Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS BİLDİRİLER KİTABI www.turkdunyasi.org.tr 1
İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e Türk-İslam Şehirleri Sempozyumları Gazi Kars Şehrengizi BİLDİRİLER KİTABI Editörler Doç. Dr. Cengiz Alyılmaz Dr. İlyas Demirci Dr. İbrahim Terzioğlu Görsel ve Kapak Tasarım Sibel Cebe Yapım - Yayın Türk Dünyası Mühendisler ve Mimarlar Birliği Dizin İpekyolu Medeniyetleri Yönetim Merkezi Türk Dünyası Mühendisler ve Mimarlar Birliği Birlik Mah. 415. Cad. 406. Sok. No 2/4 Çankaya / Ankara / TÜRKİYE Tel: +90 312 360 72 88 Faks: +90 312 360 90 88 www.turkdunyasi.org.tr Baskı İ. Aygül Ofset Büyük Sanayi 1. Cad. Arpacıoğlu 2 İşhanı No: 95 / 6 İskitler / Ankara Tel: +90 312 342 43 00 Ankara / 2011 2
Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Düzenleyen Kuruluşlar 3
Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e Türk-İslâm Şehirleri Sempozyumları Gazi Kars Şehrengizi Ana Tema: Bakü-Tiflis-Kars Demir İpek Yolu 4
Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Destekleyen Kuruluşlar T.C. Başbakanlık Tanıtma Fonu 19 45 Şehit E bul Hasan Harakan-i Vakfı 5
İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e İçindekiler Düzenleyen Kuruluşlar...3 Destekleyen Kuruluşlar...5 Kurullar Yürütme Kurulu...8 Onur Kurulu...9 Kafkasya Üniversiteler Birliği...10 Bilim Kurulu...11 Türk Dünyası Mühendisler ve Mimarlar Birliği Onur Kurulu...12 Yönetim Kurulu...12 Denetim Kurulu...12 Danışma Kurulu...13 Ülke Temsilcileri...14 Önsöz...16 Ahmet Arslan Takdim...18 Nevzat Bozkuş / Kars Belediye Başkanı Şehrengiz Bildirileri...21 Dr. İlyas Demirci...23 Tunç Tunçel...35 Nevzat Bozkuş...39 Dr. Hüseyin Tutar...51 N. Ahmet Kuşhanoğlu...65 Süleyman Karaman...75 Prof. Dr. Oktay Belli...79 Doç. Dr. Cengiz Alyılmaz...103 Prof. Dr. Hasan Çiftçi...123 Prof. Dr. Hasan Kâmil Yılmaz...135 6
Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS İçindekiler Sadık Yalsızuçanlar...143 Yavuz Selim Uzgur...153 Dr. Kâmil Uğurlu...161 Yahya Akengin...167 Yrd. Doç. Dr. Mitat Durmuş...171 Dr. Mustafa Çalık...181 Yunus Zeyrek...185 Prof. Dr. Eflatun Neimetzade...201 Doç. Dr. Vefa Guliyeva...209 Dr. Fahri Valehoğlu - Hacılar...219 Prof. Dr. Tina Gelashvili...229 Dr. İbrahim Terzioğlu...235 Âşık Şeref Taşlıova...241 Yrd. Doç. Dr. Kadir Bayrakçı - Yrd. Doç. Dr. Mustafa Kol...249 Yrd. Doç. Dr. Levent Küçük...257 Dr. Mustafa Baş...261 Tarkan Cineviz...267 Yücel Feyzioğlu...271 Prof. Dr. Sırrı Akbaba...279 Dr. Osman Mert...285 Dr. Semra Alyılmaz...303 Öğr. Gör. Berna Ürün Karahan...313 Majitov Niyaz...323 Yrd. Doç. Dr. Cavit Yeşilyurt...329 Gençay Akgül...339 Hayati Çelenk...349 Dr. Metin Türker...353 Doç. Dr. Erdoğan Altınkaynak...365 Mehmet Ali Kahraman...389 Ahmet Haluk Karabel...397 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Ali Aslan...403 Doç. Dr. Ali Boran...421 Güzin Sühran Belli - Prof. Dr. Oktay Belli...441 7
İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e Nevzat BOZKUŞ (Ev Sahibi) Kars Belediye Başkanı Ahmet ARSLAN (Yürütme Kurulu Onursal Başkanı) TBMM / Kars Milletvekili Dr. İlyas DEMİRCİ (Yürütme Kurulu Başkanı) Türk Dünyası Mühendisler ve Mimarlar Birliği Genel Başkanı Prof. Dr. Düsen KASEİNOV (Koordinatör) Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı TÜRKSOY Genel Sekreteri Dr. Hüseyin TUTAR T.C. Kalkınma Bakanlığı / Serhat Kalkınma Ajansı Genel Sekreteri Yürütme Kurulu N. Ahmet KUŞHANOĞLU T.C. Ulaştırma Bakanlığı / DLH Genel Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Sami ÖZCAN Kafkas Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ramazan KORKMAZ (Sempozyum Bilim Kurulu Başkanı) Kafkasya Üniversiteler Birliği Başkanı Faruk ŞAHİN T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Yahya AKENGİN TÜRKSAV (Türk Dünyası Yazarlar ve Sanatçılar Vakfı) Genel Başkanı Doç. Dr. Cengiz ALYILMAZ Valeyh Hacılar Uluslararası Bilimsel ve Kültürel Araştırmalar Vakfı Başkanı Dr. İbrahim TERZİOĞLU Türk Dünyası Mühendisler ve Mimarlar Birliği Yönetim Kurulu Üyesi 8
Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Onur Kurulu Binali YILDIRIM (Başkan) T.C. Ulaştırma Bakanı Abdurrahman ŞENTÜRK Bayburt Holding Yönetim Kurulu Başkanı Abdulkerim EMEK T.C. Başbakanlık / Müsteşar Yardımcısı Adnan SÜER TRT Avaz Kanal Koordinatörü Ahmet Haluk KARABEL T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanı Akif ÖZKALDI T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Devlet Su İşleri Genel Müdürü Ali GÜVENSOY Kars Sanayi ve Ticaret Odası Başkanı Ayhan SÜLEYMANOV Azerbaycan Kars Başkonsolosu M. Bahaettin CEBECİ T.C. Cumhurbaşkanı Baş Danışmanı Bekir BOZDAĞ T.C. Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Bilal ÇELİK ÇELİKLER HOLDİNG Yönetim Kurulu Üyesi Celal AKIN YÜKSEL Proje Yönetim Kurulu Başkanı Cumaali DEMİRTAŞ T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Ekrem CENGİZ CENGİZ HOLDİNG Yönetim Kurulu Üyesi Ercan TIRAŞ T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşarı Erdoğan BAYRAKTAR T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanı Erdoğan YILDIRIM Kars-Ardahan-Iğdır Serhatlılar Birliği Federasyonu Başkanı Ertuğrul GÜNAY T.C. Kültür ve Turizm Bakanı Faig BAGIROV Azerbaycan Ankara Büyükelçisi Fahrettin KURT T.C. Enerji ve Tabi Kaynaklar Eski Bakanı Halil AKINCI Türk İşbirliği Konseyi Genel Sekreteri Hayrettin GÜNGÖR Türkiye Belediyeler Birliği Genel Sekreteri Hüseyin Avni KARSLIOĞLU T.C. Cumhurbaşkanı Özel Kalem Müdürü Hicabi ECE T.C. Danıştay Üyesi Hidayet ATASOY T.C. İller Bankası Genel Müdürü Hulusi KILIÇ Türkiye Azerbaycan Büyükelçisi İbrahim ŞAHİN TRT Genel Müdürü İbrahim ÇEÇEN IC Holding Yönetim Kurulu Başkanı İlsur METHSİN Tataristan Cumhuriyeti Kazan Belediye Başkanı İsmail KAHRAMAN Birlik Vakfı Başkanı İsmail AYTEMİZ Aytemiz Şirketler Grubu Yönetim Kurulu Başkanı İsmet YILMAZ T.C. Milli Savunma Bakanı İsrafil KIŞLA TBMM / Artvin Milletvekili Kadir TOPBAŞ İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Kemal Fahir GENÇ T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Lütfi ELVAN TBMM Plan Bütçe Komisyonu Başkanı / Karaman Milletvekili Mehmet Cahit TURHAN T.C. Ulaştırma Bakanlığı Karayolları Genel Müdürü Mehmet CEYLAN T.C. Kalkınma Bakanlığı / Bakan Yardımcısı Mehmet CENGİZ CENGİZ Holding Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet YALÇIN AÇILIM İnşaat Yönetim Kurulu Başkanı Metin ÖZKAN Türkiye Radyo Televizyon ve Gazeteciler Derneği Başkanı Mihail FORMUZAL Gagauz Cumhurbaşkanı Murat YALÇINTAŞ İstanbul Ticaret Odası Başkanı Mustafa CEMİLOĞLU Kırım Tatar Milli Meclis Başkanı Mustafa İSEN T.C. Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Mustafa TEKMEN Ardahan Valisi / Serhat Kalkınma Ajansı Başkanı Nevzat YALÇINTAŞ TBMM istanbul Eski Milletvekili / Hocaların Hocası Nihat GÜL T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Nihat ÖZDEMİR LİMAK Holding Yönetim Kurulu Başkanı Nurettin ÇARMIKLI Gürcistan - Akdeniz - Ege Fahri Başkonsolosu Orhan ATALAY TBMM / Ardahan Milletvekili Osman ÇELİK ÇELİKLER Holding Yönetim Kurulu Başkanı Osman GÜNDÜZ GÜN-ER İnşaat Yönetim Kurulu Başkanı Özgür ÖZARSLAN T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Müsteşarı Selahattin DÜZBASAN ILGAZ HOLDİNG Yönetim Kurulu Başkanı Serdar ÇAM T.C. Başbakanlık Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanı Şenay BAŞER T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Talgat TACETTİN Rusya Federasyonu Şeyhülislamı Tariel LEBANİDZ Gürcistan Ankara Büyükelçisi Tülay SELAMOĞLU TBMM / Ankara Milletvekili Yunus KILIÇ TBMM / Kars Milletvekili Yusuf Selahattin BEYRİBEY 20-22. Dönem Kars Milletvekili Zeki PİLGE Kazak - Türk İş Adamları Birliği Başkanı 9
İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e KAFKASYA ÜNİVERSİTELER BİRLİĞİ Ardahan Üniversitesi Prof. Dr. Ramazan KORKMAZ Tiflis Devlet Üniversitesi Prof. Dr. Darecan TVALTVADZE Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Hikmet KOÇAK Artvin Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet DUMAN Kafkas Üniversitesi Prof. Dr. Sami ÖZCAN Iğdır Üniversitesi Prof. Dr. İbrahim Hakkı YILMAZ Nahcivan Üniversitesi Prof. Dr. İsa HABİBBEYLİ Ahıska Devlet Üniversitesi Prof. Dr. Tina GELAŞVİLİ Erzurum Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Muammer YAYLALI Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Prof. Dr. İrfan ASLAN Akaki Devlet Üniversitesi Prof. Dr. Şalva KİRTADZE Ahılkelek Devlet Üniversitesi Prof. Dr. Roin KAVRELİŞVİLİ Dağıstan Devlet Üniversitesi Prof. Dr. Kadir GOLKARİAN Asya Üniversitesi Prof. Dr. Celil NAGİYEV Qafgaz Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet SANİÇ İlia Devlet Üniversitesi Prof. Dr. Elene CAVELİDZE Özel Nahçivan Üniversitesi Doç. Dr. Haneli KERİMLİ Sahumi Devlet Üniversitesi Doç. Dr. İndira DZAGANİA 10
Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Bilim Kurulu Ramazan KORKMAZ (Başkan) Kafkasya Üniversiteler Birliği Başkanı / Ardahan Üniversitesi Rektörü Ahat SALİHOV Başkurdistan TÜRKSOY Temsilcisi Ahmet AKGÜNDÜZ Rotterdam İslâm Üniversitesi Rektörü Akay KİNE Altay Cumhuriyeti Ruhani Lideri Alemdar BAYRAKTAR Karadeniz Teknik Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dekanı Ali ÖZTÜRK Birlik Vakfı Genel Sekreteri Askar TURGANBAYEV Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı TÜRKSOY Kazakistan Temsilcisi Behicuddin ŞEHABİ Makedonya Kültür Eserleri Koruma ve Konservasyon Merkezi Genel Müdürü Cavit DAĞDAŞ T.C. Hazine Müsteşar Yardımcısı Ceval KAYA Ardahan Üniversitesi Öğretim Üyesi Dimitri VASILİEV Rusya Federasyonu / Türkolog Efendi BARUTÇU Türk Ocağı Genel Başkan Vekili Elçin GAFARLI Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı TÜRKSOY Azerbaycan Temsilcisi Fahri HACILAR Azerbaycan Dış ilişkiler Bakanlığı Baltık Cumhuriyetleri Elçisi Fevzi BUDAK Kars Milli Eğitim İl Müdürü Fırat PURTAŞ Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı TÜRKSOY Genel Sekreter Yardımcısı Gülçöhre MEMMEDOVA Azerbaycan İnşaat ve Mimarlık Üniversitesi Rektörü Güler FEDAİ Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı TÜRKSOY K.K.T.C. Temsilcisi H. Gürcan TÜRKOĞLU UNESCO Türkiye Daimi Temsilcisi Hakan DOĞANAY Kars Kültür Turizm İl Müdürü Hakan KIRIMLI Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi Halil İNALCIK Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi Hasan Erkan FIRATLI T.C. Başbakanlık TİKA Başkan Yardımcısı Hasan Kamil YILMAZ T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı Başkan Yardımcısı Hayati ÇELENK T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı DSİ Kars Bölge Müdürü İbrahim TAŞDELEN Serhat Kalkınma Ajansı Planlama Birim Başkanı İmambey ERTAN T.C. Sosyal Hizmetler ve ÇEK. Genel Müdür Yardımcısı İsmail KAVUNCU Türk Dünyası Belediyeler Birliği Genel Başkan Yardımcısı Jeren HACIYEVA Türkmenistan / Aşkabat Mimarlar Birliği Temsilcisi Kadirali KONKOBAYEV Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı TÜRKSOY Kırgızistan Destek Vakfı Başkanı Kamil UĞURLU Karaman Belediye Başkanı Kenan BEKİR Kafkas Üniversitesi Öğretim Üyesi Khaled TADMORİ Lübnan - Tripoli Belediyesi Kültürel Miras Başkanı Lesbek TAŞİMOV Uluslararası Türk - Kazak Ahmet Yesevi Üniversitesi Rektörü Lilia SATTAROVA Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı TÜRKSOY Tataristan Temsilcisi Mehmet Ali KAHRAMAN T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Mekansal Planlama Genel Müdürü Mehmet Zeki İBRAHİMGİL Gazi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi - Sanat Tarihi Bölümü Mehmet İSLAMOĞLU T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Metin TÜRKER T.C. Tarım Reformu Genel Müdür Yardımcısı Mevluda YUSUPOVA Özbekistan Güzel Sanatlar Akademisi Başkanı Murat YAKAR Selçuk Üniversitesi Öğretim Üyesi Mücait DEMİRTAŞ T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı N. Ahmet KUŞHANOĞLU T.C. Ulaştırma Bakanlığı DLH Genel Müdür Yardımcısı Nuri GÜRGÜR Türk Ocakları Genel Başkanı Oktay ASLANAPA Sanat Tarihçisi Orhan SÖYLEMEZ Ardahan Üniversitesi Öğretim Üyesi Orhan OKAY Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Redaktörü / Araştırmacı - Yazar Osman MERT Yüzüncü Yıl Üniversitesi Öğretim Üyesi Resul DURMAZ TİKA Gürcistan Program Koordinatörü Şakir İBRAYEV Türk Dünyası Akademisi Başkanı / Kazakistan Şerafettin DOĞAN Türk Müşavir Mühendisler ve Mimarlar Birliği Yönetim Kurulu Üyesi Şükrü KARATEPE Eski Kayseri Büyükşehir Belediye Başkanı Süleyman KAYIPOV Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Rektörü Timur DEVLETOV Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı TÜRKSOY Hakas Ülke Temsilcisi Yakup DELİÖMEROĞLU Avrasya Yazarlar Birliği Başkanı Y. Metin TAHAN T.C. Ulaştırma Bakanlığı DLH Genel Müdürü 11
İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e Türk Dünyası Mühendisler ve Mimarlar Birliği ONUR KURULU M. Cahit TURHAN / Başkan Abdullah SATOĞLU Abdurrahman ŞENTÜRK Ahmet ARSLAN Ahmet ÇALIK Ahmet MALKAN Ali Talip ÖZDEMİR Atilla KANBUR Binali YILDIRIM Burhan KAYATÜRK Cafer TATLIBAL Cemal KALYONCU Düysen KASEİNOV Erdoğan BAYRAKTAR Erol KAYA Faruk ÇELİK Hayrettin GÜNGÖR Hayrettin ÖZALTIN Hicabi ECE Hidayet ATASOY Hüdaverdi ÇAKIR İbrahim ŞAHİN İsmail KAVUNCU İsmet SU İsmet YILMAZ İsrafil KIŞLA Kadir TOPBAŞ Kemal YALÇIN Lütfi ELVAN M. Bahaettin CEBECİ Mahmut ASMALI Mahmut EVKURAN Mehmet CENGİZ Mehmet CEYLAN Metin VARLIBAŞ Murat YALÇINTAŞ Mustafa İSEN Naci ÖZDEMİR Nihat GÜL Nihat ÖZDEMİR Nihat ZEYBEKCİ Nuri GÜRGÜR Oktay ASLANAPA Osman İYİMAYA Serdar ÇAM Süleyman KARAMAN Süleyman SAZAK Şahabettin HARPUT Veysel TİRYAKİ Yahya AKENGİN Yaşar KARAYEL Zeki ERGEZEN Zeki PİLGE YÖNETİM KURULU İlyas DEMİRCİ Tülay SELAMOĞLU Ahmet Haluk KARABEL Ekrem CENGİZ Bilal ÇELİK İbrahim TERZİOĞLU Mehmet Cahit TURHAN Ahmet KUŞHANOĞLU Metin TÜRKER Alaattin NALCIOĞLU Sefer AKKAYA Kamil UĞURLU İbrahim USTA Osman GÜNDÜZ Tarkan CİNEVİZ Aydan Işıl AYDIN Hakan BİLİR Müberra GÜL DENETİM KURULU Ali ÖZTÜRK Harun ÖNALAN Abidin ARIKÖK Münire ÇATAKÇI Alihan NALCIOĞLU Seyfettin TERZİOĞLU 12
Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Türk Dünyası Mühendisler ve Mimarlar Birliği DANIŞMA KURULU Kamil UĞURLU / Başkan A. Rahman KÖROĞLU Abdulkadir URALOĞLU Abuzer Ali YILDIRIM Adem DOĞANGÜN Ahmet AĞIRMAN Ahmet AKGÜNDÜZ Ahmet UYSAL Akif ÖZKALDI Alemdar BAYRAKTAR Ali BOZ Ali ÇİFTÇİ Ali ERBAĞ Ali KINLI Ali SALMAN Arif GÖKÇE Arif KORKMAZ Baki AYDIN Cengiz ALYILMAZ Dursun Ali ÇODUR Efendi BARUTÇU Ekrem KELEŞ Ekrem YÜCE Enver BÜYÜK Ercan TIRAŞ Ergin MERT Erkan TALAS Erol İNAL Erol Tuna AŞKIN Ertan YETİM Ethem GÜNEN Faruk BİLEN Fatih KİRİŞÇİOĞLU Fazıl ÖLMEZ Fikret YILDIRIM Galip YENİDÜNYA Gazi ŞAHİN Gökalp YILMAZ Gökhan GÜRLER Gürcan TÜRKOĞLU H. Hüseyin ÖZTÜRK Habib GÜL Hamit YILDIRIM Hasan TOSUN Hasan YALÇINTAŞ Haydar ÇİFTÇİ Hüseyin DİLAVER Hüseyin KARACA İbrahim BAZ İdris AYDIN İhsan KARAGÖZ İlhan KIROĞLU İrfan BOZKAYA İsmail GÜNEŞ İsmail YÜKSEK Kadir KOÇ Kenan YILDIRIM M. Çağlar BOZOĞLU Mahmut BEŞİRLİ Mahmut ÜRKÜT Mehmet İBRAHİMGİL Mehmet MEMİŞ Metin ÖZKAN Muammer MERT Muharrem POLAT Murat BAKIR Murat BİLBAY Murat YAKAR Musa BÜYÜKAYDIN Mustafa AK Mustafa BABAL Mustafa BAŞ Mustafa ŞAHİN Muzaffer ÖZDEMİR Necmi YILDIRIM Nesim SÖNMEZ Orhan KAVUNCU Osman KILIÇ Osman MERT Öner KABASAKAL Refik TURAPHANOĞLU Remzi KOZAL Resul DURMAZ Saffet AYDIN Sami ÖZER Selahattin DÜZBASAN Semra ALYILMAZ Sinan KABALOĞLU Sinan VANLI Suat ALTUN Suha ÜNSAL Şerafettin DOĞAN Tarık ÇELENK Turgay KALEMCİ Vacip MERT Vakıf KASIMOĞLU Y. Metin TAHAN Yakup DELİÖMEROĞLU Yaşar BAYRAMOĞLU Yılmaz GÜRCÜM Yılmaz ÜNLÜ Zekeriya TURFANDA 13
İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e Türk Dünyası Mühendisler ve Mimarlar Birliği ÜLKE TEMSİLCİLERİ Abbas ALESKEROV Ahad SALİHOV Akay KİNE Akybek ABDYKALYKOV Amanjol ÇİKANAYEV Amirlan KUSSEİNOV Arslan AHMEDOĞLU Askar TURGANBAYEV Bakıtjan ABİYEV Baktıbay TAYTALİEV Behuciddin ŞEHABİ Cafer GİYASİ Cumali Kazımoviç ŞABANOV Elçin GAFFARLI Eflatun NİMETZADE Fahri HACILAR Fikret HÜSEYNOV Gölçöhre MEMMETOVA Güler FEDAİ Gülnar ABDRASSILOVA Gülnar KUSEİNOV Halid TADMORİ Halil AVŞARATA Hayrullah POLATOV İlsur METHSİN Jeren HACIYEVA Kadirali KONKABAEV Kamil İSHAKOV Kemal DÜRÜST Lesbek TAŞİMOV Lubov NYSSANBAYEVA Maksat DÖVLETSAHEDOV Mambetjunus ABYLOV Matloob ALAM Mevluda YUSUPOVA Mihail FORMUZAL Mustafa CEMİLOĞLU Najma HAPTULLA Nihat KARAALİ Nizami CAFEROV Nizami NAĞIYEV Rahman ODEKOV Ramiz ABDURRAHİMOV Sağındık CANPOLATOV Sarsembek ZHUNUSOV Süleyman KAYIPOV Şakir İBRAYEV Tacettin TALGAT Takashi ÖSAWA Timur SÜLEYMANOV Ulfat KADİROV Zhamila ZHAPAKOVA 14
Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Dağa Düşen Gölge; Ardahan ın Damal ilçesinin Gündeş köyü dağına düşen Atatürk ün bu silüeti Temmuz ayının 15 ile Ağustos ayının 15 i arasında saat 17.45 den 18.30 a kadar görsel bir şölen oluşturmaktadır. 15
İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e Ahmet Arslan / Yürütme Kurulu Onursal Başkanı - TBMM Kars Milletvekili TÜRK İSLAM ŞEHİRLERİ VE GAZİ KARS Türk Dünyası Mühendisler ve Mimarlar Birliği temsil ettiği camianın sorumluluk bilinciyle sahip olduğu değerlerini ürettiği faaliyetlerle harekete geçirerek faydalı bir sivil toplum olmanın en güzel örneklerini yarıştırmaktadır. Bu anlamda yurt içinde mühendislik, mimarlık ve şehircilik alanında paneller, forumlar konferanslar, sempozyumlar icra ediyor durumdayken Türk İslam coğrafyasında Mimarlık ve Şehircilik Kurultaylarının ana organizatör durumuna gelmiştir. Hepimizin çok iyi bildiği üzere; dünyaya yayılmış Türk - İslam mimarlık ve şehircilik eserlerinin dünya gündemine getirilerek varlıklarının bilimsel yöntemlerle belirlenmesi ve sınıflandırılarak kayıt altına alınması, Türk-İslam kültürü açısından tartışılmayacak kadar önemli bir konudur. Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e Türk-İslâm Şehirleri Sempozyumlarının Şehir Şehrengizlerinin amacı; Türk - İslâm şehirlerinin tarihini, kimliğini ve kişiliğini oluşturan mimari eserlerin korunması, yaşatılması, kaybolmaya yüz tutmuş değerlerimizin açığa çıkarılması, gelecek kuşaklara aktarılarak Dünya İnsanlık Mirası listesinde hak ettikleri yerlerini almalarını sağlamaktır. Bu Sempozyumları gerçekleştirirken; Uzak Asya nın bir ucu Kaşgar dan başlayarak Semerkant, Taşkent, Buhara, Hiva, Kokant, Aşkabat, Merv, Herat, Delhi, Piri-Türkistan, Otrar, İsfahan, Bakü, Kırım Bahçesaray, Kars, Doğu Beyazıt, Erzurum, Ahlat, Diyarbakır, Urfa, Mardin, Kerkük, Antakya, Trabzon, Sivas, Kayseri, Konya, Karaman, Ankara, Antalya, Amasya, Kütahya, Manisa, Kastamonu, Bursa, İstanbul, Edirne, Mekke, Medine, Bağdat, Halep, Şam, Trablusşam, Beyrut, Kahire, Tunus, Üsküp, Kosova, ve en batıda Endülüs olmak üzere daha bunlarla birlikte yüzlerce Türk-İslâm Şehirlerinin maddi ve manevi kimlikleri ile şehrengiz formatında tanıtılmasıdır. Medeniyet ve medenileşme şehircilik ile bire bir örtüşen kavramlardır. Medenileşmenin yani uygarlığın düzeyini o ülkenin üretimi, ticareti, eğitimi, kültürü, mimarisini ve sanatını belirler. Dünya ticaretine asırlardır yön veren Tarihi İpek Yolu, ticarette olduğu kadar kültürleri de üzerinde taşıyarak Milletlerarası Diyalog Köprüsü haline gelmiştir. Günümüzde unutulmaya yüz tutan İpek Yolu; Bakü-Tiflis-Kars ve Kars-Iğdır- Nahçivan Demir İpek Yolu Projesi ve Marmaray Projesi nin tamamlanmasıyla Uzak Asya yı kesintisiz Londra ya bağlayacak, kültürlerarası diyalogu güçlendirerek dünya insanlık barışına katkı sağlayacaktır. 21. yüzyılın en önemli bu projesinin kalbi Kars şehrinde Kars ın dünü, bugünü ve yarını bilimsel ortamda ve şehrengiz formatında irdelenerek icra edilmiştir. Kafkasya nın merkezindeki Gazi Kars ilimiz, Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı nın 2023 yılı için Türkiye Turizm Stratejisi ve Turizm Stratejisi Eylem Planı kapsamına alınan 15 il merkezinden birisidir. Bu proje ile hedeflenen, il merkezlerini Kültür Turizmi Geliştirilecek Marka Kentler ilan edip gelişmelerini sağlamaktır. Bu şehrengiz toplantısı ile Kars şehrimiz Türk İslam dünyası ve dünya kamuoyunca tanınmasına katkı sağlayacaktır. 16
Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Osman Gazi Türbesi 17
İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e Nevzat BOZKUŞ / Kars Belediye Başkanı Gazi Kars Şehrengizi Dünyaya yayılmış Türk-İslâm Mimarlık eserlerinin dünya gündemine getirilerek varlıklarının bilimsel yöntemlerle belirlenmesi ve sınıflandırılarak kayıt altına alınması, Türk-İslâm kültürü açısından tartışılmayacak kadar önemli bir konudur. Mimarlık eserleri de her şey gibi elbette fanidir ve varlığını belirli bir zaman sürdürebilir. Zaman içerisinde gerek fiziksel koşullar ve insan eliyle yıpranarak yok olurlar, gerekse ideolojik kaygılarla kaderlerine terk edilir veya kasten yok edilirler. Nitekim özellikle son yıllarda devletler arası siyasi anlaşmazlıklar sebebiyle Türk ve İslâm karakteri taşıyan bir çok önemli eser yok edilmiş veya edilmektedir. Daha önce varlıkları bir kayda bağlanmayan eserler şimdi yok hükmündedirler. Bu duygu ve düşüncelerle mensubu bulunduğum ve Kars ili temsilciliğini yaptığım Türk Dünyası Mühendisler ve Mimarlar Birliği nin daha önceki yıllarda oluşturduğu bilim platformunun eriştiği seviyeyle Türk Dünyası Mimarlık ve Şehircilik Kurultayları nın ardından Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e Türk-İslâm Şehirleri Sempozyumları ile Türk-İslâm karakteri taşıyan şehirlerimizin, mimarlık, şehircilik ve kültürel değerlerimiz Şehir Şehrengizleri toplantılarıyla Dünya Kamuoyunda yaşayan tarih şeklinde, gelecek kuşaklara sağlıklı bir şekilde intikal ettirilebilecektir. 29-31 Ekim 2011 tarihlerinde Kars ilimizde gerçekleştirilecek Gazi Kars Şehrengizi Şehrimizin ev sahipliğinde, Türk Dünyası Mühendisler ve Mimarlar Birliği nin organizasyonunda Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı TÜRKSOY Genel Sekreterliğinin koordinasyonunda ve yine Türk Dünyası Mühendisler ve Mimarlar Birliği nin temsilciliği bulunan 28 ülkenin çok değerli bilim insanlarının ve seçkin üniversiteleriyle kurum ve kuruluşlarının desteklerinde ve sizlerin katılımları ile gerçekleştirilmiştir. Bu Şehrengiz toplantısı ile Dünya Mimarlık sanatına, tarihe mal olmuş değerlerimizin yanında; yeni orijinal ve üzerinde durulması gereken konuları ile birçok ülkeden bildirileri ve katılımları ile Türk-İslâm dünyasınca bilinen birçok bilim, sanat ve edebiyat insanı bir araya gelmiştir. Bir zamanların Serhat Şehri iken yenidünya düzeninde Kafkasya nın Merkezi durumuna gelerek yeniden Demir İpek Yolu adıyla hayata geçirilen tarihi ipek yolunun altın halkasını oluşturan Bakü-Tiflis-Kars Demir İpek Yolu nun ana istasyonu durumundaki Kars Şehrimizin tarihi, bugünü ve geleceği üzerinde değerlendirmeler yapılmış, farklı coğrafyalarda fakat aynı kültürel alt yapıyla oluşturulmuş diğer Türk-İslâm şehirleri ile karşılaştırılıp dünya gündemine taşınmıştır. Sizleri Gazi Kars Şehrimizde görmekten, dinlemekten ve ağırlamaktan büyük onur duydum. Gazi Kars Şehrengizi Bildiriler Kitabı bu güzel sempozyumu gelecek nesillere taşıyacak en önemli eserdir. Bildiriler kitabında emeği geçen Dr. İlyas Demirci, İbrahim Terzioğlu, Doç. Dr. Cengiz Alyılmaz a bu titiz çalışmaları için teşekkür ederim. 18
Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Emir Sultan Camii 19
İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e 20
Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS ŞEHRENGİZ BİLDİRİLERİ 21
İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Sayın Recep Tayyip Erdoğan, T.C. Ulaştırma Bakanı Sayın Binali Yıldırım ile Demir İpekyolu nun Altın Halkası Marmaray da inceleme yaparken yerin 58 metre altında 57. yaşını kutladı. 22
Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Dr. İlyas DEMİRCİ VE TARİHE YÖN VEREN MANEVİ ŞAHSİYETLER Türk Dünyası Mühendisler ve Mimarlar Birliği temsil ettiği camianın sorumluluk bilinciyle sahip olduğu değerlerini ürettiği faaliyetlerle harekete geçirerek faydalı bir sivil toplum olmanın en güzel örneklerini yarıştırmaktadır. Bu anlamda yurt içinde mühendislik, mimarlık ve şehircilik alanında paneller, forumlar konferanslar, sempozyumlar icra ediyor durumdayken Türk-İslam coğrafyasında Mimarlık ve Şehircilik Kurultaylarının ana organizatörü durumuna gelmiştir. Hepimizin çok iyi bildiği üzere; dünyaya yayılmış Türk-İslam mimarlık ve şehircilik eserlerinin dünya gündemine getirilerek varlıklarının bilimsel yöntemlerle belirlenmesi ve sınıflandırılarak kayıt altına alınması, Türk-İslam kültürü açısından tartışılmayacak kadar önemli bir konudur. 23
İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e Her fani gibi mimarlık eserleri de elbette varlığını belirli bir zaman sürdürebilir. Gerek zaman içerisinde fiziksel koşullar ve insan eliyle yıpranarak yok olurlar, gerekse ideolojik kaygılarla kaderlerine terk edilir veya kasten yok edilirler. Nitekim özellikle son yıllarda devletlerarasındaki siyasi anlaşmazlıklar sebebiyle Türk ve İslam karakteri taşıyan birçok önemli eser yok edilmiş ve edilmektedir Daha önce varlıkları bir kayda bağlanmayan eserler şimdi maalesef yok hükmündedirler. Bakanlar kurulu kararı ile Türk Dünyası ismini alarak kurulmuş etkili bir sivil toplum kuruluşu olan Türk Dünyası Mühendisler ve Mimarlar Birliği taşıdığı sorumluluk bilinciyle, ilkeleri belirlenmiş ve bilimsel temellere oturtulmuş mimarlık ve şehircilik kurultaylarını Türk İslam Dünyası sathında bir gelenek haline getirmiştir. İnanıyoruz ki; bu faaliyetlerimizin Türk İslam kültürüne sunacağı kazanımların boyutları zaman içerisinde daha iyi anlaşılacaktır.hatta daha şimdiden Türk Dünyası Yazarlar ve Sanatçılar Vakfı tarafından 2010 yılının en başarılı sivil toplumu olmayı başarmış ve bu alandaki ödülünü 2011 Mayıs ayı başında Azerbaycan nın başkenti Bakü de Türk Dünyası Hizmet Ödülünü alarak başarılarını uluslararası kıymetle taçlandırmıştır. 2010 yılının Mayıs ayında Kazakistanın başkenti Astana da yapılan ve Cumhurbaşkanlarımızın da katılımları ile şereflendirdikleri Türk Dünyası Mimarlık ve Şehircilik Kurultayının Sonuç Bildirgelerine göre iki yılda bir ve her Türk Cumhuriyetinin büyük şehirlerinde tekrarlanacak olan hazırlık çalışmaları teşkil etmesi amacıyla; Kaşgar dan Endülüs e kadar uzanan coğrafyadaki Türk İslam şehirlerinin mimarlık, şehircilik ve kültürel değerlerini şehrengiz toplantıları adı altında her altı ayda bir Sempozyumlar düzenlenmektedir. Bu Sempozyumlar başta TRT olmak üzere ilgi duyan medya kuruluşları aracılığı ile Dünya kamuoyuna duyurularak ve çalışmalarımız bir yayın haline getirilmektedir.. Camiamızın bilim platformunun aldığı büyük bir heyecanla beklenmekte olan sempozyumlarımızın ilki; bir cihan devletinin doğduğu tüm zamanların güzel ve yeşil şehri Bursa da; TMMB nin daimi organizasyonunda, Bursa Valiliğimizin ev sahipliğinde, Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı TÜRKSOY Genel Sekreterliğinin koordinasyonunda ve başta Bursa Büyükşehir Belediyesi olmak üzere ilçe belediyelerimizin ve ülkemizin seçkin kuruluşlarının destekleriyle gerçekleştirilmiştir. Üniversitelerimiz, yerel ve merkezi kurum ve kuruluşlarımız sempozyumumuzun ana destek unsurlarını oluşturmuşlardır.. Müteakip olarak 29 31 Ekim 2011 tarihleri arasında, Cumhuriyet Bayramımızın kutlama törenlerinin ardından Kars ilimizin düşman işgalinden kurtuluşunun yıldönümü münasebetiyle artık serhat şehri özelliğini Kafkasya nın merkezinde Demir İpekyolu nun ana istasyonu olarak köprü şehri özelliğine aktarmış olan Gazi ünvanlı şehrimizde Gazi Kars Şehrengizi adı ile düzenlenmesi kararlaştırılmıştır. Bursa da olduğu gibi Kars ilimizdeki bu uluslararası toplantımızın yine Türk Dünyası Mühendisler ve Mimarlar Birliğimizin organizasyonunda, Kars Belediyemizin ev sahipliğinde, Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı TÜRK- SOY Genel Sekreterliğinin koordinasyonunda, Kafkas Üniversitesi Rektörlüğü, Yollar Türk Milli Komitesi, Türk Dünyası Yazarlar ve Sanatçılar Vakfı, SERKA Serhat Kalkınma Ajansı müşterek organizasyonunda yapılacaktır. Sempozyumumuzun Bilim Kurulu başkanlığını ise Kafkasya Üniversiteler Birliği Dönem Başkanı olarak Ardahan Üniversitesi Rektörü sayın Prof. Dr. Ramazan KORKMAZ hocamız yapacaktır. Bilim heyetimizde Kafkas Üniver- 24
Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS siteler Birliğine bağlı yirmiiki üniversite rektörlüğü ve beraberinde yirmisekiz ülkeden değerli ülke temsilcilerimiz yer almışlardır. Sempozyumumuzda, dünya mimarlık sanatına yeni, orijinal ve üzerinde durulması gereken konuları ile 28 ülkeden bildirileri ve katılımları ile birçok bilim insanı bir araya gelecektir. Türk - İslam dünyasınca iyi bilinen şehir yazarları, edebiyatçıları ve bilim insanlarının Kars ın dünü, bugünü ve yarınının üzerinde değerlendirilmeler yapılarak farklı coğrafyalarda fakat aynı kültürel altyapıyla oluşturulmuş diğer Türk-İslam Kardeş Şehirleri ile karşılaştırılıp dünya gündemine bir kayıt daha düşürülecektir. Bu Sempozyumlarımızda niçin Şehir Şehrengizleri adını verdiğimizi Bilim kurulumuz ve dergimizin yayın kurulu üyesi Atatürk Üniversitesi öğretim üyesi sayın Doç. Dr. Cengiz Alyılmaz hocamızın ifadeleriyle okuyucularımla paylaşmak isterim. Farsçadan Türkçeye geçen şehr ve engiz kelimelerinin birleşiminden oluşan Şehrengiz kelimesi; Türk Edebiyatında ( Divan Edebiyatında ) önceleri bir şehrin güzelliklerini konu alan kısa manzum eserlerin ortak adı olarak kullanılmıştır. Şehrengizler, bu edebi türün benimsenip sevilmesi, gelişmesi ve yaygınlaşmasıyla sonraki dönemlerde, şehirlerin sosyal,kültürel,dini,siyasi,ticari,mimari ve sanatsal özelliklerini, ahalisini, mesleklerini, sanatkarlarını, zanaatkarlarını, fikir ve kalem erbabını (şairlerini, yazarlarını, mütefekkirlerini) topyekün olarak anlatan edebi eserlerin ortak adı olmuştur. Şehrengiz kelimesinin anlamını bu şekliyle kavradıktan sonra Gazi Kars Şehrengizi toplantısının amacını kısaca özetleyecek olursak; Türk-İslam şehirlerinin tarihini kimliğini ve kişiliğini oluşturan mimari eserlerin korunması, yaşatılması, kaybolmaya yüz tutmuş değerlerimizin açığa çıkarılması, gelecek kuşaklara aktarılarak Dünya İnsanlık Mirası listesinde hak ettikleri yerlerini almalarını sağlamaktır. Türk- İslam Şehirlerinin maddi ve manevi kimlikleri ile şehrengiz formatında tanıtımı yapılırken o şehrin manevi mimarlarını ve abide şahsiyetlerin yaşadıkları şehirlerin ve toplumlarının üzerine olan etkilerini hatırlamak gerekir düşüncesindeyim. Bu noktadan hareketle toplantılarımızın oturumlarında, başta Şehit Ebul Hasan Harakani Hazretleri olmak üzere Kars ın Manevi Mimarları, yine başta Sultan Alparslan olmak üzere, tarihe isimleri altın harflerle yazılmış büyük komutanlarına, devlet adamlarına ve abide şahsiyetlere yer verilmiştir. Sempozyumumuzun ana temasının; Onursal başkanlığını T.C. Ulaştırma Bakanı Sayın Binali YILDIRIM beyin liderliğinde, şimdi Kars ilimizin milletvekili eski DLH Genel Müdürü ve Astana 2010 Türk Dünyası Mimarlık ve Şehircilik Kurultayının heyetlerince Türk Dünyası Mühendislik Ödülü sahibi olan sayın Ahmet ARSLAN, Birlik yönetim kurulu üyemiz ve DLH genel müdür yardımcısı sayın N. Ahmet KUŞHANOĞLU ve yapım müteahhitlerinden müşavirlerine kadar değerli ekipleri ile birlikte gerçekleştirilen uluslararası iftiharımız Bakü-Tiflis-Kars Demir İpekyolu Projesi oluşturmaktadır. TÜRK - İSLÂM DÜNYASININ MANEVİ ŞAHSİYETLERİ Gazi Kars Şehrengizi ile Türk İslam Şehirlerine ve Medeniyetlerine altın harflerle yazılan bazı abide şahsiyetlere zaman zaman yer verilecektir. Bu toplumun temellerini oluşturan, güçlü bir medeniyete sahip olmamızı sağlayan binlerce şahsiyetten bazılarını tanıyalım. 25
İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e Harezmi 820 yılında sıfır sayısını bularak matematik ve cebir biliminde sayı sistemi ve hesap sanatının sistematiğini hediye edip, insanlığa sayı saymayı öğreten ve 8. Asırdan 15. Asra kadar kitapları okutulan Bilgelik Evinin Sultanı HAREZMİ, 850 li yıllarda Belki aramakla bulunmaz ama bulanlar ancak arayanlardır, aramadan bulamazsınız. Lakin yolların hakkından yürüyenler gelir. Diye; taşıdığı en büyük hazinesi Mavera-ünnehir de Mecusi ateşini söndüren ilahi nefes La ilahe illallah olan İpekyolunda yol almayı ve Gökyüzünde Samanyolu nun, Yeryüzünde İpekyolu nun önemine değinerek iman ile yürümenin şartını buyuran Muhaddislerin Efendisi İMAM-İ BUHARİ, Yine Türkistan ın Otrar ve Farab illerinde bütün ömrünü tevhit ruhu ile amel ederek geçiren ilk ansiklopedi yazarı Felsefenin kurucusu İslam ın ilk filozofu FARABİ, İbni Sina 1000 li yıllarda sahip olduğu matematiksel zekasıyla devrinin bütün hükümdarlarının önünde saygı ile eğildikleri ünlü bilim insanı ve satranç oyununun mucidi olan Evrensel Bir Deha BİRUNİ, Yine 1000 li yıllarda çözemediği tek düğümün yalnızca ecel düğümü olan ünlü Türk-İslam bilgini ve Tıp Filozofu Şehit Ebul Hasan Harakani Hz. yakın dostu ve sohbet arkadaşı Tababetin Hükümdarı İBNİ SİNA, Türklerin Anadolu ya yerleşmeye başladığı 1064 ten önce 70 yıllık ömrünün tamamında tasavvufunu insan sevgisi üzerine kurmuş Türkmenistan dan Şam a kadar yaşayan birisinin eline diken batsa acısı benim acımdır şiarıyla muazzam insan sevgisi ifadeleriyle yaşamış Mürşidi Kamil Anadolu nun Şehit Evliyası HASAN HARAKANİ, Sempozyumumuza adını verdiğimiz Türk İs- 26
Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS lam Dünyasının doğusu Kaşgar da yaşamış ve geçen yıl 1000. Yıldönümünü hep birlikte kutladığımız Türk Dilinin Taçsız Hükümdarı KAŞGARLI MAHMUT Yine 1000 li yıllarda bilgi, dil, akıl, erdem, hayata ilişkin altı çizilecek bütün sözlerini Kişi doğdu öldü, sözü kaldı bak! Özü gitti insanın, adı kaldı bak! Mısralarında ifade buyuran Kutatgu Bilig adlı eserinin sahibi Balasagunlu Yusuf ismi ile bilinen Kutlu Kılan Bilgi YUSUF HAS HACİP 1100 lü yıllarda Arslan Baba ve Yusuf Hamedani den aldığı tasavvuf terbiyesi ile Türklüğe ışık olan Orta Asya göklerindeki yıldız şahsiyet Pîr-i Türkistan Hoca AHMET YESEVİ Yaşamını hamdım, piştim, yandım sözleri ile özetleyen ölümümüzden sonra mezarımızı yerde aramayınız, bizim mezarımız Ariflerin gönüllerindedir Gel, gel ne olursan ol yine gel İster kâfir, ister Mecusi, ister putperest ol yine gel, Bizim dergâhımız, ümitsizlik dergâhı değildir, Yüz kere tövbeni bozmuş olsan da yine gel. diye yüzyıllar öncesinden bizlere seslenen Mevlana CELALEDDİNİ RUMİ Lokman-i Parende abdest alacağı zaman küçük Bektaş ibrikle su getirmek ister. Bektaş himmet et de su gelsin der, Bektaş ibriği yere vurur yerden güçlü bir su fışkırır. Dehşete düşen Lokman-ı Parende, Hünkârım durdur der. İşte bu kerameti ile Türk İslam Tasavvuf tarihinde çocukluk yaşlarında Hünkar ünvanını Mevlana Celaleddini Rumi Hacı Bektaş-i Veli 27
İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e alan tek veli, Osmanlı Devleti idaresinde yeniçeri ocağının kurucusu, bugünlerde en çok ihtiyaç duyduğumuz birlik ve beraberliğin önemini Bir Olalım, İri Olalım, Diri Olalım düstürü ile bize ışık tutan Horosan Erenlerinden Hünkar HACI BEKTAŞ-I VELİ Osmanlı Devletinin kuruluş yıllarında yaşamış bir İslam ilahiyatçısı, din bilgini, Ahi Şeyhi, Osmangazi nin kayınbabası ve hocası, bir anlamda da sonradan Cihan Devleti olacak Osmanlı nın fikir babası ve ilk müjdecisi Mütefekkir Kamil-i Mükemmil Şeyh Edebali. Yıldırım Bayazıt Hanın Bursa Ulu Cami nin açılış merasiminde Cuma hutbesini irad etmek üzere Molla Fenari,Emir Sultanı işaret buyurur. Emir Sultan da Sultanım! Zamanın büyük alimi burada iken, bizim hutbe okumamız uygun değildir. Bu c ami-i Şerif in açılış hutbesini okumaya layık şu kimsedir diyerek işaret edilen, hutbesinde Fatiha Suresinin yedi ayrı manasını açıklayan ve ardından şöhret afettir hadisi şerifini bildiği için bundan titizlikle kaçınan, kerametleri ile İslam alemine hizmet eden Büyük Veli SOMUNCU BABA İstanbul u, Fatih Sultan Mehmet Han ın fethedeceğini müjdeleyen büyük veli, Murat Han Gazi ile baş başa sohpet ettiği günlerin birinde konu İstanbul un fethine gelmişken Allahü Tealanın izniyle evliyanın himmet ve bereketleri ile İstanbul u almak istiyorum. Rahmetli dedem Yıldırım Bayazıt Han bu işe girişti. Fakat bir netice elde edemedi. Devlet-i Ali Osman ın topraklarının ortasında bir Bizans Devletinin olmasına gönlüm razı değildir. Sevgili Peygamberimizin de fethini müjdelediği bu İstanbul bize lazım bunu almak içinde himmetlerinizi, yardımlarınızı bekliyorum sözüne cevapla Sultanım! Bu şehrin alınışını görmek ne size nede bize nasip olacak. İstanbul u almak, şu beşikte yatan Muhammed e (Fatih Sultan Mehmet Han) ve onun hocası bizim köse Akşemseddine nasip olsa gerektir. cevabı ile İstanbul un fethini müjdeleyen Ankara nın Manevi Sultanı HACI BAYRAM-I VELİ Hacı Bayramı Veli Hazretlerinin yetiştirdiği, ikinci Murad ın emir ve isteği ile Fatih Sultan Mehmet Han ın hocalığına tayin edilmiş, İstanbul un fethi sırasında büyük yararlılıklar göstermiş, genç Sultan ı teşvik ederek zaferin kazanılmasına katkıda bulunmuş, fethin en önemli günlerinde Ebu Eyyüp El Ensari nin kabrini bularak ordunun maneviyatını yükselten, Fatih in hocası, İstanbul un manevi Fatihi Akşemsettin Hazretleri ve Molla Gurani, Kılıcı ile yeryüzünü, kalemi ile gökyüzünü fethe koyulan, ancak ölüm onu durduruncaya dek bu uğurda yürüyen, yıldız cetvelleri ile Semerkant ta Çoban Dağı ndaki rasathanesinden esrarlı gökyüzüne doğru bir yürüyüş başlatmış, yazdığı YILDIZLARIN KATA- LOĞU eseriyle ardından yıldız tozundan silinmeyen ayak izleri bırakmış, fethettiği genişlikle Tahtta Oturan Alim ULUĞ BEY ve Şerefli Oğul Büyük Alim ALİ KUŞÇU 1450 li yılarda yaptırdığı mimari eserleri şair ve hükümdar dostu Baykara ya şiirlerle taşıyarak atfeden ve Çağatay Türkçesine kendi adını veren İlim ve Sanat Rönesansının Temsilcisi ALİ ŞİR NEVAİ Aşk vadisinde dağların ve çöllerin taşlarına rengini veren Leyla ile Mecnun u hiç kimsenin onun tasviri kadar güzel anlatamadığı, dik başlı ve tez ayaklı kalemiyle dünyanın bütün gerçeklerini gösteren aşk aynasını sözcükleriyle cılalayan, içinde yüzlerce şairin yüreğinin attığı ve asıl şöhretine ölümünden sonra kavuşan Büyük Edebiyat ve İrfan İnsanı FUZULİ 28
Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Koca Sinan Eserlerindeki mühürlerle, minarelerinde okunan ezanlarla,türk İslam Dünyası nı tevhit anlayışını göklere eriştiren, mühendisliğin ufkunu aydınlatan bize hesap etmeyi ve uygulamayı öğreten Mimarlığın ve Mühendisliğin Büyük Ustası KOCA SİNAN Bu makalede daha isimleri geçmemiş yüzlerce ilim, edebiyet ve irfan insanlarının yanında bir de kaderlerinde Kafkasya ile hemhal olmuş ve Gazi Kars Şehrengizimizin oturumlarına isimleri verilmiş tarihin sayfalarına geçmiş bazı şahsiyetleri ve komutanları da hatırlamak gerekirse: Zahiri ilimlerini Şehit Harakani den, kalb ilimlerinin Cemalettin Kumuki hazretlerinden alan, Mevlana Halid hazretlerinin öğrencisi, Şeyh Mansur ile başlatılan Kafkasyanın hürriyet mücadelesindeki yerinin alan Meşhûr Kafkas Şeyh Şamil kahramânı, âlim ve velî. Rusların, Kafkasya da ortadan kaldırmak istediği İslâmiyeti, tekrar ihyâ etmek, yaymak için uğraşan, Kafkas-Rus mücâdelesinin en unutulmaz simâsı ve düzenli Rus ordularını dize getiren büyük mücâhid. Peygamber efendimize olan aşkının çokluğundan ve O na kavuşmanın heyecânından dolayı gözünden sel gibi gözyaşı akıtan sürünerek Resûlullah ın huzûr-ı şerîflerine geldiğinde, Kabr-i saâdetlerinin kıble tarafına geçip, mübârek ayak uçlarından Resûlullah a, gönlünün en derin köşelerinden coşup gelen vecd ile: Essalâtü ves-selâmü aleyke yâ Resûlallah! Essalâtü ves-selâmü aleyke yâ Habîballah! Essalâtü ves-selâmü aleyke yâ Seyyidel evvelîne vel-âhirîn! diyerek selâm verince, Resûlullah ın, selâmına mukâbelesi ile şereflenen, Medîne-i münevvereye geldiğinde Kelime-i şehâdet söyleyerek vefât edip, sev- 29
İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e Kazım Karabekir Paşa diklerine kavuşan. Cennet-ül-Bakî Kabristanlığından Kafkasya ya himmetlerini devam ettiren Büyük Veli Şeyh ŞAMİL Sadece Elviye-i Selase ahalisinin değil bütün Türklük aleminin gözünde ve gönlünde taht kurmuş, askeri dehasıyla komutanlığı esnasında büyük başarılar elde etmiş, yeşil ve kırmızı şeritli istiklal madalyası sahibi, Karaman lı olduğu halde ilahi vergi yada sezisiyle kaderi Osmanlının Doğu cephesi komutanlığında muzaffer başarılarla kayda geçmiş, nesillerimizin aynı inanç ve duygularla kendisine minnettar olduğu ismi efsaneleşmiş bir Milli Kahraman KAZIM KARABEKİR PAŞA 850 senelik Türk toprağı iken 93 Harbinde Ruslara terk etmek zorunda kaldığımız Sarıkamış ta düşman kuvvetlerinin arkası- Enver Paşa na düşerek ve düşmanı imha edip ilerleyerek, Rus birliklerinin doğu ile ilişkilerinin kesebilmek için ordoya Allahuekber Dağlarını aşırtarak, Kars, Ardahan ve Batum u fethettikten sonra, Kafkasya, İran ve Orta Asya ya girme hayali ile hareket ederek Turan Emellerini gerçekleştirmek isteyen; kaderin muktezasından ibaret, başarıya ulaşamamış olmasına rağmen şanlı ve şerefli bir destan olan Sarıkamış Harekatının Komutanı, öyle vefasız kimliksiz kendini bilmez sözde tarihçilerin tek kurşun bile atamadan ifadelerindeki tarihe karşı sorumsuzluklarına ve haksızlıklarına Rus generalin Sarıkamış ta bizi Türklerin elinden tanrı kurtardı sözünün bile yeterli olacağı, eli tetikte şahadet şerbeti içmiş binlerce askerimizin komutanı ENVER PAŞA Enver Paşa nın kardeşi, Türkiye için ne kadar 30
Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS 93 harbi diye bilinen 1877-1878 Osmanlı Rus Harbinin Kafkasya cephesi komutanı ve kahramanı, Osmanlı askeri, sadrazamı ve devlet adamı, Mareşal, Fevkalade Komiser sıfatıyla 23 yıl Mısır da görev yapmış, Uluslararası saat sistemiyle, Miladi takvim sisteminin kullanılmasını ilk defa ileri sürmüş, İstanbul da Darüşşafaka Lisesi ni kurucusu. Kendisi Osmanlıda Şehircilikten sorumlu Nafia Nazırlığı yaptıktan sonra vatanına olan hizmetlerinin devamını Oğlu Mahmut Muhtar Paşa Osmanlı Devleti nde ve Türkiye Cumhuriyeti ilk hükümetlerinde Bahriye Nazırlığı yaparak devam ettirmiş, kaderinin Osmanlının en müşkil zamanlarında Batı cephesi komutanlığındaki Osman Paşa ile aynasında çakıştırmış, gösterdiği kahramanlıklarla Padişahın Gazilik ünvanına mazhar olmuş Doğu Cephesi Komutanı Gazi Müşir AHMET MUHTAR PAŞA Mustafa Kemal Paşanın ve Kazım Karabekir Paşanın yakın silah arkadaşı, çetin harplerin ve zor zamanların komutanı, umumi harpten namus ve şerefi ile çıkmış bir kahraman olduğu kadar milli mücadelemizin de en fedakar, en başarılı güzide komutanlarından biri, ömrü düşman karşısında geçmiş, her cephede başka bir kahramanlıkla temayüz etmiş, fakat civanmertliği ile düşman kurşunlarından başa çıkılamamış olan Celadetli Asker HALİD PAŞA Ahmet Muhtar Paşa önemliyse Azerbaycan için de o kadar önemli, Kafkas İslam Ordusu komutanlığında İngilizlere, Ermenilere ve Ruslara karşı Bakü önlerinde büyük bir zafer kazanarak Bakü yü ve Kafkasya Türklerini kurtaran, kendi ürettiği silahı ile İlk yerli silahımıza Nuri Killigil adını veren Türklük Aşığı Büyük Asker NURİ PAŞA Doğu Anadolu, Kafkasya ile Ahıska konusunda ilmi araştırmaların yolunu açan, bu geniş coğrafyadaki Türk kimliğini belgeleriyle ortaya koyarak uydurma ve bölücü zihniyetlerle yazılan sahte tarihi, araştırmalarıyla aslına rücu ettiren, Kars tarihi adlı eseriyle de bilim çevrelerinde büyük taktir toplayarak bölge ile ilgili tarih, kültür ve sanat konusunda tek kaynak şahsiyet Prof. Dr. Fahrettin KIRZIOĞLU Bir Karapapak Türkü olması dolayısiyle yetiştiği bölgenin özelliklerine göre, ata binme ve sair erkekte bulunması gereken özellikleri tam olarak şahsında taşıyan, gününün gereği savaşçı olarak yetişmiş, ata binmeyi küçük yaşlarında öğrenmiş, genç yaşlardaki gözü pekliği gözünü pıtıraktan esirgemez! diye tâbir edilen özelliklere sahip, cesareti, mertliği ve çevikliği dillere destan, 93 harbi Osmanlıyı güçsüz ve sıkıntılı bir döneminde her türlü araç gereç ve silahtan yoksun olan komutanlar, top arabalarını çekmek üzere at veya gerekli hayvanları bulamadığı zaman- 31
İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e Atatürk ün Kars a yapacağı bu ziyareti haber alan mahalli müzisyenler ve oyuncular bir araya gelerek karşılama töreninde O na oynanmak üzere bir oyun halarda, bu görevide yerine getiren, yaptığı kahramanlıkların İstanbul a II.Abdülhamit e kadar uzandığı ve kendisine Mecidiye Nişanı verilen, Sivas ta 40. Hamidiye süvari alayını kuran, Padişahın O benim yularsız aslanımdır. Kimsenin ona baskı ve eziyet etmesine izin vermem dediği ve Yemen deki kahramanlıkları ile de anonim bir türkü olarak hala dillerden düşmeyen; Mihrali Bey i sormayın yaslıdır yaslı, Askeri sorarsanız hepsi de Karslı, Babayiğit erlerin hepsi de fesli, Ne diyelim beyler böyle zamana? Halk Kahramanı Mihrali BEY Değerli halk ozanlarımız ve yürek seslerimiz Feryadi, Mazlumi, Summani, Aşık Abbas ve İzani ile bütün hayatında kardeş gibi yaşamış, 1877-1878 Osmanlı Rus Harbinde kah- ramanlık destanlarıyla, koçaklamalarıyla yöredeki kuvvetlerimize direnç kaynağı olmuş, can sağ iken yurt vermeyiz düşmana diyen, karapapak ağzını en yetkin biçimde kullanan, düşünde aşk badesini içmiş kalkınca şiir söylemeye başlamış olan Karapapak Ozanımız Aşık ŞENLİK Uluslar arası Kaşgar dan Endülüs e Türk- İslam Şehirleri Sempozyumları Gazi Kars Şehrengizi Kars, Ardahan, Iğdır, Ağrı ve yöresinin tarihini, dününü, bugününü, yarınını; mühendislik, mimarlık, şehircilik değerleri ile irdelenmesinin yanında; kültür, sanat edebiyat yönleriyle de şehrengiz ölçülerinde dünya kamuoyuna anlamlı mesajlar gönderecektir. Şehrengiz sonuç bildirgesinde; Bakü-Tiflis-Kars Demir İpekyolu projesinin bölge üzerindeki etkileri, yine Kars- Iğdır-Nahçıvan yolu inşası ile komşularımız arasındaki ekonomik ilşkşlerimizin geliştirilmesi, NABUCCO projesi ve BTC Boru Hattının bölgeye yüklediği statejik önemi, bütün bunların yanında platodaki tarım ve hayvancılık potansiyelimizin kültürturizm kaynaklarımızın hayat geçirilmesinde itici kuvvet oluşturması ve sonuç olarak bölgede barış ve huzur içerisinde devamlı yaşamın kılavuzluğunu gelecek nesillere aktarmış olacağız. Gazi Kars Şehrengizi adlı bildirimi, Mustafa Kemal Atatürk ün 6 Ekim 1924 yılında Kars a ilk geldiği anda, Azerbaycan lı ünlü besteci Mehmet Türkel Beyin, Azerbaycan halkı adına büyük önder Atatürk e ithaf edilen ve tren garındaki karşılama töreninde oyun eşliğinde okunmuş Hoş Gelişler Ola Türküsü ile bitirmek isterim. Aşık Şenlik 32
Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS zırlarlar. Oyunun sözlerini gazeteci Mehmet Türker yazar. Mahalli müzisyen Tağı Bey (Tağı Oşenyüzen) de bu sözleri şimdiki şekli ile besteler. Başta Tağı Bey olmak üzere o dönemin diğer folklorcuları Kars Garındaki karşılama töreninde ilk olarak Gazi Mustafa Kemal Paşa ya oynarlar. Atatürk duygulanır ve oyunun söz yazarı ve bestecisini ödüllendirir. Evinde Ata nın verdiği 500 liralık çek bulunduğu halde, Ata nın imzası olduğu için yaşadığı sıkıntıya rağmen o çeki bozdurmaya kıyamadığı için Besteci Tağı Bey in müthiş bir geçim sıkıntısına daha fazla dayanamayarak intihar ettiği söylenir. Bu eserin daha sonra Türkiye nin her köşesinde sevgiyle benimsenerek okunduğu biliniyor. Muzaffer Sarısözen, Kars yöresi derlemeleri sırasında yöre ekibinden dinleyerek TRT arşivine kazandırmıştır. Hoş Gelişler Ola Mustafa Kemal Paşa Askerin Milletin Bayrağınla Çok Yaşa Arş Arş Arş İleri İleri Arş İleri Marş İleri Dönmez Geri, Türkün Askeri Sağdan Sola, Soldan Sağa Al Da Bayrağı Düşman Üstüne Cephede Süngüler Ayna Gibi Parlıyor Azeri Türkleri Bayrak Açmış Bekliyor Arş Arş Arş İleri İleri Arş İleri Marş İleri Dönmez Geri, Türkün Askeri Sağdan Sola, Soldan Sağa Al Da Bayrağı Düşman Üstüne Parlayan Yıldızın Alemi Tenvir Eder Cumhuriyet Bayrağın Semalar İçre Süzer Arş Arş Arş İleri İleri Arş İleri Marş İleri Dönmez Geri, Türkün Askeri Sağdan Sola, Soldan Sağa Al Da Bayrağı Düşman Üstüne 33
İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e 34
Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Tunç TUNÇEL DEMİR İPEKYOLU 2010 ASTANA; Türk Dünyası Mimarlık ve Şehircilik Kurultayı Sonuç Bildirgesi doğrultusunda, Türk Dünyası Mühendisler ve Mimarlar Birliği nin oluşturulması kararı alınmış ve 01 ağustos 2011 tarihinde, 28 ülke temsilcilikleri ile birlikte TÜRK DÜNYASI MÜ- HENDİSLER VE MİMARLAR BİRLİĞİ kurulmuştur. Türk Dünyası Mühendisler ve Mimarlar Birliği ana faaliyetlerini tarihi ipekyolu ve bu yolun üzerinde kurulmuş İPEKYOLU ME- DENİYETLERİ ekseninde gerçekleştirmektedir. Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e Türk İslâm Şehirleri Sempozyumları Gazi Kars Şehrengizi toplantısının ana teması olan Demir İpekyolu nun tarihteki ve gelecekteki önemi bir kere daha ifade edilecek olursa: DEMİR İPEKYOLU Uygarlıkların yeryüzü haritasına çektiği bereketli çizgilerdir yollar Ticari, ekonomik, sosyal ve kültürel hayat o çizgiler üzerinden akışını devam ettirir. Bir yere ulaşmak için açılan her yol, sahip olduğumuz kültür ve uygarlıkların daha da gelişmesini, evrensel bir değere dönüşmesini sağlar. İnsanların toplu yaşama bilincine kavuştukları ilk günlerden bu yana; tarihin ve coğrafyanın, kentlerin ve ülkelerin kimliğinde en belirgin unsur yollar olur. Yol tayini, insan için bir nevi kader tayinidir. Kısa olsun uzun olsun, dar olsun geniş olsun her yol elbette mesafesi ölçüsünde ulaştırır; kendince bir değere ve etkinliğe sahiptir. Ancak, dünyanın ortak mirasında hiçbir yol, İpek Yolu kadar insanlığın birbirini tanımasına, kültürlerin buluşmasına, coğrafyanın derinlik kazanmasına katkı sağlamamıştır. En genel anlamıyla Doğu ile Batının etkileşimi İpek Yolu nun tanıklığında gerçekleşir. 35
İPEK YOLU MEDENİYETLERİ 29-31 EKİM 2011 / KARS Uluslararası Kaşgar dan Endülüs e İnançların doğuşuna ve yayılmasına, ulusların yeni yurtlar edinmesine, yüzyılların bir kitap sayfası gibi okunup çevrilmesine tanıklık eden İpek Yolu, eski dünya diye bildiğimiz Avrasya ve Afrika nın çevre yollarla zenginleştirdiği bir ana yol olma özelliğini bin yıllardır korumayı başarır. İpek Yolu, Önce Mısırlıların, ardından Romalıların ülkelerine Uzak Asya dan ipek ve baharat taşımasıyla adına kavuşur; ünlenir. İlerleyen yüzyıllarda Doğu-Batı ticaretinin tek merkez aksını Çin den Batı Avrupa ya uzanan İpek Yolu oluşturur. Diğer bir deyişle İpek Yolu kıtalararası ticaretin atar ve toplardamarıdır. İpek, baharat, porselen, kâğıt ve değerli taşlar başta olmak üzere yüzlerce ticari eşya, deve ve katır kervanlarının uzun ve büyülü yolculuğunda daha bir değerlenerek Orta Asya ülkelerinden ağır adımlarla geçer. Kervanlar, bozkırın, dağların, ovaların kokusunu alarak Hazar Deniz ine; Küçük Asya üzerinden Akdeniz ve Karadeniz e ulaşır. Sonra kervanların yerini gemiler alır. Varış limanlardan başlayan yeni kervanlar menzile ulaştığında, aradan mevsimler hatta yıllar geçmiş olsa bile bu büyülü yolculuk; aynı anda iki yöne akan bir ırmak ahengiyle Batıdan Doğuya devam eder. Kervanlar yollarda, hanlarda, kervansaraylarda karşılaşır; aynı güzergâhı iki yönden izleyerek, aynı kentlerden, aynı köprülerden, aynı kavşaklardan ancak farklı bir tazelikle geçerek tarihin akışına eşlik etmeyi sürdürür. Binlerce kilometrelik güzergâh üzerindeki kentler, konuk ettiği kervanların; ağırladığı, her dilden, her ırktan ve her inançtan insanın doğal katkısıyla kent kimliğine kavuşur. Kentler bir yana, yalnızca kervanlar için yapılan konaklama mekânları bile, bu büyük ticari hareketin destansılığını tarihe direnen soylu duruşlarıyla anlatmaya devam etmektedir. Yüzyıllar geçer İnsanoğlunun kullandığı ve tükettiği pek çok şey değişir, çeşitlenir. Ticaretin şekli değişir. Ürünler sınır tanımaz. Kentlerin ve ülkelerin nüfusu artar. Güneş Doğu dan aynı güzellikle doğmaya, Batı dan aynı tazelikle yeniden doğmak için batmaya devam eder. Asya Avrupa ya, Avrupa Asya ya daha da yakınlaşır. Ve İpek Yolu kürselleşen dünyada daha da önem kazanır. İpek Yolu güzergâhındaki en çevre dostu, en ekonomik, en insani ve en avantajlı ulaşım seçeneğini ise demiryolu ulaşımının, diğer bir deyişle Demir İpek Yolu nun oluşturacağı düşüncesi somutluk kazanır. Türkiye, Azerbaycan, Gürcistan, Kazakistan ve Çin Devletlerinin ortak işbirliğiyle, dünya kamuoyunda İpek Demiryolu yahut Demir İpek Yolu olarak anılan Bakû-Tiflis-Kars demiryolu projesinin temeli 2007 yılında atıldı. Böylece, Pekin den Londra ya uzanan demiryolu ağının kayıp halkalarından ilkinin hayata geçmesi takvime bağlandı. 36