SELÇUK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ YAYINLARI: 8 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) BİLDİRİ KİTABI
Editör Prof. Dr. Hasan BAHAR Editör Yardımcıları Yrd. Doç. Dr. Hakan KUYUMCU Yrd. Doç. Dr. Çağatay BENHÜR Dr. Hatice Gül KÜÇÜKBEZCİ Arş. Gör. Fatih Numan KÜÇÜKBALLI Arş. Gör. Murat TURGUT İnceleyenler Prof. Dr. Bayram ÜREKLİ Prof. Dr. Özdemir KOÇAK Doç. Dr. Fuat BOYACIOĞLU ISBN 978-975-448-211-9 Baskı Selçuk Üniversitesi Matbaası Tel: 0332 241 18 47 Aralık 2015 Ön Kapak Resmi: Sarayönü Pir Hüseyin Cami önü Arka Kapak Resmi: Başhöyük devşirme malzemeli çeşme ve yazıtın içeriği Bildiri kitabında yer alan yazıların dil ve bilim sorumluluğu yazarlara aittir. ii
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) BİLDİRİ KİTABI Sempozyum, Türk Tarih Kurumu, Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Demirpolat Şirketler Grubu ve Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğünden (Kongre Proje No: 14702011) destek alınarak gerçekleştirilmiştir. iii
iv
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 Ekim 2014 Konya) Sarayönü İlçesinin tarihi Tarihöncesi dönemlere kadar inmektedir. İlçede Pazar Höyük, Başhöyük, S. Karatepe, İrmelik Höyük, Ertuğrul Höyük, Akdoğan Höyük, Konar Höyük, Çesmelisebil Höyük, Gamel Höyük, Kuyulusebil Höyük, Kurşunlu Kale Höyük, İbrahim Dede Höyük, Ladik Höyük, Zengi Höyük gibi yerleşmeler, Kalkolitik çağdan Demir çağına kadar uzanan kültürleri temsil etmektedirler. Hitit, Frig, Roma ve Bizans gibi uygarlıklar ise bölgenin siyasi ve idari tarihinde büyük bir rol oynamışlardır. Laodicea (Combusta) olarak bilinen Ladik, Roma döneminde önemli bir idari merkez olmakla birlikte, Romanın Efes ten başlayarak Melitea ya (Malatya) uzanan doğu askeri yolunun bağlantısını oluşturmaktaydı. Bölge, Türkiye Selçukluları döneminde Türklerin eline geçmiştir. Sarayönü bulunduğu coğrafi yapı itibarıyla batıdan Konya ya geçişin son durak yeri olduğu için, Selçuklular döneminde Haçlıların yağma ve talanına uğramıştır. Sarayönü Selçukluların son döneminde, güney doğusunda Saidili ile, güneyinde Ladik dağları eteğinde Bozok ili (Öziçi) adı ile bilinen iki kasaba halkından oluşmuştur. Bu kasabalardan göç edenler Sarayönü'nün kuruluşunda öncü olmuşlardır. Sarayönü nü Osmanlılar almadan önce, Karamanoğulları ve Turgutoğulları hakim olmuştur. İlçe önceleri Sarayönü Turgut Bey oğlu Pir Hüseyin Bey Camii çevresinde gelişmiştir. Bugünkü şehir merkezine kayması ise II. Abdülhamit zamanında Anadolu-Bağdat-Hicaz Demiryolları yapımı projesi çerçevesinde demiryolunun geçmesi ile sağlanmıştır (1896). İlçeden geçen demiryolu ve binası bir Alman firmasına yaptırılmıştır. Demiryolunun geçmesi ile ilçeye hareketlilik gelmiş bu durum milli mücadele yıllarında kendini göstermiştir. Halk da yeni yerleşim yerine İskele demeye başlamıştır. Sarayönü nün coğrafi yapısı nedeniyle, ilk ahalisi kervancılık yapmak suretiyle geçimlerini temin ediyorlardı. Cihanbeyli yaylası üzerinden geçirilerek Tuz Gölü havzasından alınan tuz, kira ile İzmir e uzanan yol boyunca taşınırdı. İlçede halk geçimini bugün tarım ve hayvancılıktan sağlamaktadır. Son yıllarda modern büyükbaş hayvancılığın yapıldığı bölgelerden biri haline gelmiştir. Ayrıca modern tarım araçları ile buğday, arpa, çavdar ve yulafın yanında özellikle devlet teşvikleri ile yem bitkisi olan fiğ ekimi yapılmaktadır. Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Uluslararası Sarayönü Sempozyumu adıyla düzenleyeceğimiz sempozyumumuzda, Sarayönü ilçesinin özelliklerini ve problemlerini bütün yönleriyle istiyoruz. Prof. Dr. Hasan BAHAR (S.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü) v
KONU BAŞLIKLARI 1 Tarih Öncesinden Günümüze Sarayönü Tarihi, 2- Sarayönü nde Folklor, Edebiyat, Kültür, Sanat 3- Sarayönü nde Dini ve Toplumsal Hayat, 4- Sarayönü Bölgesi Florası, 5. Sarayönü nde Tarım ve Ziraat 5- Sarayönü Bölgesi nde Eğitim ve Öğretim, 6- Sarayönü nde Sosyo- ekonomik ve Sosyo- politik, Sosyo- kültürel yapı, SEMPOZYUM ONURSAL BAŞKANLIĞI Selçuk Üniversitesi Rektörlüğü Konya Valiliği Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı Türk Tarih Kurumu Başkanlığı SEMPOZYUM DÜZENLEME KURULU Prof. Dr. Hasan Bahar (Düzenleme Kurulu Bşk. SÜ Türkiyat Araştırmaları Ens. Md.) Prof. Dr. Alim Gür (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Dekanı) Prof. Dr. Süleyman Soylu (Sarayönü Meslek Yüksekokulu Md.) Harun Yücel (Sarayönü Kaymakamı) Nafiz Solak (Sarayönü Belediye Başkanı) Doç. Dr. M. Ali Hacıgökmen (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Bl.) Dr. H. Gül. Küçükbezci (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Bl.) Yrd. Doç. Dr. Mehmet Yastı (Necmettin Erbakan Ün. Beşeri Sosyal Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bl.) vi
BİLİM KURULU Prof. Dr. Hasan Bahar (S.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü) Prof. Dr. Alim Gür (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Dekanı) Prof. Dr. Bayram Ürekli (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Sachiho Omura (Japanese Institute of Anatolian Archaeology) Prof. Dr. Rainer Czichon (Freie Universität) Prof. Dr. Thomas Drew Bear (Fransız Anadolu Arş. Enst./French Anat. Search Inst.) Prof. Dr. Lisa Kealhofer (Santa Clara University, America) Prof. Dr. Raşit Hatiev (W. Humboldt Üniversitesi) Prof. Dr. İbrahim Şamanov (Rusya Federasyonu) Prof. Dr. Tahsin Cemil (Babes-Bolyai University, Romania) Prof. Dr. Muhittin Tuş (Kıbrıs Uluslararası Üniversitesi) Prof. Dr. Ali Boran (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ahmet Kalendar (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Mustafa Demirci (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ufuk Tavkul (Ankara Üniversitesi) Prof. Dr. Hakan Kırımlı (Bilkent Üniversitesi) Prof. Dr. Ahmet Taşağıl (Mimar Sinan Üniversitesi) Prof. Dr. Remzi Duran (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ali Baş (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Mustafa Aydın (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Alaattin Aköz (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Varol Kurtoğlu (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. İzzet Sak (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Özdemir Koçak (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Hasan Basri Karadeniz( Dumlupınar Üniversitesi) Prof. Dr. Yusuf Küçükdağ (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Yusuf Öz (Kırıkkale Üniversitesi) Prof. Dr. Fehmi Karasioğlu (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ali Osman Öztürk (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Prof. Dr. Emrullah Eken (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Bayram Sade (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Kuddusi Ertuğrul (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Kerim Koçak (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. İbrahim Solak (Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi) Prof. Dr. Yaşar Semiz (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ferudun Ata (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Caner Arabacı (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Doç. Dr. Mikail Altan (Selçuk Üniversitesi ) Doç. Dr. Aznavur Demirpolat (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi) Doç. Dr. Ömür Harmansah (Brown University) Doç. Dr. Ali Temizel (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Osman Kunduracı (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Doğan Yörük (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Sinan Gönen (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Ali Meydan (Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi) vii
Doç. Dr. Necmi Uyanık (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. M. Ali Hacıgökmen (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Hüseyin Muşmal (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Çiğdem Ulusoy (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Nurullah Tabakçı (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Yaşar Erdemir (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Mehmet Yılmaz (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Sefer Solmaz (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman Dinç (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Fatih Berk (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Mustafa Arslan (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. A. Deniz Oktaç Beycan (Selçuk Üniversitesi) Öğr. Gör. Ruhi Gül (Selçuk Üniversitesi) Christopher S. Lightfoot (Metropolitan Museum of Art) Gunne Eiche Johnsen ( Asya Lale Floreks İhr. Müd.) Marie- Henriette Gates (Bilkent Üniversitesi) Amélie Royer, (Fransız Anadolu Arş. Enst) İsabella Caneva (Üniversité de Venese) Margaret Arslan (Babes-Bolyai University, Romania) Dariusz Chiocki (Waršova) Linda Murray (Ted Koleji) Kate Clow (Antalya) viii
SUNUŞ Üniversitemiz, bünyesinde bulundurduğu akademik birimlerde deneyimli eğitici kadrosu ile meslekî alanda eğitimli, üretken ve gelişimi isteyen bireyler yetiştirmek maksadıyla ülke kalkınmasında üzerine düşen görevi başarıyla sürdürmektedir. Bu amaca hizmet etmek üzere Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü de Atatürk ün hedef gösterdiği çizgide Türk tarihi, dili, edebiyatı, sanatı ve kültürü üzerine yayınlar yapmaktadır. Enstitümüzün bu alandaki müstakil kitap yayınları yanında, yapılan sempozyumlar, Güz ve Bahar sayıları olmak üzere yılda iki defa çıkardığı uluslararası Türkiyat Araştırmaları Dergisiyle (Journal of Studies in Turkology) ülkemizde sosyal bilimler alanında Üniversitemizin yüz akları arasına girmesi bizi mutlu etmektedir. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü ayrıca gelenek hâline getirmeye çalıştığı, Türk tarihi, dili, edebiyatı ve kültürüne hizmet etmiş yerli ve yabancı önemli bilim adamları adına armağan kitaplar yayınlayarak sosyal bilimler alanındaki geçmiş birikimleri ve tecrübeleri gençlerin önüne koyup geleceğin ilim adamlarına yol göstermekle de önemli bir iş yapmaktadır. Çeşitli konularda sempozyum, paneller düzenleyerek, araştırma konularının detaylı bir şekilde incelenmesini ve bilim insanlarının bir arada olmalarını sağlamaktadır. Bu vesileyle, Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Sarayönü Sempozyumu na katılan ve bu bildiri kitabına katkıda bulunan bilim insanlarımıza ve eserin hazırlanıp basılması aşamasına kadar olan süreçte emeği geçen herkese teşekkürlerimi sunuyorum. Prof. Dr. Hakkı GÖKBEL Selçuk Üniversitesi Rektörü ix
x
ÖNSÖZ Türklük Bilimi üzerine çalışmaları amaç edinen Selçuk Üniversitesi bünyesinde kurulan Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü kurulduğu 24 Ocak 1991 tarihinden itibaren bu amaçlar doğrultusunda panel, bilgi şöleni, seminer, konferans, ülke içinde ve dışındaki Türkiyat Enstitüleri ile bilimsel işbirliği çerçevesinde karşılıklı ziyaretler ve işbirliği protokolleri yapmak, Yüksek Lisans ve Doktora programlarının açılması, Türklük bilimi ile ilgili projeleri yönlendirmeyi amaçlamaktadır. 2013 Yılında Romanya Bolyai-Babeş Üniversitesi Türkoloji Enstitüsü ile karşılıklı bilimsel işbirliği protokolü yapılmış ve ziyaretimize karşılık olarak Üniversitemizi ve Enstitümüzü ziyaret eden Bolyai-Babeş Üniversitesi Rektörü ve Türkoloji Enstitüsü Müdürü ile Üniversitemiz ve Enstitümüz bilimsel işbirliği protokollerine imza atmışlardır. Uluslararası hakemli bir yayın olan dergimiz yılda iki kez güz ve bahar sayıları olmak üzere düzenli olarak yayınlanmaktadır. 32. sayıdan itibaren MLA (Modern Language Association) International Bibliography, Newyork/ABD, Tübitak/Ulakbim SBVT tarafından dizinlemeye başlanmış ve uluslararası hale gelmiştir. Dergimiz, gerekli şartları yerine getirdiğinden ISI-Wos/A&HCI (Arts & Humanities Citation Index)-(Thomson Reuters) e dizinlemesi için müracaat edilmiştir ve takibe alınmıştır. Yazışmalar sonuçlandığında TÜBİTAK tarafından kabul edilen Sosyal Bilgiler alanında B grubu kategorisine dâhil edilebilecektir. Ayrıca dergimiz ASSOS INDEX, EBSCO tarafından da taranmaktadır. Enstitümüz, Türkiyat dergisini sosyal bilimler alanında üniversitemizin yüz akı hâline getirmeye çalışırken, Türk tarihi, dili, edebiyatı ve kültürüne hizmet etmiş yerli ve yabancı önemli bilim adamları adına armağan kitaplar çıkarmayı geleneksel hâle getirmiştir. Böylece bu şahsiyetlerin hayatı, eserleri, metodu, Türk tarihine, diline, edebiyatına, kültürüne sağladığı katkılar ortaya konularak, bundan sonra yapılması gereken çalışmaların neler olduğu özellikle gençlere daha isabetli bir şekilde gösterilmiş olacaktır. Bunun için ilk olarak 1999 yılında Prof. Dr. Erol GÜNGÖR ün Anısına Armağan kitabı çıkarılmış idi. 2003 yılında dergimizin XIII. sayısı Prof. Dr. Ahmet Bican ERCİLASUN a armağan sayısı olarak yayınlanmıştır. 2011 yılında ise Büyük Selçuklu dan Türkiye Selçuklu Devletine Prof. Dr. Mehmet Altay KÖYMEN e Armağan kitabı yayınlanmış, bu geleneğin bir devamı olarak da üniversitemiz de sosyal bilimler alanında birçok bilim adamı yetişmesinde emeği olan Prof. Dr. Nejat GÖYÜNÇ anısına Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür: Prof. Dr. Nejat GÖYÜNÇ e Armağan adıyla bir kitap yayınlamış bulunuyoruz. Bu geleneğe binaen Türk tarihi, kültürüne hizmet etmiş, özellikle kentlerimiz üzerine çalışmalarıyla bilinen tarihçi İ. Hakkı KONYALI adına Şehirlerin Sevdalısı İbrahim Hakkı Konyalı Armağanı kitabını çıkarmanın mutluluğunu yaşamaktayız. Dergi ve kitap çalışmalarımızın yanında Enstitümüzün bilimsel bilgi şölen, panel, konferans ve seminer gibi faaliyetleri bulunmaktadır. Çin de Türk Dilli Halklar, ( 28 Aralık 2012), İngiltere de Türkçe Yaşamak (21 Mayıs 2013), Kosova da Türkçe Eğitim, Yurt Dışında, Akraba Topluluklarında ve Balkanlarda Türkçe Eğitimi ve Sorunları (07 Ekim 2013), Prof. Dr. Nejat Göyünç, Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür (23 Aralık 2013) xi
Panelleri ve Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından, Uluslararası Sarayönü Sempozyumu (24-26 Ekim 2014) tarihlerinde düzenlemiştir. Selçuk Üniversitesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türk Tarih Kurumu, Konya Büyük Şehir Belediyesi, Sarayönü Kaymakamlığı ve Sarayönü Belediyesi nin katılımlarıyla gerçekleştirdiğimiz Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Uluslararası Sarayönü Sempozyumu (24-26 Ekim 2014) nu yayım haline getirmenin mutluluğu içindeyiz. Zira bu tür il, ilçe, kasaba, köy ve küçük yerleşim alanları üzerinde yapılacak yerel, ulusal ve uluslararası bilim heyetlerinin yoğunlaşması fen ve sosyal alanlarındaki farklı disiplinlerdeki bilim insanlarının belli bir noktada odaklaşmasını sağlayarak disiplinler arası bir çalışma ortamı sağlamaktadır. Bu nedenle bu tür sempzoyum ve çalıştaylardaki katılımcıları bilim insanı ve izleyenleri ile alana taşımak ve alanla buluşturmak projelerimiz olmaktadır. Uluslararası Sarayönü Sempozyumumuz bu türden çalışmalara iyi bir örnek olmuştur. Bilim insanları önceden alanda çalışmaları desteklenmiş bölgedeki yerel mimari, halk kültürü ve arkeolojik yerleşmeler önceden incelenmiş ve sempozyum sırasında alanla ilgili bilgiler konferans salonlarında ve alanında değerlendirmeler yapılmıştır. Bu çalışmalarımızı bir kitap haline getirerek yayımlama mutluluğundayız. Kuşkusuz Bilimsel bir sempozyumun hazırlanmasından uygulanmasına ve yayımına kadar 3 yıllık bir süreç geçmektedir. Bu süreçte bilim insanından öğrencisine, bürokrasiden vatandaşına, sanayicisinden işçisine birçok emekçinin emeği görülmektedir. Burada aklımıza gelenleri söylemekle birlikte daha birçok emeği geçen insan vardır. Burada bir kısım kurum, kuruluş ve kişiden söz etmek istiyoruz. Sempozyumumuzda bize yardımcı olan katılımcı kurumlar Selçuk Üniversitesi, Türk Tarik Kurumu, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Konya Büyük Şehir Belediyesi, Sarayönü Kaymakamlığı, Sarayönü Belediyesi ne, İnli Mahallesi Muhtarı Kamil Akmaz ve Demirpolat Şirketler Grubu Yönetim Kurulu Üyesi Hayrettin Demirpolat a, Sarayönü belgeselini hazırlayan ve sunumunu sempozyum esnasında bizimle paylaşan Öğr. Gör. Ruhi Gül ve ekibine, sempozyum hazırlık aşamasında afiş ve davetiyelerin dizgisini yapan Harun Yıldız a, afiş ve davetiyelerin basımını yapan Mustafa Özer e, sempozyum Boyunca sempozyumumuzu takip eden Sarayönü Kaymakamı Harun Yücel ve Belediye Başkanı Nafiz Solak a, Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Alim Gür e, sempozyum katılımcılarının ve izleyicilerinin Ladik ziyaretinde ev sahipliği yapan Prof. Dr. Ahmet Kalender ve her zaman bu çalışmalarda yanımda olan eşim öğretmen Kadriye Bahar a ve Sarayönü nden katılan Belediye mensupları ve sakinlerine gösterdikleri ilgi ve destekten dolayı şükranlarımı sunarım. Ayrıca alandaki antik Grekçe kitabeleri katılımcılara açıklayan Prof. Dr. Thomas Drew-Bear, Osmanlıca kitabelerin açıklanmasında Prof. Dr. İzzet Sak a, biyolojik botanik açıklamalarında Doç. Dr. Cengiz Akköz e, Rusya Federasyonu Karaçay-Çerkez Özerk Cumhuriyetinden katılan Karaçaylı bilim adamlarının konuşmalarındaki ve yayımlarındaki Karaçay Türkçesindeki ifadeleri Türkiye Türkçesine aktaran Yrd. Doç. Dr. Nurullah Tabakçı ya, Sempozyum Kayıt Kabul ve Organizasyonda görev alan S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim elemanları Doç. Dr. Hüseyin Muşmal ve kayıt xii
kabuldeki fedakâr ekibi öğrencilerime, Arş. Gör. Rahim Kızgut, Arş. Gör. Rıza Özbölük, Arş. Gör. Onur Kabak, Arş. Gör. Hatice Aksoy, Arş. Gör. Hasan Aksoy ve S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Öğrencileri ve Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü personelinden sempozyum tarihinde enstitüsü müdür yardımcımız olan Doç. Dr. Mehmet Ali Hacıgökmen, Sekreter Cengiz Ateş, Özkan Yorgancılar ve Mustafa Ülük e teşekkür ederiz. Bu kitabın yayım aşamasına gelişindeki çabalarından dolayı yardımlarını gördüğümüz Enstitümüz Müdür Yardımcıları Yrd. Doç. Dr. Hakan Kuyumcu, Yrd. Doç. Dr. Çağatay Benhür e; Dergimizin editör yardımcıları Dr. Hatice Gül Küçükbezci, Arş. Gör. Fatih Numan Küçükballı, Arş. Gör. Murat Turgut a ve Enstitü Personelimiz Mustafa Ülük e teşekkürlerimi bildiririm. Prof. Dr. Hasan BAHAR SÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü xiii
xiv
İÇİNDEKİLER Sunuş Özsöz IX XI Hasan BAHAR İLKÇAĞ DA SARAYÖNÜ 1 Mehmet KURT Hatice Palaz ERDEMİR Mustafa ARSLAN Alaattin AKÖZ Doğan YÖRÜK Ayşe PUL İzzet SAK Mehmet MERCAN D. Ali ARSLAN Sadettin BAŞTÜRK Kadir ULUSOY Gülten ARSLAN HELLENİSTİK VE ROMA DÖNEMLERİNDE SARAYÖNÜ VE ÇEVRESİ CLAUDIO LAODICEIA (LAODICEIA COMBUSTA) DAN ELE GEÇEN BAZI ANTİK SİKKELER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME ANTİK EPİGRAFİK MALZEMELER IŞIĞINDA SARAYÖNÜ ÇEVRESİNİN SOSYO-KÜLTÜREL DURUMU XV. YÜZYILDA ILGIN VE ÇEVRESİNİN İDARESİ, YERLEŞİM VE NÜFUS ÖZELLİKLERİ XVI. YÜZYILDA SARAYİNİ KÖYÜ NÜN SOSYAL VE EKONOMİK YAPISI KUYUCU MURAD PAŞA NIN CELÂLİ MÜCADELESİ SÜRECİNDE SARAYÖNÜ VE ÇEVRESİ KONYA ŞER İYE SİCİLLERİNDE BULUNAN SA ÎD-İLİ NÂHİYESİ İLE İLGİLİ BAZI KAYITLAR (1690-1740) 1830 SAYIMINA GÖRE SARAYÖNÜ NÜN NÜFUSU YEREL SEÇİM SONUÇLARI TEMELİNDE, DÜNDEN BUGÜNE SARAYÖNÜ SARAYÖNÜ (KONYA) YÖRESİ BAZI 217 Alparslan SANTUR GELENEKSEL KÜLTÜR DEĞERLERİ İLE İLGİLİ BİR TASNİF DENEMESİ Fatih USLU KONYA VE SARAYÖNÜ ÇEVRESİNDE 225 BULUNAN YÖRÜKLER Melek HİDAYETOĞLU SARAYÖNÜ ÇEŞMELİSEBİL YÖRÜKLERİNDE 231 DOKUMA GELENEĞİ Aynur KARADOĞAN YOKOLAN BİR SANAT: LÂDİK HALISI 247 27 45 59 77 105 123 141 173 189 Ergün VEREN Sefer SOLMAZ SARAYÖNÜ YÖRESİ KÜLTÜRÜNDE SEREN (ÇINGIRAKLI KUYU) BAŞHÜYÜK KARAÇAY-MALKAR TÜRKLERİNDE EVLİLİK VE DÜĞÜN GELENEKLERİ xv 259 285
Selma ÇETİNKAYA Necmi UYANIK Murat TURGUT Fatih Mehmet BERK Ali BORAN Şengül BAYAR Atilla KARTAL Sinan GÖNEN Ali Osman ÖZTÜRK Mehmet YASTI Fatih Numan KÜÇÜKBALLI Fatih Numan KÜÇÜKBALLI Mehmet YASTI Aziz AYVA Mehmet AKÇAR A. Yasin ÜLKER Gunne Eicke JOHNSEN Yaşar SEMİZ Mevlüt MÜLAYİM İbrahim SARIALTUN Süleyman SOYLU Aliye SEFLEK Burak GÜRBÜZ Mehmet AKÖZ GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE SARAYÖNÜ 297 DÜĞÜNLERİ BÜYÜK KONYA ANSİKLOPEDİSİ VE 321 CUMHURİYET ARŞİVİNDEKİ BİLGİLER ÇERÇEVESİNDE SARAYÖNÜ SARAYÖNÜ ÇEVRESİ HİTİT DAĞ VE SU 335 KÜLTÜ KUTSAL MEKANLARI HIRİSTİYANLIĞA YÖNELİK BASKILAR VE 351 MARCUS JULIUS EUGENIUS SARAYÖNÜ DİNİ YAPILARI 367 AŞÇI BABA TÜRBESİ ETRAFINDA ŞEKİLLENEN UYGULAMALARDA ESKİ TÜRK İNANÇLARININ İZLERİ LÂDİKLİ AHMET AĞA İLE İLGİLİ KÜLTÜREL HAYATTA SON YILLARDA GÖRÜLEN ALGISAL DÖNÜŞÜM VE ÇEŞİTLENME KONYA TÜRKÜLERİNDE SARAY KELİMESİNİN ANLAM KATMANLARI ADBİLİM ÇERÇEVESİNDE SARAYÖNÜ YERLEŞKE ADLARI SARAYÖNÜ YÖRÜK VE TÜRKMEN AĞIZLARININ BELİRGİN DİL ÖZELLİKLERİ SARAYÖNÜ (KONYA) BAŞHÜYÜK KASABASINDA YAŞAYAN KARAÇAY TÜRKLERİNİN HALK EDEBİYATI SARAYÖNÜ MEZAR TAŞLARINA HALK EDEBİYATI AÇISINDAN BİR YAKLAŞIM ORGANİC AGRİCULTURE DEVELOPMENT AT SARAYÖNÜ REGİON A SHORT EXCURSİON İNTO HİSTORY AND OUTLOOK İNTO FUTURE SARAYÖNÜ GÖZLÜ DEVLET ÜRETME ÇİFTLİĞİ SARAYÖNÜ NDE ÇAYIR MERA VE YEM BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİNİN DURUMU PROBLEMLERİ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ SARAYÖNÜ İLÇESİ NİN BİTKİSEL ÜRETİMDEKİ YERİ, SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ SARAYÖNÜ NDE HAYVANCILIK VE HAYVANSAL ÜRETİM 405 415 433 443 453 485 505 529 533 541 565 581 Bilal ÖZEL Ahmet AY Mustafa GERÇEKER DÜNYADA TURİZM GELİŞMELERİ; TÜRKİYE VE KONYA YA YANSILAMARI xvi 589
Hayati AKMAN Ali TOPAL ARPA VE BUĞDAY ÇEŞİTLERİNDE BAZI KÖK VE SÜRGÜN BÜYÜME PARAMETRELERİNİN BELİRLENMESİ Hayati AKMAN SARAYÖNÜNDE TARLA BİTKİLERİ TARIMI 601 Şenol ŞAHİN SARAYÖNÜ İLÇESİNDE FAALİYET 603 GÖSTEREN İŞLETMELERİN YAPISI VE GELİŞİMİ Kenan ARIBAŞ SARAYÖNÜ İLÇESİNİN (KONYA) 605 Ali MEYDAN Şenay GÜNGÖR DEMOGRAFYASI Mehmet YILMAZ TANZİMAT TAN CUMHURİYET E SARAYÖNÜ HAVALİSİNDE NÜFUS 621 HAREKETLERİ Şamil BATÇAYEV BAŞHÜYÜK KÖYÜNÜN GÖÇ HİKAYESİ 657 Raşid HATUYEV KONYA DAKİ KARAÇAY SÜLALELERİNİN 663 ATAYURTLARINDA SUFİLER Vladimir BİCİYEV TÜRKİYE YE GÖÇMÜŞ AİLELERİN 669 KARAÇAY DAKİ ARAZİLERİ Merve Karaçay TÜRKAL KAFKASYA DAN ANADOLU YA GÖÇLER ÇERÇEVESİNDE KARAÇAY-MALKAR 673 TÜRKLERİ NİN SARAYÖNÜ BAŞHÜYÜK KASABASINA YERLEŞTİRİLMELERİ Qasımlı Gülnar Vaqif Qızı AZƏRBAYCANLILARIN KÖÇÜRÜLMƏSININ 3 683 POEMADA TƏZAHÜRÜ Tuncay Ercan SEPETÇİOĞLU Necat ÇETİN KONYA DA BİR KIRIM TATAR MUHACİR YERLEŞKESİ: SARAYÖNÜ KONAR KÖYÜ 695 Ömer AKDAĞ ÇEŞMELİSEBİL DE LAKAPLAR VE 1934 725 LAKAP KANUNU 599 xvii
xviii
SARAYÖNÜ GÖZLÜ DEVLET ÜRETME ÇİFTLİĞİ Yaşar SEMİZ * GİRİŞ Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye de Devlete ait üç tıp tarım üretimi ünitesi vardı. Bunların ilki haralar ve inekhanelerdir. Haralar geniş arazı üzerinde hayvansal üretimi ön planda tutan kurumlardır. İkincisi Atatürk ün 1937 de millete bağışladığı çiftliklerden 1 oluşan ve Devlet Ziraat İşletmeleri olarak bilinen kurumlardır. Ankara Gazi Orman Çiftliği, Silifke Numune Çiftliği, Yalova, Tarsus ve Dörtyol çiftlikleri bu niteliktedir 2. Bu çiftliklerin kuruluş amacı Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye nin büyük bir kimsini temsil eden çiftçilere yeni tarım yöntemlerini tanıtmak ve toprağa zarar vermeden daha fazla ürünün nasıl elde edilebileceğini öğretmektir. Başka bir deyişle bu çiftlikler bir nevi ziraat mektepleridir. Buralarda bitkisel üretimim yanı sıra hayvancılığa da yer verilmektedir. Üçüncü grupta ise 1937 den itibaren kurulmaya başlanan Zirai Kombinalar yer almaktadır. 1937 yılında kurulan Zirai Kombinalar İdaresi ile 1938 yılında kurulan Devlet Ziraat İşletmelerinin birleştirilmesinden meydana gelmiştir. Bunlardan Zirai Kombinalar İdaresi, 12 Şubat 1937 tarih ve 3130 sayılı Kanunla kurulmuş olup, çiftçi ve köylünün tarım üretimine, makine ve ilâç temini suretiyle yardımcı olmaya çalışmıştır. İlk oluşturuldukları dönemde hayvancılık tesisleri yoktur. Sadece tarla süren, tohum eken, hasat eden ve bol miktarda buğday ve arpa üreten işletmelerdir. Bu işletmeler daha sonraki yıllarda * Prof. Dr. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler MYO. ysemiz@selcuk.edu.tr * Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler MYO. ysemiz@selcuk.edu.tr 1 Bak. Yaşar Semiz, Atatürk Çiftlikleri ve Bunların Hazine ye Devri, SÜ Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 26, Güz 2009. s. 155 192. 2 Reşat İzbırak, Türkiye, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1984, s. 583.
534 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) hayvancılık kollarını da oluşturarak sadece tahıl üreten kurumlar olmaktan çıkarak her şubesi olan ziraat işletmelerine dönüşmüşlerdir. İkinci Dünya Savaşı yıllarında da Devlete ait işlenmemiş boş araziler üzerinde Devlet Çiftliklerini vücuda getirerek zirai üretimi artırmak ve memleketin iaşe ihtiyaçlarını karşılamak vazifesini üzerine almışlardı. Gözlü Devlet Üretme Çiftliği nin Kuruluş Süreci İkinci Dünya Savaşı nın başlayacağı belli olduktan sonra hükümet, savaşa girmemekle birlikte 2 milyona yakın askeri tedbir amaçlı olarak silâhaltına aldı. Askerin yiyecek ihtiyaçlarını karşılamak için en temel ürün olan buğday konusunda tedbirler almaya başladı. Bakanlar Kurulu, Devletin gıda ihtiyaçlarını karşılamakla yükümlü olduğu ordu, okul ve diğer resmi dairelerin buğday ihtiyaçlarını Toprak Mahsulleri Ofisi tarafından kâr yapmadan adı geçen kurumlara vereceğini ilan etti 3. Milli Müdafaa Vekâleti de 7 Aralık 1939 da 12830 sayılı genelge ile ordunun ihtiyacı olan buğday ve unu ne şekilde temin edeceğini belirti. Ordunun buğday ve un gibi ihtiyaçları Toprak Mahsulleri Ofisi tarafından karşılanırken arpa ve yulaf gibi hayvan yemleri ihtiyacının önemli miktarlara ulaşması sonucunda, bu maddelerin temini görevi de 7 Ekim 1939 tarihli ve 12234 sayılı karar ile Ofise verildi. Çünkü sadece batıdaki askeri birliklerde hayvan mevcudu sayısı yüz bine ulaşmış ve yem ihtiyacının miktarı aylık on beş bin tona çıkmıştı. 1940 yılı itibariyle ne Ofisin elinde ne bu kadar yem mevcuttu, ne de askeri birliklerde istenen miktarda yem bulunmaktaydı. Bu durum karşısında hükümet tarafından ülkede bulunan şahıs ve tüzel kişilerden ellerinde ihtiyaç fazlası bulunan yemlik mahsulün Toprak Mahsulleri Ofisine satmaları istenmiş, fakat ihtiyaç duyulan miktar elde edilememişti. Ordunun ekmeklik ihtiyacını karşılamak için buğday stoku da yeterli değildi. Dahası sürekli artan fiyatlar karşısında vatandaş da yiyecek ihtiyacını karşılamakta zorlanıyordu. Bu durum karşısında Hükümet ihtiyaçların karşılanması için yeni önlemler aldı. O önlemlerden birisi de Milli Korunma Kanunu idi 4. 3 Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi; 030.18. 01.02/ 85.118.16. Takip eden dipnotlarda Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi BCA biçiminde kısaltılarak yazılacaktır. 4 Kanunun görüşülmesi için bak. TBMM Zabit Ceridesi, Devre 6, C. 8, İçtima 1, 18 Ocak 1940, 27. İnikad, s. 138 158.; Resmi gazete, S. 4417, 26 Ocak 1940. Kanunun 39. Maddesinde Hükümet üzerinde zeriyat (ziraat) yapılmayan araziyi bir bedel mukabilinde işletebilir denmektedir. Babalık, 9 ve 10 Mayıs 1940.; Ekekon, 24 Birinci Teşrin 1940. Madde üzerinde tartışma yapılırken Tokat Milletvekili Galip Pekel in bu madde ile alınması matlup olan toprakları Devlet mi işletecektir sorusuna Encümen adına cevaplayan Bingöl Milletvekili Feridun Fikri, evet Devlet işletecektir cevabını verir. s. 150. SARAYÖNÜ GÖZLÜ DEVLET ÜRETME ÇİFTLİĞİ
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) Milli Savunma Bakanlığı Levazım İşleri Daire Başkanlığı karşı karşıya kalınan sıkıntılı durumu, ihtiyaçların sorunsuz bir şekilde karşılanması gereğini bir rapor haline getirerek Başbakanlığa ve Ticaret Bakanlığına bildirildi. Çözüm önerisi olarak Toprak Mahsulleri Ofisi nin aynı sıkıntı ile karşılaşmaması için en az üç aylık stok biriktirmesi gerektiğini raporda işaret etti 5. Buna rağmen 1941 yılına gelindiğinde Toprak Mahsulleri Ofisi ve tüccarın elinde bulunan buğday miktarının halkın tüketimine ve ordunun ihtiyaçlarına yetmeyeceği yapılan araştırmalarda ortaya çıkınca ilave bazı önlemler alma ihtiyacı duyuldu. Bu doğrultuda Ticaret Bakanlığının Başbakanlığa sunduğu raporda iki türlü önlem vardı. Birinci yöntem ekmeğin randımanını yükseltmek, ikincisi ise ekmeklik buğdaya çavdar karıştırmaktı. Ancak, alınan tedbirler yeterli gelmediğinden Afyon, Konya, Eskişehir, Yozgat, Kırşehir valiliklerine 12 Şubat 1941 de acele ibaresi ile bir telgraf çekilerek, üretici ve tüccarın elinde bulunan ihtiyaç fazlası buğday, arpa, çavdar, yulafa el konulması emri verildi 6. Yollanan emirde bu ürünlere ne şekilde el konulacağı da belirtilmişti. İstenilen ihtiyaç fazlası mahsulleri toplamakla görevlendirilen Toprak Mahsulleri Ofisi nin her şubesi 50 kilometrelik çevreden sorumlu tutulmuştu. Tarım Bakanlığı ise anılan vilayetlerde Milli Koruma Kanunu 7 çerçevesinde çoğunluğu Devlet arazisi üzerinde kurulacak çiftlikler vasıtası ile üretimi arttırmayı planladı. Bu planlamanın neticesi olarak ülke genelinde 9 ziraat mıntıkası tespit edildi. Bu mıntıkalar İstanbul, Ankara, Konya, Adana, Erzurum, İzmir, Sivas ve bilahare tespit edilecek iki vilayet idi 8. Bu karar doğrultusunda Ziraat Vekâleti Konya da Zirai Kombinaların montajı için bir hangar kurmaya karar verdi 9. Konya da zirai kombinaların kurulacağının ilk sinyalleri Ağustos 1940 yılında Ziraat Vekili Muhlis Erkmen in Konya ya yaptığı ziyaret sırasında verilmişti. Erkmen, ö ziyaret sırasında Konya ya daha önce gelmemiş olduğuma üzülüyorum. Konya üzerinde ehemmiyetle durduğumuz zirai sahadır. Konya nın makineli ziraat için uygun olduğunu gördüm. Burada tohum ve hayvan ıslahı konusunda birçok tedbir alacağız. Bir ıslah istasyonu açacağız. 535 5 BCA: 030.10/ 50/322/11/ 24.08.1940. 6 BCA: 030.10/ 185.273.5. 12.02.1941. No: 6-249/523. 7 Resmi Gazete, 26 Ocak 1940 tarih ve 4417 sayılı nüsha.; Düstur, Tertip 3, C. 21, s. 274 vd. 8 Babalık, 10 Mayıs 1940. 9 Babalık, 18 Mayıs 1940. Milli Korunma kanunu çerçevesinde üretimi arttırmak maksadı ile faaliyetlerde bulunmak üzere Ankara Ziraat Müdürü Avni Akvardar İç Anadolu mıntıka reisi olarak görevlendirildi. Dönüm (Aylık Ziraat Mecmuası), S. 7, Mayıs 1940, s. 321.;Babalık, 31 Mayıs 1940. SARAYÖNÜ GÖZLÜ DEVLET ÜRETME ÇİFTLİĞİ
536 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) Bundan başka kombinaların ihdası için teşkilatlı tesisat yapacağız. Bu suretle istihsali çok az zamanda arttıracağız demişti 10. Ardından ülke genelinde zirai seferberlik başlatıldı. Ülke genelinde işlenen arazinin % 10 civarında olduğu ifade edilerek işlenen arazi miktarının arttırılmasına karar verildi 11. Kısa bir süre sonra Roma İmparatorluğu döneminden beri zirai üretimde önemli yeri olduğu bilinen Sarayönü Gözlü mevkiinde 3780 sayılı Milli Korunma Kanunun 39. maddesine istinaden 1941 yılında açık ziraat işletmesi olarak bir çiftlik kuruldu. Çiftliğin kurulmasında dönemin Ziraat Vekili Prof. Dr. Ş. Reşat Hatipoğlu nun büyük payı vardır. Çiftliğin kurulmasındaki birinci derecedeki öncelik Savaş yıllarında zor günler yaşamamak için buğday ve arpa üretmekti. Kurucu Müdürü Cemil Cahit Esinoğlu dur 12. Burası Devlet tarafından Savaş yıllarında Dalaman ve Reyhanlı da sonra kurulan üçüncü çiftliktir. Onu takıp eden bir yıl içinde Gözlü grubuna bağlı olarak Hasan Yetener ın Başkanlığında Sarayönü nde Konuklar, Ali Baran Başkanlığında da Kadınhanı nda Altınova çiftliği kuruldu 13. Gözlü Çiftliği Savaş yıllarında ihtiyaç duyulan hububat ürünlerinin üretilmesi içi Devlet tarafından ziraatın yapılacak olmasının askeri ve sosyal sebeplerin önemli olduğunu belirtmiştik. Çiftliğin kuruluşundaki önemli sebeplerden birisi de hiç şüphesiz iç piyasada zirai ürünlerin üretimini arttırarak zirai ürünlerin vatandaşa fahiş fiyata satılmasının önüne geçmekti 14. Temel ihtiyaç maddesi olarak görülen zirai ürünlerin üretilmesi için bu bölgenin seçilmesindeki nedenlerin başında ise burasının çok eski dönemlerden itibaren zirai ürünlerin yetiştirilmesi için uygun olduğunun bilinmesi geliyordu. Ayrıca bu çevrenin olası bir dış saldırıdan en az etkilenecek yerlerden olması 15 ve İstanbul ve İzmir gibi iki büyük liman kentlerine demiryolu ile bağlantılı olması de tercih sebepleri arasında yer alıyordu. 10 Cumhuriyet, 7 Ağustos 1940. 11 Ahmet Araz, Zirai Seferberlik Lazım Evvela İşlenen Arazi Miktarını Arttırmalıyız, Cumhuriyet, 13 ve 19 Mart 1941.; Ahmet Araz, Hükümet Elindeki Bütün Vesaiti Kullanarak Ziraatı Yarım Kalan Yerleri Derhal Ektirmelidir, Cumhuriyet, 27 Mart 1941. 12 Fahri Kutluay, Devlet Üretme Çiftlikleri, Küçük Asya, S. 87 88, Ankara Ağustos 1959, s. 15 16.; Yurdumuzdaki Devlet Üretme Çiftlikleri, Modern Türkiye, S. 28, Ocak 1956, s. 8. 13 Konuklar Devlet Üretme Çiftliği, Türkiye İktisadi Kalkınma Mecmuası, Yıl 1, S. 3, Aralık 1953.; Modern Türkiye, Ocak 1956, s. 8.; Modern Türkiye, Mayıs 1956, s. 4. 14 M. Muhlis Koner, Ziraat Vekaleti Geniş Ölçüde Ekim Yapacak Hükümet Çiftçisinin, Tüccarının Zengin Olmasından İftihar Duyar Fakat ihtikar Başladığı Zaman Kati Tedbir Zaruridir, Ekekon, 6 Birinci Teşrin 1942. 15 Savaş yıllarında kurulan Altınova, Gözlü, ve Konuklar (Konya), Bala, Polatlı (Ankara) Çiçekdağ (Kırşehir), Malya (Yerköy - Yozgat), Koçaş (Aksaray), Ulaş (Sivas) çitliğinin İç Anadolu da olması bu görüşü güçlendirmektedir. SARAYÖNÜ GÖZLÜ DEVLET ÜRETME ÇİFTLİĞİ
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) Konya ili Sarayönü İlçe sınırları içerisinde faaliyet gösteren Gözlü Ziraat Kombinası, Konya ya 78, Sarayönü ne 28 km uzaklıkta ve 1020 rakımda bulunmaktadır. Bu rakım orta Anadolu'nun bu bölgedeki ortalama yükseltisidir. Yalnız doğuda bulunan Kırkarsın tepe ( 1308 m. ) ve Dikmen tepe (1159 m.) yükselerek bu monoton manzarayı bozmaktadır. En alçak nokta 980 metre yükseltide olup batıda Karasu vadisinde yer almaktadır. Karasu çayı güneyden kuzeye akar ve her mevsimde bir kaç yüz litre debisi vardır. Diğer rakımı düşük olan bölge Gözlü Çiftliğinin güneyinde bulunmaktadır. Bu bölge kuzey doğudan güney batıya ve Gözlü köyü ile Zengân köyü arasında uzanan kapalı bir havzadır. Bu havzanın dibinin rakımı 980 ile 990 metre arasında değişmektedir. 1951 senesinde Hükümetin emri ile bu mıntıkaların iskânı için hidrojeolojik etütlere başlanmış ve bu etütler esnasında Gözlü Çiftliğinin su bakımından sıkıntı içerisinde olduğu öğrenilmişti. 1946 yılında çiftliği ziyaret eden Ahmet Hamdı Başar bu çevrede yapılan ziraat için fazla suya ihtiyaç duyulmadığını ancak orada çalışan insanlar, hayvanlar ve ağaçlar için suya ihtiyaç olduğunu belirtir. O dönem için suyun uzak sayılabilecek bir pınardan variller ve tankerlerle getirildiğini ancak boruların döşenmeye başlanmış olduğunu ve yakın bir zamanda suyun çiftliğe getirileceğini yazar 16. Çiftlik kuruş sürecini kısa zamanda tamamlayarak üretime geçirildi. Çiftlikte ilk yıllarda Amerikan menşeli 50 nın üzerinde traktör bulunmaktaydı. Bunların her türlü bakım ve onarımı için bir makine atölyesi de kurulmuştu. Atölyede her türlü tamiratın yanı sıra ziraatta kullanılan küçük çaplı aletlerde üretilebiliyordu. Çiftlik idaresi tarafından işletilmekte olan arazı oldukça büyüktü. Yüzölçümü 290 dekarı bulmaktaydı. Bunun 275, 531 dekarı kültür arazisiydi 17. Arazinin büyük bir kısmı taşlık olmasına karşılık umumiyetle ve kâfi derecede verimlidir. Senelik ekilen kısım 100 km, kareyi (100 bin dekar dönümü) geçmektedir. Bir traktörün günlük ekebildiği alan ise 75 dekardır. Senelik hububat istihsali havaların iyi gittiği dönemlerde dekar başına 180 kilo, havaların kurak olduğu dönemlerde ise 90 kilodur 18. Çiftlik iki yıl gibi kısa bir surede kuruluş maliyetini karşıladıktan sonra yıllık ortalama beş milyon lira civarında kar elde etmeye başlamıştı. Ahmet Hamdi Başar, Gözlü seyahati sırasında görevli memurdan çiftliğin üretimi ve elde ettiği gelirlerle ilgili bilgiyi şöyle aktarmaktadır. Görevli memur durmadan bize çiftlikle ilgili izahat veriyordu. Bir ara bu seneki karımız beş milyonu geçecektir dedi. Hayretle haykırdım! Ne! beş milyon kar 537 16 A. H. Başar, Steplerde Fışkıran Yeni Hayat, Türkiye İktisat Mecmuası, S. 1, Ocak 1948, s. 39. 17 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 8, C. 24, 23 Şubat 1950 tarihli 54. Birleşim, Ek No. 3, s. 21. 18 Başar, s. 43. Başar bu notları 1946 yılında Gözlü Çiftliğine yaptığı gezi sırasında görevlilerden aldığı bilgi doğrultusunda nakletmektedir. SARAYÖNÜ GÖZLÜ DEVLET ÜRETME ÇİFTLİĞİ
538 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) mı? Bu çölde, bu çorak yerden? İzahat veren memur devam etti. Evet, beş milyon. Zaten bütün kombinalar iki senede masraflarını çıkarırlar 19. Başar bu cevabın ardında memura aldığı maaşı sorar. Memur, kendisinin aylık 25 lira, müdürünün da 35 liralık aslı maaşının olduğunu ikramiyelerle birlikte kendisinin 120, müdürünün de 240 lira civarında bir paranın ellerine geçtiğini söyler 20. Çiftlikte 1947 den itibaren tarıma ilave olarak hayvancılık da yapılmaya başlandı. Kısa süre içinde sığır sayısı 82 ye, koyun sayısı da 2960 a ulaştı 21. Sonuç İkinci Dünya Savaşı yıllarında kurulan Gözlü ve diğer çiftlikler yaptıkları üretimle ülke ekonomisine önemli katkılarda bulunmuş, buğday ve arpa sıkıntısının yaşanmaması ve fiyatların aşırı derecede yükselmemesinde önemli bir görevi üstlenmişlerdi. Savaşın bitmesi ve liberalleşme politikasının ön plana çıktığı İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde ise çitlikler yeni bir düzene kavuşturulmak istendi. Bu doğrultuda Gözlü Çiftliği de diğer çiftliklerle birlikte 1 Mart 1950 yılında yürürlüğe giren 5433 Sayılı Kanunla kurulan Devlet Üretme Çiftlikleri Genel Müdürlüğüne 22 bağlanarak Gözlü Devlet Üretme Çiftliği adını aldı. Bu dönemde arazisinin önemli sayılabilecek bir kismi Konya Valiliğinin 24 Haziran 1953 tarihli yazılı talebi doğrultusunda Başbakanlık Toprak ve İskan Genel Müdürlüğü tarafından Cumhurbaşkanı Celal Bayar ın onayı ile çevresindeki köylerde yaşayan topraksız köylülere dağıtılmak üzere tahsis edildi 23. Cezaevi yapılması için yapılan arazi talebi ise uygun bulunmadı 24. Arazisinin önemli bir kısmı ihtiyaç sahiplerine dağıtılmasına rağmen kendisine benzer çiftliklerin çoğu zarar ederken Gözlü çiftliği 1965 yılına kadar hiç zarar etmedi. Türkiye de darbe sonrası dönemde ekonominin kötü gittiği dönemde bile 1963 yılında 3 milyon liranın üzerinde kar etti 25. Gözlü Tarım İşletmesi, 1984 yılında Haralar ve İnekhanelerin Devlet Üretme Çiftlikleriyle birleştirilmesi ile birlikte Kamu İktisadi Teşebbüsü olarak kurulan Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü ne bağlı Müdürlüğe dönüştürüldü.. 19 Başar, s. 41. 20 Başar, s. 41. 21 Tutanak Dergisi, Dönem 8, C. 24. Ek No. 3 tablo. s. 21. 22 Müdürlüğün kuruluşu ile ilgili meclis görüşmesi, TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 8, C. 20, 7 Haziran 1949 tarihli 103. Birleşim, s. 491 510. Kuruluş kanunun Resmi gazetede ilanı, 13 Haziran 1949, S. 7231. 23 BCA. 030.01/100/616/3. 17. 07. 1953. 24 BCA. 030.01/100/616/3. 28. 04. 1953. 25 Devlet Üretme Çiftlikleri Genel Müdürlüğü Döner Sermayesi, 1964 yılı konsolide bilançosunun sunulduğuna dair Sayıştay Başkanı Rıza Turgay tarafından açıklanan Sayıştay Başkanlığı tezkeresi (3/261), TC. Sayıştay Başkanlığı, S. 614651/2096, 25 Nisan 1970. SARAYÖNÜ GÖZLÜ DEVLET ÜRETME ÇİFTLİĞİ
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI EKLER SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) 539 Ek 1. Gözlü Devlet Üretme Çiftliği arazisinin bir kimsinin 24 Haziran 1953 tarihli yazılı talebi doğrultusunda Başbakanlık Toprak ve İskan Genel Müdürlüğü tarafından Cumhurbaşkanı Celal Bayar ın onayı ile çevresindeki köylerde yaşayan topraksız köylülere dağıtılmak üzere tahsisi. SARAYÖNÜ GÖZLÜ DEVLET ÜRETME ÇİFTLİĞİ
540 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) Ek 2. Gözlü Devlet Üretme Çiftliği arazisinin bir kimsinin 24 Haziran 1953 tarihli yazılı talebi doğrultusunda Başbakanlık Toprak ve İskan Genel Müdürlüğü tarafından çevresindeki köylerde yaşayan topraksız köylülere dağıtılmak üzere tahsisi. SARAYÖNÜ GÖZLÜ DEVLET ÜRETME ÇİFTLİĞİ