Psikolojik veya psikiyatrik rahatsõzlõklarda İLAÇ KULLANIMI. Pandora Vakfı

Pandora Vakfõ, Mart 2003 1/14 Psikolojik veya psikiyatrik rahatsõzlõklarda İLAÇ KULLANIMI Gebruik van medicijnen bij psychische of psychiatrische klachten Pandora Vakfı

Pandora Vakfõ, Mart 2003 2/14 Psikolojik ve/veya psikiyatrik rahatsõzlõklarda ilaç kullanõmõ Psikolojik ve/veya psikiyatrik rahatsõzlõğõ olan ve buna karşõ ilaç kullanan veya kullanmaya başlayacak olan hastalar için bilgi ve destek. Bu dokümanda: İlaçlarõn işlevi, İlaçlarõn yan etkileri, İlacõ bõrakmak veya azaltarak bõrakmak ile ilgili bilgiyi, antipsikotik, antidepresan, duygudurum dengeleyici ve uyku ve sakinleştirici ilaçlar bölümlerine göre bulabilirsiniz. Ayrõca doktora gittiğiniz zaman sorabileceğiniz yararlõ sorular listesi ve ilaç kullanma açõsõndan pratik tavsiyeler eklenmiştir. Son olarak da daha ayrõntõlõ bilgi için başvurabileceğiniz örgütler, kaynaklar ve internet sayfalarõ sõralanmõş bulunmaktadõr. Not Bu dokümanõn içeriğini bir talimat/tavsiye olarak görmeyip, ancak doktorunuza gittiğiniz zaman soru sormanõza yararlõ bir kaynak olarak görmeniz gerekir. Kullandõğõnõz ilaçta değişiklik yapmadan veya yeni ilaç kullanmaya başlamadan önce her zaman önce doktorunuzla kontak kurmanõz tavsiye olunur. 1. Giriş Ruhsal sağlõk alanõnda psikolojik ve psikiyatrik rahatsõzlõklarda (psikofarmakolojik) ilaç verilmesi çok yaygõn bir terapi yöntemidir. Bu ilaçlar ruhsal şikayetleri mevcut oldukça çok hastanõn yaşam kalitesini artõrmõştõr. İlaç sayesinde hastalõğõn belirtilerine karşõ mücadele edilebilir veya şikayetlerin tekrarlanmasõ önlenebilir. Pandora Vakfõna ilaçlarla ilgili pek çok soru yöneltilmektedir. Bu doküman daha ayrõntõlõ bilgi arayan hastalar ve yakõnlarõ için hazõrlanmõştõr. Dokümanda ilaç terapisi tercihi, ilacõn etkinliği, işlevselliği ve yan etkileri ve ilacõ alõştõrarak kesmek konularõ hakkõnda ayrõ ayrõ bölümler bulunmaktadõr. Ayrõca dokümanda tavsiyeler verilmektedir ve daha fazla ve derine giden bilgi bulacağõnõz adres ve yerlerin listesi yapõlmaktadõr. İlaçlar tedavi planõnõn ancak bir kõsmõdõr İlaçlar psikolojik ve psikiyatrik rahatsõzlõklara karşõ mücadele vermek için veya önlemek için etkin olabilir. Psikofarmalojik ilaçlarõn etkin olup olmayacağõ ve olursa ne derece etkin olacağõ hastadan hastaya ve durumdan duruma farklõ olabildiği için ancak pratikte kullanarak belli olur. İlaçlarõn tercih edilen etkisi yanõ sõra daima yan etkileri de vardõr. Hem dozajõ uygun, hem etkin, hem de kişi için çekilebilir nitelikte olan bir ilaç bulmak için çoğu zaman uzun zaman alõr ve sabõr ister. İlaçlarõn işlevselliğini ve yan etkilerini değerlendirmek için ve gereken yerde değişiklik yapõlabilmesi için uzmanca refakat edilmesi gerekir. Psikolojik ve psikiyatrik rahatsõzlõklarda nedenini bulup tedavi etmek veya olabildiği kadar iyi derecede idare etmeyi öğretmek için ilaç kullanõlmasõ yeterli gelmez. Rahatsõzlõğõ iyi tedavi edebilmek için teşhis ve bir tedavi planõ yapõlmasõ gerekir. Tedavi planõ konuşma veya davranõş terapisi, ilaç terapisi, aynõ hastalõğa sahip kader arkadaşlarõyla kontak, çevreden destek, thuiszorg kurumundan veya sosyal yardõm kurumundan yardõm içerebilir. Tedavi belirlenirken sadece doktor öneri yapmayõp hastanõn kendisinden de iyileşmek için ne gibi girişimde bulunacağõ sorulur. Doktor ve hasta birlikte tedavi planõ geliştirirken sadece şikayetlere karşõ mücadeleyi dikkate almayõp günlük yaşama ve başka kişilerle kontak açõsõndan da yaklaşõm gösterir. Doktor ile hasta zaman zaman gidişat hakkõnda, hastanõn kendi sarfettiği çaba hakkõnda ve ilaçlarõn işlevselliği ve yan etkileri hakkõnda görüşür. Ayrõca doktor hastasõyla krize girdiği zaman ne yapõlmasõ gerektiğini de anlaşõr.

Pandora Vakfõ, Mart 2003 3/14 Pandora vakfõ pratikte çok sayõda hastanõn ilaç kullanõmõyla ilgili sorunlarla karşõlaştõğõnõ görmekte: ilacõn beklenilen etkiyi göstermemesi, yan etkilerin tahmin edildiğinden fazla rahatsõz edici olmasõ, ilacõn alõştõrarak kesilmesi esnasõnda vücutta bir çok şikayete yol açmasõ gibi. Bu sorunlarõn bir çoğu hastanõn yetersiz bilgilendirilmesinden, yeterli refakat görmediğinden ve sağgörülü olmayan biçimde kullanõlmasõndan kaynaklanõyor. Pandora vakfõna göre doktor ve hastanõn açõk ve net bir tedavi planõ hazõrlamasõ ve bunun hakkõnda zaman zaman görüşmeleri oldukça önem taşõmaktadõr. Doktora gittiğiniz zaman sorabileceğiniz soru öneri listesi Terapi: Rahatsõzlõğõn nedeni nedir ve hangi teşhis koyuluyor? Doktor bu hastalõğõ hangi biçimde ele alacak? Konuşma yoluyla mõ? Terapi mi uygulayacak? İlaç terapisi mi uygulayacak? Siz ne yapabilirsiniz ve ne yapacaksõnõz? İlaçlar: İlaç tam olarak neye karşõ? İşlevselliği nedir? Kullanõm tarifesi nedir? Ne zaman etkisini gösterecek? Ne gibi yan etkileri olabilir? Bu ilacõ kullanmakta rizikosu var mõdõr? Nelere dikkat etmem gerekiyor? Ne kadar süre kullanõlmasõ gerek? İlaç kullanmak haricinde rahatsõzlõğõnõza karşõ kendiniz ne yapabilirsiniz? İlacõn etkisi hakkõnda ne zaman değerlendirme yapõlacak? Doktorla ne zaman kontak kurmanõz gerek? Sorunuz olursa hangi vakit ve nereye telefon açabilirsiniz? Bu ilacõ başka kullandõğõnõz ilaçlarla birlikte kullanabilir misiniz? İçki veya belirli besinlerin alõnmamasõ gerekiyor mu? Uyuşturcuyla etkileşimi nedir? İlaç için ücretininin bir kõsmõnõ kendiniz ödemeniz gerekiyor mu? Tavsiye: Doktorunuza görüşmeye giderken birini götürün ve görüşme esnasõnda not tutun. Doktorla her şeyi konuşmak için fõrsatõnõz olsun diye (10 dakikalõk yerine 20 dakikalõk) çift görüşme anlaşõn. Kullanõm açõsõndan tavsiyeler Bazen doktor aynõ anda birden fazla ilaç yazar. Örneğin bir ilaç yazar ve beraberinde o ilacõn yan etkisine karşõ başka bir ilaç. Bu durumda doktorunuza tam olarak hangi ilacõn ne işe yaradõğõnõ ve neden birlikte verdiğini sorup öğrenin. Doktorla görüşmeden kullandõğõnõz ilaç veya ilaçlarõ yutmamaya kendi başõnõza karar vermeyin. Doktorun size fazla erkenden veya gerektiğinden fazla çeşit ilaç verdiğini (sonradan) düşünürseniz veya başka nedenden dolayõ ilacõ (halen) yutup yutmayacağõnõzõ tereddüt ediyorsanõz bunu doktorunuzla görüşün. İcabõnda başka tür tedavi yöntemi ve olanaklarõ hakkõnda bilgi isteyin. Kullanmakta olduğunuz ilacõn dozajõnõ kendi kafanõza göre değiştirmemeniz tavsiye olunur. Doktorun görüşüne katõlmõyorsanõz veya tereddüt duyuyorsanõz kendi kafanõza göre müdahale yapmaktan ziyade doktorunuzla görüşmeniz tercih edilir. Sorularõnõzõ ve şikayetinizi mümkün olduğu kadar net bir şekilde dile getirin. Gerekirse bunu destekleyen ek bilgi toplayõn. Prospektüsü dikkatle okuyun. Bu ilacõn kullanõlmamasõnõ gerektiren farklõ bir rahatsõzlõğõnõz daha varsa bunu kendiniz dikkate alõn ve tedavisi altõnda bulunduğunuz doktor(lar)a da bildirin. Örneğin kalp rahatsõzlõğõ olan bir hastanõn depresyona karşõ ilaç kullanmasõ uygun görülmez. Antipsikotik ilaç türleri ise şeker hastalõğõnõn oluşmasõnõ

Pandora Vakfõ, Mart 2003 4/14 hõzlandõrabilir. Söz edilen hastalõklar sizde mevcut olmasa da sülalenizde mevcut olup olmadõğõnõ da dikkate alõn. Hamileyseniz (olduğunuzu şüphe ediyorsanõz) her ilaç rizikosuz kullanmaya uygun olmaz. Bu duruma kendiniz dikkat edin ve doktorla görüşün. Bazõ ilaçlar kõsa süreli kullanõm için, bazõ ilaçlar ise uzunca bir zaman kullanõlmasõ öngörüldüğü için doktora verdiği ilacõn ne kadar bir süre kullanõlmasõ gerektiğini tahmin ettiğini sorun. Bunu bilmenizde tabii ki fayda var. Önceden görüşüp danõşmadan ilaç kullanmayõ kesmeyin (bu hususta sayfa 10 a bakõnõz) Doktorunuz haricinde eczacõ da ilaç hakkõnda bilgi verebilir. 2. (Psikofarmakolojik) ilaçlarõn işlevselliği İlaç psikolojik ve psikiyatrik rahatsõzlõklara karşõ mücadele için veya önlemeye yönelik kullanõlabilse de buna yol açan nedenleri ortadan kaldõrmaz. Psikoza karşõ mücadele için veya önlemeye yönelik (antipsikotik) ilaçlar vardõr; karamsar duygulara (depresyona) karşõ mücadele için veya önlemeye yönelik (antidepresan) ilaçlar(õ) vardõr; duygudurum dalgalanmasõna karşõ mücadele için (duygudurum dengeleyici) ilaçlar vardõr; korkuya karşõ (sakinleştirici ve antidepresan) ve ukusuzluğa karşõ (uyku ilacõ) mücadele için ilaçlar vardõr. Söz edilen ilaçlar haricinde örneğin yan etkilerine karşõ mücadele için veya önlemek amacõyla başka tür ilaçlar da verilmekte. Prospektüste ilgili ilacõn işlevselliği ve yan etkileri açõklanõr. Eczacõ size verdiği her ilacõn yanõ sõra buna ait prospektüs de vermesi gerekir. Her ilacõn prospektüsü ayrõca internetten de incelenebilir: örneğin www.repertorium.org veya www.ziekenhuis.nl isimli sayfalara gezinti yapabilirsiniz. İlaçlar için hem madde ismiyle (buna jenerik isim de denir), hem de marka ismiyle kullanõldõğõ için bazen ilacõn adõyla ilgili karõşõklõk yaşanõyor. Bir ilacõn patent süresi bittiği zaman o ilacõ bulan fabrikatör dõşõnda başka fabrikatörler de ilacõ üretmeye başlayabiliyor. Bulan fabrikatör dõşõnda diğer fabrikatörlerin ilacõ aynõ marka adõ altõnda piyasaya çõkartmalarõ yasak. Madde ismiyle piyasaya sunulan ilaçlar genelde aynõ işlevselliğe sahip olup daha ucuza satõlõr. Bu dökümanda belirtilen ilaçlar ise hem marka hem de madde ismiyle belirtilmektedir. İnternette özellikle en yeni antidepresan ilaçlarõ hakkõnda bilgi sunulan bir çok sayfa bulabilirsiniz. Bunu dikkate alarak çok talep gören bazõ antidepresan ilaçlarõn ayrõca dõş ülkelerde kullanõlan markalarõnõ da belirtiyoruz. Antipsikotik ilaçlar Yüksek doz klasik antipsikotik ilaçlar Düşük doz klasik antipsikotik ilaçlar Atipik antipsikotik ilaçlar Madde ismi Marka ismi Madde ismi Marka ismi Madde ismi Marka ismi alimemazine Nedeltran benzperidol Frenactil clozapine Leponex chloorpromazine Largactil broomperidol Impromen olanzapine Zyprexa chloorprotixeen Truxal flufenazine Anatensol risperidon Risperdal pipamperon Dipiperon flupentixol Fluanxol sulpiride Dogmatil pipotiazine Piportil fluspirileen Imap quetiapine Seroquel thioridazine Melleril, Melleretten haloperidol Haldol tiapride Tiapridal penfluridol Semap perfenazine Trifalon periciazine Neuleptil pimozide Orap tiapride Tiapridal trifluoperazine Terfluzine zuclopentixol Cisordinol

Pandora Vakfõ, Mart 2003 5/14 Psikoz hali bir kişinin gerçekle bağlantõsõnõn koptuğu duruma denir. Antipsikotik ilaçlarõn (sanrõlar, varsanõlar ve sesler gibi) psikotik belirtileri kaldõrõcõ veya azaltõcõ etkisi vardõr. Aynõ anda psikoz beraberinde mevcut olabilen korku, kaygõ ve heyecanõ da azaltõr. Böylece kişi yine gerçekle daha iyi bağlantõ kurabilir. Antipsikotik ilaçlar yeniden psikoza girmeyi önlemek için de uygulanõr. Acil psikoz halinde çoğu zaman kriz durumu mevcut olup çoğu zaman antipsikoz ilaç şõrõnga yoluyla verilir. Değişik ilaçlarõn etkisi kişiden kişiye farklõdõr. Birinde etkili olan ilaç bir başkasõnda hiç etkisi olmayabilir veya az etkisi olabilir. İlacõn etkili olup olmadõğõ üç ilâ dört hafta içerisinde belli olur. Eğer etkili değilse dozunda değişiklik yapõlabilir veya yerine başka ilaç denenebilir. Antipsikotik ilaçlar duygudurumunu dondurur, insiyatif isteğinõ kaybeder ve hapsedilmiş gibi hissetmeye yol açar. Bu bazen (örneğin kişi çok heyecanlõ idiyse) hiç te fena olarak görülmese de çoğu hasta, sanki hürriyeti ve yaşam çoşkusu kõsõtlanmõş gibi hissettiği için, bunu olumsuz bir hal olarak algõlar. Klasik ve atipik olmak üzere iki tür psikoz hastalõğõ vardõr. Aralarõndaki fark etki boyutu ve yol açtõğõ yan etkilerden ibarettir. Antipsikotik ilaçlar ayrõ ayrõ yan etkilere sahiptir. (Sayfa 8 de İlaçlarõn yan etkileri bölümüne bakõnõz). Bir de bir kaç ender rastlanan fakat tehlikeli olan yan etkiler vardõr. Bunu dikkate alarak antipsikotik ilaç tedavisi gören birinin ilaç kullanõmõ belirli arayla bir doktor tarafõndan değerlendirmelidir. Antipsikotik ilaçlarõ kullanma süresi değişik değişiktir. Bir doktor deneyimine dayanarak psikoz halinin tekrar cereyan edeceğinden ne denli olasõl görüyorsa ilacõn da o denli uzun süre kullanõlmasõnõ tavsiye eder. Hastalar çoğu zaman ilaç tedavisinin olumlu ve olumsuz yönleri arasõnda bir ikilem içinde olurlar. Doktor tavsiyesi haricinde benzeri ilaç kullananlar veya kullanmõş olanlar ile kontak kurarak da destek arayabilirsiniz. Ayrõca bir başka doktora başvurarak ikincil görüş de alabilirsiniz. (sayfa 12 de Daha çok bilgi bölümüne bakõnõz). Antidepresan ilaçlar Klasik antidepresan ilaçlar İkinci nesil antidepresan ilaçlar Madde ismi Marka ismi Madde ismi Marka ismi amitriptyline Sarotex, Tryptizol citalopram Cipramil clomipramine Anafranil doxepine Sinequan dosulepine Prothiaden fluoxetine Prozac doxepine Sinequan fluvoxamine Fevarin imipramine Tofranil mianserine Tolvon maprotiline Ludiomil mirtazapine Remeron nortriptyline Nortrilen paroxetine Seroxat trimipramine Surmontil sertraline Zoloft trazodon venlafaxine Trazolan Efexor Antidepresan ilaçlar yanõ sõra depresyon rahatsõzlõğõna karşõ RIMA olarak da bilinen Reversibl monoamino oksidaz inhibitörleri de uygulanmaktadõr. Hollanda da bu gruptan tek bir ürün çeşidi piyasada mevcuttur: moclobemide (Aurorix). NOT: ağõr depresyonlarda yukarõda tarif edilen ilaçlarõn etkin olmamasõ durumunda tranylcypromine (Parnate, Tilcyprine) veya fenelzine (Nardil) gibi klasik MAO (Mono Amino Oksidaz) inhibitörü de uygulanõr. Yabancõ web sayfalarõnda veya güncel ingilizce dilinde hazõrlanmõş kitaplarda bu konuya ilişkin bilgi ararsanõz marka isimlerinin Hollanda da kullanõlan isimlerden değişik olduğunu aklõnõzda bulundurun. Aşağõda Hollandaca ve yabancõ ismiyle bazõ ilaçlar sõralanmakta: citalopram (Cipramil) fluoxetine (Prozac) fluvoxamine (Fevarin) : Celexa : Fontex, Fluctin : Faverin, Luvox

Pandora Vakfõ, Mart 2003 6/14 mirtazapine (Remeron) paroxetine (Seroxat) sertraline (Zoloft) : Zispin : Paxil, Aropax, Deroxat : Lustral Antidepresan ilaçlar depresyona yani ciddi boyutta karamsarlõğa karşõ kullanõlan maddelerdir. Depresyon rahatsõzlõğõnõn belirtileri şunlar olabilir: uzunca bir zaman karamsarlõk; çevrendeki başka insanlara ilgi duyma, yemek yeme, cinsellik hususunda istek kaybõ; kendini işe yaramaz veya suçlu hissetme; kararsõzlõk; konsantre bozukluğu; kendini yorgun hissetme; uyku sorunlarõ; intihar düşünceleri ve heyecanlõ/huzursuz veya tam tersine çok sõkõlmõş hissetmek. Antidepresan ilaçlar ayrõca korku ve panik ataklarõ, fobiler ve zoraki davranõş şikayetlerine karşõ da kullanõlõr. Antidepresan ilaçlarõn nasõl işlevsel olduğu tam olarak bilinmemekte. Antidepresan ilaç alõnõr alõnmaz etki yapmaz. Çoğu zaman ancak iki ilâ dört hafta içerisinde etkisini farkettirir. Bunun için ilacõ düzenli olarak kullanmanõz gerekir. Yani sadece ara sõra ihtiyaç duyduğunuz anlar bir hap yutmanõz yeterli gelmez. Çoğu zaman ilacõn yan etkileri olumlu etkilerinden daha önce boy gösterdiği için kullanan hasta çoğu zaman ilacõ devam ettirmek konusunda tereddüt ediyor. İlacõ kullanmaya başladõğõnõz ilk zaman, hatta bazen derhal, fakat daha çok ikinci haftasõnda tetikte olmalõsõnõz. Şikayetler ve depresyon hissi şiddetlenebilir. Bazõ hastalar ise daha kolay karar alabildiğini ve umursamaz bir hale girdiğini hissediyor. Bu ortamda intihar düşüncelerini gerçeğe dönüştürmek de daha kolay yapõlabilir. İlacõ dört hafta kullandõktan sonra halen duygu halinizde bir düzeliş farketmiyorsanõz ilacõna bağlõ olmak üzere dozu yükseltilebilir. Şayet altõ ila sekiz hafta kullandõktan sonra halen bir etki farketmiyorsanõz ilacõ kullanmaya devam etmenin hiç bir anlamõ kalmaz. O halde çoğu zaman yeni bir ilaç verilerek, bir de o ilaca umut bağlanõr. Duygudurumu dengeleyici ilaçlar: Duygudurumu dengeleyici ilaçlar Madde ismi lithiumcarbonaat lithiumcitraat carbamazepine valproïnezuur Marka ismi Lithiumcarbonaat, Camcolit, Priadel Litarex Carbamazepine, Carbymal, Tegretol Convulex, Depakine, Natriumvalproaat, Propymal NOT: lityumkarbonat ile lityumsitrik asidinde bulunan lityum konsantrosyunu oldukça farklõdõr. Duygudurum dengeleyici ilaçlar (lityum bunlardan en tanõnmõşõ) manik-depresif (coşku & çöküntü) bozukluğu olan bir insanda duygudurumunun birbirini takip eden coşku (mani) ve çöküntü (depresyon) halini dengeler. Bu tür ilaçlarõn işlevselliği henüz tam bilinmemekte. Lityum maddesi manik bozukluk durumunda uygulandõğõ zaman hemen etkisini göstermez. Etkisi genelde iki hafta sonrasõ boy gösteriyor. Bu bozukluğu olan bir kişi çoğu kez tam sağlõğõna geri kavuşur. Tam sağlõğõna kavuşmasõ için ise daha uzun bir süre gerekebilir. Ciddi nitelikli şikayetlerde ise doktorlar çoğu zaman sakinleştirici veya antidepresan ilacõ uygun görür. Lityum maddesi insanlarõn büyük bir kõsmõnda manik ve psikotik belirtileri ve huzursuzluk hisleri azaltõr. Yeniden manik ve depresik dönem yaşanmasõnõ önlemek için ise düşük doz lityum uygulanõr. Antidepresan kullanan insanlar ilacõn yeterli etkisini görmedikleri durumda depresyona karşõ veya antidepresanõn etkisini güçlendirmek amacõyla lityum da kullanõlabilir. Duydudurum dengeleyici ilacõ kullanõrken kandaki oranõnõ tespit etmek için belirli aralarla kan tahlili yapõlmasõ gerekir. Bu da hastanõn zoruna gidebilir.

Pandora Vakfõ, Mart 2003 7/14 Uyku ve sakinleştirici maddeler (benzodiazepinler) Uyku ve sakinleştirici maddeler (benzodiazepinler) Madde ismi Marka ismi Uyku mu sakinleştirici mi? Alprazolam Alprazolam, Xanax Sakinleştirici ilaç Bromazepam Bromazepam, Lexotanil Sakinleştirici ilaç Brotizolam Lendormin Uyku ilacõ Chloordiazepoxide Chloordiazepoxide Sakinleştirici ilaç Clobazam Frisium Sakinleştirici ilaç Clorazepinezuur Tranxene, Clorazepaat Sakinleştirici ilaç Diazepam Diazepam, Valium, Stesolid Uyku ve sakinleştirici ilaç Flunitrazepam Flunitrazepam, Rohypnol Uyku ilacõ Flurazepam Dalmadorm Uyku ilacõ Loprazolam Dormonoct Uyku ilacõ Lorazepam Lorazepam, Temesta Uyku ve sakinleştirici ilaç Lormetazepam Lormetazepam, Loramet, Noctamid Uyku ilacõ Medazepam Medazepam Sakinleştirici ilaç Midazolam Midazolam, Dormicum Uyku ilacõ Nitrazepam Nitrazepam, Mogadon Uyku ilacõ Nordazepam Calmday Sakinleştirici ilaç Oxazepam Oxazepam, Seresta Uyku ve sakinleştirici ilaç Prazepam Reapam Sakinleştirici ilaç Temazepam Temazepam, Normison Uyku ilacõ Temazepam Temazepam, Levanxol Sakinleştirici ilaç Triazolam Halcion Uyku ilacõ Zolpidem Zolpidem, Stilnoct Uyku ilacõ Zoplicon Zoplicon, Imovane Uyku ilacõ Yukarõda yazõlõ ilaçlara karşõ dayanamayan insanlara sakinleştirici olarak promethazine (Phenergan) en levomepromazine (Nozinan) gibi sedatife denilen türden bir ilaç verilir bazen. Fakat bu türden ilacõn tansiyon düşmesi ve uyuşukluk gibi daha çok çeşit yan etkisi vardõr. Çoğu uyku ve sakinleştirici ilaç aynõ kimyevi strüktüre sahip olduklarõ için bu isimle belirtilen benzodiazepinler grubuna girer. Benzodiazepinler insanõn uykusunu getirir ve duygusunu ve gerilim ve aksiyete şikayetini azaltõr. Benzodiazepin grubundan ilacõn uyku özelliğine veya sakinleştirici özelliğine sahip olmasõ dozajõna ve etkin olduğu süreye bağlõdõr.ayrõca etkisi kişiden kişiye de farklõdõr. Yaşlõlar örneğin ilacõ daha yavaş indergeyebilir. Bunu dikkate alarak dozajõnõ buna göre ayarlamak gerekir. İlk kullanmaya başladõğõnõz zaman daha iyi uyursunuz ve korku, kaygõ ve stres azalõr. Uyku sorunu varsa önce neden kaynaklandõğõ bulunmalõdõr (hastalõk, kalkanbezinin hõzlõ işlemesi, uyartõcõ maddeler, stres, uyku ortamõ). Çoğu uyku sorunlarõ ilaç yerine başka yöntem kullanarak da çözülebilir nitelikte. Bazõ durumlarda uykusuzluktan dolayõ gündüzleri yaşamõnõz kõsõtlanõyorsa uykusuzluk kõsõr döngecini aşmak için uyku ilacõ uygun görülebilir. Benzodiazepinler ayrõca kaygõ ve aksiyete şikayetlerini bastõrmak için de kullanõlabiliyor. Benzodiazepinler kişinin stres ve düşünce dolu zor bir dönemi atlatmasõ ve bu arada bitkin düşmemesi için geçici olarak etkin bir çözüm olabilir. Birçok hasta başka ilaçlar kullanõrken istisnai olarak sakinleştirici veya uyku hapõ kullanmanõn faydasõnõ görüyor. Benzodiazepinlerin rizikolu yönü ise bağõmlõlõk yapabilmesidir. Uyku haplarõ iki ilâ en fazla dört hafta boyunca kullanõlabilir. Daha devam ederseniz ruhsal ve bedensel olarak uyku hapõna bağõmlõ olma ve bir daha zor bõrakabilme rizikosuna girersiniz. Sakinleştirici özelliğe sahip benzodiazepinler ise en fazla iki ay boyunca kullanõlabilir.

Pandora Vakfõ, Mart 2003 8/14 Aksi belirtiler ve bağdaşmazlõk Birçok ilaç belirli durumlarda kulanõlamaz. Örneğin hamilelik döneminde, çok küçük yaşta veya yaşlõlar tarafõndan ve belirli rahatsõzlõklar söz konusu olan durumlarda. Ayrõca bir ilaç belirli başka bir ilaçla birlikte kullanõlmasõ durumunda da tehlike oluşturabilir. Doktor veya eczaneniz bunu özel olarak dikkate alsalar da kendinizin de temkinli olmasõ gerekir. Daima ilacõ kullanmaya başlamadan prospektüsünü okuyun. Uyarõ: benzodiazepinler yaşlõlarda ve çocuklarda ekstra heyecan, (şiddetli) sinirlenme veya korku gibi paradoksal (beklenilenden aykõrõ) tepkiye yol açabilir. Çocuğa veya yaşlõya asla doktora danõşmadan benzodiazepin türünden veya antidepresan ilaç vermeyin. 3. İlaçlarõn yan etkileri (psikofarmakolojik ilaçlar) Genelde bir ilaç kullanõmõ öncesi yan etki olup olmayacağõ ve olursa hangi yan etki olacağõ önceden bilinemez. Muhtemelen yan etki olabileceğini ise hesaba katmalõsõnõz. O halde işinize (konsantre, arabaya binme, makineyi kullanma gibi hususlarõ düşünerek) devam edebilecek misiniz? Yaşam tarzõnõzõ sürdürebilecek misiniz yoksa değişiklik yapõlmasõ gerek mi? İlacõn ne gibi yan etkileri olabileceği prospektüte yazõlõdõr. Bazõ tarif edilen yan etkiler az sayõda hastada görünür ve bazõlarõ da çok sayõda hastada. Prospektüsü okuyarak ilacõ kullanmaya başladõktan sonra ortaya çõkan şikayetlerinizin kullanmakta olduğunuz ilaçtan kaynaklanan bir şikayet olup olmadõğõnõ öğrenirsiniz. Bir durum farkettiğiniz zaman doktorunuz ile görüşün. İlacõ kesmeyi veya dozajõnda değişiklik yapmayõ kendi kafanõza göre yapmayõn. Antipsikotik ilaçlarõn yan etkileri Klasik ve daha güncel atipik olmak üzere iki tür antipsikiyotik ilaç vardõr. Güncel olarak tanõmlanan atipik türü kişide sözde daha düşük derecede hareket etme bozukluğuna yol açõyor ve bazõ durumlarda klasik ilaçlardan daha etkin. Antipsikotik ilaçlarõn farklõ farklõ yan etkileri vardõr. İlacõn etkin olduğu boyutu ve yan etkilerinin belirmesi doktor ve hasta tarafõndan sõk sõk görüşme yaparak takip edilmeli. Belirtiler olarak örneğin: duydurumun donmasõ, insiyatif isteğinin kaybõ ve kendini hapsedilmiş gibi hissetme. Uyuşukluk. Antikoliner tepki: ağzõn/gözün kurumasõ, küçük tuvaletini zor yapma, bulanõk görme, hafõza ve konsantre bozukluklarõ ve bağõrsaklarõn tõkanmasõ. Bilhassa yaşlõlarda: aklõnõn karõşõk olmasõ, sanrõlar ve iç huzursuzluk. Uyku sorunlarõ, cinsel sorunlar, geçici süre düşük tansiyonu (yaşlõlarda düşmeye yol açabilir). Kilo alma (bilhassa atipik türden kullananlar). Parkinson hastalõğõna has belirtilerin benzeri: hareketsizlik ve kaslarõn gerilmesi ve titreme. Yürürken ve konuşurken de sorunlar yaşanõr). Kaslarõn aniden gerilmesi veya gevşemesi (aküt distoni). Bu çoğu zaman dil, göz, çene ve ensedeki kaslarõn çekilmesiyle başlar. Bu yan etkiye karşõ çoğu zaman antipsikiyotik ilaç yanõsõra Akineton gibi başka bir ilaç daha verilir. Bacaklarõn kõpõrdamasõ (akatisi). Geç hareket bozukluğu (tardif diskinesi). Bu ciddi ve yorucu yan etki kalõcõ olarak klasik antipsikotik ilaç kullananlarõn beşte birinde ortaya çõkõyor.

Pandora Vakfõ, Mart 2003 9/14 Ender fakat ciddi yan etkiler Nöroleptik malign sendromu. İlk başlangõçta: ateş, kaslarõn gerilmesi, şuur kaybõ, hõzlõ kalp atõşõ, tansiyonun yükselmesi ve aşõrõ terlemek. Derhal doktora haber edin ve ilacõ kullanmayõ bõrakõn. Hastahaneye yatõş şart. Agranuloktoz. (aniden) akyuvar kaybõ olup enfeksiyon tehlikesi ve süresi aşõrõ derece artõyor. Yan etkilere karşõ kullanabilen ilaçlar Antipsikotik ilaçlar yanõ sõra çoğu zaman şu ilaçlardan biri verilir: Akineton, Artane, Kemadrin, Tremblex, Symmetrel. Antidepresan ilaçlarõn yan etkileri Yaygõn kullanõlan antidepresan ilaçlar klasik ilaçlar grubundan (TCA yani trisiklik antidepresan) ve ikinci nesil ilaçlar (bilhassa Selektif Serotonin Geri Alõm İnhibitörleri veya SSRI) olmak üzere ikiye ayrõlõr. Aşağõda bunlara ait en önemli yan etkiler sõralanmakta. Başka çeşit antidepresan ilaçlar da vardõr. Bunun tam listesi için örneğin Zelfzorgboek Depressie isimli kaynağa başvurabilirsiniz (sayfa 12 de Daha ayrõntõlõ bilgi bölümüne bakõnõz). Tümü antidepresan ilaçlar için geçerli olmak üzere antidepresan ilacõnõn bedensel etkisi yanõ sõra davranõş tarzõnõzõ da etkileyebileceğini dikkate alõn. Örneğin (geçici süre) daha kolay (köklü) karar verme veya umursamama gibi etki olabilir. Bu etki sonucu bazen kişide intihar etme rizikosu da artar. Klasik antidepresan: Antikoliner etki (yukarõda antipsikotik ilaçlar kõsmõnda 3. şõkta olduğu gibi); Seks arzusunun azalmasõ veya iktidarsõzlõk sorunu gibi cinsel sorunlar; Aniden baş dönmesi ve kalbin hõzlõ atmasõ (bu yaşlõlarda sakõncalõ olabilir); Uyuşukluk; İştah artõşõ sonucu kilo alma; Kalp ritminin bozulmasõ sonucu kalbin işlevselliğinde azalma. İkinci nesil antidepresan (SSRI ler): Bulantõ, istifra, ishal; Sinirlilik, (aşõrõ) kõzgõnlõk; Baş ağrõsõ; Uykusuzluk; Cinsel bozukluk (cinsel arzu kaybõ, iktidarsõzlõk); Kanama bozukluklarõ (morartõ); Iştahõn azalmasõ; Kõsa süreli kullanõm sonucu bazen kilo kaybõ olur; uzun süreli kullanõm sonucu veya kesilmesi halinde ise kilo artõşõ meydana gelebilir; Kõsa süreli etkin ilaç türlerinde yoksunluk belirtileri olabilir. Duygudurumunu dengeleyici ilaçlarõn yan etkileri Lityum ilacõnõ kullanan çoğu insanda yan etkiler görülür. Bunun ne derece olacağõ ise çoğu zaman kandaki lityum oranõna göre değişir. Dozajõnõ düşürmekle yan etkiler çoğu zaman azaltõlabilir. En çok görülen yan etkiler bulanma, istifra, ishal, kilo artõşõ, ellerin titremesi ve hafõza ile konsantre bozukluğudur. Bulantõ ve ishal şikayeti bilhassa hapõ yuttuktan kõsa zaman sonra ortaya çõkar; lityum maddesini yavaş bir tempoda boşa çõkartan haplar kullanarak veya lityum maddesini gün esnasõnda paylaştõrõp azar porsiyonlara bölünmüş halde almakla bulantõ ve ishal şikayetini önlemeye çalõşõlabilir. Lityum ilacõ yaşlõlarda orantõsal olarak daha fazla şikayete yol açõyor. Lityumun kronik biçimde kullanõlmasõ böbrek ve kalkanbezi gibi organlara etki yapõyor. Kanda olmasõ gereken orandan aşõrõ oranda lityum varsa zehirlenmeye yol açabilir. Siz veya yakõnõnõz lityum kullanõyorsa belirtilerini bilmeniz gerekir. Bunu prospektüsünden okuyunuz.

Pandora Vakfõ, Mart 2003 10/14 Uyku ve sakinleştirici ilaçlarõn yan etkileri (benzodiazepinler) Uyku ve sakinleştirici ilaçlar (çoğu zaman farkõna varmaksõzõn) tepki gücünü etkiliyor, uyuşukluk yaratõyor, gevşek kaslarda, konsantre ve koordinasyon bozuklarõ ve bulanõk görme. Bu belirtiler ilacõn dozajõ yükseldikçe veya beraberinde alkollü içki alõndõğõnda veya bazõ başka ilaçlarla birlikte kullanõlõrsa şiddetlenir. Ayrõca baş ağrõsõ, kaslarda ağrõ, yorgunluk, kendini bomboş hissetme, kalkarken sarhoş gibi baş ağrõsõ, baş dönmesi, karamsarlõ, bunalõm, umursamazlõk ve cinsel arzu kaybõ gibi belirtiler de söz konusu olabilir. Kullandõğõnõz ilacõn prospektüsünü daima okuyun. Kõsa süreli etkin ilaçlar kullanõrken dozajõnõn etkisi bitmesiyle bazen yoksunluk etkileri ortaya çõkabilir (alõştõrarak kesme bölümüne bakõnõz). Bu belirtileri haksõz yere asõl hastalõğõnõzõn belirtileri veya yan etkisi olarak görülebilir. İlacõ kullandõğõnõz süre ilerledikçe etkisi de azalõr (buna toleranslõk denir). Yani aynõ etkiyi hissebilmeniz için gittikçe fazla sayõda hap yutmanõz gerekir. 4. (psikofarmakoloji ) ilacõ birden mi kesmek iyi yoksa alõştõrarak mõ? Bir hasta değişik nedenlere dayanarak bir ilacõn kullanõmõna son vermeyi tasalayabilir. Şikayetler geçtiği için; Hamilelikten; Hastaya göre ilaç beklenilen etkiyi yapmamõş ise; Yan etkilerinden çok rahatsõz olduğu için; İlacõn yaşam kalitesini aşõrõ bozduğu için; İlaçsõz kendi kendine başarmayõ arzuladõğõ için; Uzun vadede sağlõğõma bir zarar verir diye; Onlara göre kendini ilaca bağlõ, bağõmlõ olarak gördüğü için. Genel öneriler Bir ilacõ alõştõrarak bõrakacaksanõz (azaltacaksanõz) dozajõ hakkõnda bilgi için doktorunuza başvurun.hangi şekilde keseceksiniz? Çoğu ilaç aniden bõrakõlõrsa rahatsõzlõğa yol açar. Bu çok ciddi boyutta olabilir. Olasõ durumlarda ilacõ alõştõra alõştõra bõrakmanõz tavsiye olunur. İlacõ kesecekseniz bunu sakin bir döneme denk getirerek yapõn ve (uykunuzu alarak) yeterli güce kuvvete sahip olmaya gayret edin. Yoksunluk belirtileri veya alõştõrarak bõrakma belirtileri aşõrõ ağõr nitelikte cereyan ederse oldukça yavaş tempoda alõştõrarak bõrakmayõ denemekte fayda var. Eczacõ doktorunuzla görüşerek icabõnda sizin durumunuza göre uyarlanmõş dozda kapsül veya pudra hazõrlayabilir. Şikayetlerin yeniden ortaya çõkmasõ olasõlõğõ varsa o halde nasõl hareket etmeniz gerektiği konusunda anlaşõn. Doktorunuzun desteğine ihtiyacõnõz var. Antipsikotik ilaçlarõ kesmek Antipsikotik ilacõ kullanmayõ kestiğiniz zaman yeniden aynõ şikayetlerin ortaya çõkmasõ olasõlõğõ yüzde 55- yüzde 90 arasõdõr. Ne kadar az nöbet tuttuysa, nispeten düşük doz antipsikotik ilaç kullandõysanõz; alõştõrarak kestiyseniz ve son geçirdiğiniz nöbet ne kadar uzun zaman öncesi ise, şikayetlerinizin tekrar ortaya çõkma olasõlõğõ da o kadar düşük olur; Sõk görülen yoksunluk belirtileri örneğin şunlardõr: Bulantõ, istifra; Iştahõn azalmasõ;

Pandora Vakfõ, Mart 2003 11/14 Aşõrõ terleme; Uykusuzluk; Huzursuzluk; Korku; Kontrolsüz hareketler (diskinesiler); İshal; Burunun akmasõ. Ender olarak da şu belirtiler görülür: Baş dönmesi; Bir üşüme, bir yanma; Kas ağrõlarõ; Titreme; Garip duygusal algõlamalar. Genelde antipsikotik ilaçlar sonucu oluşan kontrolsüz hareketler (diskinesiler) zamanla kaybolur, fakat kaybolmayada bilir. Bu ilacõ kullanmõş olan hastalardan yüzde 10 ilâyüzde 40 oranõ (kaynaklarda bu konuda farklõ tahminler yürütülüyor) arasõ ilacõ bõraktõktan 5 yõl sonra halen bu belirtilerden şikayetçi. Bazõ durumlarda ilaç kullanõrken rahatsõz edici belirtileri olmayõp bõraktõktan sonra meydana çõktõğõ görülmekte. Antidepresan ilaçlarõ kesmek Çok sayõda insan doktorla görüşmeden antidepresan ilacõ kullanmayõ kesiyor. Kestikten sonra (birincil) depresyon henüz geçmediği için veya yeniden oluşmasõyla tekrar depresyon oluşabiliyor. Doktor bu konuda ilacõn altõ ilâ dokuz ay boyunca kullanõlmasõnõ tavsiye eder. Altõ ilâ dokuz kullandõktan sonra ilacõ kesen hastalarda yüzde 20 oranõnda hastalõk bir kaç ay içerisinde yeniden boy gösteriyor. Altõ aydan daha erken bir zaman kesilirse bu oran yüzde 50 oranõna kadar çõkõyor. Söz edilen oranlar hakkõnda ise farklõ görüşler mevcut. Antidepresan ilacõ birden kesme (ve bazen alõştõrarak kesme) durumunda bedende yoksunluk belirtileri ortaya çõkõyor. Bu belirtiler muhtemelen yeniden boy gösteren (ikincil) depresyon belirtileriyle karõştõrõlmamalõdõr. Mide ve bağõrsak şikayetleri: karõn ağrõsõ, bulantõ, istifra ve ishal; Grip belirtileri: terlemek, titremek, kaslarda ağrõlar, kuvvetsiz hissetmek; Uyku sorunlarõ, kabuslar; Korku, sinir ve heyecan; Hareket ve denge bozukluklarõ: baş dönmesi, iç huzursuzluk, gerilme, titreme; Duygudurum bozukluğu: elektrik şoka tutulmuş gibi bir şok, kaşõntõ; Kalp rahatsõzlõklarõ (nadiren): kalp atõşõ bozukluğu. Duygudurumu dengeleyici ilaçlarõ kesmek Lityumu kesmeyle ilgili çeşitli araştõrmalardan lityum kullanmayõ kesen bir kişinin lityumu devam ettiren bir kişiye nazaran tekrar rahatsõz olma olasõlõğõ 15 defa daha fazla. Alõştõrarak kesmek rahatsõzlõğõn tekrar boy göstermesi olasõlõğõnõ azaltõyor. Lityumu kesmenin ayrõ bir rizikosu da tekrar başlandõğõ zaman çoğu durumda pek etkin olmamasõdõr. Diğer taraftan bakacak olursak lityum kullanõmõnõ devam ettiren kişiler arasõnda da bir grup insan lityumu kullanmaya devam etmelerine rağmen manik oluyor veya depresyona giriyor. İlacõ kestikten sonra bilhassa ilk haftalarda rahatsõzlõğa dönüş rizikosu en yüksek. Lityum ilacõnõ kesen insanlar arasõnda dörtte üçü bu zaman zarfõnda yeniden rahatsõzlanõyor.

Pandora Vakfõ, Mart 2003 12/14 Lityum ilacõnõ kesmenin yoksunluk belirtilerine yol açõp açmadõğõ bilinmemekte. Carbamazepine ve Valproïn asidi ilaçlarõnõ kestikten sonra ne olduğuna dair pek araştõrma yapõlmamõş. Fakat bu ilaçlarda da kesmeye karar verdikten sonra alõştõrarak kesilmesi en doğrusu olacağõ tahmin edilmekte. Uyku ve sakinleştirici ilaçlarõ (benzodiazepinler) kesmek Benzodiazepinler türünden ilacõ kesmek çok zor gelebilir. Alõnmasõna sebep olan korku ve uyku sorunlarõ olan asõl nedenler yeniden boy gösterebilir. Bu ilacõ alõştõrarak kesmek için gerekli zaman kullanõlan miktar ve süreye bağlõdõr. Bu tür ilaçlar belirli süre vücutta kaldõğõ için kestikten hemen sonra yoksunluk belirtileri mevcut olmayõp birkaç gün sonra ortaya çõkar. Bu tür ilaçlar yõllarca kullanõldõysa alõştõrarak kesmek için de hatta birkaç ay gerekebilir. Benzodiazepinlerde yoksunluk belirtileri şunlar olabilir: Uykusuzluk durumu fenalaşõr; Korku ve buna bağlõ panik ataklarõ, hõzlanan kalp atõşõ, terleme, titreme ve mide ve bağõrsak rahatsõzlõğõ; Baş ağrõsõ; Kaslarda sancõ ve kramp gibi şikayetler; Koordine sorunlarõ; Alõnganlõk; Işõğa, sese ve dokunulmaya karşõ aşõrõ hassasiyet; Ender rastlanmak üzere: sanrõlar ve epileptik nöbetler. Benzodiazepinler türünden ilacõ kesmek için uzmanlaşmõş merkezlerden yardõm edilebilir. 5. Daha ayrõntõlõ bilgi Antidepresan, işlevselliği, yan etkileri ve kullanõmõ kesmek hakkõnda çeşitli kurumlar tarafõndan bilgi verilir: antidepresan üreticileri; tedavi merkezleri; eczaneler, hasta örgütleri ve birçok başka kurumlar. Tabii ki her kurum kendi çõkõş noktasõndan hareket ederek bilgi vermeyi amaçlar. Bu da verilen bilginin içeriğini de etkiler. Not Aşağõda sõralan adreslerde bulabileceğiniz bilgilerin tümü ancak Hollanda ca dilindedir. Ürün hakkõnda bilgi Eczane: reçeteyle verilen her ilaç ve devamõnda verilen her ilaç yanõ sõra prospektüsü de ilave edilir. Prospektüsü yoksa eczaneden isteyebilirsiniz. Prospektüs. İnternette de ilaçlarõn prospektüslerini bulabilir, inceleyebilir ve hatta yazdõrabilirsiniz. Bu örneğin www.geneesmiddelenrepertorium.nl veya www.ziekenhuis.nl adreslerinde mevcuttur. İlaç Bilgi hattõ: 0900-9998800 (dakikasõ 0,20 ) Mesai günleri saat 10 ile 16 arasõ arayabilirsiniz. İlaç bilgi hattõ Hollanda Eczacõlar Birliğinin girişimidir. Bu numarayõ arayarak birliğe bağlõ bulunan eczacõlardan biriyle bağlanõ kurarsõnõz.

Pandora Vakfõ, Mart 2003 13/14 Deneyim uzmanları ile kontak kurmak Pandora Depresyon hattõ. Depresyon hattõnõ arayarak kendi de depresyon geçirmiş insanlarla sohbet edebilirsiniz. Telefon: 0900-6120909 (dakikasõ 0,10 ), mesai günleri saat 19.00-21 arasõ. e-posta: depressielijn@stichtingpandora.nl Pandora Bilgi & Tavsiye hattõ. Deneyim uzmanlarõ ruhsal sorunlar ve ruhsal sağlõk bakõmõ, tedavi yöntemleri, hasta haklarõ, iş başvurusu yapmak ve çalõşmak konusunda sorularõnõz yanõtlar. Telefon: 0900-7263672, mesai günleri saat 10.00 16.30 arasõ. e-posta: informatie_advieslijn@stichtingpandora.nl Pandora Internet sayfasõ www.stichtingpandora.nl. Pandora vakfõnõn internet sayfasõnda Pandora Forum u tõklayabilirsiniz. Bu forumda psikofarmakolojik ilaç kullanõcõlarõn deneyimlerini konuya göre ayrõlmõş olarak okuyabilir, tepki verebilir ve kendi deneyimlerinizi de yazabilirsiniz. Kadõn ve İlaç kullanõmõ Vakfõ Bu vakõf sakinleştirici ve uyku ilaçlarõnõ aşõrõ fazla kullanan kadõnlara bunu azaltmalarõ hususunda bilgilendirme toplantõlarõ, öz yardõm gruplarõ ve kurslar düzenleyerek ve bu tür ilaçlarla ilgili araştõrmalar yaptõrarak yardõmcõ olmaya çalõşõr. Telefon: 040-2121746, mesai günleri saat 10.00 15.00 arasõ. e-posta: svmg@dse.nl Psikofarmakoloji kullanõmõ Zelfzorgboek Depressie (Depresyonla ilgili öz bakõm kitabõ) 2ci baskõ. Amsterdam : Stichting September, 2002. İlk baskõ Pandora Vakfõ ve September Vakfõnõn ortak girişimi sonucu hazõrlanmõştõr. Bölüm 9 ve 21 de antidepresan ilaçlar hakkõnda bilgi bulabilirsiniz. Söz konusu kitapçõk her eczaneden ve Pandora Vakfõndan temin edilebilir. Overwogen medicijngebruik (Ölçülü ilaç kullanõmõ) Psikolojik ve psikiyatrik rahatsõzlõklarda kullanõlan ilaçlar hakkõnda bilgi içerir. 4. baskõ. Utrecht : DGV (sorumlu ilaç kullanõmõ Hollanda Enstitüsü), Müşteriler Birliği ve başkalarõ, 2001. 60 sayfa de Vereniging Cliëntenbond in de Geestelijke Gezondheidszorg kurumundan sipariş edilebilir. Telefon: 030-2521812 veya 030-2521822. E-posta: post.clientenbond@planet.nl. Ziyaret adresi: Cliëntenbond, postbus 645, 3500 AP Utrecht. Slaap- en kalmeringsmiddelen. (Uyku ve Sakinleştirici ilaçlar) Jellinek Preventie en Consultancy, Amsterdam. Broşür. Telefon 020-5702355. Rapport Gebruikers over antidepressiva. (Kullanõcõlarca antidepresan hakkõnda rapor) Antidepresan ilaçlarõ kullanõcõlarõnõn deneyim ve sorularõndan esinlenerek hazõrlanmõştõr. www.stichtingpandora.nl internet adresinden sipariş listesinden sipariş edilebilir veya online indirilebilir. Literatuurlijst Medicijnen. (İlaç kaynakçasõ) www.stichtingpandora.nl internet adresinden sipariş listesinden sipariş edilebilir veya online indirilebilir.

Pandora Vakfõ, Mart 2003 14/14 Psikofarmakolojik ilaçlarõ kesmek Stoppen met antipsychotica? (antipsikotik ilaçlarõ kesmek) Seçim hususunda yardõm 2. baskõ. Utrecht : Wetenschapswinkel Geneesmiddelen, 1997. 16 sayfa. Telefon: 030-2537309. E-posta: wewi@pharm.uu.nl Stoppen met antidepressiva? (Antidepresan ilaçlarõ kesmek) Utrecht : Wetenschapswinkel Geneesmiddelen, 1998. 11 sayfa. Telefon: 030-2537309. E-posta: wewi@pharm.uu.nl Stoppen met lithium? (Lityum ilacõnõ kesmek) Utrecht : Wetenschapswinkel Geneesmiddelen, 1996. 16 sayfa. Telefon: 030-2537309. E-posta: wewi@pharm.uu.nl Stoppen met slaap- en kalmeringsmiddelen? (Uyku ve sakinleştirici ilaçlarõ kesmek) Rehber. Utrecht : Wetenschapswinkel Geneesmiddelen, 1998. 15 sayfa. Telefon: 030-2537309. E-posta: wewi@pharm.uu.nl Kaynakça Geneesmiddelen in Nederland. (Hollanda da İlaç) Görevliler ve kullanõcõlar için rehber: 2002-2003 / L. Reijnders ve başkalarõ. Amsterdam: van Gennep, 2002. 650 sayfa 2002-2003 İlaçlarõ. Doktor, eczacõ ve tüketici için el kitabõ)/ I. Wolffers. Amsterdam: Contact, 2001. 800 sayfa Let op Deze brochure geeft informatie over het gebruik van medicijnen bij psychische en/of psychiatrische klachten. De Nederlandse brochure Gebruik van medicijnen, bij psychische en/of psychiatrische klachten kunt u op www.stichtingpandora.nl downloaden.