T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ORMAN VARLIĞI 2012

T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ORMAN VARLIĞI 2012 ANKARA 2012

Orman Genel Müdürlüğü Orman İdaresi ve Planlama Dairesi Başkanlığı

T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ORMAN VARLIĞI 2012 ANKARA 2012

Orman İdaresi ve Planlama Dairesi Başkanlığı Yayın No.: 85 Envanter Serisi No.: 12 Yayın içeriğine yönelik sorularınız için: T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Orman İdaresi ve Planlama Dairesi Başkanlığı 20. Kat B Blok Söğütözü Cad. No.: 14/E - ANKARA Tel : + 90 (312) 207 66 13-14 Belgegeçer : + 90 (312) 207 66 15 E-posta : oip@ogm.gov.tr Ulusal Orman Envanteri Şube Müdürlüğü Tel : + 90 (312) 207 66 35 + 90 (312) 207 66 19 E-posta : oip5@ogm.gov.tr Kapak Tasarım Hazırlayanlar Dizgi Boş Sayfa : Sait KIRAN : Gürsel KARAGÖZ, Mehmet DEMİRCİ : Mehmet DEMİRCİ

İçindekiler İçindekiler... i Şekil Listesi... iii Tablo Listesi... iii 1. Giriş... 1 2. Tanım ve Kavramlar... 2 3. Türkiye de Arazi Kullanımı... 3 4. Ülke Ormanlarının Durumu... 3 4.1. Geçmişteki Durum... 4 4.1.1. 1963-1972 Arası Dönem Envanteri... 4 4.1.2. 1973-2004 Arası Dönem Envanteri... 5 4.2. Bugünkü Durum... 6 4.3. Geçmişteki ve Bugünkü Durumun Karşılaştırılması... 7 4.3.1. Orman Alanının Karşılaştırılması... 7 4.3.2. Servetin Karşılaştırılması... 9 4.3.3. Artımın Karşılaştırılması... 10 4.4. Ormanların Fonksiyonları... 10 4.5. Ormanların Orman Formu ve Ağaç Türü Karışımlarına Göre Dağılımı... 12 4.6. Ormanların Ağaç Türlerine ve Tür Gruplarına Göre Dağılımı... 15 4.7. Alan, Servet ve Artımın Orman Bölge Müdürlüklerine Göre Dağılımı... 16 4.8. Alan, Servet ve Artımın İllere Göre Dağılımı... 19 5. Türkiye Ormanlarının Karbon Birikimi... 21 6. Sonuç... 21 Kaynakça... 23 i

ii

Şekil Listesi Şekil 1: Türkiye de arazi kullanım sınıflarının ülke yüzölçümüne dağılımı... 3 Şekil 2: Toplam orman alanındaki değişimin grafikle gösterimi (milyon ha)... 7 Şekil 3: Ormanların normal, bozuk ve toplam alan değişiminin grafikle gösterimi (ha)... 8 Şekil 4: Normal, bozuk ve toplam orman alanı değişimi (ha)... 9 Şekil 5: Servet değişiminin grafikle gösterimi (milyon m 3 )... 9 Şekil 6: Artım değişiminin grafikle gösterimi (milyon m 3 )... 10 Şekil 7: Ormanların ana fonksiyonları ve oranları... 11 Şekil 8: Normal ve bozuk ormanların ana fonksiyonlara dağılımı (ha)... 12 Şekil 9: Aynıyaşlı ve değişikyaşlı koru alanlarının toplam normal koru alanına oranları 12 Şekil 10: Koru ve baltalık ormanların genel orman alanına oranları... 13 Şekil 11: Koru ve baltalık ormanların normal ve bozuk alanları (ha)... 14 Şekil 12: Ormanların saf ve karışık olarak dağılımının grafikle gösterimi... 14 Şekil 13: Ağaç türü gruplarının genel ormanlık alana oranı... 15 Şekil 14: Ormanlık alanların bölge müdürlüklerine dağılımı haritası... 17 Tablo Listesi Tablo 1: Ormanların 1963-1972 dönemi saha, servet ve artım durumu... 4 Tablo 2: Ormanların 2004 yılındaki saha, servet ve artım durumu... 5 Tablo 3: Ormanların 2012 yılındaki saha, servet ve artım durumu... 6 Tablo 4: Ormanların envanterlere göre karşılaştırılması... 8 Tablo 5: Ormanların ana fonksiyonlara dağılımı... 11 Tablo 6: Ormanların orman formlarına göre dağılımı... 13 Tablo 7: Ormanların saf ve karışık olarak dağılımı... 14 Tablo 8: Ormanların ağaç türü gruplarına göre dağılımı... 15 Tablo 9: Orman alanının işletme sınıfı asli ağaç türlerine göre dağılımı... 16 Tablo 10: Alan, servet ve artımın orman bölge müdürlüklerine göre dağılımı... 18 Tablo 11: Alan, servet ve artımın illere göre dağılımı... 19 Tablo 12: Ülke ormanlarında tutulan karbon ve oksijen miktarı... 21 iii

Bu kitapçığın hazırlanmasında emeği geçenlere çok teşekkür ederiz. iv

1. Giriş Ormanlar, insanlığa gıda, yakıt, barınak, temiz hava ve su, ilaç, gelir kaynağı, istihdam, dinlenme, peyzaj gibi maddi-manevi birçok ekonomik, ekolojik, sosyal ve kültürel faydalar sunan doğal bir kaynaktır. Bir ekosistem olarak orman, belirli bir kapalılıkta ağaçlar, diğer bitki ve hayvan topluluğu ile topraktaki gözle görünmeyen diğer organizmaların cansız çevreyle belli bir denge içinde karşılıklı olarak birbirleriyle etkileşimde bulunduğu canlı bir sistem ve topluluktur. Bu paha biçilemeyen doğal kaynağın maddi ve manevi faydalarının ve hizmetlerinin kıyamete kadar sürmesi, tabiatına uygun olarak devamlılık ilkesi ile idare edilmesine bağlıdır. Türkiye ormanlarının tamamına yakını devletin hüküm ve tasarrufu altında olup Orman Genel Müdürlüğü tarafından sürdürülebilirlik ilkesi esas alınarak idare edilmektedir. 6831 sayılı Orman Kanunu nun 26. maddesinde yer alan Devlet ormanlarından yapılacak istihsal, Orman ve Su İşleri Bakanlığınca tespit olunacak esaslar dairesinde ve amenajman planlarına göre Devlet tarafından yapılır hükmünün bir uygulaması olarak ülke ormanlarının tamamı orman amenajman planları ile işletilmektedir. Bu planlar Orman Genel Müdürlüğü Orman İdaresi ve Planlama Dairesi Başkanlığı tarafından belli dönemlerle orman işletme şefliği bazında yapılmaktadır. İlk orman amenajman planı 1917 yılında yapılmış ve bu plan ile birlikte Türk ormancılığında planlı döneme geçilmiştir. Türkiye nin Ulusal Ekonomisi yönünden olduğu kadar ormancılık sektörü için de 1963 yılı önemli bir yıl olmuş ve 1963-1972 yılları arası dönemde kalkınma planlarında ormancılık sektörü için tespit edilen hedeflere ulaşılması gayesi ile Türkiye deki bütün ormanların amenajman planları, 10 yıllık bir sürede tamamlanmıştır. Böylece ormancılık sektörü tüm Türkiye yi planlayan ilk sektör olmuştur. Ülkede ulusal orman envanteri bilgileri, arazi çalışmaları ve uzaktan algılama yöntemlerinin birlikte kullanıldığı kombine envanter yöntemiyle, orman amenajman planları için toplanan verilerden elde edilmektedir. Bu kitapçık, ENVANİS (envanter-istatistik) veri tabanı yardımı ile belirli aralıklarla güncellenen orman envanter bilgilerini içermekte olup ormanların 2012 yılı itibarıyla son durumu hakkında istatistiki bilgiler vermektedir. 1

2. Tanım ve Kavramlar Orman, oldukça geniş bir alanda kendine özgü bir iklim oluşturabilen, belirli yükseklik, yapı ve sıklıktaki ağaçların, ağaççık, çalı ve otsu bitkiler, yosun, eğrelti ve mantarlar, toprağın altında ve üstünde yaşayan mikroorganizmalar ve çeşitli böcek ve hayvanlarla orman toprağının birlikte oluşturduğu hayat birliğidir (Aytuğ, 1976). Orman alanı, üzerinde orman ağacı bulunan alanın ha ölçü birimine göre büyüklüğüdür (ORMANSU, 2010). Orman formu, Aktüel durumdaki orman yapısı veya niteliğini ifade eder. Normal orman, ağaçların tepe çatılarının %11-100 oranlarda alanı örttüğü ormanlardır. Bozuk orman, ağaçların tepe çatılarının %10 dan az oranda alanı örttüğü ormanlardır. Koru ormanı, tohum orijinli yetişmiş veya yetiştirilecek ormandır (Çoğunlukla uzun idare süreli yüksek boylu ağaçların olması hedeflenen kuruluş yapısı). Baltalık ormanı, kök veya kütük sürgün kökenli tıraşlama ormanıdır (Çoğunlukla kısa idare süreli ince sürgün kökenli ağaçların olması hedeflenen kuruluş yapısı). Ağaç serveti, ormanın ölçüldüğü anda yaşayan ve üretim yapan, belirli bir göğüs çapının üstündeki gövdelerin hacimleri toplamıdır (Eraslan, 1982). Göğüs çapı 8 cm ve üzeri gövdelerin m 3 cinsinden dikili kabuklu silindirik gövde hacimleri toplamıdır. Yıllık cari artım, orman servetinin yıl sonundaki cari artım miktarıdır. Dikili kabuklu gövde hacmi, ağacın kütükten tepeye kadar olan kabuklu gövde hacmidir. Eta, Faydalanmayı düzenleyen amenajman metotlarına dayanılmak suretiyle kararlaştırılan ve ilk amenajman planı süresinde ormandan alınması uygun ve mümkün olan periyodik veya yıllık hasılattır (Eraslan, 1982). Amenajman, bir orman işletmesini veya onun ayrıldığı alt işletme ünitelerini tespit edilen amaçlara göre planlayan ve planın uygulanmasını izleyen bir ormancılık bilim dalıdır. 2

3. Türkiye de Arazi Kullanımı Türkiye yaklaşık olarak 80 milyon ha yüz ölçümüyle dağlık ve eko-coğrafya bakımından zengin bir çeşitliliğe sahiptir. Bu ekolojik zenginliğe paralel olarak ormanları da tür ve kompozisyon olarak zengindir. 2012 yılı itibarıyla yapılan tespitlere göre ormanlar ülke yüz ölçümünün %27,6 sını kaplamaktadır. Bu değere orman içi açıklıklar dâhil değildir. Şekil 1 deki verilerden orman, su ve diğer araziler dışındakiler Türkiye İstatistik Kurumuna aittir. Arazi Yüzde Alan (ha) Kullanımı % Orman 21.678.134 27,6 Mera 14.617.000 18,6 Su alanları 1.050.854 1,4 Tarım 24.437.000 31,1 Diğer 1 16.751.482 21,3 Genel Alan 78.534.470 100 %21,3 %27,6 Orman Mera Su Alanları Tarım %31,1 %18,6 Diğer %1,4 Şekil 1: Türkiye de arazi kullanım sınıflarının ülke yüzölçümüne dağılımı 4. Ülke Ormanlarının Durumu Türkiye ormanlarının tamamına yakını devletin hüküm ve tasarrufu altında olup Orman Genel Müdürlüğü tarafından idare edilmektedir. Özel mülkiyete ait orman alanı tüm ormanlık alanın binde birinden daha azdır (yaklaşık 18 bin ha). Türkiye ormanları, en küçük işletme birimi olan orman işletme şeflikleri bazında 10-20 yıllık dönüş süreleri ile hazırlanan orman amenajman planları ile işletilmektedir. Amenajman planlama çalışmaları sırasında ormanlarda deneme alanlarında yapılan alan, servet, artım, ağaç türü, verimlilik ve kapalılık durumlarını içeren envanter çalışmaları yapılmakta, bu veriler sayısal ortamda değerlendirilerek amenajman planlarına işlenmekte ve ormanların aktüel durumu ortaya konulmaktadır. 1 Diğer arazi kullanımları ağaçsız orman toprağı, yayla, bozkır, kayalık-taşlık araziler, kum, bataklık, iskân, mezarlık, ocak, izin verilmiş tesisler vb. alanları kapsar. 3

Bu kitapçıkta orman amenajman planlarındaki bilgilerden faydalanılarak 2012 yılı itibarıyla en son envanter verileri özet olarak verilmiş olup ormanların geçmişteki ve günümüzdeki durumu karşılaştırılmıştır. 4.1. Geçmişteki Durum 4.1.1. 1963-1972 Arası Dönem Envanteri Ülkede orman envanter çalışmalarına 1963 yılında başlanmış ve 1963-1972 yılları arası dönemde tüm ülkenin orman amenajman planları yapılarak elde edilen orman envanteri verileri, 1980 yılında yayımlanmıştır. Bu döneme ait envanter değerlendirme sonuçlarına göre, genel ormanlık alan 20,2 milyon ha, toplam ağaç serveti 935 milyon m 3 ve yıllık cari servet artımı 28 milyon m 3 tespit edilmiştir. Bu artımın yıllık ortalama 23 milyon m 3 ü odun üretimi için faydalanma etası olarak planlanmıştır. Yani her yıl 5 milyon m 3 artım, servet birikimi için ormanda bırakılmıştır (OGM, 2006). Tablo 1: Ormanların 1963-1972 dönemi saha, servet ve artım durumu ORMANLIK ALANIN DAĞILIMI (1963-1972 Dönemi Envanter Sonucu) DURUM Normal Bozuk TOPLAM ha % ha % ha % Koru 6.176.899 31 4.757.708 23 10.934.607 54 Baltalık 2.679.558 13 6.585.131 33 9.264.689 46 Genel Toplam 8.856.457 44 11.342.839 56 20.199.296 100 AĞAÇ SERVETİNİN DAĞILIMI (1963-1972 Dönemi Envanter Sonucu) DURUM Normal Bozuk TOPLAM m 3 % m 3 % m 3 % Koru 758.732.197 81 54.349.847 6 813.082.044 87 Baltalık 88.300.818 9 34.129.288 4 122.430.106 13 Genel Toplam 847.033.015 90 88.479.135 10 935.512.150 100 YILLIK CARİ ARTIMIN DAĞILIMI (1963-1972 Dönemi Envanter Sonucu) DURUM Normal Bozuk TOPLAM m 3 % m 3 % m 3 % Koru 20.791.672 74 1.343.744 5 22.135.416 79 Baltalık 4.813.197 17 1.114.592 4 5.927.789 21 Genel Toplam 25.604.869 91 2.458.336 9 28.063.205 100 4

4.1.2. 1973-2004 Arası Dönem Envanteri 1973 yılından sonra yenilenen planlardaki bilgilerin güncellenmesi 1999 yılında ikinci defa yapılmıştır. Buna göre 1999 yılında orman varlığı 20,8 milyon ha olarak tespit edilmiştir. 2004 yılı sonu değerlendirme sonuçlarına göre ise genel ormanlık alanın 21,2 milyon ha büyüklüğe ulaştığı görülmüştür. Bu dönemde ormanlık alan ülke genel toplam alanının %27,2'sini oluşturmuştur. Tablo 2: Ormanların 2004 yılındaki saha, servet ve artım durumu ORMANLIK ALANIN DAĞILIMI (2004 Yılı Envanter Sonucu) DURUM Normal Bozuk TOPLAM ha % ha % ha % Koru 8.940.215 42 6.499.380 31 15.439.595 73 Baltalık 1.681.006 8 4.068.146 19 5.749.152 27 Genel Toplam 10.621.221 50 10.567.526 50 21.188.747 100 AĞAÇ SERVETİNİN DAĞILIMI (2004 Yılı Envanter Sonucu) DURUM Normal Bozuk TOPLAM m 3 % m 3 % m 3 % Koru 1.128.570.285 88 65.436.741 5 1.194.007.026 93 Baltalık 70.463.902 5 23.653.844 2 94.117.746 7 Genel Toplam 1.199.034.187 93 89.090.585 7 1.288.124.772 100 YILLIK CARİ ARTIMIN DAĞILIMI (2004 Yılı Envanter Sonucu) DURUM Normal Bozuk TOPLAM m 3 % m 3 % m 3 % Koru 29.908.701 82 1.518.086 4 31.426.787 86 Baltalık 3.926.196 11 929.308 3 4.855.504 14 Genel Toplam 33.834.897 93 2.447.394 7 36.282.291 100 1973-2004 yılları arasında yenilenmiş olan orman amenajman planlarındaki bilgilere göre, ormanlardan odun hasılası olarak planlanan yıllık ortalama faydalanma miktarı (dikili kabuklu gövde hacmi olarak) işletme şekillerine göre; Koru ormanlarından 11.282.421 m 3 Baltalık ormanlarından 5.017.247 m 3 (6.689.663 Ster) GENEL TOPLAM: 16.299.668 m 3 olarak tespit edilmiştir (OGM, 2006). 5

4.2. Bugünkü Durum 2005-2012 yılları arasında yenilenen orman amenajman planlarının ENVANİS veri tabanında güncellenmesi sonucu elde edilen verilere göre ülke ormanları 21,7 milyon ha olarak tespit edilmiştir. Bu ormanlık alan miktarı ülke genel alan toplamının %27,6 sı kadardır. Tablo 3: Ormanların 2012 yılındaki saha, servet ve artım durumu ORMANLIK ALANIN DAĞILIMI (2012 Yılı Envanter Sonucu) DURUM Normal Bozuk TOPLAM ha % ha % ha % Koru 10.281.728 47,4 6.978.864 32,2 17.260.592 79,6 Baltalık 1.276.940 5,9 3.140.602 14,5 4.417.542 20,4 Genel Toplam 11.558.668 53,3 10.119.466 46,7 21.678.134 100 AĞAÇ SERVETİNİN DAĞILIMI (2012 Yılı Envanter Sonucu) DURUM Normal Bozuk TOPLAM m 3 % m 3 % m 3 % Koru 1.365.186.239 91 59.319.695 4 1.424.505.934 95 Baltalık 52.296.445 4 17.652.159 1 69.948.604 5 Genel Toplam 1.417.482.684 95 76.971.854 5 1.494.454.538 100 YILLIK CARİ ARTIMIN DAĞILIMI (2012 Yılı Envanter Sonucu) DURUM Normal Bozuk TOPLAM m 3 % m 3 % m 3 % Koru 37.300.713 89 1.411.640 3 38.712.353 92 Baltalık 2.719.466 6 747.296 2 3.466.762 8 Genel Toplam 40.020.179 95 2.158.936 5 42.179.115 100 Günümüzde ormanlardan odun hasılası olarak yıllık ortalama planlanan faydalanma miktarı (dikili kabuklu gövde hacmi olarak) işletme şekillerine göre; Koru ormanlarından 13.269.618 m 3 Baltalık ormanlarından 3.725.583 m 3 GENEL TOPLAM: 16.995.201 m 3 olarak tespit edilmiştir. 6

4.3. Geçmişteki ve Bugünkü Durumun Karşılaştırılması 4.3.1. Orman Alanının Karşılaştırılması Genel olarak değerlendirildiğinde, geçmişteki duruma göre bugünkü ormanlık alanların saha ve serveti ile cari yıllık artımları artmaktadır. Bu değişimde, son dönemlerdeki planlama ve uygulama faaliyetlerinde ormanın odun üretimi dışında diğer ürün ve hizmet fonksiyonlarının dikkate alınması etkili olmuştur. Ayrıca ormanların korunması ve geliştirilmesi için yapılan faaliyetler de ormanların saha ve servet bakımından artmasında etkili olmuştur. Ormanların büyüklüğü ve değişimleri bakımından, bugüne kadar gerçekleştirilen orman envanter değerlendirme sonuçlarına göre genel ormanlık sahamızın büyüklüğü; 1963 1972 dönemi : 20.199.296 ha (Ülke genelinin %26,1'i), 1999 : 20.763.248 ha (Ülke genelinin %26,7'si), 2004 : 21.188.747 ha (Ülke genelinin %27,2'si), 2010 : 21.537.091 ha (Ülke genelinin %27,4'ü), 2012 : 21.678.134 ha (Ülke genelinin %27,6'sı) olarak tespit edilmiştir. Bu envanter sonuçlarına göre ormanlık alanda son 40 yılda yaklaşık 1,5 milyon ha lık artış olduğu tespit edilmiştir. Dönemlere göre ormanların alan durumu aşağıda karşılaştırılmıştır. 20,8 21,2 21,5 21,7 20,2 1973 1999 2004 2010 2012 Şekil 2: Toplam orman alanındaki değişimin grafikle gösterimi (milyon ha) 7

Koru Baltalık Toplam Koru Baltalık Toplam Koru Baltalık Toplam Tablo 4: Ormanların envanterlere göre karşılaştırılması 1963-1972 2004 2012 Orman Formu ha % ha % ha % Normal 6.176.899 31 8.940.215 42 10.281.728 47 Koru Bozuk 4.757.708 23 6.499.380 31 6.978.864 32 Koru Toplam 10.934.607 54 15.439.595 73 17.260.529 79 Baltalık Normal 2.679.558 13 1.681.006 8 1.276.940 6 Bozuk 6.585.131 33 4.068.146 19 3.140.602 15 Baltalık Toplam 9.264.689 46 5.749.152 27 4.417.542 21 Genel Orman Normal 8.856.457 44 10.621.221 50 11.558.668 53 Bozuk 11.342.839 56 10.567.526 50 10.119.466 47 Genel Orman Toplam 20.199.296 100 21.188.747 100 21.678.134 100 25.000.000 20.000.000 15.000.000 10.000.000 5.000.000 Normal Bozuk Toplam 0 1963-1972 2005 2012 Şekil 3: Ormanların normal, bozuk ve toplam alan değişiminin grafikle gösterimi (ha) 8

25.000.000 20.000.000 15.000.000 10.000.000 1963-1972 2005 2012 5.000.000 0 Normal Bozuk Toplam Şekil 4: Normal, bozuk ve toplam orman alanı değişimi (ha) 4.3.2. Servetin Karşılaştırılması Türkiye ormanlarının ağaç serveti, ormanın ölçüldüğü dönemde yaşayan ve üretim yapan göğüs çapı 8 cm ve üzeri gövdelerin m 3 cinsinden dikili kabuklu silindirik gövde hacimleri toplamıdır. Buna göre 1973 ile 2012 dönemi arasında ülke ormanlarının ağaç servetinde yaklaşık 560 milyon m 3 artış olmuştur. Bunun başlıca sebepleri arasında orman alanındaki artış ile bozuk orman alanlarının iyileştirilmesi zikredilebilir. 1.200,8 1.288,1 1.428,5 1.494,4 935,5 1973 1999 2004 2010 2012 Şekil 5: Servet değişiminin grafikle gösterimi (milyon m 3 ) 9

4.3.3. Artımın Karşılaştırılması Yıllık cari artım, orman ağaçlarında bir vejetasyon döneminde meydana gelen büyüme ve çaptaki artış yani orman servetindeki yıllık hacim artışı olup m 3 cinsinden hesaplanmaktadır. Buna göre 1973 yılında yıllık cari artım toplamda 28 milyon m 3 ve hektarda 1,4 m 3 iken; 2012 yılında yıllık cari artım toplamda 42 milyon m 3 ve hektarda 1,9 m 3 olarak hesaplanmıştır. Bu artışın sebepleri arasında ülke ormanlarının verim gücünde artışın yanı sıra orman alanları ile servetindeki artışı zikredilebilir. 28,1 34,3 36,3 40,1 42,2 Şekil 6: Artım değişiminin grafikle gösterimi (milyon m 3 ) 4.4. Ormanların Fonksiyonları 1973 1999 2004 2010 2012 Ormanların fonksiyonlarını ve alanlarını belirlemek sürdürülebilir orman yönetimi açısından önem arz etmektedir. 2000 li yılların başlarında fonksiyonel planlama mantığı ile planlama çalışmalarına hız verilmiştir. Bu çerçevede ekosistem yaklaşımını, katılımcılığı ve fonksiyonel planlamayı esas alan Ekosistem Tabanlı Fonksiyonel Orman Amenajman Yönetmeliği 05.02.2008 tarihli 26778 sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe konmuştur. Bu yönetmeliğe göre, devlet ormanlarının işletme amaçları; ulusal ormancılık programı çerçevesinde, ormanların ekonomik, ekolojik, sosyal ve kültürel fonksiyonları dikkate alınarak katılımcılık ve ekosistem tabanlı fonksiyonel planlama yaklaşımı hedef alınarak Orman Genel Müdürlüğü tarafından belirlenmekte, orman amenajman planları hazırlanmakta ve uygulanmaktadır. Yenilenen planlara göre ülke ormanlarının ana fonksiyonlarına göre dağılımı aşağıdaki tablo ve grafiklerde gösterilmiştir. 10

5% 32% Ekonomik 63% Ekolojik Sosyal ve Kütürel Şekil 7: Ormanların ana fonksiyonları ve oranları Günümüzde ormanlar ekosistem tabanlı fonksiyonel planlama yaklaşımı ile çok yönlü faydalanma esas alınarak planlanmaktadır. Bu plan verilerine göre ormanların %62,8'i ekonomik, %31,9'u ekolojik ve %5,3'ü sosyal ve kültürel fonksiyona sahiptir. Tablo 5: Ormanların ana fonksiyonlara dağılımı GENEL ORMANLIK SAHA ANA FONKSİYONLAR Normal Bozuk TOPLAM ha ha ha 1 Ekonomik Fonksiyon 7.941.865 5.679.694 13.621.559 2 Ekolojik fonksiyon 2.911.614 4.000.810 6.912.424 3 Sosyal ve Kültürel Fonksiyon 705.189 438.962 1.144.151 TOPLAM 11.558.668 10.119.466 21.678.134 11

25.000.000 20.000.000 15.000.000 10.000.000 5.000.000 Normal Bozuk Toplam 0 Ekonomik Ekolojik Sosyal ve Kütürel Toplam Şekil 8: Normal ve bozuk ormanların ana fonksiyonlara dağılımı (ha) 4.5. Ormanların Orman Formu ve Ağaç Türü Karışımlarına Göre Dağılımı Orman amenajmanı bakımından ormanlar aynıyaşlı ve değişikyaşlı olmak üzere ikiye ayrılır. 2012 yılı verilerine göre normal koru ormanlarının 9,9 milyon ha lık büyük bölümü aynıyaşlı, göknar ağacının hâkim olduğu 420 bin ha lık kısmı ise değişikyaşlıdır. 95,9% Aynıyaşlı Değişikyaşlı 4,1% Şekil 9: Aynıyaşlı ve değişikyaşlı koru alanlarının toplam normal koru alanına oranları 12

Aynıyaşlı ormanların 12,9 milyon ha ı ibreli, 8,2 milyon ha ı ise yapraklıdır. Değişikyaşlı ormanların 303.985 ha'ı ibreli, 221.324 ha'ı ise yapraklıdır. Tablo 6: Ormanların orman formlarına göre dağılımı ORMAN FORMU GENEL ORMANLIK SAHA Normal Bozuk TOPLAM ha ha ha Aynıyaşlı 11.138.854 10.013.972 21.152.826 Değişikyaşlı 419.814 105.494 525.308 GENEL TOPLAM 11.558.668 10.119.466 21.678.134 İşletme şekilleri bakımından ormanlar koru ormanı, baltalık ormanı ve korulu baltalık ormanı olmak üzere üçe ayrılır. Toplam orman alanımızın 17,3 milyon ha'ı koru ormanı (%79) ve 4,4 milyon ha'ı ise baltalık (%21) ormanıdır. Türkiye de korulu baltalık ormanı mevcut değildir. BALTALIK 21% KORU 79% Şekil 10: Koru ve baltalık ormanların genel orman alanına oranları 13

14.000.000 12.000.000 10.000.000 8.000.000 6.000.000 4.000.000 Normal Bozuk 2.000.000 0 Koru Baltalık Toplam Şekil 11: Koru ve baltalık ormanların normal ve bozuk alanları (ha) Toplam orman alanımızın 12,6 milyon ha ı saf ormandır (karışıma giren ağaç türü oranı %10 dan az). Saf ormanların genel orman alanına oranı %59 dur. Yaklaşık 10 milyon ha orman ise karışık orman niteliğindedir. KARIŞIK 41% SAF 59% Şekil 12: Ormanların saf ve karışık olarak dağılımının grafikle gösterimi Tablo 7: Ormanların saf ve karışık olarak dağılımı KARIŞIM GENEL ORMANLIK SAHA Normal Bozuk TOPLAM ha ha ha Saf 6.901.472 5.794.984 12.696.456 Karışık 4.657.196 4.324.482 8.981.678 TOPLAM 11.558.668 10.119.466 21.678.134 14

4.6. Ormanların Tür Gruplarına ve Ağaç Türlerine Göre Dağılımı Genel ormanlık alanın %39 unu yapraklı ormanlar (meşe, kayın, kızılağaç, kestane gürgen gibi ağaç türleri), %61 ini ise iğne yapraklı (ibreli) ormanlar (kızılçam, karaçam, sarıçam, göknar, ladin, sedir gibi ağaç türleri) kaplamaktadır. YAPRAKLI 39% İBRELİ 61% Şekil 13: Ağaç türü gruplarının genel ormanlık alana oranı Tablo 8: Ormanların ağaç türü gruplarına göre dağılımı AĞAÇ TÜRÜ GRUPLARI GENEL ORMANLIK SAHA Normal Bozuk TOPLAM ha ha ha İbreli 7.572.207 5.658.514 13.220.721 Yapraklı 3.986.461 4.460.952 8.447.413 TOPLAM 11.558.668 10.119.466 21.678.134 Ormanlarda yayılış alanı olarak en fazla kızılçam (5,9 milyon ha) yayılış göstermekte, ondan sonra alansal büyüklük sırasına göre meşe türleri, karaçam, kayın, sarıçam, göknar, ardıç, sedir, ladin, kızılağaç, kestane, fıstıkçamı, gürgen, ıhlamur, dişbudak, kavak ve okaliptüs gelmektedir. Ormanlarda yayılış gösteren ağaç türlerinin oluşturduğu ormanların normal, bozuk ve toplam alanları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. 15

Tablo 9: Orman alanının işletme sınıfı asli ağaç türlerine göre dağılımı AĞAÇ TÜRÜ GRUPLARI GENEL ORMANLIK SAHA Normal Bozuk TOPLAM ha ha ha Kızılçam 3.207.914 2.646.759 5.854.673 Meşe 2.105.937 3.046.624 5.152.562 Karaçam 2.580.193 2.112.867 4.693.060 Kayın 1.621.257 340.403 1.961.660 Sarıçam 751.060 728.588 1.479.648 Göknar 406.989 263.400 670.390 Ardıç 91.234 484.081 575.315 Sedir 220.328 243.193 463.521 Ladin 230.212 104.260 334.472 Kızılağaç 99.984 41.134 141.119 Kestane 75.249 35.795 111.044 Fıstıkçamı 60.889 28.139 89.028 Gürgen 15.235 4.727 19.962 Ihlamur 9.577 1.946 11.523 Dişbudak 8.495 948 9.444 Kavak 1.871 4.676 6.547 Okaliptüs 2.398 130 2.528 Diğer Türler 69.846 31.796 101.641 TOPLAM 11.558.668 10.119.466 21.678.134 Diğer türler, servi, Halepçamı, sahilçamı, Pinus radiata, duglaz, kayacık, çınar, okaliptüs, sığla, fındık, defne, ceviz, kermes meşesi, kocayemiş, maki, ılgın, Kıbrıs akasyası, yalancı akasya, üvez ile ismi belirtilmeyen birçok türü kapsamaktadır. 4.7. Alan, Servet ve Artımın Orman Bölge Müdürlüklerine Göre Dağılımı Amasya Orman Bölge Müdürlüğü, yaklaşık 1,5 milyon ha genel orman alanı ile en çok ormana sahip bölge müdürlüğü iken 349 bin ha orman ile de Adapazarı Orman Bölge Müdürlüğü en az ormana sahip bölge müdürlüğüdür. Kastamonu Orman Bölge Müdürlüğü, koru ormanlarında 191 milyon m 3 ve baltalık ormanlarda 1,2 milyon ster servet ile servet bakımından en zengin bölge müdürlüğüdür. 16

Şekil 14: Ormanlık alanların bölge müdürlüklerine dağılımı haritası 17

Tablo 10: Alan, servet ve artımın orman bölge müdürlüklerine göre dağılımı BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ ADI GENEL ORMANLIK SAHA SERVET ARTIM Normal Bozuk TOPLAM Koru Kor.T./Bal Koru Kor.T./Bal ha ha ha m 3 Ster m 3 Ster ADANA 438.120 297.209 735.329 45.638.063 646.644 1.257.616 20.499 ADAPAZARI 296.945 52.329 349.274 30.340.980 6.641.085 1.046.052 430.800 AMASYA 840.015 628.038 1.468.053 79.096.621 2.500.228 2.215.108 90.627 ANKARA 353.225 336.862 690.087 43.639.750 555.740 1.113.564 18.238 ANTALYA 616.031 510.381 1.126.412 82.946.926 31.155 2.126.725 1.443 ARTVİN 210.443 190.503 400.946 53.887.153 597.951 1.159.062 15.790 BALIKESİR 723.511 451.472 1.174.983 90.635.161 2.758.768 2.757.347 179.555 BOLU 500.339 128.396 628.735 119.144.419 1.740 2.885.708 87 BURSA 491.462 268.130 759.592 51.830.500 7.872.703 1.530.507 525.077 KAYSERİ 250.320 350.131 600.451 11.600.474 3.344.095 264.600 181.807 DENİZLİ 412.515 378.543 791.058 39.121.117 652.758 1.059.212 26.488 ELÂZIĞ 364.153 865.866 1.230.019 1.529.946 23.385.222 52.852 991.153 ERZURUM 168.446 293.934 462.380 24.636.289 950.009 559.222 39.538 ESKİŞEHİR 250.045 339.743 589.788 18.941.826 1.430.199 491.306 58.322 GİRESUN 336.524 185.831 522.355 63.796.084 573.403 1.775.028 12.798 ISPARTA 320.911 376.050 696.961 31.879.921 30.862 709.147 1.301 İSTANBUL 583.574 126.833 710.407 47.698.609 11.068.554 1.686.879 962.310 İZMİR 475.583 533.584 1.009.167 39.019.003 928.370 1.387.742 31.097 K.MARAŞ 337.187 482.207 819.394 30.097.998 369.403 920.052 34.999 KASTAMONU 938.928 311.664 1.250.592 191.390.115 1.202.801 5.292.311 26.025 MERSİN 372.931 447.096 820.027 35.592.676 150.444 898.066 3.054 MUĞLA 657.433 489.524 1.146.957 70.583.671 1.438.954 1.950.991 38.510 TRABZON 315.014 243.427 558.441 61.650.584 336.872 1.540.710 20.286 ZONGULDAK 518.907 77.170 596.077 112.712.260 13 2.774.297 0 KÜTAHYA 296.871 316.013 612.884 35.178.387 695.506 975.439 8.044 KONYA 197.217 536.543 733.760 11.003.963 2.023.347 261.549 69.162 ŞANLIURFA 292.018 901.987 1.194.005 913.439 23.077.979 21.262 835.339 TOPLAM 11.558.668 10.119.466 21.678.134 1.424.505.934 93.264.805 38.712.353 4.622.349 18

Orman 4.8. Alan, Servet ve Artımın İllere Göre Dağılımı Antalya, 1,1 milyon ha genel orman alanı ile en çok ormana sahip il iken 161 ha orman ile de Iğdır en az ormana sahip ildir. Kastamonu, koru ormanlarında 141,2 milyon m 3 ve baltalık ormanlarda 196 bin ster servet ile servet bakımından en zengin ildir. Ha daki serveti (280 m 3 /ha) ve artımı (5,4 m 3 /ha) en fazla olan il Düzce'dir. Sıra No İL ADI Tablo 11: Alan, servet ve artımın illere göre dağılımı GENEL ORMANLIK SAHA İlin Genel SERVET ARTIM Alanı Normal Bozuk TOPLAM Koru K.T./B. Koru K.T./B. ha ha ha ha % Bin m 3 Bin Ster Bin m 3 Bin Ster 1 ADANA 350.727 232.026 582.753 1.414.558 41 39.071 317 1.058 10 2 ADIYAMAN 41.864 143.280 185.144 737.590 25 882 1.831 20 81 3 AFYON 89.081 149.201 238.282 1.419.655 17 4.155 286 149 14 4 AĞRI 0 5.905 5.905 1.087.975 1 0 12 0 1 5 AMASYA 101.138 119.332 220.470 559.052 39 11.274 0 370 0 6 ANKARA 207.174 190.204 397.378 2.691.285 15 24.907 188 573 14 7 ANTALYA 616.031 510.381 1.126.412 2.035.385 55 82.947 31 2.127 1 8 ARTVİN 210.443 190.503 400.946 737.328 54 53.887 598 1.159 16 9 AYDIN 157.906 157.225 315.131 817.953 39 14.525 1.151 455 28 10 BALIKESİR 377.836 276.115 653.951 1.388.892 47 47.740 1.255 1.421 70 11 BİLECİK 135.396 93.253 228.649 419.528 55 8.723 3.686 261 218 12 BİNGÖL 46.698 218.228 264.926 805.624 33 173 3.609 8 200 13 BİTLİS 70.821 90.539 161.360 783.075 21 0 3.175 0 46 14 BOLU 389.222 125.073 514.295 806.204 64 87.120 2 2.270 0 15 BURDUR 164.722 159.642 324.364 681.266 48 15.496 8 361 1 16 BURSA 320.107 164.223 484.330 1.077.758 45 40.706 4.187 1.148 308 17 ÇANAKKALE 345.675 175.357 521.032 986.052 53 42.895 1.503 1.336 110 18 ÇANKIRI 113.067 79.100 192.167 769.667 25 15.047 0 443 0 19 ÇORUM 214.837 226.583 441.420 1.356.678 33 18.136 0 479 0 20 DENİZLİ 328.622 232.955 561.577 1.203.540 47 31.301 18 816 0 21 DİYARBAKIR 78.400 274.426 352.826 1.508.136 23 0 2.246 0 200 22 EDİRNE 51.930 23.518 75.448 326.035 23 3.265 506 143 30 23 ELÂZIĞ 47.494 138.986 186.480 1.227.469 15 687 985 40 49 24 ERZİNCAN 32.898 125.038 157.936 1.176.040 13 3.216 546 85 13 25 ERZURUM 82.988 148.638 231.626 2.477.791 9 12.741 328 281 24 26 ESKİŞEHİR 160.964 190.542 351.506 1.446.202 24 14.787 1.144 343 45 27 GAZİANTEP 28.850 54.078 82.928 692.238 12 976 9 36 0 28 GİRESUN 147.012 106.433 253.445 732.709 35 30.510 271 868 12 29 GÜMÜŞHANE 65.535 116.762 182.297 591.442 31 12.457 69 283 5 30 HAKKARİ 38.616 113.617 152.233 753.658 20 328 4.997 8 143 31 HATAY 130.771 80.156 210.927 547.616 39 9.839 47 358 5 32 ISPARTA 156.189 216.408 372.597 824.267 45 16.384 23 348 1 33 İÇEL 372.931 447.096 820.027 1.513.813 54 35.593 150 898 3 34 İSTANBUL 224.963 15.285 240.248 532.353 45 11.976 3.846 556 363 35 İZMİR 205.078 269.439 474.517 1.185.173 40 20.317 714 720 14 K.T./B.: Koruya Tahvil/Baltalık 19

Orman Sıra İL ADI No GENEL ORMANLIK SAHA SERVET ARTIM Normal İlin Genel Alanı Koru K.T./B. Koru K.T./B. ha ha % % Bin m 3 Bin Ster Bin m 3 Bin Ster 36 KARS 29.581 6.419 36.000 808.806 4 4.490 0 112 0 37 KASTAMONU 657.930 231.887 889.817 1.367.134 65 141.199 196 3.970 2 38 KAYSERİ 22.982 84.955 107.937 1.742.530 6 2.325 507 48 40 39 KIRKLARELİ 221.890 36.806 258.696 644.549 40 30.286 4.056 889 352 40 KIRŞEHİR 3.368 21.170 24.538 674.480 4 13 119 0 2 41 KOCAELİ 117.429 29.138 146.567 335.256 44 6.692 4.483 319 331 42 KONYA 138.908 353.922 492.830 3.899.568 13 6.892 1.894 157 67 43 KÜTAHYA 296.871 316.014 612.885 1.156.194 53 35.178 696 975 8 44 MALATYA 47.382 140.745 188.127 1.250.775 15 221 2.502 11 143 45 MANİSA 270.504 264.145 534.649 1.318.431 41 18.702 214 668 17 46 K.MARAŞ 168.266 338.112 506.378 1.433.541 35 19.145 306 520 30 47 MARDİN 12.376 114.533 126.909 898.894 14 0 1.630 0 128 48 MUĞLA 506.496 334.830 841.326 1.238.957 68 57.022 288 1.512 11 49 MUŞ 6.786 66.080 72.866 885.017 8 168 784 5 19 50 NEVŞEHİR 3.593 3.462 7.055 517.364 1 1 60 0 2 51 NİĞDE 22.298 29.268 51.566 660.856 8 595 526 16 12 52 ORDU 163.747 36.171 199.918 598.603 33 29.203 32 816 0 53 RİZE 99.268 70.697 169.965 340.499 50 21.521 0 467 0 54 SAKARYA 179.516 23.191 202.707 480.340 42 23.649 2.158 727 100 55 SAMSUN 317.672 71.160 388.832 1.026.346 38 35.647 0 1.083 0 56 SİİRT 60.161 150.359 210.520 598.038 35 0 5.824 0 169 57 SİNOP 276.048 78.478 354.526 633.812 56 49.273 1.007 1.296 24 58 SİVAS 80.925 197.430 278.355 2.814.884 10 6.812 745 161 14 59 TEKİRDAĞ 66.010 38.076 104.086 629.537 17 1.617 2.661 65 217 60 TOKAT 206.368 210.963 417.331 1.015.604 41 14.040 2.500 283 91 61 TRABZON 146.354 45.661 192.015 515.191 37 27.608 21 788 0 62 TUNCELİ 120.342 87.325 207.667 757.975 27 472 6.773 14 381 63 ŞANLIURFA 4.406 4.543 8.949 1.940.797 0 19 41 1 3 64 UŞAK 76.922 143.056 219.978 552.868 40 6.856 635 227 26 65 VAN 4.795 23.495 28.290 2.136.604 1 36 561 0 10 66 YOZGAT 146.287 78.241 224.528 1.402.159 16 5.950 1.776 130 115 67 ZONGULDAK 206.781 22.237 229.018 385.604 59 43.557 0 1.078 0 68 AKSARAY 966 12.002 12.968 787.575 2 76 82 1 0 69 BAYBURT 4.056 10.307 14.363 361.133 4 95 248 4 15 70 KARAMAN 57.717 172.067 229.784 815.350 28 4.112 56 105 2 71 KIRIKKALE 5.967 40.744 46.711 388.001 12 20 240 1 3 72 BATMAN 22.794 46.287 69.081 399.758 17 0 1.749 0 45 73 ŞIRNAK 72.018 168.559 240.577 663.408 36 12 9.756 0 210 74 BARTIN 97.723 12.504 110.227 199.491 55 19.690 0 476 0 75 ARDAHAN 22.980 7.773 30.753 547.666 6 4.189 64 81 1 76 IĞDIR 0 161 161 534.005 0 0 0 0 0 77 YALOVA 35.958 10.655 46.613 79.186 59 2.401 0 122 0 78 KARABÜK 240.797 47.924 288.721 405.525 71 53.493 0 1.335 0 79 KİLİS 9.301 9.861 19.162 129.980 15 139 8 6 0 80 OSMANİYE 87.393 65.183 152.576 319.913 48 6.567 329 200 10 81 DÜZCE 112.750 3.323 116.073 230.963 50 32.459 0 622 0 TOPLAM 11.558.668 10.119.466 21.678.134 100 1.424.506 93.265 38.712 4.622 K.T./B.: Koruya Tahvil/Baltalık 20

5. Türkiye Ormanlarının Karbon Birikimi 2012 yılı itibarıyla Türkiye ormanlarında muhafaza edilen toplam karbon miktarı 1,1 milyar ton olarak hesaplanmıştır. Yapılan hesaplamalara göre ülke ormanları yıllık 38,7 milyon ton oksijen üretmektedir. Tablo 12: Ülke ormanlarında tutulan karbon ve oksijen miktarı Toplam Servet (m 3 ) Toplam Karbon Miktarı (ton) 1.494.454.538 1.133.304.637 Yıllık Cari Artım (m 3 ) Oksijen Üretimi (ton) 42.179.115 38.742.666 6. Sonuç Sürdürülebilir orman yönetiminin temelini oluşturan orman amenajman planları, ekosistem tabanlı fonksiyonel planlama anlayışıyla yürürlükte bulunan Orman Amenajman Yönetmeliği'ne göre hazırlanmaktadır. Uygulama süresi biten orman amenajman planlarının yenilenmesi için her yıl çeşitli orman bölge müdürlüklerinde toplam 1,5 2 milyon ha'lık alanı kapsayan orman planlama işleri Orman İdaresi ve Planlama Dairesi Başkanlığının denetimi ve gözetiminde ilgili işletme müdürlüklerince yapılmakta ve yaptırılmaktadır. Yenilenen planlar ile ulusal orman envanterimiz güncellenmekte, yıllar itibarıyla değişim durumları takip edilmekte, karşılaştırma ve analizler yapılarak orman varlığımızın korunması, geliştirilmesi ve faydalanma durumları ulusal düzeyde değerlendirilmekte, ulusal ormancılık istatistiklerine veri ve bilgi sağlanmaktadır. Ormanların büyüklüğü ve değişimleri bakımından, bugüne kadar gerçekleştirilen orman envanter değerlendirme sonuçlarına göre genel ormanlık sahanın büyüklüğü; ilk envanter dönemi olan 1963 1972 yıllarında 20,2 milyon ha (%26,1) ve son envanter yılı olan 2012'de 21,7 milyon ha (%27,6) olarak tespit edilmiştir. Bu envanter sonuçlarına göre ormanlık alanda son 40 yılda yaklaşık 1,5 milyon ha lık artış olduğu görülmektedir. 21

İlk envanter döneminde ormanın toplam serveti 935,5 milyon m 3 ve son envanter döneminde ise 1,5 milyar m 3 olarak tespit edilmiştir. Buna göre 1973 ile 2012 dönemi arasında ülke ormanlarının ağaç servetinde yaklaşık 560 milyon m 3 artış olmuştur. Servet ve alanda artışın başlıca sebepleri arasında başta ağaçlandırma çalışmaları olmak üzere, yıllık odun etasının düşük tutulması, orman ve civarında yaşayan halkın şehirlere göç etmesi, bozuk ormanların iyileştirilmesi ile envanter teknikleri ve araçlarının farklılaşması sayılabilir. Türkiye ormanları ile ilgili alan, servet, artım, ağaç türü, orman formları vb. veri ihtiyaçları orman amenajman planları için büyük emek verilerek toplanan detaylı verilerden elde edildiği için yüksek güvenirliğe sahiptir. Ormanlar ile ilgili bütün çalışmaların temelini orman amenajman planları oluşturduğu için ormancılığın gelişmesine paralel olarak ortaya çıkan yeni veri ve bilgi ihtiyaçları amenajman planlama aşamasında karşılanmaktadır. 22

Kaynakça AYTUĞ, B. 1976. Orman Tanımlaması ve Bu Tanımlamada Yer Alan Ağaç, Ağaççık ve Çalı Kavramları, I. Orman Kadastro Semineri, OGM Yayın No: 607/13, ANKARA. ERASLAN, İ., 1982, Orman Amenajmanı, İ.Ü. Yayın No.: 3010, Orman Fakültesi No.: 318, İstanbul. OGM, 2006. Orman Varlığımız. Orman Genel Müdürlüğü, ANKARA. ORMANSU, 2010. Ormancılık İstatistikleri (Forestry Statistics) 2010. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, ANKARA, 978-605-4610-00-6. 23