Workload and Learning Outcomes; Key Components for (Re) Designing Degree Programmes seminerine 4 uzman katılmıştır. Ulusal bilgilendirme toplantıları 15 ve 16 Mart tarihlerinde Ankara da düzenlenmiştir. Maliye ve DPT yetkililerine özellikle kalite güvencesi, stratejik planlama ve performansa dayalı bütçeleme konusunda detaylı sunum yapılmıştır. Milli Eğitim Bakanlığı ve Mesleki Yeterlikler Kurumu yetkililerine ise yeterlikler çerçevesi ve ulusal yeterlikler çerçevesi açısından Türkiye de gelinen durum sunulmuş ve karşılıklı paylaşımda bulunulmuştur. Sivil toplum kuruluşları ile yapılan bilgilendirme toplantılarında özellikle dış paydaşların sürece katılımı konusunda değerlendirmeler yapılmıştır. Ulusal öğrenci konseyi ile yapılan toplantıda ise Bologna sürecinin eşit paydaşlarından birisi olan öğrencilerin sürece aktif katılımın desteklenmesi ve sosyal boyut konuları ele alınmıştır. Avrupa Komisyonuna sunulan proje teklifi doğrultusunda 2007-2008 döneminde 12 Bölgesel Bilgilendirme Toplantısı (Konferans) gerçekleştirilmiştir. Söz konusu toplantıların tarihleri, toplantılarda görev alan uzmanlar ve toplantılara katılan üniversitelerin listesi Tablo 4 de gösterilmektedir. Toplantı düzenlenen şehirler; çevre üniversitelerinin de katılımını sağlayacak şekilde belirlenmiş ve ülke genelindeki tüm üniversitelerin bir bölgesel toplantıya katılımı sağlanmıştır. Bölgesel toplantıların programı, eşgüdüm toplantılarda yapılan çalışmalar sonucunda standart hale getirilmiş ve ilgili uzmanlar tarafından uygulanmıştır. Ayrıca, ortak kavramlar kullanmak amacıyla; uzmanlar takımı tarafından kalite güvencesi, AKTS-tanınma ve yeterlikler çerçevesini içeren ortak bir sunum hazırlanmış ve tüm toplantılar söz konusu ortak sunum üzerinden gerçekleştirilmiştir. 16

Tablo 3: Bologna Uzmanları Ulusal Takımı Projesi 2007-2008 dönemi Genel Toplantıları GENEL TOPLANTILAR Tarih Yer Etkinlik Katılan Uzmanlar 10 Mayıs 2007 YÖK Başkanlığı Eşgüdüm Toplantısı 1 Tüm uzmanlar 21 Haziran 2007 Sakarya Bilgilendirme Toplantısı 1 Tüm uzmanlar 02-03 Temmuz 2007 Üniversitesi Brüksel, Belçika Putting Bologna into Practice The Experts' Contribution, Bologna Experts' General Conference Tüm uzmanlar 27-28 Temmuz Sakarya Tüm uzmanlar Bilgilendirme Toplantısı 2 2007 Üniversitesi 20 Ekim 2007 Ege Üniversitesi Eşgüdüm Toplantısı 2 Tüm uzmanlar 11-12 Ocak 2008 Gazi Üniversitesi Eşgüdüm Toplantısı 3 Tüm uzmanlar 21-22 Şubat 2008 Edinburg, UK Bologna Seminar: Learning outcomes based higher education: The Scottish Experience 15 Mart 2008 15 Mart 2008 Ankara Ankara Ulusal Bilgilendirme Toplantısı 1 (Maliye, DPT) Ulusal Bilgilendirme Toplantısı 2 (Sivil Toplum Kuruluşları) N. Güven, H. Mandal, L. Özkale, S. Atalay, S. Önderoğlu, M. Durman M. Durman, N. Erk, T. Gök Ç. Güldür, H.Mandal, S. Önderoğlu 15 Mart 2008 Ankara Ulusal Bilgilendirme Toplantısı 3 (Milli Eğitim H. G. Yavuzcan, K. Bakanlığı) Edinsel 16 Mart 2008 Ankara Ulusal Bilgilendirme Toplantısı 4 (Ulusal Öğrenci M. Kurtoğlu, N. Güven, Konseyi) Y. Ziya Erdil 25-26 Mart 2008 Viyana, Avusturya Training Seminar for Bologna Experts Universities and Lifelong Learning: Opening Up for the Knowledge Society H. G. Yavuzcan, T. Gök Y. Atıcı, N. Erk, M. Kurtoğlu 18 Nisan 2008 Sakarya Eşgüdüm Toplantısı 4 Tüm uzmanlar Üniversitesi 21-22 Nisan 2008 Brüksel, Belçika Student Workload and Learning Outcomes; Key S. Atalay, Đ.N. Cangül, 17

Components for (Re) Designing Degree Ç. Güldür, K. Edinsel Programmes. 28 Nisan 2008 Ankara Ulusal Değerlendirme Proje Kapanış Toplantısı Tüm uzmanlar 18

Belirlenen program çerçevesinde, bölgesel bilgilendirme toplantılarının sabah bölümünde sırasıyla Yükseköğretim Yeterlikler Çerçevesi, AKTS ve Tanınma ve Yükseköğretimde Kalite Güvencesi sunumları gerçekleştirilmiş ve sabah oturumu tartışma bölümü ile sona erdirilmiştir. Öğleden sonraki bölümde ise katılımcılar ilgi alanlarına göre iki gruba ayrılarak Stratejik Planlama ve Öğrenme Çıktıları konularında yaklaşık 1,5 saat süren çalıştaylar ilgili uzmanlar tarafından yürütülmüştür. Aynı bölümde öğrencilerin katılım düzeyine bağlı olarak öğrencilere yönelik bir çalıştay da düzenlenmiştir. Öğleden sonraki bölümün son oturumunda ise yaklaşık bir saat süreyle Bologna Sürecinde Öğrenciler ve Sosyal Boyut konulu sunum ve tartışma gerçekleştirilmiştir. Bölgesel toplantılardaki tartışmalardan elde edilen sonuçlara ilerleyen bölümlerde ilgili konu başlıkları altında değinilecektir. Bölgesel toplantıların yanı sıra, Bologna Süreci nin uygulanması aşamasında bazı konularda (iç ve dış kalite güvence sistemi, öz değerlendirme ve stratejik planlama süreçleri, AKTS ve diploma eki vb.) destek ve rehberlik isteyen 5 üniversiteye yerinde ziyaret programı uygulanmıştır. Bu amaçla öncelikle YÖK Başkanlığı nca tüm üniversitelere yerinde ziyaret programından yararlanmak isteyip istemedikleri ve yararlanmak istiyorlarsa hangi konularda destek ve rehberlik istedikleri sorulmuştur. Üniversitelerden gelen yanıtlar doğrultusunda, beklentilerini açık ve program çerçevesinde uygulanabilir şekilde ifade eden üniversiteler arasından yapılan değerlendirme sonucunda iki günlük yerinde ziyaret yapılacak olan üniversiteler belirlenmiştir (Tablo 5). Her yerinde ziyaret için en az iki Bologna uzmanı görevlendirilmiştir. Tüm uzmanlar kendi aralarında yaptıkları eşgüdüm toplantısında, ziyaretler öncesinde ilgili üniversite tarafından doldurulması öngörülen ve 41 soru içeren bir Ön Bilgi Formu hazırlamışlardır. Ön Bilgi Formu; ziyaret edilecek üniversiteye ilişkin genel bilgilerin yanı sıra, derece yapıları ve eğitim programlarına, derecelerin tanınmasına, uygulanan kredi sistemlerine, hareketliliğin özendirilmesine, kalite güvencesine, hayat boyu öğrenime, öğrenciler ve sosyal boyuta ve Avrupa Yüksek öğreniminin çekiciliğine ilişkin sorular içermektedir. Form, yerinde ziyaret yapılacak olan üniversitelere YÖK kanalıyla gönderilmiş ve gelen yanıtlar uzmanlarca değerlendirilerek ziyaret öncesi taslak programlara son şekli verilmiştir. Ayrıca, ziyaret öncesi ilgili üniversitelerden öz değerlendirme raporları ve stratejik planları da istenmiş ve değerlendirilmiştir. Belirlenen programlar çerçevesinde, iki günlük ziyaret süresince görevli uzmanlar tarafından belirlenen sorunlu alanlar ve zayıf noktalarda danışmanlık ve rehberlik hizmeti verilmiştir. 2007-2008 dönemi Bologna Uzmanları Ulusal Takımı Projesi, 28 Nisan 2008 tarihinde Ankara da düzenlenen ve tüm üniversitelerden katılımcıların hazır bulunduğu Ulusal Bilgilendirme Kapanış toplantısı ile sona ermiştir. 19

Tablo 4: Bologna Uzmanları Ulusal Takımı Projesi 2007-2008 dönemi Bölgesel Bilgilendirme Toplantıları Tarih Yer Katılan Uzmanlar-Görevleri Faaliyet 19.10.2007 Đzmir 09.11.2007 Van 12.11.2007 Antalya 13.11.2007 23.11. 2007 Đstanbul (Avrupa) Đstanbul (Anadolu) S.Önderoğlu (YYÇ), K. Edinsel (KG), M. Kurtoğlu (sosyal boyut), F.Ç.Güldür, H. G. Yavuzcan, Y.Z. Erdil Koordinatör: S. Atalay (AKTS) F.Ç. Güldür (KG), N. Erk (AKTS), M. Kurtoğlu (sosyal boyut) Koordinatör: S. Önderoğlu (YYÇ) N. Erk (AKTS), H. Mandal (YYÇ) Koordinatör: T. Gök (KG) S. Atalay (AKTS), Y. Atıcı (KG), M. Kurtoğlu (sosyal boyut) Koordinatör: N.L. Özkale (YYÇ) Đ.N. Cangül (AKTS), H.G. Yavuzcan (KG), M. Kurtoğlu Koordinatör: N.L. Özkale (YYÇ) 1. Bölgesel Toplantı (Ege Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Đzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Đzmir Ekonomi Üniversitesi, Yaşar Üniversitesi, Muğla Üniversitesi, Celal Bayar Üniversitesi, Adnan Menderes Üniversitesi, Pamukkale Üniversitesi, Uşak Üniversitesi, Hava Astsubay Meslek Yüksekokulu) 2. Bölgesel Konferans Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ağrı Dağı Üniversitesi, Bitlis Eren Üniversitesi, Siirt Üniversitesi 3. Bölgesel Konferans Akdeniz Üniversitesi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Süleyman Demirel Üniversitesi 4. Bölgesel Konferans Boğaziçi Üniversitesi, Galatasaray Üniversitesi, Đstanbul Üniversitesi, Mimar Sinan Üniversitesi, Đstanbul Teknik Üniversitesi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Bahçeşehir Üniversitesi, Beykent Üniversitesi, Haliç Üniversitesi, Fatih Üniversitesi, Đstanbul Aydın Üniversitesi, Đstanbul Arel Üniversitesi, Đstanbul Bilgi Üniversitesi, Đstanbul Bilim Üniversitesi, Đstanbul Kültür Üniversitesi, Kadir Has Üniversitesi, Koç Üniversitesi, Đstanbul Ticaret Üniversitesi, Namık Kemal Üniversitesi, Trakya Üniversitesi, Kırklareli Üniversitesi, Hava Harp Okulu 5. Bölgesel Konferans Marmara Üniversitesi, Doğuş Üniversitesi, Işık Üniversitesi, Maltepe Üniversitesi, Okan Üniversitesi, Sabancı Üniversitesi, Yeditepe Üniversitesi, Kocaeli Üniversitesi, Sakarya Üniversitesi, Düzce Üniversitesi, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Deniz Harp Okulu 20