VAN - ERCİŞ DEPREMİNİ GİTTİM, GÖRDÜM! Prof. Dr. Övgün Ahmet ERCAN TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odası Danışmanı www.ahmetercan.net Bir sallantı, bir sallantı; kapı gıcırdıyor, açık olan göznek güm güm çarpıyor, avize sallanıyor, ayakta duramıyorum, soğuk sulu yunakta sakalımı keserken. Sanki denizde sandaldayım, altımdan dalga geçiyor. İrkildim. P, S, R dalgaları ardı ardına kalıncağın (otelin) altından geçiyordu. Apar topar kurulanıp, giyinip, paldur küldür dördüncü kattan, karşıdaki Sütçü Kenan Van Kahvaltılığına girdim. Artçı depremlerin büyüklükleri 4.4 ile 4.1 idi. Depremin ikinci gününde, TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odası nın Danışmanı olarak Yönetim Kuruluyla birlikte Van a iner inmez Van daki kurtarma kazısına katıldık. 7 katlı yapı, eskiden Renault satış yeri olarak kullanılırken, araçlar sığsın diye dikmeler kesilmiş. 100 m x 35 m taban alanları yapı olduğu yere baklava dilimleri gibi, donguçları (betonları) un ufak olarak yığılmıştı. İki yandan kurtarmacılar alt katlara inmeğe çalışıyorlardı. Kazıyı yapan 4 tane kepçe, 2 tane vinç harıl harıl üstteki ağırlıkları alırken, yaklaşık 60 tane İzmir Büyükşehir Belediyesi sivil savunma ile diğer illerden gelen kurtarmacılar, bir o sayıda kolluk gücü çalışıyor, belki 200-300 Vanlıda çalışmaları izliyordu. Bir iki köpek yıkıntılar üzerinde dolaşırken, diri kişi bulduklarında orada dolanıyor, ona varmak için eşeliyor, havlıyordu. Şaşkınlıkla eğitilmiş aramacı köpekleri izledim. Her yan demir yığını, paramparça olmuş, dikmeler ile kirişler, perdeler, tahıl güğümleri, kapkacaklar, ayakkabılar, kopmuş kıvıl ilgeçleri (elektrik kabloları), kıvrık borular, çıkmış kapılar, camları kırık göznekler, koltuk parçaları, yataklar, battaniyeler, giysiler, bir evde ne bulunuyorsa onların yıkıntılarla karmakarışıktı. Şöyle bir göz kararıyla baktım;donguç (beton) niteliği BS8 dolayında, oysa olması gereken BS20. Betonarmede kullanılan demirler burgulu demir yerine düz. Dikme-kiriş bağlantıları çengelli değil, düz. Ayrıca, eklem yerleri yatay bağlarla kenetlenmediğinden, salınmalar başladığından koyuvermiş, dikmeler bir yana savrulurken, taban ile tavan birbiriyle öpüşmüş. Arada kalan ile kişiler, mengene arasında gibi ezilmişler. Dikmeler koptuğundan yaşam üçgeni oluşmamış. Ancak, buyumlar arasında kısmış kişiler, kemikleri ezilerek bir süre daha yaşamayı sürdürmüşler. Bunlardan biri de 10 yaşındaki Serhat tı. Çevrede, yıkıntılar üzerinde toplaşanlar yakınlarından gelecek bir iyi duyumu beklemek için kaygıyla bekleşiyorlardı. Daldım, girdim kurtarmacılar arasına onları bu yılmaz güçle çalışmalarını kutlayarak. Susun susun dinlemedeyiz! O har gür bağrışan, oradan oraya atlayan, sızlayan, ağlayan, buyruklar yağdıran kalabalık bir anda sus pus oldu. Umut sessizliği. Sesimi duyan var mı? Sesimi duyan var mı? Birden bir ses duyulmuş olmalı ki, kurtarmacılar ellerini kaldırarak Heyyyy Diye bağırınca, sessizlik geride kalıp tüm kalabalık ellerini kaldırarak, Heyyy diye bağırdı. Herkes birbirine sarılıyordu. İşte bir kişi daha diri olarak çıkacaktı. Yıkıntılar üzerinde atlaya, çıka ine, en öne dek geldim. Bir bar- 28
dak ölçüsünde bir oyuk açmışlardı. Dongucu kırarak oyuntuyu genişletiyorlardı. 55 saat geçmişti, Serhat kurtuluyordu. Kim kim? Erkek mi? Kız mı? Valla belli değil, ancak bir çocuk Kaç yaşında? Adı ne? Diye bir baba umutla soruyordu. Belli değil? Oyuk genişletildi. Ben sürekli çekim yapıyordum;kurtarmacıları, kaygılı kalabalığı, kazıcı işgeçleri. Kazma kürek oyuntu bir testi boyutunda genişletildi. Herkes oyuntu önünde çökeleşmişti. Ben de başımı sokup görmek istiyordum. Susun susun. Konuşma yapacağız. Susun be susun dedik size Yeniden bir sessizlik. O sırada Beyaz TV den beni aradılar bende doğrudan yayında durumu anlatırken sustum. Sayın Ercan orada mısınız? Sayın Ercan! Galiba hat koptu sayın seyirciler Ağzımı kapayarak sessizce, seslendim, Şimdi susuyoruz. Susun Sayın seyirciler, teknik bir arıza yokmuş. Kurtarma işi gereği susulmuş. Bu suskunluğumuz ondan Adın ne sesin? Serhat Kaç yaşındasın Serhat? Korkma Serhat, seni kurtarıyoruz birazdan Kardeşim konuşma yahu konuşma be..çocuk ağlıyo Adı Serhat mış Serhat Oğlum. O benim oğlum Serhat annesinin ölüsü altındaydı. Üzerinde yaklaşık 3 tonluk, 2.5 metre kalınlığında donguç, demir yığını. Kırsan kırılmaz, atsan atılmaz. Ayaklarım sizden yana derken, Serhat ın ince çocuk sesini ben de işittim. Gözlerim dolu dolu oldu, dudaklarım titriyor, yorgun yüreğim çarpıyor, ha durdu ha duracak. Biri dokunsa ağlayacağım. Çıktım oyuktan. Kalabalığa karışırken, oyuğa yaklaştırılmayan kalabalık arasında bitkin bir kişi yaklaştı. Ben Serhat ın babasıyım. Anası da sağ mı? Bilinmiyor Ona onun sesi gelmiyor diyemedim. Kalabalık çevreme üşüşmüştü. Geldiğiniz için çok sağolun hocam dedi, başı bağlı bir genç kız. Ne demek burası bizim yurdumuz. Biz biriz kardeşim. Hepimiz birimiz, birimiz hepimiz için Baş sağlığı dileyip, kalabalığı yarıp çıktım çiseleyen yağmur altında. Umutlu kalabalık bekleşiyordu. Belki kurtulurlar Sarılı alandan çıkarken bir genç kız yaklaştı, Amca şu duman çıkan yıkıntıyı neden kazmıyorlar? Kimin var orada? Öğretmen arkadaşım Kazıyorlar ya işte! Çabuk kazsınlar Araca binip, kırığı görmek üzere Tabanlı ya doğru yöneldik. Ertesi gün öğrendim ki, kurtarılan Serhat, eğinindeki kırık kemikler nedeniyle iç kanamaya dayanamayıp, sökelevine (hastaneye) kaldırılırken ölmüş. Uçur 16:30 olmuştu. Karanlık çöküyordu. Bozkırlardan geçip, sapsarı ortamda ilerliyorduk. TV de gördüğüm kırığı kesin görüp incelemeliydim. Yahu Bedrettin, siz niye bir ağaç dikmiyorsunuz bu bomboş alanlara? Su yok hocam Ne demek su yok yahu? Adamlar çölde tarım yapıyorlar. Bak işte yol kıyısına dikilen akasyalar büyüyor Konuşa konuşa, tartışa tartışa Tabanlı Kavşağına geldik. Yolu biçen yarık kapatılmış, tepede görülüyor. Çıktım baktım ki, yarık bir ayça (hilal) biçiminde. Arkadaşlar bu deprem kırığı değil! Bu bir uçkun. Bir yer kayması O sırada dağ tepe dolaşan Anadolu Ajansı geldi. Ben yarık içine girdim, çekimler yapıldı, söyleşiler söylendi. Gittiler. Tuncay Kaymaz çıkıştı. Yav hocam inşaatçılar burayı Metin Bey e fay diye söylemişler Hiç böyle kırık olur mu? Kardeşim. Burası depremin tetiklediği bir uçkun, Arapçasıyla heyelan yani 29 JEOFİZİK BÜLTENİ
Bu bir yeni buluştu. Peki bu kırık nerdeydi? Çevreyi dolaştık, kırığın izi yoktu. Oysa kestirimlerime göre 57 km lik bir kırık oluşmuş olmalıydı. Yoktu kırık yoktu. Bir dere yatağını kırık sandık, indik baktık değil. Karanlık çöktüğünde Erciş e vardık. Girişte uzun bir çadır kuyruğu vardı, belki 1 km. Yahu bu sayıda göçük var mı? Diye kendi kendimi sorguladım. Kalabalık mı kalabalık. Bir çok kişi sanki araç pazarı gibi binekleri ile gelmişler, kimisi bir, kimisi 3 ile 4 tane çadır torbasını sürükleyerek araçlarına bindiriyorlar. Kent karanlık. Işık, kıvıl, su kesik, kaza olmasın diye. Yolun iki yanı araç. Cankurtaranlar vızıl vızıl canavar düdüklerini çalarak gidişiyorlar, ayrıca fır fır ışıldaklarını yakan kollukgücü araçları bir ordan bir o yana alarmlarını çalarak sürüyorlar. Ellerinde savutlarıyla (silahlarıyla) erler, hem yolu kolaçan ediyorlar, hem de yıkıntılardan çalıntıyı engelliyorlar. Her yan kazı işgeci, biri gidiyor biri geliyor. Van Yolu üzerinde karşımızda ap aydınlık bir tepe, 6 katlı yapının baklava gibi yığıntısı. Kuşakla yalıtılmış kesimde erler bekliyor, ışıldaklar tüm alanı gündüze çevirmişler. Kırmızı giysili kurtarmacı TC. KKK Jandarması tam takım aramada. Köpekler bir yanda, kepçeler bir yanda. Tepeden bir kuyu açılıp üçüncü kata inilmiş. Yüzbaşı kazıyı yönlendiriyor. Genelde ölüleri, çelik kapının iç yanında koridorda buluyoruz. Çelik kapılar kıvrılıp açılmadığından kaçamamışlar. Kapı içinde ölmüşler Diri yok mu hiç? Dün bir anne, Semiha ile 16 günlük çocuğu Azra yı çıkarttık. Anne tükürüğü ile çocuğunu beslemiş. Babası Sinan Duman ın ise ölüsü çıktı Daldım gittim, ta en öne. Oyuk içinde sanki töz (maden) bulmuşçasına, ölü torbasına koyup ölü çıkarıyorlardı. Hepsi yılmaz, güçlü, içten Türk Erleri. İleriye doğru sokuldum. Hemen bir metre önümde bir eli ilerde, bir eli geride 35 yaşlarından bir genç, yüzükoyun ölü olarak yatıyordu. Görüntüsünü çektim. Ayakaltı olmamak üzere geri çekildim. Köşede bekleyen, Yönetim Kurulu Üyesi Mithat Bey, Bursa Kol Başkanı Murat ile Tahsin Beyleri gördüm, Hocam gel acıktık. Bir deprem karavanası yemeği yiyelim Naylon tabaklara koca bir kaşık bulgur, ayrıca taze fasulye. Çala kaşık yedik. Ne de lezzetli, ayrıca sıcacıktı, yanında ayran ile bir şişede su. Timur Bey, ölen yakınlarını görmeğe gitmişti. Birbirimizi nasıl bulacaktık? Birçok ev ayaktaydı. Van Caddesi üzerindeki evler yeniydi. Birkaç yıllık ile en çok 5 ile 10 yıllık. Ayrık düzendeydiler. Tümü kumlu, toyunlu (killi) yer altı suyunun 1 ile 3 metre olduğu, ayrıca kuzeyden güneye doğru, göle akışı olan gevşek yerde sığ temeller üzerinde yapılmıştı. Sorun yine birdi;dikme-kiriş bağlantılarında güçsüzlük, kötü donguç, ince dikme, kalın kiriş. Karanlık içinde, yeni kurtarma kazılarına doğru ilerleyerek, ayrıca Depremden Korunma Kılavuzu betiğimi de kazı başkanlarına veriyordum. Saat kulesi yanındaki kurtarma kazısını izlerken yanaşan Vatan Gazetesi bildiricisiyle söyleşi yaptık. Eğer baklava biçimli göçük olmasa, yaşam üçgeni oluşsa, ölüm daha az olurdu. Bu baklava yığını altından diri kişi çıkması şaşırtıcı Bir yabancı kurtarmacı, bir köpeğini saldı yığıntıya, diğerini okşuyor; Sen nerdensin? Portekiz Ne zaman geldiniz? Bir saat önce Kaç kişisiniz? Altı Kolay gelsin Biri yanaştı. Hocam şunu da dillendir. Yardımlar yerine ulaşmıyor. Dün İstanbul dan gelen iki tırın önünü soyguncu kişiler Ağrı da kesip yağma etmişler Bu devletin suçu değil Doğru, devlet ve halkımız Allah bin defa razı olsun yardım ediyor. Sorun biz de valla Deprem bölgelerinde ne yazık ki bu gibi durumlar gözleniyor be kardeşim Her tarafta yağmacılar, hırsızlar kol geziyor. Çadırları alıp 10 liraya satıyorlarmış yolsuzlar. Battaniyelerin bini bin para. Sonra, gelen yardımı Afet Koordinasyona getirsinler, kamyondan dağıtmasınlar. Onları küçük araçlara aktarıp, sokak aralarına, deprem çadırlarına götüre- 30
rek bizzat elden versinler. Sorun böyle çözülür Doğru dedin be kardeşim. Hadi geçmiş olsun Allah sizden razı olsun. Buralara kadar geldiniz Yol boyu yürürken, yığma uzundırazlı (minareli) caminin şerife üstleri çınlamaya gelip yıkılmıştı. Hemen önünde 7 katlı yapını 20 konutu için Gaziantep kurtarmacıları kazı yapıyorlardı. Afet koordinasyondan bize şu kazıya gidin diyorlar oraya gidiyoruz. Köpekli Akut veriyor. Dün buraya önce Akut gelmiş, diri yok demiş. Sonra bizi yolladılar. Biz iki kişi çıkarttık Alkışlıyorum sizi Asıl düzensizlik Afet Koordinasyonda var. Kimse ne yapacağını bilmiyor hocam Düzelir. İlk günler olur böyle bozukluklar. Kolay gelsin Bizi bırak bir yana Allah size uzun ömür versin hocam. Vatana millete çok yardımınız oluyor. Bizleri aydınlatıyorsunuz Hepimize kardeşim, hepimize Yürüdük. Bir okul önünde iki nöbetçi, Afet Koordinasyon burası mı? Burası Azeri Konağı Kaç kişi geldiniz? Yüz altmış. İlk günden beri burdayız. İlk biz geldik Hoş gelmişsiniz. Bırak len o elindeki sigarayı! Kurtarma bölgesinde sigara mı içilir. Hay zıkkım olası Sora sora, önünde kalabalık birikmiş Afet Koordinasyon merkezine geldik. Jandarma içeriye bir kişiyi bile almıyordu. Biz girdik. Kapının ağzında kurtarmacıları yönlendiren 3 kişi, Hoş geldin Ercan Hocam, hoş geldin Hoş bulduk. Nasıl gidiyor? Yaklaşık 74 göçük var, 96 kurtarma takımı. Yaklaşık 2500 kişi Harika. Ne günden ne güne geldik Bazen aynı kazıya dönemli olarak ayrı takımları yolluyoruz Kaç kişi kurtardınız? 65 dolayında Çoğu ilk gün kendi kurtuldu. Onların sayısını bilmiyoruz. Ölen 470 e yakın. 63 ü öğretmen. Ancak halen çıkacaklar var Kolay gelsin Oradan çıktık üst kata. Kaymakam, Bitlis Valisi ile Belediye Başkanını göreceğiz. Bir odaya yönlendirdiler. Toplantı durumunda 10 kişi. Ayağa kalkıp saygıyla karşıladılar. Hocam hoş geldin. Ben AKP İstanbul İl Başkanı Belediye Eski başkanı Fatih Çiftçi, ben Büyükşehir Belediye Başkanı Yardımcısı, bizler AKP milletvekilleriyiz. Konu üzerine toplantıdayız sizde katılın Onları deprem konusunda bilgilendirdim. Onlar da bize, yapılaşma niteliği ile sorunları üzerine. Bir kitabımı, ayrıca deprem haritasını verdim. Kapılara dek saygıyla bizi aradılar. İstanbul AKP Başkanlığına mutlaka bekliyoruz Umarım olur Bu arada Kaymakam ile Bitlis İlbeyi gitmişlerdi. Biz de çıktık yolumuz çadır kent. Van (Tuşba) yolun üzerinde top sahası içinde 200 küsür tane Kızılay çadırı. Hanımlar alanın ayakyollarına girip çıkıyorlar. Alanda dolanan kimi kişiler battaniyeye sarılmışlar. Çevremizi sardılar. Hoş gelmişsiniz Allah sizden razı olsun Var mı yerginiz? Sorununuz? Yoktur valla. Allah devletimize, milletimize zeval vermesin. Çok yardım alıyoruz. Çadırlar, battaniyeler, her ihtiyaç var Yalnız hela durumu yetersiz. Yıkanmak ile hela ihtiyacını gidermede zorluk çekiyoruz Belediye Başkanınızla konuştum, yakında taşınır tuvalet geliyormuş Geçen gün Diyarbakır dan yardım gelmiş gittik. Dağıtan sordu;sen Kürtçe biliyor musun? Bilmem dedim. O da hadi git oradan sana yardım yok deyince, batsın senin insanlığın defolun gidin buradan dedim İyi demişsin. Yahu..Kırandan bile çıkar bekliyor, ayrım yapıyorlar. Nasıl bir insanlıktır bu? Var mı bir isteğiniz? Yok. Her şeyimiz var. Allah sizden razı olsun Gece 23:30 olmuştu. Uyuklayarak Van a döndük. Sıcak suyu 31 JEOFİZİK BÜLTENİ
olmayan, iner çıkarı olmayan, dördüncü katta, yatağı sigara kokan bir odaya girdiğimde 02:30 idi. Odaya girer girmez bir M=4.4 lük deprem salladı. Kazaklarımı, yünlülerimi giyip pis yatak içine kıvrıldım. Yeni bir depremle uyandım. Uçuş alanı anacık babacık günü. Hacca gidenler, büyük kentlerde yakınlarının yanına kaçan Vanlılar, gelip giden kurtarmacılar, basın ile yabancılar vardı. Uçuş alanı tam bir keşmekeşti. İnsanlar üst üste, sıkış tepiş. O arada Haber Türk ten Fatih Altaylı, Tayfun Talipoğlu oradalar. Fatih Beyle esenleştik; Ben, biliyorsunuz Vanlıyım. Benim yakınlarımın gölün doğusunda evleri var. Göl kıyısındaki köylerin tümü yıkılmış. Depremden sonra Van Gölünde sularda çekilmiş hocam. Ancak deprem merkezi denen Tabanlı da yıkım yok gibi bir şey Dediğinizde haklısınız. Biz de kırık denilen yere baktık, orası kırık değil yer kayması. Dış odakta taş taş üstüne kalmamış olması gerekli Peki, neden böyle? Tüm jeofizik veriler, artçı depremlerin dizilişi, depremden önce alanı kirpilerin kaplaması, Van Gölünde sıcaklığın artışı, Erciş Çelebibağ da kırık olmasından kuşkulanılan 2 km boyundaki yarıklar sanki kırığın gölün içinde, Gölün doğu kıyılarını yalayarak K35D doğrultusunda uzandığını gösteriyor. Bunun doğu-batı uzanımlı kırığı olan Tabanlı odaklı bir deprem olmasından kuşkuluyum. Bana göre bu deprem kırığı göl içinde olan, belki odağı da göl içinde bulunan Van Gölü Depremi. Erciş ile Van Kentlerinde yer yapısı ile yapı niteliği neredeyse özdeş. Erciş in aşırı yıkılmış olmasının nedeni tıpkı Avcılar da olduğu gibi, en büyük ivmeyi yüzüne yemesi. O nedenle kırılma kuzeydoğu-güneybatı olmalı Bak bu ilginç. Başka deprem beklenir mi civarda hocam? Bunu yanıtlamak güç. Ancak, olası kırığın kuzey-doğu uzanımında yakın geçmişte 7 üzerinde depremlere tanık olmuş Muradiye ile Çaldıran yer alıyor. Artçı depremlerin de oğullaştığı, toplaştığı yer burası; tıpkı Gölcük Depreminin Düzce Depremini irkittiği gibi Orayı etkiler mi? Depremin etkileme alanı 70 km yarıçaplı bir alan. Eğer oradaki kırıklarda taşma düzeyinde gerginlik birikmişse onun boşalmasına neden olabilir Özetle siz nasıl buldunuz deprem sonrası hizmetleri? Türk Devleti ile ulusunun büyüklüğünü gördüm, onur duydum. Tüm yeryüzü ortalaması olarak göçük altından diri kişi kurtarma oranı %17 dir. Van Depreminde 39 ilden gelen yetkin kurtarmacılar Türkiye nin başarısını %24 e çektiler. Bunun içinde kendi kendine kurtulanlar da yok. Onları da katarsak %30 u geçer kurtarılan. Bu bir Dünya birinciliğidir. Van ile Erciş te 3 döneyli çalışan 3 755 kurtarmacı vardı. İlk 4 ile 5 saatte tam takım ulaştılar. 603 kişi göçükte öldü, 188 kişi kurtarıldı. Depremin olduğu akşam Kızılay 25 bin kişiye sıcak yemek verdi, çadırlar kurulmuştu. 5 bin çadır gereksinmesi varken, 42 bin çadır, yeterinden çok besin, giyim, akçal yardım geldi. Yergilerin çoğu PKK destekli kişiler. Çalıp çırpmaları da onlar yaptılar. Mardin de yakalanan PKK lilerin aracındaki çadırlar ile yardım denklerinin, battaniyelerin ne işi var? Hocam, işin ayrı bir yönünü sizin çalışmalarınızdan gördük, sağolun İyi yolculuklar. Tüm ulusa geçmiş olsun, gelecek depreme değin Alt alta üst üste, o kapıdan o kapıya sıkış tepiş, birbirimize ezercesine bir tünlükten (salondan) diğer tünlüğe geçtik. Tam bir keşmekeş, utanç duyulacak görüntüler. Yaşlılar, kadınlar, çocuklu kadınlar feryat figan. Uçağı kendimize güç attık. Van Uçuş Alanı genişletilip, yeniden uygar bir ülkeye yakışır duruma getirilmeli. Biz, kentsel dönüşümü uygulamadıkça, toplumcu düzeni oluşturmadıkça daha çok deprem yükünçleri (namazları) kılarız. 32