TÜRKİYE DE GÖZLÜK SEKTÖRÜ

İSTANBUL TİCARET ODASI TÜRKİYE DE GÖZLÜK SEKTÖRÜ Temmuz 2004 HAZIRLAYAN: Müge BULUT Etüt ve Araştırma Şubesi Avrupa Birliği Servisi

İÇİNDEKİLER Sayfa No: 1. GÖZLÜK TARİHİ, TANIMI VE KAPSAMI 1 1.1 Tanımı 1 1.2 Tarihi 1 1.2.1 Doğu da Gözlükçülük Tarihi 1 1.2.2 Batı da Gözlükçülük Tarihi 2 1.2.3 Türkiye de Gözlükçülük Tarihi 3 1.3 Kapsamı 4 1.4 Gözlük Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu (GTİP) 4 2. SEKTÖRÜN GELİŞİMİ VE POTANSİYELİ 2 2.1 Üretim 6 2.2 İthalat 6 2.3 Perakende 6 3. SEKTÖRÜN GÜNCEL DURUMU VE PERFORMANSI 7 3.1 Kapasite 7 3.2 Üretim 7 3.3 Tüketim 8 3.3.1. Türkiye de Gözlük Kullanımının Yetersiz Olmasının Sebepleri 8 3.4 Diğer Sektörlerle İlişkiler 8 3.5 İstihdam 8 3.6 Dış Ticaret 9 3.7 Pazarın Büyüklüğü 10 3.8 Rakamlarla Gözlük Sektörü 11 3.9 Sektörün İç Hacmi 11 3.10 Yurtiçi Rekabet 11 4. SEKTÖRDEKİ KURULUŞLAR 12 4.1 Kamu Sektörü 12 4.2 Özel Sektör 12 4.3 Üretici, İthalatçı ve Distribütörler 12 4.3.1 Türkiye deki Gözlük Üreticileri 12 4.3.2 Türkiye deki Çerçeve ve Cam İthalatçı ve Distribütörler 12 4.4 Meslek Örgütleri 13 4.4.1 İstanbul Ticaret Odası 85 No lu Meslek Komitesi 13 4.4.2 Dernekler 13 4.4.2.1 Tüm Optik ve Optometrik Meslekler Birliği Derneği 13 4.4.2.2 Türk Oftalmoloji Derneği 14 4.4.2.3 Gözlük İmalatçıları Derneği 14

5. SEKTÖRDE YAPISAL VE GÜNCEL SORUNLAR VE BEKLENTİLER 14 5.1 Avrupa Birliği ne Giriş Sürecinde Türkiye deki Optisyenlik Eğitiminin Sorunları 15 5.2 Uzakdoğu dan İthal Edilen Standart Dışı Ürünlerin Fazlalığı 15 5.3 3958 Sayılı Meslek Yasası nın Günün Koşullarında Yetersiz Kalması 15 5.4 Optometri Eğitimi ve Mesleki Düzenlemelere Gerekli Önemin Verilmemesi 16 5.5 Excimer Laser veya Lasik Tedavi Sürecinde Gözlük Aleyhine Yapılan Yanıltıcı Reklamlar 17 6. SEKTÖRLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER 18 6.1 5193 Sayılı Optisyenlik Hakkında Kanun 18 6.2 Sektörü İlgilendiren Diğer Yasalar 20 6.3 TSE nin Çalışmaları 22 6.4 İş ve İşçi Bulma Kurumu nun Özel Koşulları 23 7. ULUSLARARASI REKABET 23 7.1 Gümrük Birliği 23 7.2 Optik Ürünler Fuarı 23 7.3 Teknolojik Seviye 24 8. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 24 9. EKLER 26

TABLOLAR Sayfa No: Tablo 1 - Gözlük GTİP Numaraları 5 Tablo 2 - Yerli Gözlük Üreticilerinin Yıllara Göre Üretim ve Kapasite Adetleri 7 Tablo 3 - Gözlük İthalatı 9 Tablo 4 - Gözlük İhracatı 10 Tablo 5 - Toptan Fiyatlarla Sektörün İç Hacmi 11 Tablo 6 - Gözlük Camı Ve Çerçevesi İçin Kabul Edilen Fire Yüzdeleri 22

1. GÖZLÜK TANIMI, TARİHİ VE KAPSAMI 1.1 TANIMI Kullanma oranının yüksekliği, o toplumun gelişmişlik düzeyinin de bir göstergesi kabul edilen ve son asırların en büyük keşfi sayılan gözlük, gözleri dış etkilere karşı koruyan ve insanların net görememe sorununu çözen bir tedavi aracıdır. Başlangıçta estetik kaygılardan uzak sadece net görmeyi sağlayan bu araç, moda olgusuyla beraber büyük bir değişim göstermiş, eskiden ihtiyaç olarak görülen gözlüğe günümüzde bu çok önemli sağlık gereci olması niteliği yanında estetik özelliği ile de bir aksesuar olarak bakılmaya başlanmıştır. 1.2 TARİHİ Gözlüğün ilk olarak nerede geliştirildiği kesin olarak bilinmemekle beraber, çok eskilerden beri Çin de ve Avrupa da, okumak için çerçeveye tutturulmuş büyütücü mercekler yaygın olarak kullanılmıştır. 1.2.1. Doğu da Gözlükçülük Tarihi Ebu Ali Hasan İbn ül-heysem (965-1040) Optiğe önemli katkıları olan Ebu Ali Hasan İbn ül Heysem, İslam fizikçilerinin en büyüğü sayılmaktadır. Batıda Alhazen olarak bilinen Heysem in fiziki bilimlere ve özellikle de optiğe yapmış olduğu katkılar, hem teori hem de pratikte yeni bir çağ açmıştır. Heysem in optik konusundaki yapıtı Avrupa da bu konuda yapılan çalışmaların birçoğuna temel oluşturmuştur. Optik Hazinesi adlı kitabında daha önce Yunanlılarca ileri sürülmüş olan bir düşünceyi,gözün bakılan nesneye doğru ışık ışınları yaydığı düşüncesini reddetmiş, onun yerine ışık ışınlarının bakılan nesneden göze geldiğini ileri sürmüştür. Kırılma yasalarını keşfeden Heysem ayrıca, gözün çeşitli bölümlerini doğru olarak tanımlayan ve görme olgusunun bilimsel bir izahını veren ilk kişidir. Optikteki kapsamlı araştırmaları sayesinde Heysem, modern optiğin babası olarak kabul edilmektedir. Aynı tarihlerde, (11. Asır) yaşamış büyük ilim adamı Mavsili ise, gözün anatomisi, göz kapakları, gözyaşı kanalları, saydam tabaka, damar tabaka, mercek ve göz sinirleri üzerinde büyük araştırmalar yapmış, oftalmoloji dalında çok değerli iki eser yazmıştır. Bunların en meşhuru, 18. Asra kadar, göz hastalıkları konusunda en iyi ders kitabı olarak kabul edilen Kitab-ül-Müntehat Fi İlac-ıl Ayn Göz Tedavisi ve Kullanılan İlaçlar Kitabı asıl adı Ebu Kasım Ammar olan Mavsili Katarakt Ameliyatını ilk defa gerçekleştiren hekimdir. İstanbul Ticaret Odası 1

1.2.2. Batı da Gözlükçülük Tarihi Avrupa da önce İtalya da ortaya çıkan gözlüğü, ilk kez Floransalı Alessandro Di Spina nın geliştirdiği kabul edilmektedir. İlk gözlüklü insan resmi ise, 1352 de Tommaso Da Modena nın yaptığı Provence li Hugues ün portresidir. 1480 de Domenice Ghırlandajo nun bir resminde, üzerinde gözlük bulunan bir sıranın önünde görülen Aziz Hieronymus gözlük yapımcıları loncasının kurucusu olarak kabul edilmektedir. Miyopluk için kullanılan iç bükey camlara ise ilk kez Raphael in 1517 de yaptığı Papa X. Leo nun portresinde rastlanmaktadır. 1784 te, Benjamin Franklin mercekleri yakın ve uzak görüşe göre ayırmış ve bunları tek bir çerçevede birleştirerek çift odaklı sistemi bulmuştur. Gözlüğün 13. YY ın sonlarına doğru Bacon tarafından icat edildiği rivayet edilmektedir. Bu rivayete göre; Bacon buluşundan dostu Goethal i haberdar etmişti. O da İtalya ya yaptığı bir seyahat sırasında, bu sırrı Pisa rahiplerinden Spina ya açmış, Salvato d Amarti adında bir Floransalı da gözlük kullanımını yaymıştır. 13. YY ın son yirmi senesi içinde gözlük kullanıldığı konusunda tarih vesikaları hemfikirdir. 14. YY ın ortalarında ise gözlük artık iyice yaygınlaşmıştır. İlk zamanlarda gözlüğün daha ziyade lup ve pens şekilleri kullanılıyordu. Bunlarla beraber, madeni teller ve ince kayışlar ile kulaklara ve şapkaya tutturulan besicle adlı gözlükler de mevcuttu. Bu ilk montürlere presbiyopluğu (yakını görmezliği) düzeltmeye yarayan konveks camlar takılırdı. Miyop camlar 15. YY ın sonlarında yontulmuş ve 17. YY ın ortalarında doğru genelleşmiştir. 19. YY a gelinceye kadar gözlükçülükte; iki yüzü sferik veya bir yüzü düz, diğer yüzü sferik camlar kullanılmaktaydı. Bu basit küresel camların ancak merkez kısımlarının net gördüğü, çevrelerinin kürelik sapma ve astigmatizma gibi kusurlardan dolayı, yaygın ve bulanık hayaller verdiği anlaşılmıştır. 19. YY ın başlarında, İngiliz fizik alimlerinden Wollaston, bu kusurların giderilmesi çarelerini araştırmaya koyulmuş ve 1803 te Dollond a yaptırdığı menisk (bir tarafı konveks bir tarafı konkav) camları övmüştür. Ancak Wollaston un neşriyatı 19. YY optisyenlerinin dikkatini çekmemiş ve bu camların yayılması için 96 yıl beklenmesi gerekmiştir. 1899 da Fransız okülistlerinden Ostwalt menisk camlar meselesini tekrar ele alarak uzun hesaplar ve deneyler sonucunda, menisk konkav camların miyoplara büyük faydalar sağladıklarına, buna karşı menisk konveks camların basit küresel camlardan pek te üstün olmadıklarına kanaat getirmiştir. 1905 te Prof. Tcherning, bükey camların ön yüzlerinin yarıçaplarını hesaplayarak astigmatizmayı azami derecede düzeltmeye çalışmış ve astigmatizmasız camların muhtelif şekillerini tayin etmiştir. 1911 de Von Rohr hipermetroplara, miyoplara, presbiyoplara ve astigmatlara mahsus menisk camların hesaplarını yapmış ve katarakt ameliyatı geçirenler için aspherique camları bulmuştur. İstanbul Ticaret Odası 2

1912 de Iena Üniversitesi, bir optik medikal kürsüsü ihdas ederek, Von Rohr u bunun başına geçirmiştir. 1917 tarihinde de Zeiss Müessesesi, Iena da bir gözlükçülük mektebi açmıştır. Astigmat camlar 19. YY da bulunmuştur. 1826 ta Chamblant silindirik camları yapmıştır. Torik camlar da 1840 ta yontulmuş ve Prentice in 1895 te yayınlanan bilimsel çalışmasından sonra revaç bulmuştur. 1844 te Chevalier prizmatik camları tavsiye etmiştir. Gözlük şekli önceleri az kullanılmaktaydı. Ancak 19. YY da Dollond, Ramsden ve Adams gibi tanınmış İngiliz optisyenlerinin çalışmaları sayesinde gelişmiştir. İlk gözlük montürlerinin köprü ve sapları deriyi kestikleri için hastalara eziyet verirlerdi. Sonraları gözlük çerçevelerinin köprü ve sapları rahat kullanılabilir hale getirilmiş ve plaketli köprüler ve esnek pensler de yapılmıştır. 1885 te, Ernst Abbe ile Otto Schott, erimiş cama yeni elementlerin katılmasıyla merceğin kırma indisinin ve ayırma gücünün istenilen biçimde düzenlenebileceğini bulmuşlardır. 1910 da, tek parça çift odaklı camlar üretilmeye başlanmış ve ilk üretimler Nurnberg ve Venedik te yapılmıştır. Bugün dünyadaki en hafif gözlük 1.5 gram dır. 1.2.3. Türkiye de Gözlükçülük Tarihi Türkiye de gözlükçülük, 1940 tarihli, 3958 Sayılı Kanun ile yasal bir meslek kimliğini kazanmıştır. Osmanlı nın değişik kültür ortamından gelen meslek ustalarının, Cumhuriyet Dönemi nde de gözlükçülük dalında devam ettiğini görmekteyiz. Önceleri İstanbul da Eminönü ve Karaköy de ve Anadolu nun birkaç şehrinde bazı saatçi ve eczanelerde Pince Au Nez veya Ront tipinde Avrupa menşeli çok az miktarda bulundurulurdu. 1941 yılından sonra Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti nce düzenlenen kurslar sonucu, edinilen ruhsatnameler ile, mesleki uygulama yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu dönemde, mesleğin gelişimi açısından, her firmanın bir okul olduğunu görmekteyiz. Gelişen toplum düzeyinin gereği gözlük talebinin artmasına paralel olarak yeni perakende firmalar kurulmaya başlamış ve her kesimi tamamen ithalata dayalı sektörde gözlük cam ve çerçeve toptan satıcıları oluşmuştur. Bu toptancı-ithalatçı firmalar 1945-1955 arası İstanbul da Sultanhamam, Sirkeci ve Eminönü nde kümelenmiştir. Bu firmalardan önde gelenlerden bazıları, Sultanhamam Havuzluhan da LigorAnestidis, yine Sultanhamam Camcıbaşı Han Pipo Pazarı kurucusu Yervan Ütücüyan ve bu aileden Yegiya Ütücüyan, Vade Ütücüyan, kurucusu Yordan Eumopulidis olan Faros firması halen Kuzikoğlu Ailesindedir. Eminönü Celal Bey Han da Juan Saragossi, Sava Savaidis, Yorgi T. Pangiris, Sirkeci de Essel Gözlük Deposu, Aristodimos Emmanoilidis in Ariko Zeiss Firması, Sirkeci Nafız Bey Han da Kiryako, Toma Sifiropulos Kardeşler gözlük Cam ve Çerçeve Depoları dır. 1941-1950 yılları arasında ruhsatnameli perakende gözlük firmalarından bazıları şunlardır; 1936 tarihinde İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası kayıtlı Ankara Cad. İstanbul Ticaret Odası 3

143 Sirkeci Adresi nde Fevzi Toksoy Firması bugün aynı adreste Modern Optik Yüksel Toksoy ve Ortağı Koll. Şti olarak devam etmektedir; Ecz. Salih Necati Emgen Bahçekapı Eczanesi oğlu Rahmi Emgen tarafından 1948 de Beyoğlu İtiklal Caddesi ne taşınmış, halen torun Çetin Emgen tarafından Emgen Firması devam etmektedir; Sirkeci Osmaniye Han da Yusuf Sami Ünlüçerçi Oğulları Hulusi Ünlüçerçii İzmir de torun Serdar Ünlüçerçi İnteroptik Firması İstanbul da ayrıca Yılmaz, Necati, Erol, Metin ve Ethem Ünlüçerçi de aynı mesleği devam ettirmektedir; Beyoğlu İstiklal Caddesi nde Yorgo Lettas Kardeşler (Yorgo, Kosta, Niko) Sirkeci Mısır Çarşısı karşısında; 1944 ruhsatnameli, halen Tüm Optik ve Optometrik Meslekler Birliği Derneği Onursal Başkanı Tevfik Aydın Firması İstanbul da Ankara Sıhhıye de; Mehmet Salim Diker Firması oğulları Alev ve Anıl Diker, torun Atıl Diker İstanbul da devam etmekte; yine Ankara da Tevfik Rıza Gözlükçü oğlu Hazım Rıza Gözlükçü; Ulus ta torunlar Cafer, Rıza Gözlükçü ve Kadir Haluk Gözlükçü İstanbul da mesleği sürdürmekte; Nurettin Saatçioğlu 1940 yılında Erzurum da; oğlu Necip Saatçıoğlu İstanbul da, Sıraç Altındağ önce Diyarbakır, halen oğulları Cem ve Fatih Altındağ ile İstanbul da Adil Kahraman Gaziantep te Satmanlar ise Kayseri de mesleğin ilkleri arasında sayılmaktadır. Ayrıca Tüm Fenni Gözlükçüler Derneği Başkanlığını uzun yıllar yapmış, gözlükçübaşı Sedat Ertun da mesleğin emektarlarındandır. Tüm girdileri ithalata dayalı sektörde Milli Korunma Kanunu ile 1956-1960 yılları arası büyük durgunluk yaşanmış ve imalatın ilk adımları atılmıştır. Bunlardan İzmir de 1962 yılında Yatırımlar Holding önderliğinde Gözlük Sanayi A.Ş. kurulmuş, asetat ve selüloit gözlük çerçevesi üretimine başlamıştır. İstanbul da 1931 yılından beri faaliyet gösteren Barika Afşar ve Oğulları Tarak Sanayi 1960 yılında Uygun Afşar önderliğinde selüloit hammaddesinden Luxor gözlük çerçeveleri üretimi başlamıştır. 1972 yılından itibaren Yalçın İnan, Uygun Afşar ve Argun Afşar İnan Limited Şirketi ni kurup metal gözlük çerçevesi üretimine geçmiştir. Yine aynı yıllarda, 1962 de Pan Koll. Şti. Nazaret Zergeroğlu, Garbis Zergeroğlu ve Muharrem Cömert ortaklığıyla OP-SA adıyla faaliyete başlamıştır. Rengin Anadol Cel Optik EM OP vs. gibi pek çok firma kurulmuş ve iç tüketime yönelik çalışmışlardır. Sektörde her yönüyle yenilenme ve gelişme 1980 li yıllardan sonra başlamış, sektörün her katmanı üretimden perakende ve laboratuar çalışma düzeyini ileri ülkeler seviyesine taşıma gayretiyle büyük aşama kaydedilmiştir. Büyük alışveriş merkezlerinin yaygınlaşması, İstanbul ilçelerinde hızlı nüfus artışı ve ticari potansiyelin gelişmesi sonucu bazı firmalar şubeleşmeye başlamış ve optik firma grupları oluşmuştur. Bu kuruluşlardan bazılar Fahri Kuz Optik, Şişli Optik, Göz Grup, Eksen Grup mağazalarıdır. 1.3 KAPSAMI Gözlüğü; 1. Optik (Numaralı), 2. Güneş, 3. Sportif faaliyetlerde, çalışma ortamında kullanılan koruyucu gözlükler, olarak üç gruba ayırabiliriz. Gözlük mağazalarında satılan optik ve güneş gözlüklerinin çerçeveleri metal türleri, asetat, plastik, optyl ve karbon materyallerden oluşmaktadır. Koruyucu iş İstanbul Ticaret Odası 4

gözlüklerine, örnek olarak kaynak gözlükleri, iş güvenliği gereçleri temin edilen iş yerlerinde satılmaktadır. 1.4 GÖZLÜK GÜMRÜK TARİFE İSTATİSTİK POZİSYONU (GTİP)1 Gözlük sektörünün Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu (GTİP) 90.01 ile 90.05 arasında yer almaktadır. TABLO 1 Gözlük GTİP Numaraları 90.01 Optik lifler ve optik lif demetleri; optik lif kabloları (85.44 pozisyonundakiler hariç); yaprak veya levha halinde polarizan maddeler; her türlü maddeden mercekler (kontakt lensler dahil), prizmalar, aynalar ve diğer optik elemanlar (monte edilmemiş) (optik tarzda işlenmemiş camdan bu tür elemanlar hariç); 9001.30.00.00.00 - Kontakt Lensler 9001.40 Camdan Gözlük Camları; 9001.40.20.00.00 -Görme kusurunun giderilmesine mahsus olmayanlar Görme kusurunun giderilmesine mahsus olanlar; her iki yüzü de işlenmiş olanlar; 9001.40.41.00.00 - Tek odaklılar 9001.40.49.00.00 - Diğerleri 9001.40.80.00.00 - Diğerleri 9001.50 Diğer maddelerden gözlük camları: 9001.50.20.00.00 - Görme kusurunun giderilmesine mahsus olmayanlar Görme kusurunun giderilmesine mahsus olanlar; Her iki yüzü de işlenmiş olanlar; 9001.50.41.00.00 -Tek odaklılar 9001.50.49.00.00 - Diğerleri 90.03 Gözlüklere veya Benzeri Eşyaya Ait Çerçeveler ve Bunların Aksam Parçaları: Çerçeveler; 9003.11.00.00.00 - Plastik maddelerden olanlar 9003.19 Diğer Maddelerden olanlar 9003.19.10.00.00 - Kıymetli metallerden veya kıymetli metallerle kaplama metallerden olanlar 9003.19.30.00.00 - Adi metallerden olanlar 9003.90.90.00.00 - Diğer metallerden olanlar 9003.90.00.00.00 - Aksam ve parçalar 90.04 Gözlükler ve benzerleri (görme kusurunun giderilmesine mahsus gözlükler, koruyucu gözlükler ve diğer gözlükler); 9004.10 Güneş Gözlükleri; 9004.10.10.00.00 - Optik tarzda işlenmiş camlı olanlar 9004.10.91.00.00 - Plastik camlı olanlar 9004.10.99.00.00 - Diğerleri; 9004.90 - Diğerleri; 9004.90.10.00.11 - Optik tarzda işlenmiş camları olanlar (plastik camlı olanlar) 9004.90.10.00.12 - Röntgen gözlükleri (plastik camlı olanlar) 9004.90.10.00.19 - Diğerleri (plastik camlı olanlar) 9004.90.90.00.12 - Optik tarzda işlenmiş camları olanlar 9004.90.90.00.19 - Röntgen gözlükleri - Diğerleri 2. SEKTÖRÜN GELİŞİMİ VE POTANSİYELİ Sektörü, 1982 öncesi ve sonrası olarak iki dönemde değerlendirmemiz doğru olur. 1982 öncesi ithalatı çok kısıtlı, dış dünyaya kapalı sektörün, sıkı koruma altındaki yerli sanayi tekel konumunun verdiği rehavetle gerek materyal, gerek aksesuar ve de en önemlisi model bazında son derece geri kalmış ve tüketici İstanbul Ticaret Odası 5

beğenisinden uzak bir üretim çizgisinde ne yaparsam satarım konumundan, 1982 sonrasında birden inanılmaz bir değişim ve gelişim sürecine ulaşmıştır. Sektörün gelişme olanakları ve potansiyeli, 3 değişik konu başlığıyla değerlendirilmelidir; (1) Üretim, (2) İthalat, (3) Perakende. 2.1. ÜRETİM Cam : Mükemmel ekolojik alt yapısıyla iç talebi karşılayan yerli ve yabancı sermayeli şirketler, özellikle cam üretiminde ileri teknoloji ürünü hammadde kullanarak, tüketici ihtiyaçlarına cevap verebilecek nitelikte ve yetenektedir. Çerçeve: Serbest piyasa ekonomisi ve bilgi iletişiminin yaygınlaştığı günümüzde üretim kalitesi çok yükselmiştir. Özellikle metal çerçevelerde yabancı firmalara fason üretim yapacak kadar gelişmiş durumdadır. Ayrıca, asetat modasının yükselişe geçtiği günümüzde, Avrupa da el işçilik maliyetinin son derece pahalı olması yerli üreticileri olumlu etkilemektedir. Son yıllarda ucuz Uzakdoğu mallarının işporta ve semt pazarlarında kayıt dışı olarak piyasaya girmesi, yerli üreticiler için önemli bir sorun yaratmıştır. Standart dışı bu malların kalite eksikliği, perakendeci optik firma ve tüketicileri olumsuz etkilemektedir. 2.2. İTHALAT Cam : Her türlü mineral ve organik cam çeşidinin üretildiği sektörde, ileri teknoloji kullanılmaktadır. Son yıllarda pazarda organik cam hakimiyeti ön plana çıkmaktadır. Ancak, ucuz ve standart dışı uzak doğu üretimi antirefleli organik camlar önemli satış grafikleri çizmektedir. Çerçevesiz gözlük modası sürdükçe, kırılmayan polikarbonat camlar yakın gelecekte cam pazarının favori ürünü olacaktır. Bunların dışında, Avrupa ve Japonya dan ünlü markaların çok görüşlü camlarında da ithalat önemli bir yer tutmaktadır. Çerçeve : Pazarda önemli bir ithal çerçeve hakimiyeti vardır. Pazar, özellikle AB de çerçeve üretimini ele geçiren İtalyan markalarının hakimiyeti altındadır. Ayrıca pek çok ünlü marka üretimlerini ucuz işçilik ve subvansiyon nedeniyle Uzakdoğu ve özellikle Çin e taşıdıklarından, ithalatın yönü büyük oranda Doğu ya çevrilmiştir. 2.3. PERAKENDE Son yıllarda hızla devreye giren alış veriş merkezleri, optik sektöründe ciddi kabuk değişimlerinin yaşanmasına sebep olmuş ve olmaktadır. Bu merkezlerdeki optik mağazalarla rekabet etmek için diğer optik mağazalarında da önemli gelişmeler gözlenmektedir. Optik firmaların vitrin, teşhir düzenlemeleri ile mağaza dekorasyonları ve gözlük hazırlanmasındaki teknolojik gelişme, makine ve müşteriye hizmet şeklinde değişmiştir. Halen pazarda görülmeyen yabancı sermayeli büyük mağaza zincirleri yakın gelecekte Türkiye de de gündeme gelecektir. Bu büyümenin doğal sonucu olarak rekabet ortamı ve reklamlarla kampanyalar dönemi de başlayacaktır. İstanbul Ticaret Odası 6

Sonuç olarak, nüfusunun maksimum % 15 i gözlük kullanan bir ülkede yaşamaktayız. Bu oran, Türk insanının göz sağlığının mükemmelliğinden değil, bu konudaki bilinç ve sistem eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Ancak, optometri eğitimi veren okulların faaliyete başlayıp yaygınlaştırılması ile gelecekte dünya ortalamaları olan % 55-60 seviyelerine çıkacaktır. Bu oranlar ise pazarda olumlu bir gelecek işaretleridir. Gözlük sanayi, 21. YY ın en önemli sanayilerinden biri olarak kabul edilmektedir. Önemli bir sağlık gereci olmasının yanında estetik ve moda unsuru da gözlük kullanımını yaygınlaştırmaktadır. 3. SEKTÖRÜN GÜNCEL DURUMU VE PERFORMANSI 3.1. KAPASİTE Genelde pek çok sektörde olduğu gibi istatistiki bilgi eksikliği, gözlük sektöründe de büyük bir sorun teşkil etmektedir. Üretimden ithalata, istihdamdan yatırıma dek birçok konuda doğru bilgi edinmek mümkün değildir. Zira, bazı firmalar istatistiki bilgi taleplerine doğru yanıt vermemeyi tercih etmektedirler. Hastanelerde ve özel poliklinik muayenelerinde de istatistikî bilgi toplanmadığından dolayı, göz hastası, hastalıkları ve refraksiyon kusurları ve dağılımları hakkında bilgi derlenememekte, dolayısıyla sektör yatırımcısına yol gösterecek ön bilgi birikiminden yoksun kalınmaktadır. Bu belirsizlik, firmaların stok maliyetlerini de ciddi oranda etkilemekte, rasyonel çalışmayı engellemektedir. Sağlıklı bir sektör profiline ulaşılamamaktadır. 3.2. ÜRETİM Günümüzde cam ve çerçeve üretiminde kapasite fazlalığı mevcuttur. Pazara hakim üreticiler belirli dönemler haricinde hala tek vardiya çalışmaktadır. Türkiye de gözlük camı ve çerçevesi üretimi son derece sınırlı sayıda firma tarafından gerçekleştirilmektedir. Birçok firmanın üretimi de istatistiklere yansımamaktadır. TABLO 2 YERLİ GÖZLÜK ÜRETİCİLERİNİN YILLARA GÖRE ÜRETİM VE KAPASİTE ADETLERİ Üretim/Kapasite 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Üretim (Adet) 761.378 758.236 653.880 690.167 781.054 924.552 Kapasite (Adet) 2.744.600 3.044.600 3.044.600 3.044.600 3.044.600 5.354.000 Kaynak: Tüm Optik ve Optometrik Meslekler Birliği Derneği İmalat Birimlerinin büyük çoğunluğu KOBİ tanımında olan sektör firmalarının AB-KOSGEB Finansman Destek Süreçleri Grubu İcra Komitesi nin 21.05.2003 tarih, 2003/18 No lu Kararı na istinaden, çeşitli konu, kapsam ve unsurları içeren destek programlarından yararlanmaları gerekmektedir. Gözlük endüstrisinin katma değerinin çok yüksek olduğu herkesçe bilinmektedir. Türk ekonomisi, sadece Çin Halk Cumhuriyeti nden yapılan ithalattan dolayı bile her yıl en az 100 milyon dolarlık bir kayba uğramaktadır. Kota, TSE İstanbul Ticaret Odası 7

mecburi standart, garanti belgesi gibi uygulamalar ithalattın hızını kesmekte başarılı olamamıştır. Ankara Ticaret Odası nın, 2003 yılında yapmış olduğu "Çin Malları Piyasa Araştırması"na göre, gözlükçülük sektörü de Çin mallarının istilasına uğramış olup, bugün piyasadaki malların % 40 ı Çin Halk Cumhuriyeti nden ithal edilmektedir. 3.3. TÜKETİM Gözlük tüketiminde arz talep dengesi arzın kendini denetlemesiyle dengede görünmekle birlikte, tüketicinin bilinçlenmesiyle talep genişlemesi yaşanacak ve üretimde çok vardiyalı rasyonel sisteme geçilebilecektir. 3.3.1. TÜRKİYE DE GÖZLÜK KULLANIMININ YETERSİZ OLMASININ SEBEPLERİ: Göz sağlığına birey olarak önem verilmemektedir, Halkımız göz sağlığı ve gözlük kullanma konusunda yeterli düzeyde bilinçli değildir, Türkiye de yaygın göz taramaları yapılamamaktadır, Göz doktorlarının sayısı düşüktür ve belli merkezlerde yoğunlaşmışlardır. Gözlük konusunda % 90 ı bilinçsiz durumda olan halkın, göz sağlığı konusunda bilinçlenmesi gözlük tüketimini artıracak bir etkendir. Çünkü, gözlük tüketimi artışı insanların sosyal statülerindeki yükselme, okuma alışkanlığı, bilgisayar ve benzeri araçların kullanımlarının yaygınlaşması, özet olarak bilinçlenmeyle doğru orantılıdır. 3.4. DİĞER SEKTÖRLERLE İLİŞKİLER Yan sanayii dışa bağımlı bir sektör olan optik endüstrisinin, bu bağımlılığından kurtulması teknik ve teknolojik ilerlemesiyle mümkündür. Gözlük sektörünün ilgili olduğu diğer sektörleri şu şekilde sıralayabiliriz; 1. Deri, kumaş, torba ve plastik kutu muhafazalar, 2. Aksesuar, 3. Gözlük camı temizleyici kumaş ve spreyler, 4. Tel, vida, plaket, yay ve süs gibi metal ve silikon maddeler, 5. Cam ve çerçevelerin özelliklerini belirten ve koruyan ambalajlar, 6. Çerçeveye cam montajı hazırlığında kullanılan optik-optometrik ölçüm, kesme makine, alet avadanlık ve aksesuarları. 3.5. İSTİHDAM Gözlük sektörünün istihdam durumu, dünya standartlarındaki rakamlarla karşılaştırıldığında, atölye bazındaki istihdam rakamları görülmektedir. Üretimde geniş bir istihdam olanağı mevcut değildir. Perakende sektöründe yetişmiş eleman açığı vardır. 5 üniversite bünyesinde açılmış bulunan Optisyenlik Meslek Yüksek Okulları mezun vermektedir. Fakat 11 yıldır diploma veren bu okul mezunlarına maalesef T. C. Sağlık Bakanlığı 3958 Sayılı Gözlükçülük Hakkında Kanun un bir İstanbul Ticaret Odası 8

maddesinde gereken düzenleme uzun yıllar, meslek örgütleri ve üniversitelerin tüm çabalarına rağmen yapılamadığı için iş yeri açma ruhsatı verilememekteydi. Ancak 2004 yılında çıkartılan 5193 sayılı Yasa ile bu yanlış kısmen düzeltilmiştir. Türkiye de optik ve optometrik meslekler alanında bir insan gücü planlaması ve ileriye dönük perspektifleri yapılmamıştır. İnsan gücü çeşitleri belli değildir. Dünya Optometri Konseyi ve Avrupa Optometri ve Optik Konseyi nin ekonomik insan gücü istihdamı için yaptığı araştırmalar sonunda, kesin görev ve yetki tanımları yapılarak uygulamaya konulabilmiştir. Bu araştırmalarla, gelişmiş ülkeler için, her 100 bin kişiye bir göz doktoru, her 10 bin kişiye bir optometrist ve her 5 bin kişiye bir optisyen istihdamının sağlık hizmetleri ekonomisi açısından ve halkın koruyucu göz ve görme sağlığı hizmetlerine erişebilmesi yönünden optimal çözüm olduğu sonucuna varılmıştır. Oftalmoloji fakülteleri dışında, 20 kadar optometri kolej veya fakültesi ile optisyen yüksek okullarının açılması yönünde çaba harcayarak, bugün 6,5 milyar nüfuslu dünya için, 110 bin oftalmoloğa ilaveten bir bu kadar optometrist ve 250 bini aşkın optisyen yetiştirilmesine çalışılmıştır. Bugün, optometri ve optisyenlik mesleğine kanunla yer vermeyen gelişmiş bir ülke kalmadığı gibi, gelişmekte olan ülkelerin çoğunda, Türkiye den çok daha ileri düzeyde, bu elemanların yetiştirilmelerine gayret edilmektedir. 1 3.6. DIŞ TİCARET TABLO 3 GÖZLÜK İTHALATI GTİP MODEL Değer (ABD Doları) 2000 2001 2002 2003 2004* 900311000000 Plastikten Gözlük Çerçeveleri 1.129.064 447.240 1.182.254 2.746.987 271 900319100000 Kıymetli Metal Kaplı Gözlük Çerçeveleri 1.826.421 1.029.863 391.747 44.116 43.396 900319300000 Adi Metallerden Gözlük Çerçeveleri 10.850.627 5.832.522 6.051.372 11.112.776 1.320.162 900319900000 Diğer Maddelerden Gözlük Çerçeveleri 5.759.319 2.002.649 1.751.718 618.075 91.534 900390000000 Gözlük Çerçeveleri ve Güneş Gözlüğü Aksam Parçaları 2.051.217 1.267.970 1.663.327 3.268.497 540.846 900410100000 Optik Tarzda İşlenmiş Camları Olan Güneş Gözlükleri 5.026.493 4.045.955 6.444.293 8.924.898 2.742.913 900410910000 Plastik Camlı Güneş Gözlükleri 4.400.425 4.119.556 3.985.823 5.381.052 1.491.197 900410990000 Diğer Güneş Gözlükleri 5.604.817 5.680.254 4.179.141 6.168.957 1.386.838 900490100011 Optik Tarzda İşlenmiş Plastik Diğer Gözlükler 37.483 92.914 148.978 348.581 66.657 900490100012 Plastik Camlı Röntgen Gözlükleri 2.974 262 392 358-900490100019 Plastik Camlı Diğer Gözlükler 717.391 639.953 510.555 932.630 150.420 900490900011 Optik Tarzda İşlenmiş Camları Olan Diğer Gözlükler 418.736 220.731 299.111 164.023-900490900012 Diğer Röntgen Gözlükleri 10.652 4.503 8.183 2.651-900490900019 Diğer Gözlükler 524.065 270.080 580.188 599.215 72.348 1 Saat & Optik, Optisyenin Diyen Herkes Bu Yazıyı Okumalı, Ocak-Şubat 1999, Sayı: 6 İstanbul Ticaret Odası 9

TABLO 4 GÖZLÜK İHRACATI GTİP MODEL Değer (ABD Doları) 2000 2001 2002 2003 2004* 900311000000 Plastikten Gözlük Çerçeveleri 55.314 41.722 61.824 80.943 22.802 900319100000 Kıymetli Metal Kaplı Gözlük Çerçeveleri 21.199 - - 1.547-900319300000 Adi Metallerden Gözlük Çerçeveleri 456.343 681.693 749.687 822.979 1.666 900319900000 Diğer Maddelerden Gözlük Çerçeveleri 45.689 58.659 183.872 160.996 22.103 900390000000 Gözlük Çerçeveleri ve Güneş Gözlüğü Aksam Parçaları 33.106 19.468-230 - 900410100000 Optik Tarzda İşlenmiş Camları Olan Güneş Gözlükleri 799.216 742.769 447.503 921.753 18.026 900410910000 Plastik Camlı Güneş Gözlükleri 118.907 52.539 42.025 82.332 1.297 900410990000 Diğer Güneş Gözlükleri 188.818 293.184 383.586 258.360 3.960 900490100011 Optik Tarzda İşlenmiş Plastik Diğer Gözlükler 3.202 1.858 - - 3.184 900490100012 Plastik Camlı Röntgen Gözlükleri - - - - - 900490100019 Plastik Camlı Diğer Gözlükler 23.159 51.201 6.667 31.377 2.662 900490900011 Optik Tarzda İşlenmiş Camları Olan Diğer Gözlükler 64 2.210 400 3.794-900490900012 Diğer Röntgen Gözlükleri - - 469 1.459-900490900019 Diğer Gözlükler 7.692 65.448 17.936 46.816 5.275 * 01-02 ayları 3.7. PAZARIN BÜYÜKLÜĞÜ Bugün Türkiye de gözlük pazarı yaklaşık 300 milyon dolarlık bir büyüklüğe sahip olup, buna numaralı gözlük çerçeveleri ve güneş gözlükleri dahildir. Pazardan yerli markaların aldıkları pay, kamu ve özel kurumların çalışanlarına sağladığı tedavi giderleri çerçevesinde gözlük verilmesi ile artmıştır. T.C. Emekli Sandığı, S.S.K., BAĞ-KUR, üniversite, Silahlı Kuvvetler ve bankaların katkıları ile bu pay daha da büyümektedir. Gözlük firmaları çoğunlukla İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyük kentlerde toplanmıştır. Özellikle bugün, güneş gözlüğünde İstanbul, Ankara ile birlikte Akdeniz ve Ege illeri pazarın büyük bölümüne hakim durumdadır. Gözlük sektörü son zamanlarda hızlı bir gelişme göstermektedir. Gözlük pazarındaki büyüme, özellikle güneş gözlüğünde yaşanmaktadır. Güneş gözlüğü tüketimi artışı, insanların gelir düzeyi artışı ve bilinçlenmeleri ile doğru orantılıdır. Bugün, Türkiye de güneş gözlüğü kullananların % 72 si 24 yaşın altındadır. Nüfusun % 65 inin 28 yaşın altında olduğu ve kentleşme oranının hızla arttığı düşünüldüğünde, Türkiye de güneş gözlüğü pazarının gelişmeye açık bir pazar olduğu rahatlıkla görülmektedir. Rekabete açık, hızla gelişen gözlük sektöründe gelecekte küçük işletmelerin yerini büyük göz merkezlerinin alması beklentiler arasındadır. Ancak butik gözlükçülük uygulamasında optisyen ile hastası arasında diyalog, ürün tanıtımı ve güven ortamının tesisi ile paramedikal bir müessese olan bireysel optisyenliğin her devir ve ortamda süregelmesi kaçınılmazdır. İstanbul Ticaret Odası 10

3.8. RAKAMLARLA GÖZLÜK SEKTÖRÜ Gözlük Kullanım Oranı : % 15 Yıllık Çerçeve Tüketimi : 7-10 milyon adet Yıllık Cam Tüketimi : 20 25 milyon adet Yıllık Güneş Gözlüğü Tüketimi : 3 4 milyon adet Cam ile İlgili Üretim Faaliyeti Gösteren Firma Sayısı : 7 adet Çerçeve Üreten Firma Sayısı : 13 adet İthalatın Yapıldığı Ülkeler : İtalya, Fransa, Almanya, Çin, Japonya, G. Kore 3.9. SEKTÖRÜN İÇ HACMİ Gözlük sektöründe istatistiki resmi bilgilere ulaşmak hemen hemen imkansız olmakla birlikte, tahmini donelerle bazı değerler ifade edilebilmektedir. Ülkemizde yıllık görme kusuru test ihtiyacı yaklaşık 30 milyon kişi/yıl dır. (Amprik kriter 15 milyon öğrenci + 15 Milyon 40 yaş üstü nüfus). 70 000 000 - Ülke Nüfusu 10 500 000 - % 15 gözlük kullanan 8 000 000 - Adet/Yıl çerçeve tüketimi (çerçeve kullanım ömrü ortalama 1,5 yıl) 21 000 000 Adet/Yıl cam tüketimi (kırılma, yıl içinde numara değişimi, aynı kişinin uzak yakın kullanımı nedeniyle cam 1/1 tutulmuştur). TABLO 5 Toptan Fiyatlarla Sektörün İç Hacmi 8 000 000 Adet Çerçeve / Yıl x 30 000 000 TL Ort. 240 000 000 000 000 TL 21 000 000 Adet Cam / Yıl x 7 000 000 TL Ort. 147 000 000 000 000 TL 3 000 000 Adet Güneş Gözlük /Yıl x 25 000 000 TL Ort. 75 000 000 000 000 TL TOPLAM 462 500 000 000 000 TL 3.10. YURTİÇİ REKABET 5 bin dolayında optik mağazasının faaliyet gösterdiği günümüzde, rekabet daha çok yeni modeller, muhtelif marka paylaşımları, doktor muayene promosyonları, cam ve çerçeve, doktor paket programları konularında yaşanmaktadır. Kredi kartı taksitlendirmesi sektördeki diğer bir rekabet unsurunu oluşturmaktadır. Bankalar arası kart merkezi, yürürlükteki mevzuatlarına göre, kredi kartı ile yapılan alışverişin üye işyeri tarafından taksitlendirilmesinin, bankalar arası alınan karara uygun olmadığını bildirmiştir. Buna rağmen, bazı firmalar, bu yola başvurmak suretiyle, haksız rekabete sebep olmaktadır. Resmi özel göz hastane ve poliklinikleri çevresinde kümelenen firmalar, sektördeki büyük potansiyeli oluşturan T.C. Emekli Sandığı, S.S.K. ve Bağ-Kur hak sahiplerini firmalarına yönlendirmek için uyguladıkları sistemler de çoğu kez meslek etiği ile bağdaşmamaktadır. İstanbul Ticaret Odası 11

4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve 4054 Sayılı Rekabetin Korunması Hakkındaki Kanunlar ın açıkça belirlenmiş hükümlerine rağmen, taksitli satışlar, kampanyalı satışlar, etiket yönetmeliği, ticari reklamlar ve ilanlar konularında, sektörün değişik konum ve kuruluştaki çeşitli firmaları arasında haksız rekabete konu pek çok uygulama yaşanmaktadır. 4. SEKTÖRDEKİ KURULUŞLAR 4.1. KAMU SEKTÖRÜ Optik sektöründe kamu, yürütme görevini üstlenmektedir. Sektör; T.C. Sağlık Bakanlığı, T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, T.C. Adalet Bakanlığı, T.C. İçişleri Bakanlığı, T.C. Maliye Bakanlığı ile ilişkilidir. 4.2. ÖZEL SEKTÖR Bugün Türkiye de, biri işçi holding kuruluşu olmak üzere, yerli ve yabancı sermayeli toplam 7 cam üretimi ve 20 cam ithalatı yapan firma mevcuttur. Ankara, İzmir, Isparta, Balıkesir de birer, üçü İstanbul da tam teşekküllü üretim yapan 7 firma, ithalatlarıyla zenginleştirdikleri ürünleriyle cam pazarının hakimi durumundadır. Çerçeve üretiminde ikisi İzmir de, biri Muğla da, beşi İstanbul da 20 ila 60 milyona kadar toptan fiyatla satılan gözlük çerçeveleri ile bu pazarın mutlak hakimi durumundadır. 4.3. TÜRKİYE DEKİ ÜRETİCİLER,İTHALATÇILAR,DİSTRİBÜTÖRLER Sektörde bugün, İstanbul Ticaret Odası na kayıtlı 375 adet irili ufaklı üretici, ithalatçı, toptancı ve perakendeci firma bulunmaktadır. Ancak son zamanlarda küçük firmaların bir kısmı kapanmaktadır. Toptan pazarın yaklaşık % 70 ine, 50 kadar büyük firma sahip bulunmaktadır. 4.3.1. TÜRKİYE DEKİ GÖZLÜK ÜRETİCİLERİ Gözlük üreticileri denildiğinde, gözlük camı ve çerçevesi üreten firmalar anlaşılmaktadır. Aşağıda sunulan gözlük camı üreticileri ithal ettikleri ham optik camı çeşitli tür ve şekillerde işlemektedirler. Üretilen bu camlar ve gözlük çerçeveleri, T.C. Sağlık Bakanlığı ndan ruhsatnameli bir gözlükçü veya optisyen nezaretinde, o ilin Sağlık Müdürlüğü nden alınmış İş Yeri Açma Belgesi bulunan optik mağazalarda, doktor reçetesi ve tüketicinin siparişi doğrultusunda birleştirilerek nihai tüketime hazır hale gelmektedir. Türkiye deki cam ve çerçeve üreticileri EK3 te verilmiştir.) 4.3.2. TÜRKİYE DEKİ ÇERÇEVE-CAM İTHALATÇI VE DİSTRİBÜTÖRLERİ Türkiye de bugün, büyük çoğunluğu İstanbul da olmak üzere 60 ın üstünde çerçeve ve cam ithalatçı ve distribütörü bulunmaktadır. (Geniş bilgi İ.T.O. 85 No lu Optisyenler, Optik ve Optometrik Ürünler Meslek Komitesi nden temin edilebilir.) İstanbul Ticaret Odası 12

4.4. MESLEK ÖRGÜTLERİ 4.4.1. İstanbul Ticaret Odası 85 No lu Meslek Komitesi 1997 yılına kadar optik firmalar İstanbul Ticaret Odası bünyesinde Tıbbi Cihaz-Dişçilik Malzemeleri ile birlikte, 57. Meslek Komitesi nde temsil edilmekteydi. Ancak, optik sektörünün hızlı teknolojik gelişmesi ve yaygınlaşması, meslek mensuplarının ısrarlı girişimleri, 57. Meslek Komitesi nde sektör temsilcilerinin yoğun takibi ve 8 Mayıs 1997 Tarih ve 20 No lu Meclis Toplantısı nda alınan karar ile optik firmaları, İstanbul Ticaret Odası nda 85. No lu Optisyenler, Optik ve Optometrik Ürünler Meslek Komitesi nde temsil edilmektedir. 4.4.2. DERNEKLER 4.4.2.1.TÜM OPTİK VE OPTOMETRİK MESLEKLER BİRLİĞİ DERNEĞİ Sektörün ilk meslek örgütü 1951 yılında Türkiye Fenni Gözlükçüler Cemiyeti adıyla, Tevfik Aydın, Anestidis, Ziya Aksu, Ütücüyan ve Rahmi Emgen tarafından kurulmuştur. Derneğin amaçları; Türkiye de sektörün tüm kesimleri arasında dil ve bilgi birliği ile sosyal dayanışmayı sağlayabilmek, Fenni gözlükçülüğün gelişmesine katkıda bulunmak ve iş hacmini genişletecek çözümler geliştirmektir. 1980 yılından sonra, Dernekler Kanunu nda yapılan değişikliklerle Türkiye Fenni Gözlükçüler Derneği ismi Tüm Fenni Gözlükçüler Derneği olarak değiştirilmiştir. Derneğin, İstanbul daki merkezi dışında, Ankara da da şubesi vardır. Bugün, Adana, Ankara, İzmir, Kayseri, Konya, Gaziantep, Samsun başta olmak üzere 20 adet Yerel Fenni Gözlükçüler Derneği ve iki adet optisyenler derneği mevcuttur. Yurt genelinde 2565 kayıtlı üyesi (794 ü İstanbul, 564 ü Anadolu da olmak üzere, toplam 1398 faal üye, 290 fahri üye ve 399 pasif üye) olan Tüm Fenni Gözlükçüler Derneği, 17.09.2003 tarihinden itibaren adını Tüm Optik ve Optometrik Meslekler Birliği Derneği 2 olarak değiştirmiştir. İsim ile birlikte, Dernek tüzüğünde de yapılan değişikliklerle oluşturulan yeni organlarla, üyelerin sorunlarına ve mesleki konulara daha gerçekçi yaklaşımlar sağlanmaktadır. 2 Derneğe İstanbul da 352, Anadolu da 285 ruhsat sahipli müessesesi; İstanbul da 442, Anadolu da da 279 adet mesul gözlükçülü müessesesi kayıtlıdır. İstanbul Ticaret Odası 13

ECOO nun 15-16/05/2004 tarihli Jolly HOtel St. Ermin s Londra da yapılan genel kuruluna, Tüm Optik ve Optometrik Meslekler Birliği Derneği Başkanı Sayın Abdullah Aydın ve Genel Sekreteri Sayın Serdar Çaldıran katılımı ve yapılan sunumu sonucu tüm delegelerin oy birliği ile tam üyeliğe kabul olunmuştur. Bu olay, mesleğin AB normlarına uyumda önemli bir aşamadır. 4.4.2.2. Türk Oftalmoloji Derneği Türk Oftalmoloji Cemiyeti 16 Temmuz 1928 de İstanbul'da kurulmuş ve çalışmalarını günümüze kadar sürdürmüştür. Türkiye nin birçok yerinde Lokal Derneklerin de kuruluşuna imkan sağlamıştır. Türk Oftalmolojisinin gelişmesinde Eğitim Hastanelerinin yanında Oftalmoloji Derneği'nin de önemli rolü ve katkıları olmuştur. 4.4.2.3. Gözlük İmalatçıları Derneği 1983 yılında kurulan, cam ve çerçeve imalatçı firmalarını bünyesinde toplayan derneğin amaçları; 1. Meslektaşlar arasında, dayanışma ve işbirliğini sağlamak, 2. Gözlük standardı kanununun çıkartılması, 3. Dernek merkezinde doğru bilgi ve istatistiki çalışmaların yapılabilmesi için bilgi bankalarının oluşturulması, 4. Diğer meslek örgütleriyle dayanışmanın sağlanarak, bilgi transferi yapılması, 5. İhracatın geliştirilmesi için gerekli yazışmaların yapılması, 6. Dernek ayrıca, TS.EN 1836 ve TS.EN 12870 standart ürün kontrolü için imalatçı ve ithalatçı firmaların desteği ile, TSE Gebze ve İzmir de laboratuar kurulmasına yardımcı olmuştur, 7. Sözü edilen standartlar, zorunlu standart konumuna getirilmiştir, 8. 18.04.2004 tarihinden itibaren Dış Ticaret Müsteşarlığı, 2004/10 No lu Tebliği ile güneş gözlükleri ve optik gözlüklerde taban fiyat uygulaması başlattırılmıştır. 5. SEKTÖRDE YAPISAL VE GÜNCEL SORUNLAR VE BEKLENTİLER Sektörün başlıca sorunları şu şekilde sıralanabilmektedir; 1. Göz sağlığının korunması konusunda bilgi eksikliği neticesi tüketimin bilinçsiz olarak yapılması, 2. Uzakdoğu dan ithal edilen standart dışı ürünlerin fazlalığı, 3. 3958 Sayılı Meslek Yasası nın, günün koşullarında yetersiz kalması, uzun yıllar yenilenememesinden kaynaklanan mesleki yasal ve uygulama dengesizlikleri, 4. Optometri eğitimine geçilmemesi ve mesleki düzenlemelere gerekli önemin verilmemesi, 5. Eximer laser veya lasik tedavi sürecinde gözlük kullanımı aleyhine yapılan gerçek dışı yanıltıcı reklamlar. İstanbul Ticaret Odası 14

5.1. Avrupa Birliği ne Giriş Sürecinde Türkiye deki Optisyenlik Eğitiminin Sorunları Bugün Türkiye deki Optisyenlik Eğitimi, gözlükçülerin geçmişte sahip olduğu mesleki tecrübesi dikkate alınarak incelendiğinde, teorik derslerde bazı eksikliklerin bulunduğu görülecektir. Bu eksikliklerin mesleği, uluslararası Optisyenlik seviyesine çıkaracak şekilde giderilmesi, gerekli eğitim ve mesleki altyapı konularının şimdiden oluşturularak, AB ülkeleri ile Türkiye arasındaki serbest dolaşım aşamasına varıldığında, uluslararası mesleki eşitliğin yakalanması açısından önemlidir. Ayrıca optometri eğitiminin üniversite programlarına alınarak, dört yıllık lisans düzeyinde eğitim sağlanmalıdır. 5.2. Uzakdoğu dan İthal Edilen Standart Dışı Ürünlerin Fazlalığı İnsanların alım gücünün düşüklüğü gözlük kullanımını olumsuz olarak etkilemektedir. Bu da taklit mallara yönelmelerine sebep olmaktadır. Her üründe olduğu gibi, standart dışı mallar sektör için büyük tehlike oluşturmaktadır. İnsan sağlığını doğrudan ilgilendiren bu ürünlerin mutlaka sağlık standartlarına uygun olması gerekmektedir. Özellikle güneş gözlüklerinde, yerli veya yabancı menşeli ünlü markaların model taklitli güneş gözlükleri, bunları kullanan insanlar için ciddi tehlikeler yaratmaktadır. Güneşin zararlı UV ışınlarını kesmeyen bu güneş gözlükleri göz dibindeki sinirlerin tahrip olmasına neden olmaktadır. Ayrıca antirefle özelliği olan gözlük camları tercih edilmelidir. Bu yüzden, insanların özellikle güneş gözlüğü alırken camları gerçek CE normlarına uygun tercih etmeleri gerekmektedir. Organik camlı güneş gözlükleri kısa zamanda çizilmekte ve gerçek koruyuculuk özelliklerini kaybetmektedir. Ancak bu tür camlar, hafif olmaları ve istenilen tonda renklendirilmeleri nedeniyle yaygın şekilde tercih edildiğinden, kullanımda dış etkenlerden çok iyi korunmalıdır. Bazı Uzakdoğu ülkelerinden ithal edilen standartlara uygun kaliteli optik ve güneş gözlükleri dışında, bugün Uzakdoğu dan çok sayıda ithal edilen standart dışı ürünler nedeniyle, gözlük sektöründe ciddi sıkıntılar yaşanmaktadır. Bu malların piyasaya sürülmesi sonucu, daha önce standartlara uygun mal ithal eden fakat kuvvetli sermayesi olmayan bazı firmalar ithalatları durdurmak zorunda kalmaktadır. Bugün, kalite ve standartlar dikkate alınmadan piyasaya sürülen sözkonusu mallar için herhangi bir cezai müeyyide bulunmamaktadır. Bu yüzden, işporta ve semt pazarlarında büyük boyutlara ulaşan belgesiz ve sağlıksız gözlük satışının önüne geçilememektedir. Standart dışı, ultraviyole blokajı olmayan güneş gözlüklerinin kullananlarda göz dibi kızarıklıkları ve katarakta varan sağlık sorunlarına sebep olduğu bilinmektedir. Uzakdoğu dan standart dışı malların ithalatının önlenmesi için bu tür dampingli mallara bir önlem olarak konulan kota ve standartlara uyumluluk, titizlikle uygulanmalıdır. 5.3.3958 Sayılı Meslek Yasası nın Günün Koşullarında Yetersiz Kalması Optik sektörü 22/6/2004 tarihine kadar, 1940 yılında çıkartılan 3958 Sayılı Gözlükçüler Hakkında Kanun çerçevesinde faaliyet göstermekteydi. Bu kanunda, Fenni Gözlükçü tabiri geçmekte, fakat optisyen e yer verilmemekteydi. İstanbul Ticaret Odası 15

1960 yılında çıkartılan bir yönetmelikle, (4 aylık kurslarla) elde edilen mesleğin, 1992/1993 yıllarında yapılan iki imtihanla, mevcut gözlükçü ruhsat sayısı 2700 den 5000 e yükselmiş ve bu tarihten sonra, kurs tatbikatına son verilerek, YÖK ün 1989 yılında aldığı bir kararla, ön lisans düzeyinde (optisyenlik) programı uygulayan (Sivas, Muğla, Samsun, Eskişehir, İzmir 9 Eylül Üniversitesi) yüksek meslek okulları faaliyete geçmiş, ancak bunların mesleki eğitim muhtevası ve görev, yetki, istihdam alanları üzerinde bir mutabakat sağlanamadığından ve 3958 Sayılı Kanun da gerekli değişiklikler yapılamadığından, bu okul mezunları mesleklerini icra edememekteydiler. Bugün, Türkiye de T.C. Sağlık Bakanlığı nca verilmiş 5000 gözlükçü ruhsatnamesi bulunmaktadır. Bunlardan yaklaşık 2800 adedinin işyeri bulunmakta, diğerlerinin müstakil çalışıp çalışmadıkları bilinmemektedir. Burada karşımıza Mesul Müdürlük kavramı çıkmaktadır. T.C. Danıştay 1. Daire Başkanlığı nın 1994/69 No lu, 1994/51 Esaslı Kararı nca; ruhsatname sahibi olmayan kişilerin ruhsatnameli mesul bir gözlükçü istihdam etmek suretiyle gözlükçülük ticareti yapmalarına engel bir hüküm bulunmadığına, 20/04/1994 günü oybirliğiyle karar verilmiştir. Gözlükçülüğün, Tabibler Birliği ve Eczacılar Odası güdümlü Uydu Meslek yerine, AB ülkeleri düzeyinde özenilir bir meslek konumuna gelmesi gerekmektedir. 5.4. Optometri Eğitimi ve Mesleki Düzenlemelere Gerekli Önemin Verilmemesi Türkiye de gözlük kullanımı, olması gerekenin çok altındadır. Gelişmiş ülkelerde, gözlük kullanım oranı % 55 60 arasında seyrederken, bu oran Türkiye de henüz % 15 lerdedir. Bugün gözlük kullanım oranının düşük olması, Türk halkının gözlerinin sağlıklı olduğu anlamına gelmemektedir. Bunun sebebi, halkın gözlüğe ulaşamamasından kaynaklanmaktadır. Sorunun kökenine inildiğinde ise, karşımıza gözlük reçetesi üretiminin kısıtlı kalması çıkmaktadır. Türkiye de yasa gereği gözlükler reçetesiz satılamamaktadır. Ancak reçete yazmada, tek yetkili olan oftalmologların sayısı ne yazık ki çok yetersizdir. Bu sorunun çözümü için, paramedikal bir meslek olan optometristliğin, üniversitelerin eğitim programına alınması gerekmektedir. Çünkü, optometri eğitiminin olmaması, sektörün gelişmesini engelleyen önemli bir nedeni oluşturmaktadır. Optometri eğitimi, en kısa zamanda başlatılmalıdır. Bunun için öncelikle Türkiye de, göz hastalıkları ve bunların tedavileri, göz ve görme kusurları ile uğraşan kişilerin uzmanlık dallarının bütün dünyada olduğu gibi ayrılması gerekmektedir. Gelişmiş ülkelerde göz sağlığı, Oftalmolog, Optometrist ve Optisyen üçlüsünün uyumlu çalışmaları ile gerçekleştirilmektedir. Ayrıca, optometri eğitiminin AB ülkelerine uygun hale getirilmesi gerekmektedir. Buradaki eğitimin Avrupa daki eğitime denk olması sağlanabilirse, AB ye girildiğinde, hizmet ve mesleklerin serbest dolaşımında bir sorunla karşılaşılmamış olunacaktır. İstanbul Ticaret Odası 16