SELÇUK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ YAYINLARI: 8 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) BİLDİRİ KİTABI
Editör Prof. Dr. Hasan BAHAR Editör Yardımcıları Yrd. Doç. Dr. Hakan KUYUMCU Yrd. Doç. Dr. Çağatay BENHÜR Dr. Hatice Gül KÜÇÜKBEZCİ Arş. Gör. Fatih Numan KÜÇÜKBALLI Arş. Gör. Murat TURGUT İnceleyenler Prof. Dr. Bayram ÜREKLİ Prof. Dr. Özdemir KOÇAK Doç. Dr. Fuat BOYACIOĞLU ISBN 978-975-448-211-9 Baskı Selçuk Üniversitesi Matbaası Tel: 0332 241 18 47 Aralık 2015 Ön Kapak Resmi: Sarayönü Pir Hüseyin Cami önü Arka Kapak Resmi: Başhöyük devşirme malzemeli çeşme ve yazıtın içeriği Bildiri kitabında yer alan yazıların dil ve bilim sorumluluğu yazarlara aittir. ii
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) BİLDİRİ KİTABI Sempozyum, Türk Tarih Kurumu, Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Demirpolat Şirketler Grubu ve Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğünden (Kongre Proje No: 14702011) destek alınarak gerçekleştirilmiştir. iii
iv
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 Ekim 2014 Konya) Sarayönü İlçesinin tarihi Tarihöncesi dönemlere kadar inmektedir. İlçede Pazar Höyük, Başhöyük, S. Karatepe, İrmelik Höyük, Ertuğrul Höyük, Akdoğan Höyük, Konar Höyük, Çesmelisebil Höyük, Gamel Höyük, Kuyulusebil Höyük, Kurşunlu Kale Höyük, İbrahim Dede Höyük, Ladik Höyük, Zengi Höyük gibi yerleşmeler, Kalkolitik çağdan Demir çağına kadar uzanan kültürleri temsil etmektedirler. Hitit, Frig, Roma ve Bizans gibi uygarlıklar ise bölgenin siyasi ve idari tarihinde büyük bir rol oynamışlardır. Laodicea (Combusta) olarak bilinen Ladik, Roma döneminde önemli bir idari merkez olmakla birlikte, Romanın Efes ten başlayarak Melitea ya (Malatya) uzanan doğu askeri yolunun bağlantısını oluşturmaktaydı. Bölge, Türkiye Selçukluları döneminde Türklerin eline geçmiştir. Sarayönü bulunduğu coğrafi yapı itibarıyla batıdan Konya ya geçişin son durak yeri olduğu için, Selçuklular döneminde Haçlıların yağma ve talanına uğramıştır. Sarayönü Selçukluların son döneminde, güney doğusunda Saidili ile, güneyinde Ladik dağları eteğinde Bozok ili (Öziçi) adı ile bilinen iki kasaba halkından oluşmuştur. Bu kasabalardan göç edenler Sarayönü'nün kuruluşunda öncü olmuşlardır. Sarayönü nü Osmanlılar almadan önce, Karamanoğulları ve Turgutoğulları hakim olmuştur. İlçe önceleri Sarayönü Turgut Bey oğlu Pir Hüseyin Bey Camii çevresinde gelişmiştir. Bugünkü şehir merkezine kayması ise II. Abdülhamit zamanında Anadolu-Bağdat-Hicaz Demiryolları yapımı projesi çerçevesinde demiryolunun geçmesi ile sağlanmıştır (1896). İlçeden geçen demiryolu ve binası bir Alman firmasına yaptırılmıştır. Demiryolunun geçmesi ile ilçeye hareketlilik gelmiş bu durum milli mücadele yıllarında kendini göstermiştir. Halk da yeni yerleşim yerine İskele demeye başlamıştır. Sarayönü nün coğrafi yapısı nedeniyle, ilk ahalisi kervancılık yapmak suretiyle geçimlerini temin ediyorlardı. Cihanbeyli yaylası üzerinden geçirilerek Tuz Gölü havzasından alınan tuz, kira ile İzmir e uzanan yol boyunca taşınırdı. İlçede halk geçimini bugün tarım ve hayvancılıktan sağlamaktadır. Son yıllarda modern büyükbaş hayvancılığın yapıldığı bölgelerden biri haline gelmiştir. Ayrıca modern tarım araçları ile buğday, arpa, çavdar ve yulafın yanında özellikle devlet teşvikleri ile yem bitkisi olan fiğ ekimi yapılmaktadır. Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Uluslararası Sarayönü Sempozyumu adıyla düzenleyeceğimiz sempozyumumuzda, Sarayönü ilçesinin özelliklerini ve problemlerini bütün yönleriyle istiyoruz. Prof. Dr. Hasan BAHAR (S.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü) v
KONU BAŞLIKLARI 1 Tarih Öncesinden Günümüze Sarayönü Tarihi, 2- Sarayönü nde Folklor, Edebiyat, Kültür, Sanat 3- Sarayönü nde Dini ve Toplumsal Hayat, 4- Sarayönü Bölgesi Florası, 5. Sarayönü nde Tarım ve Ziraat 5- Sarayönü Bölgesi nde Eğitim ve Öğretim, 6- Sarayönü nde Sosyo- ekonomik ve Sosyo- politik, Sosyo- kültürel yapı, SEMPOZYUM ONURSAL BAŞKANLIĞI Selçuk Üniversitesi Rektörlüğü Konya Valiliği Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı Türk Tarih Kurumu Başkanlığı SEMPOZYUM DÜZENLEME KURULU Prof. Dr. Hasan Bahar (Düzenleme Kurulu Bşk. SÜ Türkiyat Araştırmaları Ens. Md.) Prof. Dr. Alim Gür (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Dekanı) Prof. Dr. Süleyman Soylu (Sarayönü Meslek Yüksekokulu Md.) Harun Yücel (Sarayönü Kaymakamı) Nafiz Solak (Sarayönü Belediye Başkanı) Doç. Dr. M. Ali Hacıgökmen (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Bl.) Dr. H. Gül. Küçükbezci (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Bl.) Yrd. Doç. Dr. Mehmet Yastı (Necmettin Erbakan Ün. Beşeri Sosyal Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bl.) vi
BİLİM KURULU Prof. Dr. Hasan Bahar (S.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü) Prof. Dr. Alim Gür (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Dekanı) Prof. Dr. Bayram Ürekli (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Sachiho Omura (Japanese Institute of Anatolian Archaeology) Prof. Dr. Rainer Czichon (Freie Universität) Prof. Dr. Thomas Drew Bear (Fransız Anadolu Arş. Enst./French Anat. Search Inst.) Prof. Dr. Lisa Kealhofer (Santa Clara University, America) Prof. Dr. Raşit Hatiev (W. Humboldt Üniversitesi) Prof. Dr. İbrahim Şamanov (Rusya Federasyonu) Prof. Dr. Tahsin Cemil (Babes-Bolyai University, Romania) Prof. Dr. Muhittin Tuş (Kıbrıs Uluslararası Üniversitesi) Prof. Dr. Ali Boran (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ahmet Kalendar (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Mustafa Demirci (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ufuk Tavkul (Ankara Üniversitesi) Prof. Dr. Hakan Kırımlı (Bilkent Üniversitesi) Prof. Dr. Ahmet Taşağıl (Mimar Sinan Üniversitesi) Prof. Dr. Remzi Duran (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ali Baş (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Mustafa Aydın (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Alaattin Aköz (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Varol Kurtoğlu (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. İzzet Sak (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Özdemir Koçak (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Hasan Basri Karadeniz( Dumlupınar Üniversitesi) Prof. Dr. Yusuf Küçükdağ (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Yusuf Öz (Kırıkkale Üniversitesi) Prof. Dr. Fehmi Karasioğlu (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ali Osman Öztürk (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Prof. Dr. Emrullah Eken (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Bayram Sade (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Kuddusi Ertuğrul (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Kerim Koçak (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. İbrahim Solak (Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi) Prof. Dr. Yaşar Semiz (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ferudun Ata (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Caner Arabacı (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Doç. Dr. Mikail Altan (Selçuk Üniversitesi ) Doç. Dr. Aznavur Demirpolat (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi) Doç. Dr. Ömür Harmansah (Brown University) Doç. Dr. Ali Temizel (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Osman Kunduracı (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Doğan Yörük (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Sinan Gönen (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Ali Meydan (Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi) vii
Doç. Dr. Necmi Uyanık (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. M. Ali Hacıgökmen (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Hüseyin Muşmal (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Çiğdem Ulusoy (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Nurullah Tabakçı (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Yaşar Erdemir (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Mehmet Yılmaz (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Sefer Solmaz (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman Dinç (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Fatih Berk (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Mustafa Arslan (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. A. Deniz Oktaç Beycan (Selçuk Üniversitesi) Öğr. Gör. Ruhi Gül (Selçuk Üniversitesi) Christopher S. Lightfoot (Metropolitan Museum of Art) Gunne Eiche Johnsen ( Asya Lale Floreks İhr. Müd.) Marie- Henriette Gates (Bilkent Üniversitesi) Amélie Royer, (Fransız Anadolu Arş. Enst) İsabella Caneva (Üniversité de Venese) Margaret Arslan (Babes-Bolyai University, Romania) Dariusz Chiocki (Waršova) Linda Murray (Ted Koleji) Kate Clow (Antalya) viii
SUNUŞ Üniversitemiz, bünyesinde bulundurduğu akademik birimlerde deneyimli eğitici kadrosu ile meslekî alanda eğitimli, üretken ve gelişimi isteyen bireyler yetiştirmek maksadıyla ülke kalkınmasında üzerine düşen görevi başarıyla sürdürmektedir. Bu amaca hizmet etmek üzere Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü de Atatürk ün hedef gösterdiği çizgide Türk tarihi, dili, edebiyatı, sanatı ve kültürü üzerine yayınlar yapmaktadır. Enstitümüzün bu alandaki müstakil kitap yayınları yanında, yapılan sempozyumlar, Güz ve Bahar sayıları olmak üzere yılda iki defa çıkardığı uluslararası Türkiyat Araştırmaları Dergisiyle (Journal of Studies in Turkology) ülkemizde sosyal bilimler alanında Üniversitemizin yüz akları arasına girmesi bizi mutlu etmektedir. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü ayrıca gelenek hâline getirmeye çalıştığı, Türk tarihi, dili, edebiyatı ve kültürüne hizmet etmiş yerli ve yabancı önemli bilim adamları adına armağan kitaplar yayınlayarak sosyal bilimler alanındaki geçmiş birikimleri ve tecrübeleri gençlerin önüne koyup geleceğin ilim adamlarına yol göstermekle de önemli bir iş yapmaktadır. Çeşitli konularda sempozyum, paneller düzenleyerek, araştırma konularının detaylı bir şekilde incelenmesini ve bilim insanlarının bir arada olmalarını sağlamaktadır. Bu vesileyle, Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Sarayönü Sempozyumu na katılan ve bu bildiri kitabına katkıda bulunan bilim insanlarımıza ve eserin hazırlanıp basılması aşamasına kadar olan süreçte emeği geçen herkese teşekkürlerimi sunuyorum. Prof. Dr. Hakkı GÖKBEL Selçuk Üniversitesi Rektörü ix
x
ÖNSÖZ Türklük Bilimi üzerine çalışmaları amaç edinen Selçuk Üniversitesi bünyesinde kurulan Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü kurulduğu 24 Ocak 1991 tarihinden itibaren bu amaçlar doğrultusunda panel, bilgi şöleni, seminer, konferans, ülke içinde ve dışındaki Türkiyat Enstitüleri ile bilimsel işbirliği çerçevesinde karşılıklı ziyaretler ve işbirliği protokolleri yapmak, Yüksek Lisans ve Doktora programlarının açılması, Türklük bilimi ile ilgili projeleri yönlendirmeyi amaçlamaktadır. 2013 Yılında Romanya Bolyai-Babeş Üniversitesi Türkoloji Enstitüsü ile karşılıklı bilimsel işbirliği protokolü yapılmış ve ziyaretimize karşılık olarak Üniversitemizi ve Enstitümüzü ziyaret eden Bolyai-Babeş Üniversitesi Rektörü ve Türkoloji Enstitüsü Müdürü ile Üniversitemiz ve Enstitümüz bilimsel işbirliği protokollerine imza atmışlardır. Uluslararası hakemli bir yayın olan dergimiz yılda iki kez güz ve bahar sayıları olmak üzere düzenli olarak yayınlanmaktadır. 32. sayıdan itibaren MLA (Modern Language Association) International Bibliography, Newyork/ABD, Tübitak/Ulakbim SBVT tarafından dizinlemeye başlanmış ve uluslararası hale gelmiştir. Dergimiz, gerekli şartları yerine getirdiğinden ISI-Wos/A&HCI (Arts & Humanities Citation Index)-(Thomson Reuters) e dizinlemesi için müracaat edilmiştir ve takibe alınmıştır. Yazışmalar sonuçlandığında TÜBİTAK tarafından kabul edilen Sosyal Bilgiler alanında B grubu kategorisine dâhil edilebilecektir. Ayrıca dergimiz ASSOS INDEX, EBSCO tarafından da taranmaktadır. Enstitümüz, Türkiyat dergisini sosyal bilimler alanında üniversitemizin yüz akı hâline getirmeye çalışırken, Türk tarihi, dili, edebiyatı ve kültürüne hizmet etmiş yerli ve yabancı önemli bilim adamları adına armağan kitaplar çıkarmayı geleneksel hâle getirmiştir. Böylece bu şahsiyetlerin hayatı, eserleri, metodu, Türk tarihine, diline, edebiyatına, kültürüne sağladığı katkılar ortaya konularak, bundan sonra yapılması gereken çalışmaların neler olduğu özellikle gençlere daha isabetli bir şekilde gösterilmiş olacaktır. Bunun için ilk olarak 1999 yılında Prof. Dr. Erol GÜNGÖR ün Anısına Armağan kitabı çıkarılmış idi. 2003 yılında dergimizin XIII. sayısı Prof. Dr. Ahmet Bican ERCİLASUN a armağan sayısı olarak yayınlanmıştır. 2011 yılında ise Büyük Selçuklu dan Türkiye Selçuklu Devletine Prof. Dr. Mehmet Altay KÖYMEN e Armağan kitabı yayınlanmış, bu geleneğin bir devamı olarak da üniversitemiz de sosyal bilimler alanında birçok bilim adamı yetişmesinde emeği olan Prof. Dr. Nejat GÖYÜNÇ anısına Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür: Prof. Dr. Nejat GÖYÜNÇ e Armağan adıyla bir kitap yayınlamış bulunuyoruz. Bu geleneğe binaen Türk tarihi, kültürüne hizmet etmiş, özellikle kentlerimiz üzerine çalışmalarıyla bilinen tarihçi İ. Hakkı KONYALI adına Şehirlerin Sevdalısı İbrahim Hakkı Konyalı Armağanı kitabını çıkarmanın mutluluğunu yaşamaktayız. Dergi ve kitap çalışmalarımızın yanında Enstitümüzün bilimsel bilgi şölen, panel, konferans ve seminer gibi faaliyetleri bulunmaktadır. Çin de Türk Dilli Halklar, ( 28 Aralık 2012), İngiltere de Türkçe Yaşamak (21 Mayıs 2013), Kosova da Türkçe Eğitim, Yurt Dışında, Akraba Topluluklarında ve Balkanlarda Türkçe Eğitimi ve Sorunları (07 Ekim 2013), Prof. Dr. Nejat Göyünç, Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür (23 Aralık 2013) xi
Panelleri ve Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından, Uluslararası Sarayönü Sempozyumu (24-26 Ekim 2014) tarihlerinde düzenlemiştir. Selçuk Üniversitesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türk Tarih Kurumu, Konya Büyük Şehir Belediyesi, Sarayönü Kaymakamlığı ve Sarayönü Belediyesi nin katılımlarıyla gerçekleştirdiğimiz Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Uluslararası Sarayönü Sempozyumu (24-26 Ekim 2014) nu yayım haline getirmenin mutluluğu içindeyiz. Zira bu tür il, ilçe, kasaba, köy ve küçük yerleşim alanları üzerinde yapılacak yerel, ulusal ve uluslararası bilim heyetlerinin yoğunlaşması fen ve sosyal alanlarındaki farklı disiplinlerdeki bilim insanlarının belli bir noktada odaklaşmasını sağlayarak disiplinler arası bir çalışma ortamı sağlamaktadır. Bu nedenle bu tür sempzoyum ve çalıştaylardaki katılımcıları bilim insanı ve izleyenleri ile alana taşımak ve alanla buluşturmak projelerimiz olmaktadır. Uluslararası Sarayönü Sempozyumumuz bu türden çalışmalara iyi bir örnek olmuştur. Bilim insanları önceden alanda çalışmaları desteklenmiş bölgedeki yerel mimari, halk kültürü ve arkeolojik yerleşmeler önceden incelenmiş ve sempozyum sırasında alanla ilgili bilgiler konferans salonlarında ve alanında değerlendirmeler yapılmıştır. Bu çalışmalarımızı bir kitap haline getirerek yayımlama mutluluğundayız. Kuşkusuz Bilimsel bir sempozyumun hazırlanmasından uygulanmasına ve yayımına kadar 3 yıllık bir süreç geçmektedir. Bu süreçte bilim insanından öğrencisine, bürokrasiden vatandaşına, sanayicisinden işçisine birçok emekçinin emeği görülmektedir. Burada aklımıza gelenleri söylemekle birlikte daha birçok emeği geçen insan vardır. Burada bir kısım kurum, kuruluş ve kişiden söz etmek istiyoruz. Sempozyumumuzda bize yardımcı olan katılımcı kurumlar Selçuk Üniversitesi, Türk Tarik Kurumu, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Konya Büyük Şehir Belediyesi, Sarayönü Kaymakamlığı, Sarayönü Belediyesi ne, İnli Mahallesi Muhtarı Kamil Akmaz ve Demirpolat Şirketler Grubu Yönetim Kurulu Üyesi Hayrettin Demirpolat a, Sarayönü belgeselini hazırlayan ve sunumunu sempozyum esnasında bizimle paylaşan Öğr. Gör. Ruhi Gül ve ekibine, sempozyum hazırlık aşamasında afiş ve davetiyelerin dizgisini yapan Harun Yıldız a, afiş ve davetiyelerin basımını yapan Mustafa Özer e, sempozyum Boyunca sempozyumumuzu takip eden Sarayönü Kaymakamı Harun Yücel ve Belediye Başkanı Nafiz Solak a, Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Alim Gür e, sempozyum katılımcılarının ve izleyicilerinin Ladik ziyaretinde ev sahipliği yapan Prof. Dr. Ahmet Kalender ve her zaman bu çalışmalarda yanımda olan eşim öğretmen Kadriye Bahar a ve Sarayönü nden katılan Belediye mensupları ve sakinlerine gösterdikleri ilgi ve destekten dolayı şükranlarımı sunarım. Ayrıca alandaki antik Grekçe kitabeleri katılımcılara açıklayan Prof. Dr. Thomas Drew-Bear, Osmanlıca kitabelerin açıklanmasında Prof. Dr. İzzet Sak a, biyolojik botanik açıklamalarında Doç. Dr. Cengiz Akköz e, Rusya Federasyonu Karaçay-Çerkez Özerk Cumhuriyetinden katılan Karaçaylı bilim adamlarının konuşmalarındaki ve yayımlarındaki Karaçay Türkçesindeki ifadeleri Türkiye Türkçesine aktaran Yrd. Doç. Dr. Nurullah Tabakçı ya, Sempozyum Kayıt Kabul ve Organizasyonda görev alan S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim elemanları Doç. Dr. Hüseyin Muşmal ve kayıt xii
kabuldeki fedakâr ekibi öğrencilerime, Arş. Gör. Rahim Kızgut, Arş. Gör. Rıza Özbölük, Arş. Gör. Onur Kabak, Arş. Gör. Hatice Aksoy, Arş. Gör. Hasan Aksoy ve S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Öğrencileri ve Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü personelinden sempozyum tarihinde enstitüsü müdür yardımcımız olan Doç. Dr. Mehmet Ali Hacıgökmen, Sekreter Cengiz Ateş, Özkan Yorgancılar ve Mustafa Ülük e teşekkür ederiz. Bu kitabın yayım aşamasına gelişindeki çabalarından dolayı yardımlarını gördüğümüz Enstitümüz Müdür Yardımcıları Yrd. Doç. Dr. Hakan Kuyumcu, Yrd. Doç. Dr. Çağatay Benhür e; Dergimizin editör yardımcıları Dr. Hatice Gül Küçükbezci, Arş. Gör. Fatih Numan Küçükballı, Arş. Gör. Murat Turgut a ve Enstitü Personelimiz Mustafa Ülük e teşekkürlerimi bildiririm. Prof. Dr. Hasan BAHAR SÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü xiii
xiv
İÇİNDEKİLER Sunuş Özsöz IX XI Hasan BAHAR İLKÇAĞ DA SARAYÖNÜ 1 Mehmet KURT Hatice Palaz ERDEMİR Mustafa ARSLAN Alaattin AKÖZ Doğan YÖRÜK Ayşe PUL İzzet SAK Mehmet MERCAN D. Ali ARSLAN Sadettin BAŞTÜRK Kadir ULUSOY Gülten ARSLAN HELLENİSTİK VE ROMA DÖNEMLERİNDE SARAYÖNÜ VE ÇEVRESİ CLAUDIO LAODICEIA (LAODICEIA COMBUSTA) DAN ELE GEÇEN BAZI ANTİK SİKKELER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME ANTİK EPİGRAFİK MALZEMELER IŞIĞINDA SARAYÖNÜ ÇEVRESİNİN SOSYO-KÜLTÜREL DURUMU XV. YÜZYILDA ILGIN VE ÇEVRESİNİN İDARESİ, YERLEŞİM VE NÜFUS ÖZELLİKLERİ XVI. YÜZYILDA SARAYİNİ KÖYÜ NÜN SOSYAL VE EKONOMİK YAPISI KUYUCU MURAD PAŞA NIN CELÂLİ MÜCADELESİ SÜRECİNDE SARAYÖNÜ VE ÇEVRESİ KONYA ŞER İYE SİCİLLERİNDE BULUNAN SA ÎD-İLİ NÂHİYESİ İLE İLGİLİ BAZI KAYITLAR (1690-1740) 1830 SAYIMINA GÖRE SARAYÖNÜ NÜN NÜFUSU YEREL SEÇİM SONUÇLARI TEMELİNDE, DÜNDEN BUGÜNE SARAYÖNÜ SARAYÖNÜ (KONYA) YÖRESİ BAZI 217 Alparslan SANTUR GELENEKSEL KÜLTÜR DEĞERLERİ İLE İLGİLİ BİR TASNİF DENEMESİ Fatih USLU KONYA VE SARAYÖNÜ ÇEVRESİNDE 225 BULUNAN YÖRÜKLER Melek HİDAYETOĞLU SARAYÖNÜ ÇEŞMELİSEBİL YÖRÜKLERİNDE 231 DOKUMA GELENEĞİ Aynur KARADOĞAN YOKOLAN BİR SANAT: LÂDİK HALISI 247 27 45 59 77 105 123 141 173 189 Ergün VEREN Sefer SOLMAZ SARAYÖNÜ YÖRESİ KÜLTÜRÜNDE SEREN (ÇINGIRAKLI KUYU) BAŞHÜYÜK KARAÇAY-MALKAR TÜRKLERİNDE EVLİLİK VE DÜĞÜN GELENEKLERİ xv 259 285
Selma ÇETİNKAYA Necmi UYANIK Murat TURGUT Fatih Mehmet BERK Ali BORAN Şengül BAYAR Atilla KARTAL Sinan GÖNEN Ali Osman ÖZTÜRK Mehmet YASTI Fatih Numan KÜÇÜKBALLI Fatih Numan KÜÇÜKBALLI Mehmet YASTI Aziz AYVA Mehmet AKÇAR A. Yasin ÜLKER Gunne Eicke JOHNSEN Yaşar SEMİZ Mevlüt MÜLAYİM İbrahim SARIALTUN Süleyman SOYLU Aliye SEFLEK Burak GÜRBÜZ Mehmet AKÖZ GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE SARAYÖNÜ 297 DÜĞÜNLERİ BÜYÜK KONYA ANSİKLOPEDİSİ VE 321 CUMHURİYET ARŞİVİNDEKİ BİLGİLER ÇERÇEVESİNDE SARAYÖNÜ SARAYÖNÜ ÇEVRESİ HİTİT DAĞ VE SU 335 KÜLTÜ KUTSAL MEKANLARI HIRİSTİYANLIĞA YÖNELİK BASKILAR VE 351 MARCUS JULIUS EUGENIUS SARAYÖNÜ DİNİ YAPILARI 367 AŞÇI BABA TÜRBESİ ETRAFINDA ŞEKİLLENEN UYGULAMALARDA ESKİ TÜRK İNANÇLARININ İZLERİ LÂDİKLİ AHMET AĞA İLE İLGİLİ KÜLTÜREL HAYATTA SON YILLARDA GÖRÜLEN ALGISAL DÖNÜŞÜM VE ÇEŞİTLENME KONYA TÜRKÜLERİNDE SARAY KELİMESİNİN ANLAM KATMANLARI ADBİLİM ÇERÇEVESİNDE SARAYÖNÜ YERLEŞKE ADLARI SARAYÖNÜ YÖRÜK VE TÜRKMEN AĞIZLARININ BELİRGİN DİL ÖZELLİKLERİ SARAYÖNÜ (KONYA) BAŞHÜYÜK KASABASINDA YAŞAYAN KARAÇAY TÜRKLERİNİN HALK EDEBİYATI SARAYÖNÜ MEZAR TAŞLARINA HALK EDEBİYATI AÇISINDAN BİR YAKLAŞIM ORGANİC AGRİCULTURE DEVELOPMENT AT SARAYÖNÜ REGİON A SHORT EXCURSİON İNTO HİSTORY AND OUTLOOK İNTO FUTURE SARAYÖNÜ GÖZLÜ DEVLET ÜRETME ÇİFTLİĞİ SARAYÖNÜ NDE ÇAYIR MERA VE YEM BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİNİN DURUMU PROBLEMLERİ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ SARAYÖNÜ İLÇESİ NİN BİTKİSEL ÜRETİMDEKİ YERİ, SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ SARAYÖNÜ NDE HAYVANCILIK VE HAYVANSAL ÜRETİM 405 415 433 443 453 485 505 529 533 541 565 581 Bilal ÖZEL Ahmet AY Mustafa GERÇEKER DÜNYADA TURİZM GELİŞMELERİ; TÜRKİYE VE KONYA YA YANSILAMARI xvi 589
Hayati AKMAN Ali TOPAL ARPA VE BUĞDAY ÇEŞİTLERİNDE BAZI KÖK VE SÜRGÜN BÜYÜME PARAMETRELERİNİN BELİRLENMESİ Hayati AKMAN SARAYÖNÜNDE TARLA BİTKİLERİ TARIMI 601 Şenol ŞAHİN SARAYÖNÜ İLÇESİNDE FAALİYET 603 GÖSTEREN İŞLETMELERİN YAPISI VE GELİŞİMİ Kenan ARIBAŞ SARAYÖNÜ İLÇESİNİN (KONYA) 605 Ali MEYDAN Şenay GÜNGÖR DEMOGRAFYASI Mehmet YILMAZ TANZİMAT TAN CUMHURİYET E SARAYÖNÜ HAVALİSİNDE NÜFUS 621 HAREKETLERİ Şamil BATÇAYEV BAŞHÜYÜK KÖYÜNÜN GÖÇ HİKAYESİ 657 Raşid HATUYEV KONYA DAKİ KARAÇAY SÜLALELERİNİN 663 ATAYURTLARINDA SUFİLER Vladimir BİCİYEV TÜRKİYE YE GÖÇMÜŞ AİLELERİN 669 KARAÇAY DAKİ ARAZİLERİ Merve Karaçay TÜRKAL KAFKASYA DAN ANADOLU YA GÖÇLER ÇERÇEVESİNDE KARAÇAY-MALKAR 673 TÜRKLERİ NİN SARAYÖNÜ BAŞHÜYÜK KASABASINA YERLEŞTİRİLMELERİ Qasımlı Gülnar Vaqif Qızı AZƏRBAYCANLILARIN KÖÇÜRÜLMƏSININ 3 683 POEMADA TƏZAHÜRÜ Tuncay Ercan SEPETÇİOĞLU Necat ÇETİN KONYA DA BİR KIRIM TATAR MUHACİR YERLEŞKESİ: SARAYÖNÜ KONAR KÖYÜ 695 Ömer AKDAĞ ÇEŞMELİSEBİL DE LAKAPLAR VE 1934 725 LAKAP KANUNU 599 xvii
xviii
KAFKASYA DAN ANADOLU YA GÖÇLER ÇERÇEVESİNDE KARAÇAY-MALKAR TÜRKLERİ NİN SARAYÖNÜ BAŞHÜYÜK KASABASINA YERLEŞTİRİLMELERİ Merve Karaçay TÜRKAL * I. Karaçay-Malkar Türkleri ve Yaşadıkları Coğrafya Günümüzde Rusya Federasyonu sınırları içerisinde bulunan, batıda Karadeniz kıyılarından doğuda Hazar Denizi ne kadar uzanan ve idari olarak da otonom cumhuriyet ve bölgelere ayrılmış olan Kafkasya, (Bice 1989: 3) çeşitli kültürlerin binlerce yıldır geçtiği ve karşılaştığı bir bölge olup dünyanın en eski ve sürekli yerleşik toplumlarını barındırmıştır. (Baddeley 1989: 22) Kuzey Kafkasya da yaşayan halklardan biri olan Karaçay-Malkar Türkleri bugün çoğunlukla bu bölgede Rusya Federasyonu na bağlı Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti ile Kabardin-Balkar Cumhuriyeti nde yaşamaktadırlar. Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti nin başkenti Çerkessk şehridir. Cumhuriyet sınırları içerisinde Karaçaylılar, Kabardeyler, Besleneyler, Abazalar, Nogaylar, Ruslar, Osetler ve Ukrayna Kazakları yaşamaktadır. Kabardin-Balkar Cumhuriyeti nin Başkenti Nalçik şehridir. (Tavkul 2009: 28) Karaçaylılar yaklaşık 200 bin kişilik bir nüfusa sahip iken, Malkarlıların nüfusu da 130.000 yakındır. Karaçay-Malkarlılar Kafkasya dışında, 1943-1944 yıllarında sürgüne gönderildikleri Orta Asya da, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan da yaklaşık 20.000 kişilik bir nüfusa sahiptirler. 1886 ve 1905 yıllarında Türkiye ye göç eden Karaçay-Malkarlılar da Türkiye de yaklaşık 20.000 kişidirler. Türkiye deki Karaçay-Malkarlılar, Ankara, Eskişehir, Afyon, İzmir, Bolvadin, Turhal ve Konya-Başhüyük te kurdukları Karaçay-Malkar Kültür dernekleri etrafında örgütlenmişlerdir. Bunun dışında, Suriye de Şam civarında 1.500, Amerika Birleşik Devletleri nde de * Yrd. Doç. Dr., Gümüşhane Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü (mkturkal@gumushane.edu.tr).
674 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) yaklaşık 5.000 Karaçay-Malkarlı yaşamaktadır. New Jersey-Paterson da AKBA (Amerikan Karaçay Dayanışma Derneği) adı altında bir dernekleri vardır. Rusya da Moskova şehrinde de yaklaşık 1.000 kadar Karaçay-Malkarlı bulunmaktadır ve Elbrusoid adlı bir kültür derneği etrafında örgütlenmişlerdir. Türkiye deki Karaçay-Malkar köyleri şunlardır: Konya / Sarayönü: Başhüyük Ankara / Gölbaşı: Yağlıpınar Eskişehir/Sivrihisar: Yakapınar (Ertuğrul) Eskişehir / Çifteler: Belpınar Eskişehir / Han: Yazılıkaya Eskişehir/Han: Kilisa(Gökçeyayla) Eskişehir/Han: Agasar(Akhisar) Afyon / İscehisar: Doğlat Kayseri / Pınarbaşı: Eğrisöğüt Tokat / Almus: Çilehane Tokat/Sulusaray: Arpacı Karaçay Sivas / Yıldızeli: Emirler Bunların dışında Yalova Çiftlikköy de, Konya Ereğli de, Tokat Turhal da, Afyon Bolvadin de Karaçay-Malkarlılar yaşamaktadır. İzmir in Mehtap Mahallesi nde de yoğun bir nüfusa sahiptirler. Bu gün Karaçay-Malkar Türklerinin etnik bir topluluk olarak Kafkasya da ne zaman ve nasıl ortaya çıktıkları sorusunun cevabı, bilim dünyasında hala net olarak verilmemiştir. Karaçay-Malkar halkının etnogenezi şöyle bir yapıya dayanmaktadır, MÖ 3.000 yıllarında Koban Kültürünü oluşturan Orta Kafkasların yerli kabilelerinin kurdukları temel üzerine Kimmer-İskit-Alan kavimleri ikinci katmanı, Miladın ilk yüzyıllarından sonra Hun-Bulgar ve Hazar kavimleri üçüncü katmanı, X. yüzyıldan itibaren Kıpçaklar da son katmanı oluşturmuşlardır. Dolayısıyla Karaçay-Malkar Türkçesi ana hatlarıyla Kıpçak Özelliği taşırken, onda Hun, Bulgar, Hazar, İskit izlerini ve eski Kafkas dillerinin söz varlığının kanıtlarını da bulmak mümkündür. (Tavkul 2009: 56) II. Kafkasya dan Anadolu ya Yapılan Göçlerin Sebepleri 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı nın Kafkasya dan Anadolu ya yapılan göçler üzerinde çok önemli etkisi vardır. Doksanüç Harbi de denilen bu savaş sonrası imzalanan Berlin Anlaşması sadece Osmanlı nın geniş topraklar kaybetmesine yol açmamış, Kafkasya Müslümanlarının da üzerinde büyük etkisi olmuştur. Savaş esnasında Osmanlı güçlerini desteklemeleri veya Ruslar a karşı ayaklanma çıkarmaları yüzünden, savaş Rus galibiyetiyle sonuçlanınca bu topluluklara göç etmekten başka çare kalmamıştır. (Berber 2011: 18-19) KAFKASYA DAN ANADOLU YA GÖÇLER ÇERÇEVESİNDE KARAÇAY- MALKAR TÜRKLERİ NİN SARAYÖNÜ BAŞHÜYÜK KASABASINA YERLEŞTİRİLMELERİ
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) 19. yüzyılın ikinci yarısından başlayarak 1920 lerin başlarına kadar süren Kafkasya dan Osmanlı topraklarına göç olayı bütün Kafkasyalıları olduğu gibi Karaçay Türklerini de etkilemiştir. Özellikle de 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında ve 1905 civarında Karaçay göçlerinin yoğunlaştığı bilinmektedir. Rusya, tebaasını tek millet, tek devlet ve tek bir görüş yani Panislavizm, çarlık ve Ortodoksluk çatısı altında toplamayı amaç edinmişti. (İpek 2006: 49) Rusya savaş esnasında bu politikasını hayata geçirerek işgal ettiği bölgelerde Müslümanlardan topladığı silahlarla, Kafkasya daki Hıristiyanları saldırmıştır. (Shaw, 1983: 231) Savunmasız duruma düşen Müslüman köyler Rus subaylarının gözleri önünde ve hatta onların emir ve talimatlarıyla Rus ordusuna mensup askerler ve Hıristiyan ahali tarafından yağmalanmış, camiler, evler ve okullar kapatılmıştır. (İpek 2006: 50) 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Rusya nın egemenliği altındaki topraklardan yapılan göç hareketlerinin sebepleri temelde hep aynıdır. Dolayısıyla konumuz olan 1878-1908 yılları arasında yapılan göçlerin sebeplerini bu tarihten önceki göçlerin sebeplerinden ayrı düşünmek mümkün değildir. 1 Rusya nın işgalinde kalan topraklardan Anadolu ya yönelik göçlerin ana nedeni bu devletin genişleme amacına uygun olarak takip ettiği baskı politikasıdır. Bu nedenle 1878 sonrasındaki göçlerin sebeplerini söz konusu baskı politikasının uygulamaları üzerinden şu şekilde sıralayabiliriz. a) Asimilasyon Faaliyetleri: Daha önce bahsettiğimiz tek millet, tek devlet ve tek bir görüş politikası doğrultusunda eğitim konusu öncelik taşımaktaydı. Ruslar, Müslüman nüfusu Ruslaştırmak ve dillerini ve dinlerini değiştirmek için Türk-İslam kültürüne karşı iki cepheden taarruza geçmişlerdir. Biri mektepler diğeri de camilerdir. Fakat Rusya nın topraklarında yaşayan Müslümanlara karşı başlattığı baskı yönetiminin bir sonuç vermediği ve bunun sonucunda Müslümanların Ruslara yaklaşacak yerde daha da uzaklaştıkları, nitekim Türkiye ye göçe devam ettikleri görülmektedir. 2 b) Ekonomik ve Sosyal Baskılar: Rusların Müslüman vatandaşları göçe zorlayarak, yerlerine Rus göçmenleri iskan etme politikası Kafkasya da yaygın bir şekilde uygulanmıştır. Kafkasya savaşları sırasında gösterdikleri başarılar nedeniyle Rus Kazaklarının subay ve memurlarına dağıtılmak üzere kuzey 675 1 1878 e kadar olan göçlerin ayrıntılı sebepleri için bkz., Abdullah Saydam, Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876), TTK, Ankara 2010. s. 63-81, 2 Ayrıntılı bilgi için bkz., Süleyman Erkan, Kırım ve Kafkasya Göçleri (1878-1908), KTÜ, Trabzon 1996, s.25-33, KAFKASYA DAN ANADOLU YA GÖÇLER ÇERÇEVESİNDE KARAÇAY- MALKAR TÜRKLERİ NİN SARAYÖNÜ BAŞHÜYÜK KASABASINA YERLEŞTİRİLMELERİ
676 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) Kafkasya toprakları geniş ölçüde müsadere edilmiştir. Kuzey Kafkasya nın geniş ormanlık sahaları da Rus hazinesine devredilmiştir. (Erkan 1996: 35) Bu da en verimli toprakları Rus yerleşimcilere tahsis edilen halkın iktisadi gücünü düşürmüş ve önemli oranda nüfus azalmasına neden olmuştur. c) Sürgün ve Katliamlar: Rusya dan Anadolu ya yapılan göçlerin en önemli nedenlerinden biri de sürgün ve katliamlardır. Her ne kadar göçlere yukarıda belirtilen asimile politikası ve ekonomik baskılar daha geniş ölçüde yol açmışsa da bunlar göçlerin bir anlık sebepleri değildir. Oysa sürgün ve katliamlar anında göçü meydana getiren en önemli etken olmuştur. Bu sebebe bağlı olarak canını ve namusunu kurtarmak amacıyla göç etmek zorunda kalanların durumları içler acısı bir manzara arz ediyordu. Bu göçler <emsali görülmedik bir surette vuku bulmaya başlamış ve nüfus-u vürûdanın ekseriyeti nisvan ve sıbyan, halleri tarif olunmaz derecede perişan olması hasebiyle haklarında (Osmanlı Devletince) şefkat-ı insaniyeye layık olacak muamelât icra olunmuştur. (Eraslan 1988: 65) d) Psikolojik Baskılar: Kafkasya daki Müslümanların topraklarını terk etmeye zorlayan sebeplerden biri de psikolojik baskılardır. Psikolojik baskı yöntemlerinden biri, Müslümanların Rusya ordusunda askere alınacakları diğeri de yeni vergilere maruz kalacakları yönünde idi. (Erkan 1996: 35) III. Osmanlı Devleti nin Göçmenleri Kabul Etmesi ve 1878-1908 Döneminde Yapılan Göçlerin Genel Özellikleri 1877-78 Savaşı nın kaybedilmesinden sonra Kafkasya da daha önceden elden çıkmış toprakların yanı sıra şimdi de Kuzeydoğu Anadolu nın bir kısmının ve Rumeli nin büyük oranda kaybedilmesiyle Osmanlı Devleti nde Müslüman nüfusa ihtiyaç artmıştır. Yani Müslüman nüfusun işgal altında kalan topraklarda terkedilmesi, bu ülkelerden orduya katılan asker sayısını da alıp götürmüştür. Bu nedenle Osmanlı Devleti göç olayını sadece ziraat erbabı kişileri çoğaltmak için değil, orduya katılacak asker sayısını artırmak için de teşvik etmiştir. (Deringil 1991: 435-443) II. Abdulhamid, Avrupa Devletleri nin Osmanlı Hıristiyanları lehinde müdahalelerde bulunmaları ve Rusya nın izlediği Panslavist politika nedeniyle, Halifelik unvanından yararlanarak Panislamist fikrini hayata geçirmek için çalışmakla tanınır. Dolayısıyla Osmanlı Devleti nin göçmenlere, özellikle de Kafkasyalı göçmenlere gösterdiği özel ilgiyi dönemin padişahı II. KAFKASYA DAN ANADOLU YA GÖÇLER ÇERÇEVESİNDE KARAÇAY- MALKAR TÜRKLERİ NİN SARAYÖNÜ BAŞHÜYÜK KASABASINA YERLEŞTİRİLMELERİ
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) Abdulhamid ve onun yürütmeye çalıştığı politikayla açıklamaya çalışanlar da vardır. Ancak bunların yanı sıra özel bir nedenin varlığı da dikkat çekmektedir. O da II. Abdulhamid in Kafkasyalılarla olan akrabalık bağlarıdır. II. Abdulhamid in annesi de Abdulmecid den sonraki tüm padişahların olduğu gibi bir Çerkes kızıydı. (Uluçay 1980: s.34) Hangi nedene bağlı olursa olsun, padişahın kapılarını Kafkasyalı göçmenlere sürekli açık tuttuğu aşikârdır. Ancak Osmanlı Devleti nin Kafkasya göçmenleriyle ilgili politikasını Göç edin de nasıl ederseniz edin şeklinde değerlendirmemek gerekir. Çünkü devletin göçmenleri kabulde bir takım şartlar koyduğu da bilinmektedir. (Erkan 1996: 435-443) 1) Gerek göçmenlerin gerekse devletin zor durumda kalmaması için Anadolu ya göç etmek arzusunda bulunanlar, önceden bu durumdan Osmanlı Devleti ni haberdar edeceklerdir. Bunlar iskan yerleri belirlendikten sonra göç edebileceklerdir. 2) Kafkasya dan ve Rusya nın diğer bölgelerinden Osmanlı Devleti ne göç edecek olanlar Osmanlı tâbiyetine girmeyi kabul edecek ve Rusya tâbiyetini terk edecektir. Rus pasaportları alınacak ve bir daha da hiçbir zaman Rusya tâbiyeti iddiasında bulunmayacaklardır. 3) Göçmenler, Osmanlı Devleti nin belirleyeceği iskân alanlarında yerleşmeyi kabul edecek ve devletten yolluk, yevmiye, ziraat aleti gibi taleplerde bulunmayacaklarına dair kendilerinden sened alınacaktır. 4) Göç kapsamına gireceklerin Müslüman olmaları gerekmektedir. Konuyla ilgili olarak, baskılara dayanamayıp Osmanlı Devleti ne göç etmek isteyen Karaçay halkının bir bölümünün 1885 yılında Rostof dan çektikleri telgraf bu konuda örnek olması açısından oldukça önemlidir. Özetlemek gerekirse muhacierler kendilerinin Kafkasya da mütemekkin Karaçay ahalisinden olarak Osmanlı Devleti ne iltica etmek arzusunda olduklarını, pasaportlarının ahz edildiğini, hicretleri için komisyonca müsaade edilmediğinden dolayı oradaki Rostof Şehbenderi tarafından hicretlerine izin verilmediğini; oysa kendilerinin hayvanlarını, arazilerini hatta tüm şahsi eşyalarını bırakıp geldiklerinden şu an sokakta kalmış olduklarını belirtmiş ve Allah ve peygamber aşkı için hicretlerine izin verilmesini istirham ettiklerini yazmışlardır. 3 Karaçay ahalisinin vekili, 677 3 BOA, Y.A.RES, 29/41, 1302.Ş.19. KAFKASYA DAN ANADOLU YA GÖÇLER ÇERÇEVESİNDE KARAÇAY- MALKAR TÜRKLERİ NİN SARAYÖNÜ BAŞHÜYÜK KASABASINA YERLEŞTİRİLMELERİ
678 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) ümeradan Canbief ve Hacı Zekeriya Abaef dir. Karaçay ahalisi <bu kadar nüfus-ı Müslimin sokaklarda kalmasına hasbel diyanet merhametiniz ka il olmayacağını bildiğimizden hicretimizin emrini tekrar istirhama isti sar eyleriz, diyerek dört gün sonra ikinci bir telgraf daha çekmişlerdir. 4 IV. Karaçay-Malkar Muhacirlerinin Başhüyük e İskânı Günümüzde Konya nın Sarayönü ilçesine bağlı bulunan Başhüyük Kasabasına na Karaçay-Malkar Türklerinin Kafkasya dan Osmanlı Devleti ne göç edererek yerleşmelerinde yukarıda bahsedilen genel sebeplerin yanında Karaçay- Malkar halkının içinden çıkıp hac vazifesini yerine getirmek üzere kutsal topraklara giden ve dönüşte gördüklerini halka anlatarak onlarda İslam topraklarında yaşama hayali uyandıran hacıların büyük rolü olmuştur. (Bağcı 2003: 17) Yine XX. yüzyılın başlarında Karaçay dan İslam hukuku tahsil etmek üzere İstanbul a gelen Kurgakların Ramazan Efendi adında Karaçaylı bir hoca burada devlet yetkilileriyle görüşerek, Kafkasya dan Karaçay halkının göç etmesi konusunda olumlu bir cevap almıştır. 1905 yılında Rusya da meydana gelen ihtilal hadisesiyle birlikte Rus hükümeti Karaçaylıların Osmanlı Devleti ne göç etmesine izin vermiştir. 1905 in Kasım ında Karaçay dan yola çıkan kafile günlerce süren yolculuk sonunda Rus Kazakları nın yerleşim yeri olan Nevinka adlı istasyona gelmiş ve burada bir süre konakladıktan sonra kendilerine tahsis edilen yük treni vagonlarına doldurularak Karadeniz kıyısındaki Novorossiysky adlı Rus limanına ulaşmışlardır. Kış soğuklarının başladığı günlerde, Karadeniz sahillerine perişan bir şekilde dağılmış olan Derme-çatma sığınakların altında kendilerini İstanbul a götürecek gemilerin gelmesini beklerken bu sırada baş gösteren tifo-karahumma gibi hastalıklar sebebiyle Karaçay muhacirlerinin çoğu İstanbul u göremeden hayata gözlerini yummuştur. Kendilerini İstanbul a götürecek gemileri beklerken bir yandan şöyle ağıtlar yakmışlardır: (Tavkul 2012: 255) İnşaallah biz İstampulga keterbiz İnşaallah Karatengizden öterbiz Biz İstampulda zemzem kuyarbız kumganga Biz İstampulda tüye soyarbız Kurmangna. *** 4 BOA, HR.TO, 528/109, 1885.5.24. KAFKASYA DAN ANADOLU YA GÖÇLER ÇERÇEVESİNDE KARAÇAY- MALKAR TÜRKLERİ NİN SARAYÖNÜ BAŞHÜYÜK KASABASINA YERLEŞTİRİLMELERİ
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) İnşallah biz İstanbul a gideriz İnşallah Karadeniz den geçeriz Biz İstanbul da zemzem koyarız ibriğe Biz İstanbul da deve keseriz kurbanlığa *** Karaçay muhacirleri 1905 yılı sonlarında Novorossiysky limanından iki gemiye bindirilerek İstanbul a doğru yola çıkarılmışlardır. 368 aile ve 3.478 kişiden oluşan bu kafile İstanbul a ulaştıktan sonra 300 ailelik ikinci bir kafile de 1906 yılının bahar aylarında onları takip etmişlerdir. (Tabakçı 2000: 79) Söz konusu kafileler 1906 yılında İstanbul dan Konya ya sevk edilmişlerdir. 5 Burada bir müddet muhacir kamplarında yaşadıktan sonra bunların büyük bir bölümü Konya da kalmış, bir kısmı Afyon a ve Ankara ya gitmiştir. Ankara ya gidenlerin küçük bir kısmı burada; diğer bir bölümü de Eskişehir e gidip oralarda yerleşmişlerdir. (Tavkul 2012: 255) Karaçay muhacirlerinin Konya ya yerleşmeleri konusunda isteksiz oldukları Başbakanlık Osmanlı Arşivinde bulunan belgelerden anlaşılmaktadır.. 6 Anadolu topraklarına gelen 400 hane Karaçay muhacirlerinden 212 hanesinin ilk etapta Konya Sarayönü ilçesinin (Sarayönü o zamanlar köy idi) Başhüyük mevkinine yerleştirilmesi planlanmıştır. Daha sonra buraya 46 hane daha katılmıştır. Osmanlı devleti bu muhacirlere mesken inşa etmenin yanısıra her haneye çiftçilik yapabilmeleri için bir çift hayvan ve arazi de tahsis etmiştir. 1907 yılında, Konya ilinin Sarayönü ilçesine yedi kilometre uzaklıkta olan Başhöyük adı verilen mevkide Sultan II. Abdulhamit in emri ve yardımlarıyla kurulan Karaçay köyü, Ümrân-ı Hamidiye adını almıştır. 450 hane Karaçaylının yaşamaya başladığı bu köyün adı cumhuriyetin ilanından sonra Başhüyük olarak değiştirilmiştir. (Tavkul 2012: 262) Başhüyük 1957 yılında kasaba olmuştur. 1997 sayımına göre 2.000 e yakın bir nüfusu barındırmaktadır. (http://www.sarayonu.gov.tr) 679 5 BOA, İ. HUS, 1324 Ş/66. 6 BOA, İ. HUS, 1325. Ra.11; İlgili belgelerden transkripsiyonu için bkz. Ek 1 ve Ek 2. KAFKASYA DAN ANADOLU YA GÖÇLER ÇERÇEVESİNDE KARAÇAY- MALKAR TÜRKLERİ NİN SARAYÖNÜ BAŞHÜYÜK KASABASINA YERLEŞTİRİLMELERİ
680 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) KAYNAKÇA Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri: BOA, Yıldız Sadaret Resmi Maruzat, (Y.A.RES), 29/41, 1302.Ş.19. BOA, Hariciye Nezareti Tercüme Odası, 528/109, 1885.5.24. BOA, İradeler- Hususi (İ. HUS), 1324 Ş/66. BOA, İradeler- Hususi (İ. HUS), 1325 Ra/11. Diğer Kaynaklar Baddeley, J.F. (1989). Rusların Kafkasya yı İstilası ve Şeyh Şamil, (S. ÖZDEN, Çev.). İstanbul: Kayıhan. Berber, F. (2011, Güz). 19. Yüzyılda Kafkasya dan Anadolu ya Yapılan Göçler, Karadeniz Araştırmaları. 31, 17-49. Bice, H. (1989). Kafkasya dan Anadolu ya Göçler. Ankara: Diyanet Vakfı. Deringil, S. (1991). 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu na Göç Olgusu Üzerine Bazı Düşünceler, İÜEF Tarih Araştırma Merkezi Dergisi, (Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu na Armağan), 435-443, İstanbul. Eraslan, C. (1988). II. Abdulhamid ve Kafkasya Müslümanları, Kafkas Araştırmaları, I, 53-62, İstanbul. Erkan, S. (1996). Kırım ve Kafkasya Göçleri (1878-1908), Trabzon: KTÜ. İpek, N. (2006). İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler, Trabzon: Serander. Shaw, S.J., Shaw. E. K. (1983). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, II. İstanbul: E. Tabakçı, N. (2009). Alt Kültürde Kimlik-Türkiye deki Karaçaylar, Konya: Kömen. Tavkul, U. (2012). Kafkasların Kalbine Yolculuk Karaçay-Malkar, Ankara: Bengü. Uluçay, M. Ç. (1980). Padişahın Kadınları ve Kızları, Ankara: TTK. http://www.sarayonu.gov.tr/default_b0.aspx?content=1003. KAFKASYA DAN ANADOLU YA GÖÇLER ÇERÇEVESİNDE KARAÇAY- MALKAR TÜRKLERİ NİN SARAYÖNÜ BAŞHÜYÜK KASABASINA YERLEŞTİRİLMELERİ
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI EKLER SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) 681 EK 1. Kafkasya nın Karaçay ahalisinden Konya ya gönderilmiş olan 176 hane muhacirinin sızlanmalarına rağmen Dersaadete gelenlerin burada ikamet etmelerine izin verilmeyerek Konyada iskan etmelerinin buyurulmasıyla ilgili belge. BOA, İ.HUS, 1324 Ş/66. Kafkasya nın Karaçay ahâlîsinden olup li-ecliʹl-iskân Konya ya i zâm edilmiş olan yüz yetmilş altı hâne muhâcirînin sızlanmalarına ve li-ecliʹl-istid â Dersa âdete gelenlerin devâm-ı ikâmetlerine meydan verilmeyerek Konya da hüsn-i iskânları şeref-sudûr buyurılan irâde-i seniyye-i cenâb-ı Hilâfet-penâhî îcâb-ı âlîsinden olmağla ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyüʹl-emrindir. Serkâtib-i Hazret-i şehriyârî Tahsin Fî 28 Şaban sene [1]324 ve fî 2 Teşrîn-i Evvel sene [1]322 KAFKASYA DAN ANADOLU YA GÖÇLER ÇERÇEVESİNDE KARAÇAY- MALKAR TÜRKLERİ NİN SARAYÖNÜ BAŞHÜYÜK KASABASINA YERLEŞTİRİLMELERİ
682 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) EK 2. İskan için Konya ya gönderildikleri halde Hüdavendigar Vilayeti nin Aziziye Kazası na gelerek orada yerleştirilmelerini isteyen ve bu taleplerini İstanbul a ileten Karaçay muhacirlerinin, Karahisar Sancağının Bolvadin Kazası nda hazineye ait olan ve senelik yaklaşık sekiz bin kuruş mikdarında istifade edilen çayırda geçici olarak yerleştirilmeleriyle ilgili belgedir. BOA, İ. HUS, 1325 Ra/11. Konya ya i zâm kılındıkları halde Hüdavendigar vilâyetinin Aziziye Kazası na gelerek orada yerleşdirilmelerini istid â iden ve is âf-ı istid âları muktezâ-yı irâde-i seniyye-i mülûkâneden bulunan Karaçay muhâcirlerinin iskânı içün Karahisar Sancağı nda Bolvadin Kazası dâhilinde kâin olup giyâhından Hazîne-i Celîlece senevî sekiz bin kuruş râddesinde istifâde edilmekte bulunan mîrî çayırının terk ve tahsîsi muhâcirîn-i İslâmiyye Komisyon-ı Âlîsi nin mazbata-i ma rûzası üzerine şeref-sudûr buyurulan irâde-i seniyye-i cenâb-ı Hilâfet-penâhî icab-ı âlîsinden olmağla ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyüʹi-emrindir. Serkâtib-i Hazret-i şehriyârî Tahsin Fî 4 Rebîülevvel sene [1]325 ve fî 4 Nisan sene [1]323. KAFKASYA DAN ANADOLU YA GÖÇLER ÇERÇEVESİNDE KARAÇAY- MALKAR TÜRKLERİ NİN SARAYÖNÜ BAŞHÜYÜK KASABASINA YERLEŞTİRİLMELERİ